Tíminn - 17.03.1938, Qupperneq 3

TÍMINN
45
tveim tillögum til málamiðlun-
ar, annari fram borinni af sátta-
semjara ásamt dómkvaddri
nefnd, hefir verið neitað. verður
ekki talið, að neinar líkur séu
til að deila þessi leysist með
sáttum fyrst um sinn.
Þá er um það að ræða annars-
vegar, að eiga það á hættu, að
saltfisksvertíð botnvörpuskip-
anna falli niður að mestu eða
öllu leyti á þessu ári, hinsvegar
að löggjafarvaldið geri tilraun
til að leysa málið með því að
gera ráðstafanir til að kaup og
kjör sjómanna á botnvörpu-
skipunum verði ákveðið að op-
inberri tilhlutun.
Um það þarf ekki að orð-
lengja, hvílíkt tjón og neyðar-
ástand alger stöðvun botnvörpu-
skipaflotans á saltfisksvertíð-
inni myndi hafa í för með sér:
Atvinnuleysi sjómanna, sem á
skipunum vinna og alls þess
fólks, sem atvinnu hefir við
fiskverkun í landi, meiri og
minni skort lífsnauðsynja hjá
almenningi og fyrirsj áanlega í
‘i
stóraukin sveitarþyngsli, sem j
bæjarfélögum þeim, er í hlut !
eiga áreiðanlega myndi reynast
erfitt að rísa undir, að ógleymdu
margra miljóna tapi fyrir þjóð-
ina í erlendum gjaldeyri, stór-
kostlegum kostnaði við að láta
hin dýru veiðitæki liggja ónotuð,
og ef til vill markaðstapi fyrir
saltfisk erlendis með því að
keppinautar íslendinga í salt-
fiskverzluninni kæmust inn á
markaði sem við íslendingar nú
gætum ekki fullnægt.
Enda þótt hinn frjálsi samn-
ingsréttur aðilanna í slíkri deilu
sé mikils virði og sjálfsagt sé
að viðurkenna hann, sem megin
reglu, geta afleiðingar af því
að láta þá eina um að ráða
ágreiningnum til lykta, orðið
svo alvarlegar, að undantekn-
ingu verði að gera með hags-
muni þjóðarheildarinnar fyrir
augum. Jafnvel þeir, sem á-
kveðnastir eru í því að skerða
ekki samningsréttinn, þegar um
venjulegar deilur er að ræða,
hljóta að viðurkenna, að þá
brýnu nauðsyn, sem nú er fyrir
hendi beri að taka til greina á
alveg sérstakan hátt. í sam-
bandi við þá leið, sem hér er lagt
til að fara, er því um undan-
tekningu en ekki fordæmi að
ræða.
í þessu sambandi ber að benda
að þeir sem búnir eru að verða
fyrir mestu afhroði af völdum
veikinnar, og vonast eftir að
hún sé að mestu eða öllu leyti
horfin úr fé sínu, verði tregir
til að farga þeim hraustu ein-
staklingum, sem eftir lifa. Er
og ekki lítill ábyrgðarhluti að
eyöileggja slikan stofn, sem
þannig er líklegur til að reisa
fjárræktina að nýju, ef allt
annað reynist árangurslaust?
Skal í þessu sambandi bent á,
að ef það er rétt, að þessi sjúk-
dómur sé í sauðfé víða um álf-
una, en svo vægur, að eftir hon-
um hafi ekki verið tekið, þá er
líklegt að okkar fjárstofn geti
lika ræktazt upp í það að
standa hann af sér síðar meir.
Að öllu athuguðu, sýnist
naumast um aðrar fram-
kvæmdir að ræða á þessu ári,
en að tryggja yztu varnarlínur
sem bezt, og veita þeim héruð-
um á grunuðu svæðunum, sem
ekki er vonlaust um að veitt geti
veikinni viðnám, stuðning til
þess. Ennfremur verður að veita
þeim margháttaða hjálp, sem
mest tjón hafa beðið.
En um framkvæmdir þessara
mála þyrftu að verða meiri og
almennari umræður en verið
hefir til þessa, því að aldrei
verður ofmikið úr því gert, hví-
líkt stórmál þetta er fyrir land-
búnaðinn og þjóðina alla.
Bezta
Munntébakið
er frá
Brödrene Braun
KAUPMANNAHÖFN
Biðjið kaupmann yðar um
B. B. munntobakð
Fœst allsstaðar.
