Tíminn - 24.03.1938, Blaðsíða 1

XXII. ár.
13. blað.
I
;
íslenzk kirkja (framh.)........
Kirkjan á svo djúpar rætur
i mannssálunum, að bylgjur
samtíðarviðburðanna snerta
hana lítið. Það er þess vegna !
fjarstæða og. gagnstætt allri
reynslu að gera ráð í'yrir þvi
að hin margháttaða menning
nútímans muni svo að segja
þurka hana út. Ódauðleika-
vonin og fegurð frumkristin- |
dómsins, eins og hann birtist í i
hinni einföldu frásögu nýja i
testamentisins, tryggja kirkj-
unni ævarandi vald yfir hugum i
manna. Frá félagslegu sjónar- |
miði er þess vegna að því er
snertir kirkjuna hér á landi
aðeins um tvennt að ræða: Á
kirkjan að vera voldugur en
vanræktur þáttur í hinu and-
lega lífi, eða á hún að vera ná-
tengd hinni hæstu mannlegu
viðleitni, eins og hún birtist á
hverri öld?
Fram að þessu hefir kirkjan
á flestan hátt verið vanrækt
hér á landi, og einangruð miklu
meira en við átti frá list og
menntun. í hinni miklu sókn
sem gerð var að kirkjum í kjöl-
far Darwinismans, tóku skáld
þeirrar aldar eins og Gestur
Pálsson, Þorgils gjallandi og
Þorsteinn Erlingsson hörðum
höndum á prestunum. Við iðn-
aðarbyltinguna, sem gengið
hefir yfir landið, hafa prest-
arnir hætt að vera stórbændur
og veraldar höfðingjar. Við
aukið fámenni á , einstökum
heimilum hefir kirkjusóknin
orðið dauf og starf prestsins
virzt missa marks í samanburði
við það sem áður var. Torf-
kirkjurnar breyttust í stíllausa
og oft mjög ósmekklega kumb-
alda úr steinsteypu eða báru-
járni, þar sem húskuldans
gætti á vetrum miklu meira
en áður var. Á einni slíkri
stóð reykháfur utan við
kirkjuhliðina. Síðan lágu
víðar steinsteypupípur hall-
andi upp eftir kirkjuþakinu,
og að lokum stóð lóðrétt reyk-
pípa upp af risinu. Mér fannst
þetta líta út eins og stór ormur
væri að skríða upp eftir kirkj-
unni. Presturinn fann að þetta
var rétt, og breytti þessu i
betra horf. Á öðrum stað var
,,gálgi“ af strönduðum togara
notaður sem bogahvelfing yfir
inngangi safnaðarins í kirkju-
garð og kirkju. Víða eru kirkj-
urnar notaðar til geymslu á
vissum tíma árs. Þar sem ofn
er komínn í kirkju, er hann
oft ryðbrunninn og illa hirtur.
Sumstaðar viðurkenna prestar
að messað sé í kaldri kirkju að
vetri til, þó að þar sé ofn, af
því ekki sé séð fyrir eldsneyti.
í sumum kirkjum er altaris-
tafla, en nálega ekkert annað
skraut, sem minni á list. Og
meginið af þessum myndum
eru eftir lélega erlenda málara,
hafa ekkert listgildi, og alger-
lega óviðkomandi listhneigð
sjálfrar þjóðkirkjunnar.
Hin svokallaða dómkirkja í
Reykjavík er byggð af dönsku
einvaldsstjórninni í fullkomn-
Yíírlýsíng
íorsætísráðherra
Áður en gengið var til dag-
skrár i neðri deild Alþingis í
fyrradag kvaddi forsætisráð-
herra sér hljóðs og gaf eftir-
farandi yfirlýsingu:
„Um það hafa komið fram
raddir opinberlega, að vísu ut-
an þingsins, að það væri rangt,
að núverandi stjórn hefir farið
með vöid þessa daga síðan Har-
aidur Guðmundsson, fyrrver-
andi atvinnumálaráöherra,
sagði af sér. Segja má, að það sé
ekki allskostar óeölilegt þótt
þessar raddir hafi komið fram.
