Tíminn - 07.04.1938, Síða 3
TÍMINN
57
kl.st. hvíld á sólarhring, einkum
þegar svo er allt árið. En þrátt
fyrir það hafði hann skýrari og
ákveðnari skoðanir á almennum
málum og kunni á þeim betri
skil, en flestir blaðalesendur.
Hann sætti sig ekki við neitt,
sem hann ekki skildi og var með
afbrigðum glöggur að sjá, eða
finna, ef menn hölluðu réttu
máli, eða leyndu einhverju,
sjálfum sér til hagsbóta. Góð
greind, skilningur og sakleysi
olli því, að sjónarhóll hans var i
ætíð öruggur og viss og þurfti .
því annað og meira en mælgi til
að þoka honum.
Að sjálfsögðu verður Jóns all-
lengi minnst hér um slóðir sem
byggingamanns. Það mátti svo
heita að eigi þætti tbekt að
byggja vegg hér í Landsveit og
sem nokkuö átti að vanda, að
Jón væri eigi kvaddur til. Eink-
um var honum sýnt um að hlaða
úr grjóti. Bjó hann þar yfir
þekkingu, sem mér vitanlega
hefir ekki enn verið kennd í
skólum; en líklegt er að bein
manna, jafnvel ófæddra, verði
allmjög tekin að fúna, þegar
veggir hans eru að engu orðnir,
komi landskjálftar og óðagot
tízkunnar ekki til. — Var þá oft,
þegar Jón hafði 18 stunda
vinnudag við stórgrýti, að hon-
um lék fyndni og gamanyrði á
vörum.
Þegar Jón tók Húsagarð, var
Rangá (ytri) tekin að brjóta
túnið allmikið og þar kominn
um tveggja mannhæða bakki
fyrir oían vatn og þungur
straumur og hyldýpi undir. Eftir
því sem önnur straumvötn hafa
oft farið að, gat vel svo farið,
að áin tæki með tímanum allt
nesið, sem bærinn stendur á og
þar með tún, bæ og allar engjar
jarðarinnar. Á einu af fyrri bú-
skaparárum Jóns gerði góða tíð
á Einmánuði og gegningar létt-
ust að miklum mun. Tók Jón
þá hesta sína og vagna og ók
stórgrýti ofan úr hrauni, sem er
þar alllangt fyrir norðan, setti
í hylinn og hlóð straumbrjóta
út í ána þar, sem brothættan
var mest. Þessu verki var lokið
áður en aðrir vissu af og meðan
ég og margir aðrir nutum hóg-
lífis, sem blíðviðrið gaf skilyrði
til. Þegar ég sá verkið, varð ég
undrandi, hve það var mikið og
lét í ljós', hvort ekki hefði mátt
spara vinnu með því að hafa
manna og vísindamanna, hafa
verið leiddir fyrir herréttinn í
Moskva ákærðir fyrir landráð,
þar á meðal bandatilræði við
Stalin og njósnir i þágu erlendra
ríkja. Meðal þessara manna voru
Rykov fyrverandi forsætisráð-
herra Sovétríkjanna, Jagoda yf-
irmaður rússnesku leynilögregl-
unnar og Bucharin einn fræg-
asti fræðimaður og stjórnmála-
rithöfundur bolsévismans. Allir
hafa þeir verið sekir fundnir og
sjálfir játað ofbrot sín eins og
tíökast hefir áður við slík tæki-
færi. Tekur nú mjög að þynnast
fylking hinna elztu forvígis-
manna byltingarinnar, og það
með óvæntum hætti, þar sem
þessir gömlu brautryðj endur
kveðja veröldina sem dæmdir af-
brotamenn. Er þaö ekki ólíklega
til getið, að mörgum þeim sé nú
órótt innanbrjósts, sem unnið
hafa aö því að stofna kommún-
istaflokka hér og þar um heim-
inn einmitt undir leiðsögn og að
fyrirlagi þessara dæmdu manna.
Tvö stærstu samvinnufélög
landsins, annað á Norðurlandi
og hitt á Suðurlandi, héldu að-
alfundi sína í sl. mánuði.
Kaupfélag Eyfirðinga hélt að-
alfund sinn á Akureyri dagana
16. og 17. marz Mættu þar 137
fulltrúar frá 27 félagsdeildum.
Félagsmenn voru 2843 um ára-
mót, þar af höfðu 282 bæzt við á
straumbrjótana á öðrum stað og
þar, sem vatnið var grynnra.
Því svaraöi Jón, að venju, með
fáum orðum skýrum: að sjálf-
sagt hefði verið af sér að gera
þessa tilraun, hann hefði kom-
ið öllum aðkallandi verkum af,
gerði grein fyrir, hvernig hann
héldi, að straumurinn mundi
haga sér, eftir að straumbrjót-
arnir voru komnir og að þeir
hefðu orðið að vera þar, sem
þeir eru, til þess að eiga ekki á
hættu, að áin bryti land grann-
ans hinumegin við ána. Allt hef-
ir staðið heima og áin ekki brot-
ið þar ögn af landi síðan. —
Mér hefir orðið umhugsunar-
efni, hve verk þetta var unnið
af miklu viti, áður en áin var
búin að gera stórspjöll, á meö-
an tækifæri gafst og án styrks
eða stuðnings frá öðrum mönn-
um, opinberum sjóðum, né land-
eiganda. Sú skoðun var rík í
huga Jóns, að á meðan honum
væri trúað fyrir jörðinni, bæri
honum, en ekki öðrum, að ann-
ast hana og vernda. — Hann var
ekki að rýna í hvað íög og regl-
ur kynnu að segja um þá hluti.