á það alveg sérstaklega, að með-
al þjóða, sem yfirleitt hallast
ekki að því, að takmarka samn-
ingsréttinn með bindandi gerð-
ardómum, hefir þessi leið oftar
en einu sinni verið farin, þegar
sérstaklega hefir staðið á og án
þess, að þaö hafi skapað neitt
varanlegt fordæmi um lausn
kaupdeilna yfirleitt.
í Noregi voru samþykkt lög
um tímabundinn gerðardóm ár-
ið 1919 og aftur árið 1922, í fyrra
skiptið með atkvæðum fulltrúa
atvinnurekenda gegn atkvæðum
fulltrúa verkamanna, í síðara
skiptið með atkvæðum fulltrúa
verkamanna gegn atkvæðum
fulltrúa atvinnurekenda, og
voru úrskurðir þessara gerðar-
dóma í bæði skiptin framkvæmd-
ir. Og nú í vetur hefir bænda-
og verkamannastjórnin norska
borið fram og fengið samþykkt
frumvarp um gerðardóm í deilu
milli atvinnurekenda og flutn-
ingaverkamanna í Norður-Nor-
egi. Sá gerðardómur var sam-
þykktur með atkvæðum allra
flokka. Er þó sú deila engan-
vegin jafn þýðingarmikil fyrir
atvinnulíf Noregs og stöðvun
botnvöi'puskipaflotans væri hér.
Þrátt fyrir þessar undantekn-
ingar, byggist gildandi löggjöf
Norðmanna á frjálsum samn-
ingsrétti. Hin einstöku lög um
lausn hinna sérstöku deilna eru
undantekningar frá reglunni.
í Danmörku hefir stjórn jafn-
aðarmannaflokksins og radi-
kala flokksins, sem þar er við
völd þrisvar sinnum (1933, 1934
og 1936) beitt sér fyrir lögum
um bindandi gerðardóm í ein-
stökum, sérstaklega alvarlegum
kaupdeilxxm. Þó hafa Danir verið
því mjög fjarri að lögfesta gerð-
ardómsfyrirkomulagið, sem al-
menna leið til lausnar vinnu-
deilum.
í Frakklandi lét stjórn hinnar
svokölluðu Alþýðufylkingar
(jafnaðarmanna, kommúnista
og social-radikalaflokksins) ár-
ið 1936 lögfesta gerðai'dóm í ó-
venjulegri kaupdeilu, sem hófst
þar í landi síðari hluta þess
ái’s, án þess að gerðai'dómai'
hafi yfirleitt verið viður-
kenndir í frönskum lögum.
Þannig hefir það i öllum þess-
um löndum (og raunar víðar)
verið viöurkennt, að það ástand
geti skapazt um stundarsakir,
að takmarka verði samnings-
Eigi hefi íslenzkum bændum
borizt að höndum annar meiri
vágestur en borgfirzka fjár-
pestin eða mæðiveikin öðru
nafni. Tjónið af völdum hennar
er ægilegt og þó blasir við aug-
um margföld auðn, ef varnirnar
takast ekki betur héreftir en
hingað til. Mistökiix, sem orðið
hafa í máli þessu, eru «fni
langrar og hryggilegrar hug-
vekju, en nú er annað nær en
sakast um orðinn hlut og geng-
in glapspor í þeim ógæfuvegi, að
öðru en því, sem draga má af
óhöppunum.
Á það skal enginn dómur
lagður hversu hyggilegar þær
ráðstafanir hafi verið, sem
gerðar voru s. 1. vor. Þá er
girðingarnar voru lagðar um-
hverfis mæðiveikissvæðið, en nú
þegar það er fram komið, sem
vænta mátti að yrði, að veikin
er búin að ná til ýmsra bæja ut-
an aðalgirðinganna, verður að
skifta um stefnu og aðferðir.
Gömlu girðingunum er einsætt
að halda við. Tryggja þær og
treysta sem bezt að vori, en
réttinn, ef ekki hefir fengizt
lausn á annan hátt og hags-
munir almennings eru í hættu
fram yfir það, sem venjulegt er í
kaupdeilum. Þetta sjónarmið
verður að teljast réttmætt á
sama hátt, einnig hér á landi,
og alveg sérstaklega í deilu
þeirri, er nú stendur yfir og sem
1. gr.