En þær byggjast þó á nokkrum
misskilningi, sem ég vil leið-
rétta.
Þau rök, sem hafa legið til
þess, að ríkisstjórnin hefir ekki
sagt af sér, eru, að talið var
líklegt af sumum, að gerðar-
dómslögin, sem ég fékk sam-
þykkt hér á Alþingi nú nýlega,
mundu ef til vill verða erfið í
framkvæmd, og þess vegna hefi
ég talið það eðlilegt, að ég segði
ekki af mér né grennslaðist eftir
möguleikum til stjómarmynd-
unar áður en endi yrði bundinn
á það mál, þar sem um svo
stuttan tíma er að ræða. Mér
virðist líka þingmexm úr öllum
flokkum, og fyrir það er ég
þeim þakklátur, hafa sýnt sams-
konar skilning á alvöru tímanna
og þessvegna hefir enginn þeirra
kosið að gera fyrirspurnir hér á
Alþingi um þetta atriði, og hafa
þar með komið í veg fyrir að
þrasi um setu stjórnarinnar yrði
blandað inn í lausn þessa máls.
En rökin til þess, að hér hefir
ekki verið rangt að farið, liggja
einmitt í því, að hér á Alþingi
hafa verið haldnir fundir dag-
lega undanfarið og sérhver
háttvirtra alþingismanna því á
þingræðislegan hátt haft tæki-
færi til þess að gera athuga-
semdir við setu stjórnarinnar,
ef þeir töldu hana óeðlilega.
En með því að nú virðist lausn
vinnudeilunnar nálgast, eru
þessar ástæður ekki lengur fyrir
hendi, og þess vegna tilkynni
ég hinni háttvirtu þingdeild það
hér með, að ég mun nú byrja
eftirgrennslanir mínar á hinu
pólitíska ástandi hér á Alþingi
og síðan eins fljótt og unnt er
tilkynna hinu háa Alþingi þær
niðurstöður, sem ég kemst að.“
Eftir að forsætisráðherra
hafði lokið máli sínu, gerði Har-
aldur Guðmundsson þá fyrlr-
spurn til forsætisráðherra, hvort
hann áliti að togaradeilan væri
leyst. Forsætisráðherra vísaði
til þess, sem hann hafði áður
sagt, að lausn deilunnar virtist
nálgast.
Fleiri tóku ekki til máls.
um niðurlægingarstíl. Þar er
ekkert sem minnir á fegurð
nema hin dýrðlega skírnarskál
úr marmara eftir Albert Thor-
valdsen. Yfirhöfuð kirkjunnar,
biskupinn, á ekki aðgang að
neinum varanlegum bústað.
Honum er illa launað og em-
bættið að flestu leyti vanrækt
af hálfu þjóöfélagsins. Síðan
(Frh. á 4. síOu.)
Rvík, fhnmtud. 24. marz 1938.
A víð&vangi
„Áhyggjur stórar“.
Morgunblaðið og Visir hafa
áhyggjur stórar út af brottför
Haralds Guðmundssonar úr
ríkisstjórninni og framkvæmd
verka hans í stjórnarráðinu nú
næstu daga. Virðast blöð Sjálf-
stæðisflokksins um þetta miklu
áhugasamari en fulltrúar hans
á Alþingi. Því að þegar forsæt-
isráðherra skýrði frá afsögn
K. G. og hversu störfum hans
væri ráðstafað í bili, gerði
Sjálfstæðisflokkurlnn á Al-
þingi enga athugasemd við það
— ekki svo mikið sem fyrir-
spurn um, hvort stjórn Her-
manns Jónassonar nú styddist
við þingræðislegan meirahluta.
