Tíminn - 31.03.1938, Blaðsíða 3

TÍMINN
63
hann mjög sóttur að ráðum
bæði af samherjum sínum og
mönnum í öðrum flokkum. Hann
var hinn bezti ráðunautur djörf-
um mönnum og stórhuga, því
hann sá öðrum betur afleiðingar
nýrra átaka. Aftur á móti verð-
ur ekki með sama hætti sagt að
hann hafi haft frjótt eða skap-
andi ímyndunarafl. Hann var
fyrst og fremst hinn framsýni,
ráðagóði og fastlyndi stjórn-
málaleiðtogi. Hann opnaði ekki
nýjar leiðir, en hann mælti með
heppilegu úrræði í hverri gesta-
þraut, sem lífsbaráttan lagði
fyrir hann.
Af þessum ástæðum varð Jón
Baldvinsson hinn mikli sátta-
semjari og málamiðlunarmaður.
Reyndi mjög á þessa gáfu hans
í hraðvaxandi flokki, þar sem
flestir voru nýliðar, en málefni
stór og vandasöm úr að ráða.
Enginn efi er á því, að Jón Bald-
vinsson eyddi miklu af lífsorku
sinni í það, að sameina og sam-
ræma hina óæfðu og oft ósam-
þykku starfskrafta í liði Al-
þýðuflokksins. Hann vann á
sama hátt á Alþingi. Meðan
hann var þar einn síns liðs tókst
honum að koma fram vökulög-
unum til verndar lífi og heilsu
togaraháseta. Hann sótti málið
með svo mikilli lægni og festu að
bæði Framsóknarmenn og
margir Sjálfstæðismenn hjálp-
uðu honum til að fá þessa tor-
fengnu og umdeildu réttarbót.
Sama varð raunin um vinnu
Jóns Baldvinssonar um fjölmörg
önnur mál, bæði á Alþingi og í
banka þeim, sem hann stýrði.
Jón Baldvinsson var maður
fremur lágur vexti, en þrekleg-
ur og svaraði sér vel. Hann hafði
það vaxtarlag, sem venjulega
einkennir sterka menn. Hann
hafði líka þá ró og stillingu, sem
venjulega einkennir þá menn,
sem eru rammir að afli. Hann
virtist alltaf vera í góðu skapi,
jafnvel í miklum mannraunum
og erfiðleikum. í meir en tutt-
ugu ára nokkuð náinni kynn-
ingu, man ég aldrei eftir að ég
sæi hann skipta skapi. Enginn
vafi er þó á, að hann var skap-
maður, en stillti svo í hóf að
aðrir urðu lítt varir við hvort
honum líkaði betur eða ver. Slíkt
má telja einkenni á miklu karl-
líka reynt lyf frá Rannsóknar-
stofu Háskólans, er nokkrum
bændum hefir verið sent — og
séð verulegan bata af því á
mörgum kindum — en svo er
hitt miklu fleira, sem enginn
árangur sézt af.
Þá má líka benda á það, að
þegar sjúkt fé og „grunsam-
legt“ er tekið úr beitarfé og
gefið inni við góða meðferð í
fleirl vikur, kemur það í ljós, að
nokkrar kindur læknast alveg
án meðala, enda er sú stað-
reynd þegar kunn, að mörg
dæmi eru þess, að greinilega
veiku fé hefir batnað, að minna
eða meira leyti. En þrátt fyrir
þessa reynslu, er dauðatalan
svo há, að það virðist mjög oft
eigi svara kostnaði, að fóðra
sýktan hóp um langan tíma,
nema þá síðara hluta vetrar eða
að vorinu, í von um að ær komi
lambi sínu svo á fót, að það
geti orðið graslamb. Um lækn-
ingu á veikinni má í stutu máli
segja það, að okkur, sem höf-
um hana í fénu, sýnist hún í
mörgum tilfellum líta þannig
út, að vonlaust sé um bata,
með neinum ráðum, þegar hin-
ar sjúklegu breytingar lungn-
anna eru athugaðar.
Ég hefi veitt því athygli, bæði
hjá mér og öðrum, að veiki
þessi kemur mjög misjafnlega
fljótt fram með glöggum ein-
kennum. í mörgu af fénu koma
flest höfuðeinkennin i ljós á
menni, en getur skapað hvltar
hærur fyrir aldur fram.
VI.
Jón Baldvinsson minnti um
gáfnalag og lífskoðun mjög á
þá herforingja, sem ná mikilli
frægð fyrir að verja land sitt,
en hneigjast ekki til útrása á
nábúa sína til nýrra landvinn-
inga. Meginsigur lífs hans var að
skipuleggja hina hraðvaxandi
verkamannastétt í fylkingar,
sem lögðu megináherzlu á að
leysa vandamál sin með samtök-
um og friðsamlegri þróun. Ef
hann hefði haft sér til aðstoðar
marga samstarfsmenn, sem
hefðu lagt hina nýsafnaða liði
mikið af frjóum og lífvænlegum
viðfangsefnum, myndi verka-
mannaflokkurinn íslenzki hafa
notið sín betur en raun varð á.
En sízt ber að vanþakka þeim
manninum, sem mest lagði fram
af orku til alhliða þróunar, þó
að hann fengi ekki í sinni sam-
tíð þann liðsauka, sem hann
þurfti helzt með.
Menn hafa veítt því eftirtekt
að nálega allir hinir þróttmestu
forgöngumenn í stjórnmálum
íslendinga síðan um 1880 hafa
verið útslitnir menn á miðjum
aldri og lagzt til hinztu hvíldar
á þeim árum, þegar stéttarbræð-
ur þeirra í flestum nálægum
löndum eru að vinna höfuðverk
æfi sinnar. Jón Baldvinsson er
hinn síðasti af þessum for-
göngumönnum íslenzkra stjórn-
mála, þar sem eldur hins póli-
tíska lífs eyðir lífsorkunni á ó-
venjulega og óeðlilega skömm-
um tíma.
Jón Baldvinsson var kvæntur
konu úr jptafholtstungum, Júlí-
önu Guðmundsdóttur. Þau áttu
einn son, Baldvin að nafni. Hann
hefir lagt stund á lögfræði og
var við framhaldsnám í París,
þegar faðir hans andaðist. Frú
Júlíana er ein af þessum orðfáu,
íslenzku höfðíngskonum, sem
lofa litlu en efna mikið. Henni
er það að þakka, að Jón Bald-
vinsson komst á sextugsaldur.
Fyrir hennar atbeina hafði mað-
ur hennar nokkra aðstöðu til að
njóta hvíldar frá óslitnu og
þrotlausu áhyggjustarfi þess
manns, sem hefir það að áhuga-
máli að safna viðvaningum ör-
eiganna í skipulega fylkingu til
að ná betri lífskjörum og meiri
manndómi.
Frá því að Jón Baldvinsson tók
að sér forustu verkamanna-
flokksins var æfi hans að kalla
mátti samfelldur vinnudagur,
þar sem engin hvíld var tryggð
með vökulögum. Fyrir slíkan
mann er ekkert til sem veitir
hvíld við máltíðir eða að kvöldi
til eftir unnið dagsverk. Hann
á heldur ekki neina sunnudaga,
sumarfrí eða stóx’hátíðir. Hvar
sem hann fer mæta honum á-
hyggjur og áhugamál annara.
Þegar aðrir góðir borgarar taka
sér að afloknum vinnudegi
bók í hönd eða leita sér
hvíldar með þátttöku í nokk-
urri skemmtun, þá verður hinn
íslenzki stjórnmálamaður að
leggja af stað á einhvern af
þeim óteljandi fundum, sem til-
heyra starfi hans. Fundírnir
taka mikinn hluta af hinum
eðlilega hvíldartíma og vöntun
á hvíld mikið af mannsæfinni.
í stærri og mannfleiri löndum
með meiri pólitískri reynslu er
þessu öðruvisi háttað. Hið póli-
tíska návígi hverfur í mann-
mergðinni. Stjórnmálavenjur
hlífa hvíldardögum og sumar-
leyfum. Slíkir menn eru oft utan
stórborganna að búum slnum,
við bækur eða veiði allt að
þriðjungi hverrar viku. Undir
þvilíkum lífsskilyrðum halda
menn heilsu og fjöri fram á
elliár. Hið mikla mannfall í
liði íslenzkra þlngskörunga hin
síðustu ár mætti vel verða til
þess, að þeir sem eftir lifa, hug-
leiði með hverjum hætti væri
unnt að tryggja líf og atarfsorku
þeirra, sem sinna félagsmálum
þjóðarinnar betur en gert hefir
verið síðan íslendingar fengu í
sínar hendur stjórn sinna eigin
mála.
VII.
Jón Baldvinsson hafði fram
yfir marga af samstarfsmönn-
um sínum í landsmálum eina
mjög skemmtilega hneigö til
léttúðar. Frá því hann var dreng
ur vestur við ísafjarðardjúp var
hann hinn mesti veiðimaður
meö stöng og færi. Hann var
talinn elnna slyngastur lax-
veiðimaður í höfuðstaðnum.
Einstöku sinnum, en allt of sjald
an hvarf hann á sumrin úr bæn-
um með veiðistöng sína, upp í
Kjós, austur að Sogi eða í Bisk-
upstungur. Það var líf hans og
yndi að eiga leik við hinn sprett-
harða og sviflétta lax. Hann
gleymdi sjálfum sér, allri bar-
áttu og öllum áhyggjum í glím-
unni við konung hinna fersku
vatna. Þessar hvíldarstundir
sýndu þrá Jóns Baldvinsonar.
En þær stundir voru of fáar og
þær komu of seint.
Jón Baldvinsson átti um mörg
ár sæti í lögjafnaðarnefnd og
kom þannig árlega fram fyrir
land sitt í átökum við sambands-
þjóðina. Hann varð í þessu skyni
að vera erlendis annaðhvei't
sumar, og að sumu leyti undir
þeim ki’ingumstæðum, að það
var honum hvíld. Aldrei kom
betur fram en í þessu starfi
hvernig Jón Baldvinsson gerði
kröfur til að verkamannahreyf-
ingin væri fullkomlega þjóðleg.
í Danmörku var haixn í miklum
metum hjá samherjum sínum
sem hafa þar forustu í þjóð-
málum. Var þar um að ræöa
gagnkvæma velvild o'g viður-
kenningu. En jafnskjótt og kom
að samningaboi’ðinu um hags-
muni og rétt íslendinga gagn-
vart sambandsþjóðinni var Jón
Baldvinsson um leið orðinn
lærisveinn og fóstursonur Skúla
Thoroddsen. í sumar sem leið
voru fundírnir haldnir í Dan-
mörku og Jón var formaður is-
lenzka nefndai’hlutans. Hann
var þá sárlasinn og var á sjúkra-
húsi áður en fundirnir byrjuöu
og eftir að þeir hættu. En með-
an fundirnir stóðu yfir hlifði
Jón Baldvinsson sér ekki. Hann
lét bitna á sér mestu erfiðleik-
ana okkar megin og varði hvert
atriöi í málstað íslendinga, svo
sem bezt mætti vera. En þó
hann héldi fast á máli sínu, þá
var framkoma hans öll svo prúð-
mannleg og stillt, að andstæð-
ingarnir virtu jafnmíkið máls-
vörn hans og karlmannlega
framkomu.
Jón Baldvinsson var að lífs-
skoðun og um vinnubrögð alger-
lega í samræmi við öndvegis-
höldu jafnaðarstefnunnar, þá
sem nú hafa forustu i stjórn-
málum Norðurlanda. Þeir byggja
á þjóðlegum, friðsamlegum
grundvelli. í þeirra augum er
byltingaráróðurinn og hin er-
lendu yfirráð, sem kommúnism-
inn heimtar af fylgismönnum
sinum utan Rússaveldis, þjóð-
hættuleg og mannspillandi. Jón
Baldvinsson var skoðanabróðir
og um flesta hluti jafnoki þess-
ara manna. Hann tók upp ó-
sleitilega baráttu við hina er-
lendu ofbeldisstefnu og hopaði
hvergi á hæl, þó að sótt væri að
honum í einu frá gömlum og
nýjum andstæðingum. Hitt er
annað mál, að þessi bai’átta
hentaði ekki heilsufari hans.
Síðustu mánuðirnir voru honum
erfiðir. Aldrei hafði reynt meira
á þrek hans og aldrei hafði
hann sýnt meiri dirfsku og karl-
mennsku.
VIII.
Eftir eina af þessum hörðu
sennum, þá sem var mest áber-
andi og harkalegust í 4 mán-
aða samfelldri innanlandsstyrj-
öld í flokknum kom Jón Bald-
vinsson heim af fundi í stærsta
verkamannafélaginu, fullviss um
að lífsstarfi hans væri nú lokið.
Kona hans skyldi vel hættuna
og bægði frá sóttarsæng hans
allri vitneskju um stríð og erfið-
leika utan við veggi heimilis-
ins. Þannig liðu nokkrar vikur.
Dauðinn sótti fast að hinum
sterkbyggða manni, en mót-
stööuaflið var mikið. Síðasta
daginn sem Jón lifði kom einn
af nánustu vinum hans að sótt-
arsænginni og lét hann skilja að
áhugamál hans væri í engri
hættu. Sjúklingurinn brosti góð-
látlega. Hann hafði gefið ís-
lenzku verkamannastéttinni
lífsorku sína alla. Hanir andað-
ist fullviss um það, að hin fjöl-
menna fylking öreiganna i land-
inu myndi halda áfram frið-
samlegri þróun góðra íslendinga
eftir þeim vegi, sem hann hafði
byggt með samfelldu erfiði
gifturíkrar æfi.
J. J.
NOTUÐ
ÍSLENZK FRÍMERKI.
kaupi ég hæsta verði. Duglegir
umboðsmenn óskast um allt
land. Innkaupsverðlistar sendir
þeim sem óska.
Gunnar Guðmundsson,
Laugaveg 42. Pósthólf 551
Sími 4563. — Reykjavík.
Hín mílda hönd
Framsóknaríl.
Hér á dögunum lét Mbl. svo
um mælt, að nauðsyn væri að
fá kosningar á vori komandi.
Mér finnst vafasamt að þetta
sé hyggilega mælt. Árlegar
kosningar þreyta borgara lands-
ins. Þær eru auk þess nokkuð
dýrar. Út í frá er talið, aö
Sjálfstæðisflokkurinn hafi eytt
300 þús. kr. í „breiðfylkinguna"
1937. Mér þykir ólíklegt, að það
sé auðvelt fyrir Sjálfstæðis-
menn að fá slík framlög árlega.
Og árangurinn er meir en vafa-
samur, eins og reynsla undan-
genginna ára sýnir.
Það er almennt álit, að meiri-
hlutaaðstaða í bæjum og landi
gefi um þessar mundir meiri á-
hyggjur en starfsró, Litum á
Reykjavík. Hér hefir Sjálfstæð-
isflokkurinn meirihluta. Hér
búa efnamestu menn landsins.
Þó er bærinn í stórlegum pen-
ingavandræðum. Hann er með
mjög stóra og alveg óeðlilega
lausaskuld í Landsbankanum.
Hann skuldaði alveg nýlega
fram undir 30Ö þús. kr. sjúkra-
samlaginu í Rvik. Útsvörin
hækka ár frá ári, og óánægja
borgaranna vex. Samt er ekki
lagt í neina framkvæmd, sem
um munar. Borgarstjórinn er
búinn að fara tvær ferðir til út-
landa og biðja um lán í hita-
veituna og ennþá heyrist ekkert
um úrslit. Verk hans er sýni-
lega torunnið.
Mbl. getur vafalaust bent á
alveg hliðstæða þróun í lands-
málunum: Lausaskuldir, hækk-
andi útgjöld, atvinnuleysi osfrv.
En mér sýnist ekki neitt benda
á, að þó að Mbl.menn gætu
fengið kosningar í vor, og þó að
þeir græddu eitthvað hlutfalls-
lega á klofningi Héðins Valdi-
marssonar, þá eru fyrst og
fremst litlar líkur fyrir sigri, og
í öðru lagi, að MbLmenn hefðu
mikla ánægju af að fá sams-
konar landstjórn eins og for-
ræði Péturs Halldórssonar
reynist Reykvikingum.
Sennilega finna borgarar
landsins minni nauðsyn á kosn-
ingaglímu árlega fyrir það, að
Framsóknarflokkurinn heíir
fyrir löngu tekið upp og gegn-
stuttum tíma, frá því að fyrst
sér eða heyrist á kind, í öðrum
er veikin mjög hægt sígandi á-
fram, svo litlu munar á fleiri
vikum — og tel ég þann hópinn
hafa miklu meiri batamögu-
leika.
Þar sem mikill vafi getur
oft leikiö á því í byrjun veik-
innar, hvort um hana sé að
ræða eða aðTa lungnasjúkdóma,
er það vonlegt þó ýmsum verði
á að álykta að þessari tilteknu
kind hafi batnað veikin — og
eigna það oft tilteknu ráði 'eða
lyfi, án nægilegs samanburðar
á öðrum kindum, er ekkert er
gert við, nema samskonar fóðr-
un og aðbúð. Einnig hefir það
mikil áhrif, að menn eru mjög
misjafnlega vandlátir að nið-
urstöðum sínum.
Þrátt fyrir þetta tel ég sjálf-
sagt að reyna steinoliu eða
annað, þar til þrautreynt er, og
gott má það vera, að einhverjir
geti haft þess not, en ég hefi
hér skýrt frá þeim staðreynd-
um, sem ýmsum sézt yfir þegar
þeir vilja láta tilraun sína tak-
ast, og það er að gera samskon-
ar samanburð á öðru fé, og
bera svo saman.
Vel má athuga það, að stein-
olía er sterkt lyf, sem „brenn-
ir“ húð og slímhimnur og veik-
ist féð oft mikið eftir inn-
sprautingu.
Ég hefi ráðlagt mönnum að
blanda saman við hana annari
mýkjandi olíu, s. s. bómolíu eða
parafínoliu, sem er betri, því
hún samlagast steinolíu alveg.
Væri t. d. gott að hafa 1 hluta
parafínolíu móti 2 hl. steinolíu,
og gefa í einu 6—7 bólusetn-
ingarskammta tvisvar til þi’isv-
ar með viku millibili.
Sama aðferð er viðhöfð og viö
venjulega barkadælingu gegn
lungnaormum, sem er alkunn.
Gleymið ekki að sótthreinsa
nál og húðina þar sem henni
er stungið inn.
Sé parafinolía höfð með,
veikist féð miklu slður en ella.
Meðíerð sauðfjár
á mæðiveikislíæjum.
Ennþá hafa engar saman-
burðartilraunir átt sér stað,
hversu mismunandi meðferð
getur haft áhrif á gang eða
hraða veikinnar, og vilja marg-
ir bændur telja það þegar sann-
að, að „góð meðferð" hafi ekki
veruleg áhrif, og vitna þar til
sumarbata o. fl. Að vísu má
segja, að þrátt fyrir góða með-
ferð hefir veikin strádrepið féð,
en hlns geng ég ekki dulinn, að
hentug og góð meðferð getur
oft dregið úr mjög örum fjár-
dauða, og það á tvennan hátt,
að mér sýnist.
í fyrsta lagi mætti ætla, að
þegar fé líður ágætlega vel, þá
sé það miklu ónæmara íyrir
smitun, má þar til benda á, að
veikin sýnist þurfa mjög lang-
an tima til að smita sumt fé.
í öðru lagi eru miklar líkur
til þess, að margri kind batni
veikin á því stigí, að hún sé
tæplega þekkjanleg í henni, og
er því auðsætt, að heppileg
meðferð er höfuðskilyrðí. Þegar
þess er gætt, að féð er „sýkt“,
enda þó það sýnist heilbrigt,
veldur þar um hinn langi með-
göngutlmi veikinnar. Þá má
nefna þá staðreynd, að mjög
lítið ber að jafnaði á veikinni,
ef féð er íóðrað langan tíma
inni og ekkert beitt.
