Tíminn - 17.03.1938, Blaðsíða 1

XXII. ár.
Rvík, fimmtud. 17. marz 1938.
12. blað.
Komandi áf Lausn kaupdeilunnar
íslenzk kirkja (framh.) , Samníiigarétturínn verður að víkja fyrir
þjóðarnauðsyn
Margir menn halda að’ dagar
kirkjunnar muni skjótlega vera
taldir, því að hin margháttaða
og fjölþætta nútímamenning
muni þurka lindir trúrækninn-
ar, og öll kirkjuleg og trúarleg
starfsemi leggjast niður í hinu
kalda ljósi vísindalegra rann-
sókna um lögmál náttúrunnar,
sem ríki i gervöllum heimi. En
svo er ekki. Kirkjan hefir vissu-
lega ekki náð sínu upprunalega
takmarki, sem höfundur henn-
ar vildi ná, aö gerbreyta innra
eðli alls mannkynsins og stofn-
setja ríki allsherjarbræðralags
hvarvetna á jörðunni. En þó að
eftirmenn Krists, sem borið
hafa kenningu hans út um öll
lönd, hafi orðið að gera mála-
miðlun við veikleika mannkyns-
ins, þá heldur kristindómurinn
sigurför um heiminn með
tvennskonar fagnaðarerindi.
Annarsvegar hinar hæstu og
fegurstu siðgæðishugsjónir, í
hinum skáldlegasta búningi, og
jafnhliða því boðskap sinn um
ódauðleikann, og fullkomið
jafnrétti allra manna í öðrum
heimi. Þrátt fyrir erfiðleika og
ój afnræði einstaklinganna hér
í lífi. Mannkynið tekur á móti
þessum hugsjónum eins og
þyrstur maður við svaladrykk.
Annarsvegar er hin glæsilega
hugsjón um algert bræðralag
allra manna á jörðinni, eins og
undirbúningur fyrir ævarandi
framhald ótakmarkaðrar á-
stúðar í öðru lífi. Hinsvegar er
hin sterka, mannlega og jarð-
bundna þrá að lifa, að lifa hér
á jörðunni meðan unnt er, og
síðan, þegar dauðinn óhjá-
kvæmilega skapar landamerki,
að stökkva yfir þau inn í hin
ókunnu lönd hinumegin grafar.
Yfir þessi landamæri lætur
allur þorri manna berast á
vængjum trúarlnnar og' von-
anna. Kirkjan mætir þar á
miðri leið. Hún fullyrðir, að
visu meira en hún getur sann-
að með venjulegum rökum, en
fuliyrðingar hennar verða að
veruleika í hugum þeirra, sem
þrá ódauðleikann.
Tveim sinnum á síðustu tveim
öldunum hefir kiTkjan mætt
mótstöðu, sem í fyrstu virðist
geigvænleg og líkleg til að valda
miklum álitshnekki. Um og
eftir miðja 18. öld sóttu margir
af glæsilegustu rithöfundum og
snillingum í Frakklandi fram
móti kaþólsku kirkjunni og
kenningum hennar. Kirkjan
átti erfitt um svör og hafði auk
þess á samvizkunni margar al-
varlegar yfirtroðslur. Um stund
leit út fyrir að vantrú heim-
spekinganna myndi bera al-
gerðan sigur af hólmi. Það kom
jafnvel þar að lokum, að
kristin trú var afnumin með
lögum í Frakklandi og skyn-
semistrú lögleidd í hennar stað.
Síðan liðu fáein ár. Þá hafði
kirkjan náð aftur sinni fornu
aðstöðu. Hún hafði að vísu orð-
ið að fórna fáeinum kennisetn-
ingum, en vald hennar yfir
(Frh. á 4. síöu.)
Saltfisksvertíðin getur fært
þjóðinni í búið 10—15 millj. kr.