En skrifarar flokksins hjá
Mbl. og Vísi virðast nú skyndi-
lega hafa orðið „gripnir af
miklum ótta“. Þessi ótti er um
það, að svo kunni að fara, að
Alþýðuflokkurinn veiti Fram-
sóknarflokksstjórn stuöning
eða hlutleysi, og að engin
stjórnarskipti fari fram. f-
haldsblöðin bæði keppast nú
við ■ það, að sýna fram á, hví-
lík fjarstæða sllkt væri, og Al-
þýðuflokknum algerlega ó-
samboðið. Þykir þessum vel-
unnurum Alþýðuflokksins
hörmung til þess að vita, ef
hann sýndi slíka „auðmýkt“
gagnvart Framsóknarflokknum,
og óttast (!) þelr það mjög, að
Alþ.fl. yrði þá ekki langrar
framtíðar auðið.
Bráðlæti.
Það er auðvitað mikils virði
fyrir Alþýðuflokkinn, að fá
ráðleggingar gefnar af góðum
hug á timum neyðarinnar. En
ýmsum mun nú detta í hug,
að það sé ekki umhyggjan ein-
skær fyrir velíerð Alþýðu-
flokksins, sem þessu veldur. Á
balc við allt þetta þykjast sum-
ir sjá glampa í „vonaraugun"
sem stundum hefir skotið upp
áður, þegar örðuglelkar hafa
verið á samvinnu Framsóknar-1-
flokksins og Alþýðuflokksins.
Og við því er heldur ekkert
að segja, þó að lið Morgunblaðs-
ins sé farið að yfirvega í leyn-
um möguleikann til þess að
skipa mann í hinn auða stól
Haralds Guðmundssonar eða
komast í vinsamlega stuðnings-
eða hlutleysisaðstöðu gagnvart
ríkisstjórn. Flokki, sem búinn
er að tapa mörgum kosningum
og orðinn þreyttur á andstöð-
unni, er auðvitað ekki óljúft
að hugsa til hvíldar á hinni
löngu göngu um eyðimörkina.
En langlundargeð er einna
nauðsynlegast allra dyggða.
Bráðlætið hjá skrifurum Mbl.
getur ekki orðið Sjálfstæðis-
flokknum til neinna happa i
þessu máli.
Vinnubrögð Alþingls.
í Morgunblaðinu og ísafold
nú öðru hverju birtast greinar
um vinnubrögð Alþingis. Er því
þar mjög fjargviðrast yfir því að
þingi þvi, er nú situr, hafi enn
ekkert orðið að verki. Því til
stuðnings eru nefnd tvö dæmi.
Annað er það, að fátt hafi fram
komið af stjórnarfrumvörpum.
Hitt er það, að fjárveltinga-
nefnd hafi verið kvödd saman
fyrir þing og enn bóli þó ekkert
á árangri af vlnnu hennar.
Um stjórnarfrumvörpin er
það að segja, að sú venja er
mjög farin að tíðkast, að ráð-
herrarnir feli þlngnefndum eða
einstökum þingmönnum að
flytja mál, sem stjórnin hefir
látið undirbúa, og er þess þá
getið í greinargerð frumvarp-
anna eða framsöguræðu. Er þá
hægt að komast hjá þeirri töf,
sem af því hlýzt að þurfa að
senda frumvörpin til Kaup-
mannahafnar til staðfestingar
hjá konungi. Er þetta fyrir-
komulag svo algengt orðið á
síðari tímum, að nú er sérstak-
lega ráð fyrir því gert í þing-
sköpum. Af þessum ástæðum
eru hin svokölluðu stjórnar-
frumvörp færri en áður. Er það
þingmönnum öllum kunnugt og
sennilega líka ritstjórum Mbl.
Um fjárveitinganefnd er það
vltað af öllum, sem til þekkja,
að hún hefir siður en svo legið
á liði slnu og er þegar búin að
inna mjög mikið starf af hendi.
Það eina, sem með rökum mætti
að finna, er að einn af flokks-
mönnum Mbl., sem þar á sæti,
lætur næstum aldrei sjá sig á
fundum nefndarinnar. Ef Mbl.
heíir ímyndað sér, að starfsemi
nefndarinnar í heild, væri svip-
uð og hjá þessum manni, gætu
ummælí þess að víssu leyti rétt-
lætzt, annars ekki.
