Tíminn - 24.03.1938, Blaðsíða 4

50
TÍMINN
Komandl ár
(Frh. af 1. siOu.)
latínuskólar voru lagðlr niður
á biskupsstólunum gömlu og á
Bessastöðum, hafa prestsefnin
fengið sína menntun í láns-
húsakynnum. Síðasta áratug
inn hafa hinir tilvonandi
starfsmenn þjóðkirkjunnar
fengið eina stofu í þinghúsinu
frá Alþingi og aðgang að sam-
eiginlegu anddyri með öðrum
stofnunum, sem fylla þinghús-
ið. Slík aðbúð er ekki beinlínis
vel fallin til að auka stórhug
kennimannastéttarinnar.
Að einu leyti hefir þjóðkirkj-
an getað staðið örugg á þjóð-
legum listrænum grunni, og
það var í sambandi við islenzka
ljóðagerð. En þangað hefir
vanrækslan náð líka, án þess
að svo þyrfti að vera. Þegar
sálmabókin var gerð fyrir hálfri
öld, þorðu forsvarsmenn kirkj-
unnar ekki að taka nema lítinn
hluta af sálmum sr. Matth.
Jochumssonar í sálmabókina og
við það situr enn. Það er lík-
ast eins og mönnum þyki óvið-
eigandi að láta hina hæstu
fegurð kirkjulegra ljóða koma
i fullri tign inn i kirkjulegt
starf, sem er að svo mörgu öðru
leyti einangrað frá þróun lista
og fegurðarlistar í þjóðlífinu.
Þó er hér að hefjast ný dög-
un. Á einstöku stað eru for-
ráðamenn kirkjunnar að læra
að laga starf sitt eftir breytt-
um tímum. Á Skútustöðum í
Mývatnssveit messar prestur-
inn, sr. Hermann Hjartarson,
ekki á hverjum sunnudegi, en
þegar hann messar, kemur
söfnuðurinn og fyllir kirkju
hans. Nefnd sú, sem stendur
fyrir samskotum og byggingu
Hallgrímskirkju á Hvalfjarðar-
strönd hefir fengið hj_á Guð-
jóni Samúelssyni húsameistara
teikningu af kirkju, sem myndi
sóma sér í hvaða landi sem er.
Á Akureyri er mikil fjársöfn-
un til kirkju, sem á að gnæfa
yfri bæinn frá hæðinni ofan
við aðaltorgið. Hefir safnaðar-
stjórnin fengið höfund Hall-
grímskirkju til að gera þar nýtt
listaverk. En austur í Vík í Mýr-
dal hefir tiltölulega fámennur
söfnuður reist fyrir fáum árum
hina prýðilegustu safnaðar-
kirkju, sem gerð hefir verið
hér á landi á seinni árum.
Kirkjan stendur ein sér á hárri
hæð austan við kauptúnið.
Þar var sandauðn áður, en nú
er hún að grasklæðast að nýju.
Kirkjan er úr steini, með snotr-
um turni, smekkleg utan og
innan, hituð með raforku þegar
messað er. Konur í Vík hafa
ofið og saumað margháttuð
skartklæði og dúka í kirkjuna.
Sýslumaðurinn á staðnum,
Gísli Sveinsson, hefir verið
aðalforgöngumaður þessarar
kirkjubyggingar. Kaupfélags-
stjórinn, Sigurjón Kjartansson,
stýrir þar ágætum söngflokk.
Að því er viröist, hefir söfnuð-
urinn allur staðið saman um
að byggja þessa myndarlegu
kirkju, búið hana vel utan og
innan, en þó stillt í hóf um til-
kostnað og hvergi reist sér
hurðarás um öxl. í þessu fá-
menna, algerlega hafnlausa
kauptúni hefir söfnuðurinn
sýnt hvernig stefna ber í end-
urreisn þjóðkirkjunnar, þar sem
hlaupið er yfir niðurlægingu
margra alda og þráðurinn eins
og í svo mörgum efnum tengd-
ur aftur við þjóðveldistímann,
þegar kirkjan var íslenzk
stofnun, nátengd hinni hæstu
blómgun lista og bókmennta í
landinu.
Framh. J. J.
Ritstjóri: Gísli Guömundsson.
Prentsmiðjan EDDA h.f.