Sameinað Alþingi kýs, hlut-
bundinni kosningu, 5 manna
nefnd til þess að rannsaka hag
og rekstur togaraútgerðarfyrir-
tækja félaga og einstakra
manna. Skal nefndin sérstaklega
taka til athugunar hvort hægt
muni að gera rekstur togaranna
hagkvæmari og ódýrari, og á
hvern hátt unnt sé að koma á
öruggan grundvöll útgerð þeirra
skipa, sem rekin hafa verið með
tapi undanfarin ár. Nefndin
skili niðurstöðum rannsóknar-
innar og tillögum til ríkisstjórn-
arinnar. Getur ríkisstjórnin, að
þeim tillögum fengnum, falið
nefndinni að rannsaka einstök
atriði nánar, ef ástæða þykir til.
Kostnaður við störf nefndar-
innar greiðist úr ríkissjóði.
2. gr.
Nefndin skal hafa heimild til
að heimta skýrslur, munnlegar
eða bréflegar, af eigendum og
stjórnendum togaraútgérðarfyr-
irtækja og öðrum, um þau atriði,
sem hún telur þörf á við fram-
kvæmd rannsóknarstarfa sinna.
Einnig er nefndinni heimilt
að rannsaka bækur og skjöl við-
komandi útgerðarfyrirtækja og
eru allir, sem hafa slíkar bæk-
ur og skjöl í sínum vörslum,
skyldir til að veita nefndinni
aðgang að þeim.
lagningum nýrra stórgirðinga i
afréttum á að hverfa frá. Fjár-
breiðum héraðanna, sem liggja
að mæðíveikissvæðinu, má ekki
fórna, þó gi'unsamar kunni að
vera, með því að sleppa þeim á
afrétt að vori, og gera nýjar
varnir milli þeirra og þess fjár
í fjarlægari héruðum, sem er aö
öllu ósýkt.
Afréttanotkun á að leggja
niður á grunaða svæðinu, en í
þess stað að girða heimalöndin
og halda hveiTi hjörð á sinni
jörð, eða hafa sameiginlega
vörzlu um fáar jarðir saman,
þar sem staðhættir eru til þess.
Því fé, sem sleppur á afrétti
þeirra héraða, sem þannig yi'ðu
einangruð til tryggingar megin-
landinu, ætti að smala rakleitt
til sláturhúsanna, án nokkui’s
sundurdráttar eða samskomu
við annað fé.
Séu á þennan hátt hindraðar
samgöngur fjárins á grunaða
svæðinu, bæði við fé fjarlægari
sveita og innbyrðis, þá er þrengt
svo að veikinni, að úr því ætti að
mega gera sér fullkomnar vonir
vissulega er geigvænlegri fyrir
íslenzku þjóðina en flestar ef
ekki allar þær deilur, sem leyst-
ar hafa verði með sama hætti
meðal nágrannaþjóðanna.
Þvi er það, að Framsóknar-
flokkurinn hefir samþykkt að
beita sér fyrir þeirri lausn máls-
ins, sem héu er farið fram á.
3. gr.
Nefndarmönnum og starfs-
mönnum nefndarinnar, ef ein-
hverjir eru, er bannað, að við-
lagðri ábyrgð eftir ákvæðum al-
mennra hegningarlaga um emb-
ættis- og sýslunarmenn, að
skýra óviðkomandi mönnum frá
því, sem þeir verða áskynja í
starfi sínu og varðar einkamál
einstakra manna eða fyrirtækja.
4. gr.
Sá, sem vanrækir skyldur þær,
sem um ræðir í 2. gr., skal sæta
10 til 200 kr. dagsektum unz
skyldunni er fullnægt.
Ef nefndinni eru gefnar rang-
ar skýrsiur, varðar það sektum
allt að kr. 10.000,00 nema þyngri
refsing liggi við samkv. lögum.
5. gr.
Mál út af brotum á lögum
þessum skulu sæta meðferð al-
mennra lögreglumála.
6. gr.
Nefnd sú, er ræðir um í 1. gr.,
skal kosin þegar eftir gildistöku
laga þessara, ef gildistakan fer
fram áður en Alþingi, því er
lögin samþykkir, er slitið. Ef
gildistakan fer fram síðar, skal
nefndin þó kosin á Alþingi því,
er lögin samþykkir.
7. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
um að niðurlögum hennar yrði
ráðið, án stórfelds kostnað-
ar eða landauðnar. Meginhluti
grunaða fjárins mun raunar
vera heilbrigður og verndast
með þessu móti frá sýkingu eða
óþörfum niðurskurði, og þó
þetta mundi bæði valda ein-
hverri rýrnun sláturfjáx og
fjárfækkun á landþrengri
jörðum, þá mundu þó fáir
bændur flosna upp eða verða
styrkþegar af þeim sökum, að
öðru en því sem girðingarefn-
inu næmi eða þeim hluta þess
er hið opinbera yrði að leggja
fram, sem hlyti að verða að
mestu leyti. Að sjálfsögðu þarf
nákvæmrar rannsóknar á því
hver girðingarkostnaöur verður,
en þegar þess er gætt að tala
fjárins sem með þessu móti
verndast, nemur tugum þús-
unda og hundruðum þúsunda
að verðmæti, þá ætla ég að fá-
um blandist hugur um það, að
hér þurfi ekki að setja fjár-
hagshliðina fyrir sig. Hitt er
annað mál, hvort með þessu
næst óyggjandi vörn. Ósennilegt
er að hún fáist keypt nokkru
verði. Ríkið hefir nú þegar
goldið svo mikið afhroð í fjár-
auðn þeirri, sem orðið hefix á
aðal-mæðiveikissvæðínu, að
seint mun bætast. Síðasta Al-
þingi áætlaði fullar 100 þúsund-
ir króna til greiðslu á skuldar-
Greitiargerð
Af hálfu útgerðarmanna hafa
nú undanfarið borizt ítrekaðar
málaleitanir um fjárhagslegar
ívilnanir og aðstoð frá rikinu.
Málaleitanir þessar hafa sér-
staklega verið rökstuddar með
því, að rekstur togaraútgerðar-
innar beri sig ekki og að ekki
sé unnt að láta hann bera sig
af eigin ramleik.
Ríkisvaldið heíir á síðústu ár-
um, auk beinna fjárframlaga,
veitt útgerðinni meiri ívilnanir í
opinberum gjöldum en áður
hafa verið dæmi til. Má þar
nefna afnám útflutningsgjalds
á saltfiski, afhending annara
útflutningsgjalda til Fiskimála-
sjóðs, heimild til eftirgjafar á
kola- og salttolli o. fl. Þrátt fyr-
ir þetta verður þó eigi hjá því
komizt að taka til meðferðar þær
málaleitanir, sem nú eru uppi
frá útgerðarmönnum og gera
sér grein fyrir, hverju þar mætti
til vegar koma og þá sérstak-
lega með tilliti til togaraútgerð-
arinnai', sem talið er að einna
harðast hafi orðið úti og erfið-
ast eigi með að koma rekstri sin-
um og fjárreiðum á öruggan
grundvöll.
En jafnhliða þvi, sem teknar
eru til yfirvegunar óskir þær um
hjálp af hálfu ríkisvaldsins, sem
fyrir liggja, er óhjákvæmilegt að
ríkisvaldið fái aðstöðu til að afla
sér nákvæmra upplýsinga um
það, hversu rekstri togaraút-
gerðarinnar er í raun og veru
vöxtum þeirra bænda, sem misst
höfðu fé sitt, auk marghátt-
aðs styrks annars, og þetta er
upphafið eitt.
Það þarf ekki að skei’a neitt
utan af þvi, að meginhluti
þeirra skulda, sem Alþingi hef-
ir nú veitt hjálp til að grelða
vexti af, er glatað fé. Eina end-
urgreiðsluvonin er sú, að mönn-
unum verði fenginn nýr bú-
stofn, en.verð hans mun í mörg-
um tilfellum nema skuldahæð
búendanna. Leiði fjártjónið til
brottflutnings og landauðnar,
verður hluti ríkisins þó enn
þyngri, því þá þarf það, auk
skuldafallsins, að leggja fram
nýtt fjármagn til bygginga og
atvinnureksturs á nýjum stöð-
um, en verðmæti jarðanna fer
forgörðum. Að öllum líkindum
þarf sérstaka lántöku til fram-
kvæmdar vörnum þeim, sem
hér hafa verið ræddar, en rétt-
mætasta og hyggilegasta lausn
málsins mundi þó sú, að draga
hlutfallslega af öllum fjárveit-
ingum, öðrum en lögákveðnum
launum, það er með þyrfti til
þessa eina lífsnauðsynja máls.