Árásir á þingræðið.
Annars vlta það allir, sem
eitthvað hafa komið nærri
störfum Alþtngis, að fyrstu vik-
urnar, sem þingið situr, er
æfinlega lítill sýnilegur árang-
ur af störfum þess. Sá tlmi fer
í undirbúning fjárlaga og ann-
ara mála í nefndum þingsins og
einstökum þingflokkum. Hinir
opinberu fundir deildanna eru
æfinlega stuttir framan af
þingtímanum. Þingið, sem nú
situr, er að þessu leyti á engan
hátt frábrugðið því, sem venju-
legt er, og verlð hefir áratugum
saman.
Þetta vita líka þeir, sem að
skrlfum ihaldsblaðanna standa.
En skrif þeirra þeirra um vinnu-
brögð þingsins eru fram komin
í alveg sérstökum tilgangi. Þau
eru sett fram til að veikja
trú almennings á þing-
r æ ð i n u og búa í haginn fyrir
það, sem „koma skal“, ef vonir
vissra manna rættust um póli-
tfska framtíð íslendinga.
Nöldur Alþýðublaðsins.
Alþýðublaðið heldur uppi
stöðugum árásum á Framsókn-
arflokkinn fyrir lausn togara-
deilunnar.
Ættu þó engir að vera þakk-
látari yfir lausn deilunnar en
foringjar Alþýðuflokksins, því
engir hagnast meira á hennl en
umbjóðendur þeirra, sjómenn-
irnir. En hinsvegar getur líka
verið auðskilin gremja fyrlrlið-
anna, sem kemur fram eftir á,
yfir þeim vanmætti sínum að
hafa brostið kjark til að taka
þátt í hinnl einu heilbrigðu
lausn deilunnar.
Neville Ghamberlain
forsætisráðherra Breta, maður-
inn, sem átti að vernda smá-
ríkin og íriðlnn I Norðurálf-
unni.
Tímamannabréf
Slgurgeir Friðrlksson bóka-
vörður hefir nýlega geflð út
myndarlega bók um landnáms-
tilraun íslendinga í Brasilíu,
laust eftir miðja 19. öld. Bókin
er merkileg söguleg heimild um
þá daga, þegar þjöðin stundi
undir kúgun Dana á baráttu-
tíma Jóns Sigurðssonar. Land- -
nemarnir áttu við margháttaða
erfiðleika að stríða, en þeir
játuðu að þeim þóttu landkostir
góðir og veðurátta mild. En
þeir þráðu samt ættland sltt
mest af öllu, en það var þó svo
fjarlægt, að bréfín náðu varla
heim. Aðeins eitt var skuggl á
endurminningunni: Hungrið
heima á Fróni. Hinir miklu
mannflutningar vestur um haf
voru flótti frá hungurþjáning-
um í landi, þar sem þjóðina
skorti áhöld og vinnukunnáttu
til að nota sér gæði landsins.
Sagan um ást Brazilíufar-
anna á ættlandi, sem þeir urðu
að hverfa frá fyrír hungur og
harðrétti er meir en átakanleg.
Þó er enn átakanlegri sagan
um innbyrðis baráttu stétt-
anna nú á tímum, sem skapa
sér hunguraðstöðu í landi sem
er fullt af nægtum, og býður
börnum sínum nú margfalt
fleiri kosti en þau geta komizt
yfir að nota.
Alveg nýlega hafa sjómenn
á stórtækari veiðiskipunum
verið fengnír tíl að gera vinnu-
stöðvun í nálega þrjá mánuði
til að fá hækkun á síldarkaupí
næsta sumar, þó að síldin hafi
síðan í fyrra lækkað um helm-
lng verðs. Eftir fáa daga stöðva
sömu leiðtogar sjómanna sigl-
ingaflotann, bæði Eimskip og
ríkisskip, og allar líkar benda
til að þar geti orðið langvlnn
stöðvun og þá væntanlega sigl-
ingateppa að og frá landinu
með þeim aflelðingum, sem því
fylgja. Margar aðrar vlnnu-
stöðvanir eru taldar líklegar í
vor og sumar.
En auk þess beita ýms lítil
stéttarfélög ótrúlegu ofbeldi,
þó að minna beri á út á við.
Múrarar, húsamálarar, vegg-
fóðrarar, pípulagningamenn og
trésmiðir að nokkru leyti hafa
tekið upp stéttareinræði, sem
er að stöðva byggingarfram-
kvæmdir og húsaviðgerðir 1
(Frh á 4. síðu.)
Uían úr heimi
Atburðirnir í Austurríki hafa
undanfarnar vikur verið á alira
vörum. Þýzkur her hefir tekið
landið herskildi, og innlimaö
það i ríki Hitlers. Grein sú er
hér fer á eftir, er rituð nokkrum
dögum fyrir innrásina og lýslr
austurriska kanzlaranum fyrv.
Kurt von Schussnigg, er nú
situr í íangelsi.
JESÚÍTASKÓLI OG HEIMS-
STYRJÖDIN.
Schussnigg hefir hlotið upp-
eldi, sem hefir þjálfað hann í
skapfestu og sjálfsstjórn. Faðir
hans var hershöfðingi. Þegar
Schussnigg var 6 ára gamall,
var hann látinn íara á jesúíta-
skóla. Þar var hann í 10 ár.
Hann lauk námi sínu þar um
það leyti, sem heimsstyrjöldin
hófst. Seytján ára gamall fór
hann í stríðið og tók þátt í or-
ustunum við ítali. Hann hlaut
mörg heiðursmerkl fyrir hug-
rekki og snarræði. 1918 var
hann tekinn til fanga, ásamt
föður slnum, og voru þeir í ít-
ölskum fangabúðum þangað til
i ágústmánuði 1919.
Eftir heimkomuna fór Schus-
snigg á háskólann í Innsbruck
og lauk þar góðu lagapróíi.
Stundaði hann síðan mála-
færslu. Hann er nú um fertugt.
Von bráðar hóf hann þátt-
töku í stjórnmálum og var einn
af leiðtogum hinnar kaþólsku
æskulýðshreyflngar. Vegur hans
fór stöðugt vaxandi. Hann var
kvaddur til Vinarborgar til að
vinna í þágu katólska flokksins,
sem Dolfuss veitti forstöðu.
Hann varð bráðlega einn á-
hrifamesti maðurinn i hægra
armi flokksins. Árið 1932 gerði
Dolfuss hann að dómsmálaráð-
herra í ráðuneyti slnu. Þeirri
stöðu hefir Schnussnigg gegnt
síðan, þangað til nú fyrir nokkr-
um dögum að fylglsmaður Hit-
lers, Seyss-Inquart, fékk lög-
reglumálin i sínar hendur.
RÓSTUSAMIR TÍMAR.
Það féll í hlut Schnussnigg
að stjórna hinni blóðugu bar-
áttu gegn jafnaðarmönnum í
febrúar 1934. Hann gekk ákveð-
ið og miskunnarlaust til verks
og kæfði byltingartilraunina
niður með harðri hendi. Þeir
atburðir leiddu tll þess stjórn-
skipulags, sem nú rikir i Aust-
urriki. Það bannar alla flokka,
nema Föðurlandsfylkinguna,
sem berst fyrir sjálfstæðl Aust-
urrikis og styður kanzlarann.
Sumarið 1934 myrtu nazlstar
Dollfuss. í sólarhring ríkti íull-
komin óvissa og stjórnleysl.
Enginn vissi hver bera myndi
sigur úr býtum. Það varð
Schussnigg. Hann bældi niður
uppreisn nazistanna með sama
vægðarleysi og uppþot jafnað-
armanna fyr um árið. Um nokk-
urt skeið þótti líklegt, að Stah-
remberg fursti, sem var foringi
hins vopnaða Heimwehrliðs,
myndi víkja Schussnigg til
hliðar og taka sjálfur völdin.
En Schussnigg varð honum
snjallari. Hann vann markvlsst
að því að uppleysa Heimwehr-