í erlendum gjaldeyri. Allur þessi
gjaldeyrir, að frádregnu and-
virði útgerðarvara á vertíðinni,
myndi fara forgörðum, ef tog-
araflotinn stöðvast. 1000 sjó-
menn myndu verða atvinnu-
lausir á bezta tíma ársins. Og
sá fjöldi fólks, sem byggir á
því að hafa vinnu við verkun og
flutning fiskjarins 1 landi myndi
missa lífsviðurværi sitt og verða
hjálparþurfi að meira eða
mlnna leyti. Útgerðarmennirnir
eða réttara sagt bankarnir, yrðu
að greiða vexti, afborganir,
tryggingargjöld og eftirlit nærri
40 gufuskipa, sem lægju aðgerð-
arlaus í höfn, meðan annara
þjóða menn moka upp auðæfum
af gnægð hinna íslenzku miða.
Og við þetta allt bætist svo
eitt alvarlegt atriði enn. Vegna
aflabrestsins tvær undanfarnar
vetrarvertíðir voru fiskbirgðir í
landinu sáralitlar um áramót. Ef
togaraflotinn liggur í höfn, er
engin trygging fyrir að geta
fullnægt eftirspurninni eftir ís-
lenzkum saltfiski. Við íslending-
ar eigum það þá á hættu, að
hinir erlendu keppinautar vorir
ryðji sér braut inn á þá mark-
aði, sem við höfum haft undan-
farið. Við eigum á hættu að
missa sölusambönd vor erlend-
is, og getur tekið langan tíma
að vinna það tjón upp aftur, ef
svo hörmulega tækist til.
Það er með þessar alvarlegu
staðreyndir fyrir augum, að
Framsóknarflokkurinn hefir tal-
ið það skyldu sína sem ábyrgs
stjórnmálaflokks að bera fram
á Alþingi tillögur til lausnar
kaupdeilunni þegar í stað. Um
þá lausn fjallar frumvarp það,
sem flutt var af Hermanni Jón-
assyni forsætisráðherra, birt er
á öðrum stað hér í blaðinu og
afgreitt var sem lög frá Alþingi
í nótt.
Það er ekki tilgangur Fram-
sóknarflokksins með þessu
frumvarpi að takmarka á nokk-
urn hátt hinn almenna frjálsa
samningsrétt aðilanna eöa hinn
almenna rétt verkamanna til að
neita að selja vinnu sína. Fram-
sóknarflokkurinn telur, að hér
sé um undantekningu en ekki
fordæmi að ræða, undantekn-
ingu, sem skapast af þjóðar-
nauðsyn og yfirvofandi neyðar-
ástandi undantekningu, sem hjá
nágrannaþjóðum vorum hefir
sætt nákvæmlega sömu meðferö
og hér er gert ráð fyrir, án þess
að sú undantekning þar hafi
skapað neitt almennt fordæmi
um takmörkun samningsréttar-
Framsóknarflokkurinn ætlazt
ekki til, að Alþingi meö af-
skiptum sínurn af þessu máli
gerist til þess að draga fram
málstað eða rétta hlut annars
hvoi's aðilans, sem að deilu
þessari stendur. Slíkt væri brot
á grundvallarstefnu allra lýð-
ræðisflokka í þessum málum.
Hlutverk Alþingis er að ákveða
aðferð, svo hlutlausa, sem frek-
ast má verða til að fá bindandi
úrskurð um deiluatriðin. Alþingi
sem slíkt á ekki að leggja dóm
á það, hvað kaupið skuli vera.
En Alþingi á að slá fastri þeirri
aðferð, sem beita skuli við þá
ákvörðun — óhlutdrægri aðferð,
sem borið geti skjótan árangur.
Erlendis hafa verið farnar
tvær leiðir, þegar þannig hefir
á staðið sem hér nú. Sú fyrri
og algengari er gerðardómsleið-
in, sem frv. Framsóknarflokks-
ins gerir ráð fyrir. Hin aðferðin
er að líta á miðlunartillögur
sáttasemjara eftír á sem gerð-
ardóm og gefa þeim lagagildi.
Þ. e. að lögfesta það, að sátta-
semjari eða sáttanefnd, sem
búin er að starfa, skuli hafa
starfað sem gerðardómur.
Báðar þessar leiðír hafa það
sameiginlegt, að með hvorri
þeirra sem er, er það viðurkennt,
að hínn frjálsi samningsréttur
verði undir vissum kringum-
stæðum að víkja þegar þjóðar-
nauðsyn krefur.
Þetta sjónarmið —að svo geti
farið að samningsrétturinn
verði að víkja — er þannig al-
gerlega viðurkennt í frumvarpi
því, er Alþýðuflokkurinn einnig
flutti í gær um lögfestingu á
sáttasemjaratillögu. Því undar-
legra er, að Alþýðuflokkurinn
skuli hafa stofnað til stjórnar-
samvinnuslita út af samþykkt
laganna. — En sú aðferð,
sem að öðru leyti kemur
fram í því frumvarpi, er með
öllu óframbærileg. Frumvarpið
fjallar sem sé um það, að lög-
festa aðeins nokkurn hluta af
tillögu sáttasemjara. Það getur
með engu móti talizt eðlileg að-
ferð, að taka þannig hluta úr
tillögunni og skoða hann sem
sjálfstæða tillögu. Tillaga sátta-
semjara er byggð upp sem heild.
Hún fjallar um kjör sömu
mannanna á sömu skipum en
á nokkrum mismunandi vertið-
um. Fyrir því er engin trygg-
ing, að sáttasemjarinn og sátta-
nefndin hefði, ef um saltfisks-
veiðina eina hefði verið að ræða,
gert tillögu um sama kaup og
þarna er gert ráð fyrir í föstu
sambandi við kjörin á öðrum
vertíðum. Og Alþingl hefir enga
.heimild til að slá þvi föstu, að
svo hefði verið. Slík misnotkun
gæti mjög dregið úr gagnsemi
sáttasemjara fyrirkomulagsins
eftirleiðis.
Auk þess væri með þessari að-
ferð á mjög óheppilegan hátt
slitinn sundur sá heildarsamn-
ingur, sem af báðum aðilum hef-
ir verið talið heppilegt að gera
1 einu lagi um kaup og kjör á
togurum á hinum ýmsu vertíð-
um ársins. Slík skipting samn-
ingsins myndi vitanlega skapa
stóraukna hættu fyrir vinnu-
friðinn á togaraflotanum.
Tímamannabréf
í meir en tuttugu ár hafa
Tímamenn staðið í fararbroddi
um viðreisn landsins á öllum
sviðum. Iðnaðarbyltingin hefir
gengið yfir landið. Vélaþekk-
ingin barst frá útlöndum til ís-
lands. Vélamenningin lagði
undir sig útveginn með ótrú-
legum hraða. Fólkinu úr dreif-
býlinu voru boðin margháttuð
gæði, ef það flyttist til bæj-
anna og stundaði vinnu við tog-
arana, línubátana, vélbátana,
fiskvinnuna í landi eða síldina
á Siglufirði. Sveitapiltar úr ná-
grenni Reykjavíkur fengu
stundum 1600 kr. fyrir 80 daga
á línubát, og enn meira á tog-
ara, þegar vel gekk. Inn á milli
voru samt löng iðjuleysistíma-
bil og mikil dýrtíð í hinum
hraðvaxandi bæjum. En ný-
komna fólkið gætti þess minna.
Háa kaupið varð mönnum hug-
stæðara, en það, hversu fljótt
það eyddist í dýrtíð bæjanna,
eins og þegar nýfallin mjöll
bráðnar í vorsólinni.
Ef Tímamenn hefðu ekki
griplð inn í, myndi dreifbýlið
algerlega hafa visnað upp í hita
gróðabylgjunnar frá sjónum.
En þeir gripu hér fast í taum-
ana. Þeir beittu sér fyrir því að
innleiða vélamenninguna lika
í dreifbýlið. Þeir beittu áhrifum
slnum á Alþingi til að verja
allmiklu af hinum skjótfengna
sjávargróða til að rækta land-
ið, endurbyggja bæina, reisa ný
heimili, gera vegi um byggð-
irnar, brúa fljótin, reisa glæsi-
leg æskuheimili til náms fyrir
unga fólkið, einskonar andleg-
ar orkustöðvar, þar sem skil-
yrði voru bezt. Með öllum þess-
um aðgerðum tókst, ekki ein-
ungis að bjarga dreiíbýlinu úr
voða, heldur að gera það að
flestu leyti samkeppnisfært við
hina nýju byggð við sjóinn.
En hin mikla nýsköpun, sem
orðið hefir í bæ og byggð á
stuttum tíma, er eins og ungl-
ingur, sem hefir fengið þroska
sinn á of stuttum tíma. Það
vantar festu og jafnvægi I lík-
amsbygginguna. Einmitt á þann
hátt er varið hinu islenzka
þjóðfélagi um þessar mundir.
Þar vantar jafnvægi og festu.
Verkefni Tímamanna á næstu
árum verður tvíþætt: Að beita
sér fyrir í framsókn þjóðarinn-
ar á öllum sviðum, og að hjálpa
til að skapa jafnvægi í atvinnu-
málum landslns og viðskiftum
stéttanna.
Fyrsti ritstjóri Tímans, Guð-
brandur Magnússon, hefir ný-
lega sagt í ræðu þessi eftir-
tektarverðu orð: í fornöld settu
ættardeilurnar þjóðskipulag og
frelsi í hættu. En nú á dögum
eru innbyrðis deilur stéttanna
samskonar hætta fyrir land og
þjóð. Frh. á 4. s.
Krislbjörg- I
Marleinsdóttir
í YztaSelli
i
Norður að Ljósavatni er jarðarför
í dag. Þar er borin til moldar Krist-
björg kona Sigurðar Jónssonar í Yzta-
felli.
Þau Yztafellshjón, Kristbjörg og
Sigurður, munu lengi i minnum höfð
1 sinni sveit, Köldukinninni. Þau voru
nokkurskonar Priðþjófur og Ingbjörg
endurborin úr hetjusögunni. Hún var
kvenleg í bezta skilningi, vel vaxin,
fríð, skörungur þegar þess þurfti með,
en venjulega fyrst og fremst boðin og
búin til að bera áhyggjur annara,
hjálpa öllum, sem hún náði til, eínkum
þeim, sem annars voru forsælumegin
i lífsbaráttunni. Sigurður maður henn-
ar var mikill vexti, rammur að afli,
höfðinglegur í allri framkomu, stlllt-
ur vel og fallinn til forustu, og að
láta brjóta á sér, þar sem mikið
reyndi á.
Nú á vori komandi voru liðin 50 ór
frá því Kristbjörg Martelnsdóttir
kom í Yztafell, rúmlega 24 ára að
aldri. Þegar hún settist að í Yzta-
felll var sveitin þar sem hún gerðist
landnemi, ekki í mlklu áliti. Kalda-
kinnin var þá talin einhver fátækasta
sveit í allrl sýslunni og þó víðar væri
leitað. Ókunnugir menn héldu að vlnd-
strokur írá Skjálfandaflóa næddu
stöðugt yflr þessa afskekktu byggð.
Nú er önnur skoðun á Köldukimi. Nú
vita menn að þessi sveit er ein hln
frjósamasta og gróðurmesta byggð á
öllu landinu. Miklð af framförunum í
Köldukínn er að þakka hjónunum í
Yztafelll. í mannsaldur höfðu þau
mannaforustu 1 þessarl sveit. Stjórn
þeirra var bæði örugg og mild. í Yzta-
fell komu menn tU að sækja góð ráð,
hlýtt handtak og hvatningu til auk-
ins frama. Kaldakinnln ber á einn
hátt enn merki um starf þeirra hjóna.
Þar er tiltölulega lítill sveitardráttur
og samheldnl. Nálega allir unglingar,
sem þar vaxa upp, stunda á Laugum
íþróttir, bóklegt nám, smiðar og hús-
stjórn. Frú Kristbjörg var ein af for-
göngukonum um stofnun liúsmæðra-
skólans á Laugum og sá þar rætast
vonlr sínar um miklnn árangur af
stuttri en góðri skólagöngu.
Á óðali Þorgeirs goða, LJósavatnl,
er einhver hin fegursta útsýn, sem
þekkist hér á landl. Þar er víðsýnt í
bezta lagi. Þrir víðir og íagrir daUr
opnast eins og hlið í fjöUin. Það er
LJósavatnsskarö, Kaldakinn og Bárð-
ardalur. í hinni vigðu mold ó Ljósa-
vatni hvíla um ókomln ár hjónin frá
Yztafelll, Kristbjörg og Sigurður.
Hann var glæsUegur höfðingi i sveit
sinni, héraði og landinu öllu. Og við
hlið hins sterka landnámsmanns stóð
konan, fögur, mild og móðurleg, alltaf
jafnoki hans, hvar sem leiðir þeirra
lágu. J. J.
Jón Baldvinsson
forsefti sameinaðs Alþingis
andaðist I nótt, 55 ára að aldri Hann hafffi verið rúmfastur
síðan um þingbyrjun sakir vanheilsu sinnar. Þessa þjóffkunna
og merka manns verffur uánar getiff síffar hér í blaffinu.
Utan úr heimi
Sá stjórnmálaatburður, sem
þótti einna mest tíðindi í síð-
astliðnum mánuði, var afsögn
Edens utanríkismálaráðherra
Breta. Það var í fyrstu talið bera
vott um verulega stefnubreyt-
ingu hjá ensku stjórninni og
voldug andúðarbylgja reis, bæði
meðal ensku þjóðarinnar sjálfr-
ar og bandaþjóða hennar.
Chamberlain forsætisráðherra
hefir reynt að draga úr þessu
með þvi að lýsa yfir hvað eftir
annað, að Bretar fylgdu sömu
stefnu og áður og myndi berjast
fyrir lýðræðið, ef þörf krefði. En
þrátt fyrir þessar yfirlýsingar er
því almennt trúað, að enska
stjórnin, án Edens, verði miklu
undanlátssamari við einræðis-
ríkin.
Meðal yngri stjórnmálamanna
í Englandi er Eden tvímælalaust
vinsælastur. Kosningasigur i-
haldsflokksins 1935 byggðlst
mjög mikið á vinsældum hans
og afstöðu til Abessiníustyrjald-
arinnar, en Eden var þá Þjóða-
bandalagsráðherra. Þó að hann
hafi síðan orðið að slá af kröf-
um sínum hafa vinsældir hans
ekki minnkað. Framkoma hans
hefir allt af verið eihlæg og
drengileg. Afsögn hans og fram-
koma öll í sambandi við þann
atburff mun heldur ekki draga
úr vinsældum hans.
Á VÍQVELLINUM.
Eden er kominn af gamalli,
velþekktri ætt. Faðir hans hafði
erft tvo barónstitla og var vel
efnaður. Eden gekk ungur
menntaveginn og var i Eton,
þegar heimsstyrjöldin hófst.
Hann var þá 17 ára. Hann yflr-
gaf strax skólann og lét skrá sig
í herinn. Hann gat sér þar á-
gætt orð, hlaut heiðursmerkí
fyrir djarfa framgöngu, og var
orðinn llðsforingi, þegar strið-
inu lauk. Hann var oft hætt
kominn, m. a. einu sinni vegna
gaseitrunar. Tveir bræður hane
féllu í stríðinu. Það er í frásög-
ur fært af fundi þeirra Edens og
Hitlers fyrir nokkrum árum, að
þeir hafi rlfjað upp endurminn-
ingar sínar frá stríðinu. Eden
sýndi Hitler á landakortinu hvar
hann hefði verið við víglínuna
og Hitler svaraði: Ég var ein-
mitt þarna hinumegin.
MILLI ÞÁTTA.
Þegar Eden kom heim úr
styrjöldinni byrjaðl hann fljót-
lega að hafa afskipti af opin-
berum málum. Hann var fyrst
kosinn þingmaður 1923, þá 26
ára gamall. Þremur árum selnna
varð hann ritari hjá Austen
Chamberlain, sem þá var utan-
ríkismálaráðherra. Það hefir
haft mikla þýðingu fyrir Eden.
Austen Chamberlain var mlklll
vinur Frakka og ÞJóðarbanda-
lagsins, en vantreysti Þjóðverj-
um. Hann hafði allt aðrar skoð-
anir 1 utanríkismálum, en bróð-
ir hans virðist hafa nú.
Nokkru eftlr heimsstyrjöldina
kvæntlst Eden dóttur auðugs