Tímamannabréf
(Frh. af 1. síSu.)
Rvlk. Trésmiðirnir eru sann-
gjarnastir, en samt er talið ó-
leyfilegt og háð ofbeldisstöðv-
un, ef maður í Rvík, sem
byggir hús, fær glugga eða
hurðir smiðað í Hafnarfirði.
Allar þessar iðngreinar nema
trésmiðir, neita að taka ung-
linga til náms, nema með
höppum og glöppum. Einna
bezt sézt andi þessarar stefnu á
framkomu húsamálaranna.
Kauptaxti þeirra er undir og
yfir tveim krónum um tímann.
Samt þótti þeim það ekki nóg,
heldur lögðu svo fyrir, að fé-
lagsmenn skyldu ekki taka
kaup fyrir tímavinnu, heldur
skyldu trúnaðarmenn félagsins
mæla hinn málaða flöt og
leggja lag á hvað félagið teldi
rétt að taka fyrir hvern mál-
aðan fermetra. Þetta var að
vísu mikil hækkun, en þó ekki
nóg fyrir félagsmenn. Næst á-
kváðu þeir að húseigandi mætti
ekki sjálfur kaupa liti á hús
sín, heldur yrði málarinn að
leggja það til. Á þann hátt
mátti enn hækka þessa vinnu.
Með því að neita að kenna
unglingum iðnina, og útiloka
aðkomumenn frá að vinna að
þessum störfum í Reykjavík,
er talið að málarafélagið geti
algerlega skapað húseigendum
kostina.
Undanfarna daga hefir hús
eitt verið að kalla má umsetið
af ofbeldismönnum iðnfélag-
anna. Húseigandinn er tré-
smiður og hefir sjálfur unnið
að því að mála, veggfóðra og
dúkleggja húsið. En auk þess
þurfti innanhúss að gera ofur-
lítið af steinsmiðavinnu. Múr-
arar undir stjórn kommúnist-
ans Guðjóns Benediktssonar
hótuðu að gera innrás í húsið
og hindra þessa vinnu. Þó hefir
það ekki orðið, því að það var |
kunnugt, að trésmiðir vildu lið- ;
sinna félaga sínum og hann
hafði auk þess orðið von um
hjálp til að hús hans yrði ekki
brotið upp, og vinna hindruð
þar í nafni stéttarfélaganna.
Öll þessi þróun er sjúk og
þjóðhættuleg. Með slíku fram-
ferði er hin nýja verkkunnátta
að leysa þjóðfélagið sundur,
hindra framleiðslustarfið og
skapa almenningi þá örbirgð,
sem kunnáttuleysið olli áður,
meðan þjóðin var kúguð og
bæld af erlendu valdi.
Hér er verkefni fyrir sam-
vinnumenn landsins. Þjóðin á
ekki með ofbeldi stéttarsam-
takanna að skapa sér hungur
og vesaldóm. Rétturinn til að
lifa og starfa er heilagri en
rétturinn til að svelta sig og
sína með skipulögðu iðjuleysi.
J. J.
Bókin mín.
Eftir beiðni höf., frú Ingunn-
ar Jónsdóttur, eru þeir útsölu-
menn ofannefndrar bókar, sem
kynnu að hafa eitthvað óselt af
henni ennþá, beðnir að senda
það hið fyrsta til
Bókaumboðssölu Acta
Reykjavík.
Ath. Bóksölum tilkynnist hér-
með, að umboðssalan hefir á
lager fáein eintök af bókinni.
Verðið er sama og á hinni nýju
bók frú I. J., Minningum.
Kolaverzlan
SIGURÐAR ÓLAFSSONAR
S4mn.: Kol Reykjavík Sími 19S8
Allt með Islenskum sklpnm! 3
Þad lifiir í dag - - - -
En fyr eða síðar kemur lokadagurinn, og þá
er það, sem allir vildu vera líftryggðir. —
Líftvyggið yður heldur strax, fyrir hæfilega
upphæð, til útborgunnar þegar mest liggur við
Hjá okkur eru iðgjöldin lægst og svo, munið
.....alíslenzkt félag. —
Líftryggingardeildln.
Aðalskrifítofa Austurstrœti 14. Sími 1730.
Eimskip, 2. h*ö. Carl D. Tulinius & Oo. h.f.
Sími 1700. Tryggingarskrifstofa
Jafnvel þótt ríkisstjórnin og
Alþingi hefðu haft möguleika
til þess að „kúga“ bankana á
þennan hátt, en því skal sleppt
hér að ræöa um afleiðingarnar
af slíkri vinnuaðferð, þá sjá
allir, hvert stefnt hefði, ef Al-
þingi og ríkisstjórn hefðu tek-
ið þennan sið upp. Það er vit-
að mál, að sjómenn á mótor-
bátum hafa öllu lakari kjör en
togarasjómenn. Hvað hefði
þess orðið langt að bíða, eftir
slíka aðferð gagnvart bönkun-
um, ,að þessi stétt hefði einnig
.eimtað hærra kaup eftir sömu
leiðum? Þannig gæti hver
sucLiin komið af annari og það
með nákvæmlega sama rétti og
sjómenn á togurunum. Engum
dettur þessi aðferð í hug í fullri
alvöru. Hún er aðeins borin
fram í skrumauglýsinga-skyni
af óábyrgum mönnum, og hver
einasti maður, sem um hana
hugsar, sér, að hún er ófær frá
upphafi og endar í fullkomnu
öngþveiti.
Þá hafa kommúnistar og
haldið því fram, að ekki kæmi
til mála að hlíta þeim dóm-
stóli í vinnudeilum, sem ekki
væri settur af fulltrúum verka-
lýðsins, ríkisstjórn, sem verka-
lýðurinn ætti meirahlutavald í.
Allir munu sjá afleiðinguna af
þeirri reglu. Ef verkamenn ættu
ekki að hlíta gerðardómi, sem
settur væri af öðrum en þeim
sjálfum, myndu útgerðarmenn
vitanlega taka upp sömu reglu.
Afleiðingin yrði sú, að gerðar-
dómur væri óhæfur til að gera
út um deilur, hve mikið sem í
húfi væri, að ógleymdu því, að
þannig skipaður dómstóll ætti
vitanlega ekkert skylt við það
sem heitir réttarfar í réttar-
ríki. Ef verkamanhastjórn, sem
hefði meirahlutavald á Alþingi
tæki þennan sið upp, að skipa
gerðardóm í slíkum málum
eingöngu sínum flokksmönnum,
þá væri þar eitthvert hættuleg-
asta fordæmi skapað. Ef at-
vinnurekendur fengju 'meira-
hluta, myndu þeir sennilega
fljótt beita verkamenn sömu
þrælatökum. Hér væri ekki um
venjulegt réttarfar að ræða,
heldur rétt hins sterkasta á
hverjum tima. Það er það rétt-
arfar, sem við sjáum á Alþingi
hinu forna, sem steypti þessari
þjóð í glötun, og það er það
réttarfar, sem við heyrum sagt
frá í erlendum fréttum nú
síðustu dagana og við hlustum
á með hryllingi og viðbjóði.
VII.
Andmæli
j afnaðarmaima.
Alþýðuflokksmenn beittu sér
gegn frumvarpinu um gerðar-
dóm, en lögðu aftur á móti
fram annað frumvarp, sem þeir
töldu vera lausn í málinu. Með
þessu viðurkenna þeir það, sem
einnig kom fram í umræðunum
á Alþingi, að deilan væri óleys-
anleg nema með aðgerðum
löggjafarvaldsins. í þessu frv.
Alþýðuflokksmanna var svo
fyrir mælt, að kaup það á salt-
fiskveiðunum, sem sáttasemj-
ari hafði stungið upp á, skyldi
lögleitt. Síðan skyldi hinn hluti
kaupdeilunnar, síldveiðarnar í
sumar og ísfiskveiðarnar í
haust, lagður fyrir sáttanefnd,
sem héldi áfram að leita um
sættir, en ekkert ákvæði var
um það í frv., hversu með mál-
ið skyldi fara, ef sættir tækjust
ekki. En eins og getið er um
hér að framan, var það álit
sáttasemjara, að frekari sátta-
umleitanir væru þýðingarlaus-
ar. Við Framsóknarmenn litum
svo á, að þessi lausn deilunnar
væri óheppileg og á allan hátt
ófullnægjandi. í fyrsta lagi
vegna þess, að sáttatillögurnar
höfðu verið lagðar fram í heilu
lagi og hver einstakur liður
þeirra stóð í innbyrðis sam-
bandi við aöra liði. Með því að
taka einn þátt tillagnanna út
úr, var þessu samhengi raskað
og tekin upp aðferð, sem var
að öllu leyti óvenjuleg. í öðru-
lagi leysti þeta frv. aðeins
nokkurn hluta deilunnar. Við-
kvæmasti hluti hennar, kaup-
gjald á síldveiðum, var óleyst-
ur eftir sem áður. Sáttatil- ,
raunir höfðu verið þrautreynd- j
ar og engar líkur til að þær ,
myndu takast betur í sumar. !
Hverjar urðu þá afleiðingarn-
ar, ef ekkert samkomulag næð- \
ist um kaupgjald á síldveiðum?
Að setjá bráðabirgðalög um
svo viðkvæmt efni hefði verið
mjög óheppilegt, enda með öllu
óvíst að samkomulag hefði í
sumar náðst um slík lög milli
stjórnarflokkanna. Annaðhvort
var þá að láta síldveiðarnar
stöðvast í sumar eða kalla Al-
þingi saman á ný til þess að
setja löggjöf um lausn deil-
unnar í byrjun síldveiðitímans,
sennilega þó ekki fyrr en tjón
hefði af hlotizt vegna meiri og
: minni vinnustöðvana. Þetta
j töldum við Framsóknarmenn
.
því enga lausn á málinu. í
j þriðja lagi bentum við á það,
að með því að setja lög um
kaupgjald á saltfiskveiðum er
skapað varhugavert fordæmi,
án þess þó að leysa nema hluta
1 vinnudeilunnar, fordæmi, sem
! verkamönnum hlýtur að vera j
ljóst, að er miklu varhugaverð- !
ara en gerðardómur, ef hægt er
| að kalla hann varhugaverðan J
á annað borð. Sjómenn höfðu j
fellt tillögur sáttasemjara í i
heild og þar með kaupið á salt- I
fiskveiðunum. Með því að gera j
þetta kaupgjald að lögum, voru ;
því sköpuð 2 fordæmi: Hið fyrra !
að taka samningsréttinn af
aðilum á sama hátt og gert er
með gerðardóminum, og í öðru
lagi að Alþingi ákvæði með lög-
um kaupgjald, sem verkamenn
höfðu fellt að ganga að. Ef
gerðardómur er hættulegt for-
dæmi, hlutlaus dómstóll, óháð-
ur ríkisvaldinu, þá er aðferð
Alþýðuflokksmannanna áreið-
anlega ekki hættuminni. Með
henni er atvinnurekendum, ef
þeir eru í meirahluta á Alþingi,
opnuð leið til þess að ákveða
með lögum kaupgjald sem at-
vinnurekendur hafa samþykkt
en verkamenn fellt. Þar sem
Alþýðuflokksmenn viðurkenna
óumflýjanlega nauðsyn þess að
leysa þetta mál með lögum og
vildu ganga inn á þá lausn, sem
er í frumvarpi þeirra, þá töld-
um við Framsóknarmenn þeim
vorkunnarlaust að fylgja okk-
ar frv., sem var í samræmi við
stefnu jafnaðarmanna í ná-
grannalöndunum og jafnvel
hættuminna sem fordæmi en
úrlausn sú, er Alþýðuflokks-
menn gerðu að sinni tillögu.
VIII.
Hin rétta leið.
Ég vænti þess, að þegar mál
þetta verður skoðað niður í
kjölinn, þá muni menn komast
að þeirri niðurstöðu að Fram-
sóknarflokkurinn hafi hér val-
ið hina réttu- leið. Ég fullyrði, !
að stöðvun togaraflotans hefði j
fyrir okkur haft miklu alvar- i
legri afleiðingar en þær deilur,
sem nágrannaþjóðir okkar hafa
þó séð ástæðu til að leysa með
gerðardómi. Og ég vænti að
menn geti fallizt á það almennt,
að aðrar leiðir en þessi hafi
ekki verið heppilegar, enda var
ekki á þær bent og hefir enn
ekki verið gert. Að áliti Fram-
sóknarmanna var ekki önnur
lausn viðunandi. Það er eftir-
tektarvert, að ekki er unnt að
benda á nema tvö dæmi þess,
að flokksráðherra jafnaðar-
manna hafi tilnefnt dómendur
í oddaaðstöðu gerðardóma 1
vinnudeilum: í Frakklandi og
nú nýlega í Noregi. En um
Noreg er það einnig vitað, svo
sem bent er á hér að framan,
að tilnefningin í dóminn er
bersýnilega gerð í samráði við
hina flokkanna, svo að tryggt
sé aö dómstóllinn verði hlut-
laus en ekki flokksdómstóll. í
öðrum tilfellum í Noregi hefir
hlutleysisaðstaðan einnig verið
valin. Og í Danmörku hefir
aðeins einu sinni, í fyrsta skipt-
ið (1933), verið íarin sú leið,
ásamt gerðardómsleiðinni, að
lögfesta kaupgjald, en ávalt síð-
an hefir gerðardómur verið val-
inn af jafnaðarmönnum þar í
landi. Og í öllum tilíellum,
undantekningarlaust, hefir for-
sætisráðherra með lögum af-
salað sér réttinum til þess að
nefna í dóminn, en látið hlut-
lausum aðilum það eftir. Þetta
sýnir okkur, að þar sem írelsl
og mannréttindi standa einna
hæst, telja jafnaðarmennirnir
það of hættulegt að velja
flokkspólitískt í gerðardóma.
Þeir vita, að það myndi ekki
einungis skapa gremju og ó-
eirðir í þjóðfélaglnu heldur
myndi það og veita atvinnu-
rekendunum stórhættulegt
fordæmi. í réttarþjóðfélagi eru
slíkir dómstólar ekki taldir til
fyrirmyndar. Frá réttarfari
slíkra dómstóla hefir okkar
litla ríki verið að vaxa smátt
og smátt síðan á Sturlungaöld,
þegar réttur hins sterkara var
hinn einasti réttur. Ef gengið
er út frá því að réttur einstakl-
inga og stétta sé meira virði en
allt annað og jafnvel helgari
réttur en allur annar, og ef
honum er bezt borgið á þann
hátt að láta flokksdómstóla
dæma, þegar rétturinn er af að-
ilum tekinn, þá væri það rök-
réttast að stíga sporið út og slá
því föstu, að flokksdómstólar
séu yfirleitt hið bezta og full-
komnasta réttarfar, sem unnt
sé að fá og ákjósanlegast í
hverju máli. Sennilega myndu
1 þó fáir hér á landi vilja inn-
í leiða slíkt réttaríar gamla tím-
ans.
Æðstu dómstólar þjóðanna
; gera út um ágreiningsmál ein-
staklinga og stétta og það er
talið ákjósanlegast að þessir
i dómstólar séu sem hlutlaus-
astir. — Oft er dæmt um mik-
| ilsverð réttindi og fjárhagsat-
riöi einstaklinga og stétta.
Dómstólarnir veita einstakling-
um frelsi eða svipta þá því svo
árum skiptir, og jafnvel lífinu
sjálfu þar sem dauðarefsingar
tíðkast. Svo mikið vald er dóm-
i
stólunum fengið í hendur. Og
þetta réttarfar er það sem að-
greinir réttarríki frá villi-
mennsku hins sterka. Ég vil
! staðhæfa, að dómstólar, sem
; fara með svona mikið vald og
allir þegnar þjóðfélagsins verða
að beygja sig fyrir, ættu að*vera
færastir allra til að nefna hlut-
; lausa menn í dóm til að dæma
einnig um þessi kaupgj aldsmál.
; Fyrir verkamennina er það ekki
meira að lúta slíkum dómstóli
þegar þjóðarnauðsyn krefur, en
aðra þegna þjóðfélagsins þar
sem jafnmikið eða jafnvel
meira er í húfi fyrir þá. Ég
staðhæfi að gerðardómsleiðin
er a. m. k. betri en sú leið að
lögfesta kaupgjald eða láta
flokksdómstóla dæma um það,
eftir því hverjir eru í meira-
hluta á Alþlngi á hverjum
tíma.
Það er engin tilviljun, að
jafnaðarmenn á Norðurlöndum
hafa hvað eftir annað valið
sömu leiðina i þessum málum
og við nú leggjum til að verði
farin. Það er sú eina leið, sem
réttarríki sæmir.
Hermann Jónasson.