Ég vil mjög eindregið ráða
mönnum til að gæta mikillar
varúðar í meðferð sauðfjár á
mæðiveikisbæjunum, og gera
sér fyllilega ljóst, að féð er að
meira leyti sýkt, þótt lítið sjái
á því, á sumum tímum. Ég hefi
von um að dálítið mætti draga
úr tjóninu með þessum hætti,
að minnsta kosti í sumum til-
fellum. En vitanlega er þetta
afardýrt, og mjög örðugt eftir
slæman heyskap — en takið
þetta til athugunar næsta
haust, og sá kostnaður borgast
að einhverju leyti í góðum af-
urðum þess er eftir lifir.
Við heimtum öflugar ráðstaf-
anir til varna gegn útbreiðslu
I' veikinnar, og teljum nú von-
laust um neina afkomumögu-
leika í sauðfjárræktarsveitum;
jj en á meðan bai’izt er til úr-
|! slita, á það að vera okkar
metnaður að gera það sem hægt
var.
Til þess að fyrirbyggja að
fjármenn misskilji orð mín,
skal ég taka það fram, að undir
hugtakið „góð meðferð“ fellur
margt fleira en nægilegt fóður.
Ég vil benda á nokkur atriði
í þessu sambandi:
1. Beitið fénu mjög varlega,
og takið það alveg inn, ef tið
er köld eða rosasöm.
2. Rekið það sem styzt og
hægast, sem kostur er.
3. Hafið féð í þurrum húsum
og loftgóðum, og brynnið því
úti frekar en inni, nema því
sjúka.
4. Hafið hugfast,að féð tapi
ekki holdum, hvort sem beitt
er eða fóðrað inni. — Gefið
fóðurbæti með slæmum heyj-
um.
5. Sleppið fénu ekki af húsi
fyr en vorbati er kominn og
hýsið þið það í verstu vorhret-
um.
6. Takið ullina ekki of
snemma af.
Mefir samskonar veiki
verið í sauðfé okkar
áður?
Mjög hefir það verið umdeilt
meðal fræðimanna, hvort veiki
þessi sé áður algeng í fénu, og
skal ég ekki blanda mér í það.
En það er víst, að almennings-
álitið í mæðiveikissveitum er
eindregið í þá átt, að staðhæf-
ingar dýralæknanna undir for-
ustu Sig. E. Hlíðar, séu mjög
fljótfærnislegar, og vonlaust sé
að hans læknisráð dragi neitt
úr veikinni. Má það undarlegt
heita, að eigi skuli neitt veru-
legt hafa heyrzt um tili’aunir
eða lækningar þeirra, því óneit
anlega var það eðlilegt, að þeir
létu sig þetta meira skifta, sem
fræðimenn og áhugamenn í
starfinu.
Fullyrða má það, að ég hefi
engan bónda hítt, er hefir séð
samskonar veiki í sínu fé áður,
þegar þeir hafa borið saman
lungu úr mæöiveiku fé og lungu
úr fé, er drepizt hefir úr eldri
lungnasjúkdómum. Sjálfur vil
ég fullyrða það sama, enda eru
önnur ytri sjúkdómseinkenni,
að rnörgu mjög ólík áður þekkt-
um sauðfjársjúkdómum.
VarnarráfSstafsutÍF og
niðurskurðiir
á sýktiim svæfSmn.
Þar sem nú hlýtur að
lcoma til álita hvaða aðalleið
verði tekin til útrýmingar eða
stöðvunar á veikinni, þarf að
gera sér ljóst ýmislegt er bein-
línis stendur i sambandi við
þau mál. Má þá fyrst nefna,
hvernig varnarráðstafaxhr sí'ð-
asta árs hafa reynst.
Það mun ekki umdeilt, að
mikið hefir áunnizt með tak-
mörkun gegn útbreiðslu veik-
innar, enda stórfé verið varið