Að krefjast rikisframlaga,
hvernig sem á stendur til brúa,
síma, vega, bygginga og rækt-
unar eða til framfærslu, svar-
ar til þess, að drukknandi mað-
ur hrópaði til þess sem ætlaði
að bjai’ga honum: „Náðu fyrst í
háttað, hvernig efnahagur henn
ar er, hverjir framtíðarmögu-
leikar hennar eru og hvort ein-
hverjar aðrar leiðir eru fyrir
hendi til að bæta rekstursaf-
komuna en fjáríramlög eða í-
vilnanir frá hinu opinbera. í því
sambandi er nauðsynlegt, að
kynna sér, hvort ekki mætti
koma við sparnaði á einhverj-
um útgjaldaliðum frá því, sem
nú er, auka verðmæti framleiðsl-
unnar aða breyta að einhverju
leyti til um skipulag útgerðar-
fyrirtækjanna, þannig að meiri
trygging fengist fyrir halla-
lausri afkomu. Eúnfremur er
æskilegt, að gera sér grein fyr-
ir því, hverjir séu rekstufsmögu-
leikar togaraútgerðarinnar sam-
anborið við rekstrarmöguleika
annarar útgerðar t. d. útgerðar
stórra mótorbáta. En það er
naumast unnt fyr en slík rann-
sókn togaraútgerðarinnar, sem
hér er farið fram á, liggur fyrir.
í þessu frv. er lagt til, að AI-
þingi kjósi 5 manna nefnd, sem
framkvæmi rannsókn í þessum
efnum og leggi niðurstöður sin-
ar fyrir rikisstjórnina. Til þess
að nefndin geti innt hlutverk
sitt af hendi verður að velta
henni vald til að krefjast upp-
lýsinga af eigendum og umráða-
mönnum togaraútgerðarinnar
og aðgang að reikningum fyrir-
tækjanna, að viðlagðri þagnar-
skyldu um einstök atriði, sem
eru einkamál fyrirtækjanna og
ekki hafa almenna þýðingu.
hattinn minn eða stafinn, það
er hugsanlegt að ég fljóti íá-
ein andartök enn“.
Hvaða gagn er þjóðinni að
megini þess sem nú er lagt fram
landbúnaðinum til stuðnings,
ef sauðfjáreignin fellur?
Ég ætla mér eigi þá dul að
meta til veTðs hvað í húfi er, ef
mæðiveikin berst um land allt,
en missi þeirra tekna, sem af
sauðfénu eru, að mestu leyti, á-
samt öðru því er fylgdi, stæðist
þjóðfélagið ekki.
Að vísu þyrftu bændur ekki
að kvíða hungursneyð. Naut-
griparækt og garðyrkja forðuðu
frá henni, en af þeim fengjust
ekki þær tekjur, að þær hi-ykkju
til skuldagreiðslu og opinberra
gjalda eða vei’zlunax’, nema að
litlu leyti, ef allir sveitamenn
hefðu það að aðalatvinnu.
Um nýja framleiðslu, eem
komið gæti í stað sauðfjái’ins og
fært þjóðinni erlendan gjald-
eyri í nokkrum samjöfnuði
næsta ái-atug, er ekki að ræða.
Væri þjóðin að sama skapi
auðug og hún er snauð, ætti
hún jafnmargar milljónlr kr.
erlendis og hún skuldar þar,
væri það umtalsmál að loðdýra-
ræktin gæti borgið.
Rikið mundi því, auk stór-
kostlegs skuldafalls missa meg-
in þess sem bændur hafa goldið
í slcöttum og tollum, og í ofaná-
Fjárpestin II.
Eftir Ketil Indriðason, bónda á Fjalli
Rannsókn á hag og rekstrí
stórútgerðarínnar
Frv. um skípun nefndar til að framkvæma
þessa rannsókn borið fram af Framsókn-
arflokknum á Alþíngí
Gísli Guðmundsson og Skúli Guðmundsson flytja af hálfu
Framsóknarflokksins frv. til laga um skipun nefndar til að rann-
saka hag og rekstur togaraútgerðarinnar og gera tillögur um það
mál. Frv. er svohljóðandi: