Tíminn - 07.04.1938, Side 1

XXII. ár.
Rvík, fimmtud. 1. apríl 1938.
15. blao.
Vantraustsumraður á Alþingi
Ræða Hermanns Jónassonar Sorsætísráðherra 4. þ. m.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir
borið fram vantraust á ríkis-
stjórnina og formaður þess
flokks hefi r mælt fyrir van-
traustinu.
Ég mun hér í kvöd svara
meginrökum þeim, sem formað-
ur Sjáfstæðisfokksins, háttv.
þingm. Gullbringu- og Kjós-
arsýslu telur sig hafa fært
fyrir því, að vantraustið eigi að
samþykkja hér á Aþingi. — En
ég mun þó aðallega haga svör-
um mínum á þann hátt, að ég
geri grein fyrir afstöðu Fram-
sóknarfl. til stjórnarinnar og
stjórnmálaviðhorfsins í landinu
yfirleitt — og ég dreg að nokkru
fram þau rök, sem Framsókn-
arflokkurinn telur liggja til
þess, að rétt hafi verið, eins og
á stóð, að mynda ríkisstjórn á
þann hátt sem gert var.
Rökin, sem hv. þm. G.-K.
telur sig hafa fært fram fyrir
vantrauststillögunni — auk
þeirra sem talin hafa verið í 4
ir í öllum eldhúsdagsumræðum
— eru í skemmstu máli þau:
Að stjórnin sé of veik. Og þau
rök, sem hann færir fyrir því
að stjórnin sé of veik, eru í að-
alatriðum á þessa leið: Alþýðu-
flokkurinn á Alþingi neitaði að
samþykkja gerðardómslögin, og
vegna þess að lögin voru sam-
þykkt, óskaðf ráðherra Alþýðu-
flokksins að fá lausn frá ráð-
herrastörfum. Hv. þm. bendir á
að blöð Alþ.fl. hafi beitt sér
gegn lögunum um gerðardóm og
að þau séu enn eigi komin til
framkvæmda nema að litlu
leyti, og svo geti farið, að þau
verði óframkvæmanleg fyrir
ríkisstjórnina í samstarfi við
Alþýðuflokkinn. í þessu sam-
bandi bendir hv. þm. á sam-
þykkt Sjómannafélags Reykja-
víkur, þar sem gerðardómslög-
unum er eindregið mótmælt
og gerðardómnum, er kveðinn
var upp samkvæmt lögunum
einnig, og jafnframt lýst yfir
að sjómennirnir telji sig ekki
bundna af gerðardómnum og
telji sér heimilt að koma í veg
fyrir að lögskráð verði á skip-
in á síldveiðar í vor. Ennfrem-
ur bendir hv. þm. G.-Kjós. á
það, að launadeilur og vinnu-
stöðvanir séu yfirvofandi á
flutningaskipaflotanum, í vega-
vinnunni og í síldarverksmiðju
ríkisins á Siglufirði. Af þessum
ástæðum telur hv. þm., að það
hafi verið skylda Framsóknar-
flokksins og mín, að mynda
það sem hann kallar „sterka
ríkisstjórn", til að framfylgja
gerðardómslögunum, sem þegar
hafa verið samþykkt, og í öðru
lagi til þess að gera ráðstafanir
til að ráða fram úr yfirvofandi
launadeilum og fylgja þeim
ráðstöfunum eftir. — En ekk-
ert af þessum ráðstöfunum tel-
ur hann líkur til að unnt sé að
framkvæma með Alþ.fl., er sí-
fellt hvetji til ábyrgðarleysis í
launadeilum og neiti að taka á
þeim til nauðsynlegrar úr-
lausnar.
Þetta eru í aðalatriðum þær
röksemdir, sem fram eru færð-
ar fyrir vantraustinu og fyrir
því að ríkisstjórnin, eins og hún
er, sé of veik, auk þess að nokk-
uð hefir verið bent á erfiðleika
tímanna almennt, þó ekki sem
neina aðalástæðu.
Ég er vitanlega enganveginn
ánægður með framkomu Alþ.fl.
í gerðardómsmálinu og ég hefi
dregið fram rökin fyrir þeirri
skoðun minni á öðrum vett-
vangi. Það var bent á það í um-
ræðunum um málið hér á Al-
þingi og hefir verið margtekið
fram í blaðaskrifum, að í tog-
aradeilunni var, vegna þeirrar
geigvænlegu hættu, sem hún
hafði í för með sér fyrir þjóð-
ina alla, gripið til samskonar
ráða til úrlausnar og fulltrúar
jafnaðarmanna í ríkisstjórnum
nágrannalandanna hafa beitt
við lausn sömu mála hjá sér.
Það er meira en lítið athyglis-
vera, að núna fyrir 2—3 dögum
var forsætisráðherra Noregs,
jafnaðarmaðurinn Nygaards-
vold, að setja gerðardómslög nr.
2 nú á fáum vikum, vegna
kaupdeilu í vegavinnu. Borg-
araflokkarnir í Stórþingi Norð-
rnanna kröfðust þess, að rikis-
stjórnin ákvæði sjálf kaupið í
vegavinnunni, eins og jafnaðar-
menn og kommúnistar halda
fram, aö þeir myndu gera hér,
ef þeir væru í meirihlutaað-
stöðu, en jafnaðarmaðurinn
Nygaardsvold og stuðnings-
menn hans í Stórþinginu sátu
vio sinn keip. Forsætisráðherr-
ann sagðist mundi gera það að
fráfararatriði, ef lögin fengj-
ust ekki samþykkt. Hann vildi
undir engum kringumstæðum
ákveða kaupið sjálfur. í Nor-
egi gera jafnaðarmenn það að
fráfararatriði, ef þeir fá ekki
að ákveða kaupgjald með gerð-
ardórni. Á íslandi segja jafnað-
armenn af sér fyrir það, að
gerðardómslögin eru samþykkt.
En þrátt fyrir þessa einkenni-
legu framkomu Alþýðuflokks-
ins hér á íslandi, hefir gerðar-
dómslögunum verið framfylgt
á fyrsta stigi þeirra. Það hefir
verið skráð samkvæmt gerðar-
dómnum á saltfiskveiðar. Að
vísu samþykktu sjómannafé-
lags-menn þetta kaup á félags-
fundi og telja þá samþykkt
undirstöðu skráningar en ekki
gerðardóminn. Slík samþykkt
skiftir vitanlega ekki miklu
máli til eða frá. Aðalatriðið er
það að lögin og gerðardómur-,
inn hafa náð tilgangi sínum
fram til þessa. Ég sagði það í
upphafi, þegar ég fékk lögin
sett, að ég ætlaði mér að
treysta á löghlýðni verkalýðs-
ins. Það traust hefir ekki
brugðizt á fyrsta stigi málsins,
og ég ætla að treysta því, að
það bregðist ekki heldur urn
þann hluta laganna, sem ó-
framkvæmdur er enn þá. Það
er rétt að Sjómannafélagið hef-
ir mótmælt gerðardómslögun-
um og gerðardóminum. En það
er ekkert nýtt, að lögum frá
Alþingi sé mótmælt. Jarðrækt-
arlögunum var mótmælt víðs-
vegar um land í miklu stærri
stíl en þessum gerðardómslög-
um, og fleiri dæmi mætti nefna.
Þó urðu þeir bændur miklu
fleiri, sem voru lögunum fylgj-
andi, eftir að þau höfðu verið
skýrð og skilin. Þannig hygg ég
að fara muni einnig um gerð-
ardómslögin. Gott mál og rétt
vinnur stöðugt á, því lengra
sem líður, því meira sem menn
hugsa það með ró og því betur
sem menn skilja rökin sem að
málinu liggja. Við þurfum því
alls ekki að kippa okkur upp
við það þótt lögunum sé mót-
mælt í fyrstu. Það hefir svo oft
komið fyrir. Ég skil það mæta
vel, að sjómenn, sem vegna
þeirra kenninga, er að þeim
hefir verið haldið, og hafa ekki
mátt heyra gerðardóm nefnd-
an, taki þessu máli illa í fyrstu,
meðan hiti er í skapsmununum
og lítið um rólega yfirvegun.
Sú samþykkt sjómanna, að þeir
telji sér heimilt að koma í veg
fyrir að skráð verði á skipin,
þarf alls ekki að vera ólögleg. Ef
það er ætlun Sjómannafél. að
hindra skráningu á skipin með
því að hafa áhrif á vilja sjó-
mannanna, þá er það hvergi
bannað. Lögin skylda engan
þegn þjóðfélagsins til þess að
fara um borð í togara og
vinna þar. Þau skylda hvorki
mig né formann Sjálfstæðis-
flokksins eða nokkurn annan
til að stunda sjómennsku, eða
heimila að setja okkur eða aðra
með valdi um borð í togara til
þess að við vinnum þar. Kaup-
ið hefir aðeins verið lögákveð-
ið með gerðardómi fyrir þá, sem
sjómennsku vilja stunda. Sum-
ir bændur — að vísu sárafáir
— hafa verið taldir á það að
taka ekki við jarðræktar-
styrknum samkv. nýju jarð-
ræktarlögunum. Sjálfstæðis-
menn hafa ekki framið neitt
lögbrot með því að telja ein-
staka bændur inn á þessa leið.
Bændurnir fremja heldur ekk-
ert lögbrot með því að taka
ekki á móti styrknum. Ef það
er ætlun sjómanna, að hindra
lögskráningu, með því að beita
áhrifum sínum þannig og breyta
þannig vilja sjómanna, þá er
ekki um neitt lögbrot að ræða.
En ef á að hindra mann með
valdi frá vinnu, þá gegnir allt
öðru máli. En þann skilning
mun ég, sem dómsmálaráð-
herra, ekki leggja í þessa sam-
þykkt, og það hefir enginn,
þangað til annað reynist, leyfi
til að gera það, úr því að hægt
er að skiija hana sem löglega á
allan hátt eins og hún er orðuð.
Ég hefi sagt fyrr i umræöunum
um þetta mál, að ef það eigi
fyrir mér að liggja, að mér yfir-
sjáist í þessu rnáli, þá vil ég
heldur að yfirsjón mín stafi af
oftrausti á löghlýðni sjómanna
og verkalýðsins en vantrausti f
þeirra garð. í minni stjórnar-
tíð hefir tekizt að leysa vanda
vinnudeilnanna með friði og
nokkurnveginn gagnkvæmu
trausti. Það kom í stað lög-
regluvalds, sem kostaöi þjóð-
ina offjár en tryggði þó ekki
friðinn. Ég vil mikið til vinna,
að sá friður haldist, sem ver-
ið hefir og byggst hefir á þess-
um vinnuaðferðum er upp voru
teknar er ég tók við þessum
málum. Mér er það ljóst, að
með því að sýna verkamanna-
og sjómannastéttinni van-
traust, þótt hún geri einhverjar
samþykktir i hita dagsins, bú-
ast við lögbrotum, hervæðast
gegn henni fyrirfram og mynda
jafnvel „sterka stjórn“, eins
og formaður Sjálfstæðisflokks-
ins orðar það, með miklu valdi,
vitanlega þá lögregluvaldi, er
mjög sennilegt, að komið yrði
af stað þeim óeirðum, se;m
aldrei hefði þurft að koma til
ella. Það mætti að minnsta
kosti alltaf kenna því um og
jafnvel ásaka sjálfan sig fyrir
það. Þessú er sennilega hægt
að komast hjá með því að taka
á málunum með skynsemi og
gætni og sýna verkalýðsstétt-
inni verðskuldað traust, í stað
tilefnislauss vantrausts. Ég vil
að minnsta kosti vona það í
lengstu lög. Ég fer að sjálf-
sögðu ekki að gefa neinar yfir-
lýsingar um það, hvað ég muni
gera, ef traust mitt reynist of-
traust. Það er áreiðanlega ekki
hyggilegt að ræða fyrirfram um
slíkt, enda ekki unnt að segja
um það íyrr en í vandann er
komið og aðstæður allar liggja
ljóst fyrir. Þær vinnuaðferöir
hafa reynst mér hingað til hin-
ar hyggilegustu vinnuaðferðir.
Sama máli gegnir um þær
deilur, sem nú eru framundan
og gerðardóminn. Það væri
óheppilegt íyrir lausn þeirra, að
mynda það sem kallað er
„sterk stjórn“, til að setja lög
og draga lið að sér til að fram-
fylgja þeim lögum og gera með
því ráð fyrir að óreyndu, að
menn muni ekki reynast lög-
hlýðnir og sýna endalausa ó-
sanngirni í kröfum sínum. Ég
viðurkenni að ástandið er ekki
glæsilegt, og ég verð að játa, að
það eru mikil vonbrigði fyrir
þá, sem hafa barizt fyrir því
að halda uppi verklegum fram-
kvæmdum til hins ýtrasta, sem
hafa búizt við að verkalýður-
inn myndi sýna sanngirni i
kröfum, aöeins sanngírni, að
reka sig á það, sem staðreynd,
að sumstaðar er það svo, þegar
afurðaverðið lækkar um helm-
ing frá því sem var s. 1. sumar
og kaup sjómanna við síldveið-
arnar lækkar einnig stórlega,
þá skuli af landverkamönnum
vera gerðar kröfur um veruleg-
ar kauphækkanir. Þetta vlrð-
ist ekki vera sanngjarnt, svo
ekki sé meira sagt, þegar á það
er litið, að kaup þessara sömu
landmanna er af ýmsum talið
hafa verið betra og jafnara en
sjómanna s. 1. sumar, þegar verð
síldar var hæst, hvað þá nú,
þegar afurðaverðið stórlækkar
og það því meir, sem kaup
landverkamanna og þar af leið-
andi vinnslukostnaður síldar-
innar eykst. Ég er ekki í nokkr-
urn vafa um þaö, að þetta staf-
ar af því, að verkalýðurinn
heíir að einhverju leyti óholla
forystu. Ég veit, að þessi vinnu-
aðfer ð verður verkalýðnum
ekki til blessunar, heldur til
bölvunar. Allar öfgar enda að
lokum í ósigri.
í einu af nágrannalöndum
okkar gerði verkalýðurinn alls-
herj arverkf all f yrir nokkrum
árum og var það talið byggt á
mikilli óbilgimi. Næstum öll
millistéttin reis gegn verka-
mönnunum, og menn buðu sig
unnvörpum fram sem sjálf-
boðaliða til vinnu. Allsherjar-
verkfallið var þannig úr sög-
unni á örskömmum tima, vegna
þunga almenningsálitsins. —
Verkalýðurinn vinnur aldrei
hagsbætur sér til handa með
því að ganga of langt. Hann
getur aldrei eyðilagt þjóðfé-
lagið með óbilgirni. En hann
getur eyðilagt sjálfan sig og
samtök sín. Sú vinnuaðferö,
sem ég vil nota til hins ýtrasta,
er að leiða verkalýðnum þetta
fyrir sjónir, sýna hina fyllstu
sanngirni og þolinmæði, vænta
þess að verkalýðurinn skilji
rökin og freista að leysa vanda-
málin með góðu en eigi með
valdi. Ef ríkisstjórnin byrjar að
safna liði að sér, þá sýnir hún
það eitt, að hún ber ekki traust
til almennings, og það traust
vil ég ekki gefa upp fyr en á
úrslitastundu. Ég er þess vegna
þeirrar skoðunar, að sú ríkis-
stjórn, sem þannig hagaði sér,
hve „sterk“ sem hún væri að
þingmannatölu, væri í raun og
veru hin veikasta stjórn, sem
unnt væri að mynda í þessu
landi nú. Þingmannatala er
vald, sem nægir skammt í þessu
efni. Það er heldur ekki það
vald, sem átt er við af formæl-
anda þessa vantrausts, þegar
talað er um „sterka stjórn“.
Núverandi stjórn hefir næga
þingmannatölu til að fá sam-
þykkt lög. Það vald, sem hin
„sterka stjórn" á aö hafa, er
liðsafnaður, en slíkur liðsaínað-
ur myndi, auk þeirra afleið-
inga, sem að framan eTu rakt-
ar, gefa öfgaflokkunum byr í
seglin og skipa verkalýðshreyf-
ingunni á stuttum tíma í bylt-
ingaflokk, yzt til vinstri. Við
íslendingar höfum ekki her-
væðst gegn neinni þjóð, og ég
held, að þótt nú líti að sumu
leyti ilia út hvað snertir tillits-
lausar kröfur verkalýðsins sum-
staðar á landinu, þá eigum við
ekki að byrja á því nú að her-
væðast gegn verkalýðnum. Ég
hefi a. m. k. énga trú á því, að
sú stjórn, sem þannig hagaði
sér, ætti skilið að heita „sterk
stjórn", því að hún myndi aldrei
verða það í raun og veru. Það
er sitt hvað að taka á þessum
málum, eftir að traust ríkis-
stjórnarinnar til verkalýðsins
hefði brugðizt, ef það óhapp
ætti að henda, eða að kalla slík
vandræði yfir sig og aðra að
fyrra bragði. í minni meðvitund
er það tvennt gjörólíkt.
En við höfum einnig nokkra
Núverandi ríkisstjórn Fram-
sóknarflokksins: Hermann Jón-
asson forsætisráðherra, Ey-
steinn Jónsson fjármálaráð-
herra, Skúli Guðmundsson at-
vinnumálaráðherra.
reynzlu 1 þessum málum. Sú
stjói-n sem farið hefir með völd-
in hátt á 4. ár hefir verlð miklu
sterkari stjórn gagnvart vinnu-
fríðnum og öllu öryggi í landlnu
heldur en sú stjórn, sem fór með
völdin áður, og það hefir ekki
kostað nema tlltölulega lítið fé
að halda uppi lögum og reglu,
samanborið við það sem áður
var. Þannig myndi reynzlan
verða á ný, ef upp væru teknar
þær vinnuaðferðir, sem andstæö-
ingarnir eru nú að mæla fyrir.
Því hefir og verið haldið fram
að stjórnin væri of veik vegna
þess að hún hefðl stuðning Al-
þýðufl. ótímabundið og eftir
máleínum. Alþfl. gætl því sagt
upp stuðnlngnum hvenær sem
er ef ágreiningur yrði mllli flokk
anna.
Undanfarín ár hefir verið
samvinna milli Alþfl. og Fram-
sóknarfl. um ríkisstjórn. Alþfl.
hefir haft ráðherra í ríkisstjórn-
(Frh. A 4. slSuJ