Það snertir ekki framkvæmd
þessa verks, þó jarðareigandi
gæfi — að mörgum árum liðn-
um — fóstursyni Húsagarðs-
hjóna jörðina að sjálfum sér
látnum. ,
Ýmsar fleiri bætur gerði Jón
á jöröinni, þó eigi sé talda.r hér,
og hagaði hann þeim öllum svo,
sem hann áleit að mestum not-
um kæmi fyrir ábúanda í fram-
tíðinni. —
Jón var kvæntur Steinunni
Gunnlaugsdóttur frá Læk í
Holtum. Áttu þau 4 börn: Guð-
mund og Sigurbjörgu, gift í
Reykjavík, og Bjarnrúnu og
Sigurlaugu, ógiftar heima. Auk
þeirra áttu þau 2 fóstursyni:
Svein, er hefir verið stoð fóstur-
foreldra sinna siðari árin og
Ingólf, hálfvaxinn. Þeir, sem
enn lifa, hefðu kosið, að Jón í
Húsagaröi hefði mátt dvelja
lengur og með heilsu meðal
þeirra. En uppfylling óskanna
eru takmörk sett og tjáir ekki
um að fást. — En fullyrða má,
aö konu hans, sem missirinn
gengur næst, drýpur það eitt af
samverunni við Jón, sem henni
má til góðs verða. Og börnum
og fóstursonum geta spor föð-
urins órðið drjúgur leiðarsteinn.
G. Á.
árinu. Félagið seldi erlendar vör
ur og innlendar iðnaðarvörur
fyrir rúmlega 3 millj. kr. á sl.
ári og er það 600 þús kr. meira
en árið áður. Tekjuafgangur
varð 165 þús. kr. Samþykkt var
að greiða félagsmönnum 10%
arð af ágóðaskyldum vörum og
10% af vörum úr brauðbúð og
lyfjavörum kr. 1,50 í uppbót á
smál. af salti og kr. 1,00 á smál.
af kolum. Seldi þó félagið kolin
lægra verði en aörar verzlanir.
Stofnsjóður var um áramót 1
millj. 318 þús. kr. og sameignar-
sjóðir 1 millj. 356 þús. kr. Skuldir
félagsmanna höfðu minnkað á
árinu. Samþykkt var á fundin-
um, að starfsfólk félagsins
skuli hér eftir leggja 3% af
kaupi sínu í lífeyrissjóð og fé-
lagið jafnmikið á móti.
Mjólkursamlag Kaupfélags
Eyfirðinga hefir á árinu tekið á
móti ca 2763 þús. kg. mjólkur og
er það 225 þús. kg. meira en ár-
ið áður. Úr meira en % hlutum
mjólkurmagnsins var unnið
smjör, skyr og ostur. Meöalverð
i, til framleiðenda varð 19 aurar
í
✓ pr. lítra. Utsöluverð á nýmjólk
í bænum var hækkað á árinu úr
25 aurum upp í 30 aura pr. lítra
eftir að mjólkurlögin komu til
framkvæmda. Samlagið er nú 10
ára, og hefir greitt eyfirzku
bændunum samtals nál. 3 y3 milj.
kr. fyrir mjólk á þeim 10 árum.
Sami maður, Jónas Kristjáns-
Minningarorð
um Sigjón Jónsson bónda
Hafnarnesi.
Um áramót mun mörgum
verða til að renna huganum
yfir liðið ár, og rifja upp þá at-
burði, er valdiö hafa sérstakri
ánægju eða sárri sorg. Þegar ég
lít yfir liðna árið, er þar ýmis-
legt gleðilegt, en einnig skugg-
ar. Dauðinn hefir sem fyr
höggvið skörð í hinn fámenna
hóp skaftfellskra bænda.
Einn þeirra, er dóu á árinu
1937 var Sigjón Jónsson
Hafnarnesi. Hann andaðist
eftir þunga legu 25. marz, tæp-
lega fimmtugur að aldri. Hann
var sonur Jóns Ófeigssonar
bónda Hafnarnesi og konu hans
Guðrúnar Jónsdóttur.
Hafa ættmenn þessir búið
þarna óslitið í hundrað ár, og
eru meðal afkomenda Magnús-
ar Ólafssonar prests að Bjarn-
árnesi (1785).
Sigjón bjó á hálfri jörðinni,
móti Ófeigi bróður sínum, var
ókvæntur, og annaðist Sigríð-
ur systir hans bústjórnina með
honum.
Hafnarnes var ein þessi stóra
hiunnindajörð, við hinn afla-
sæla Hornafjörð, þár sem um
flesta tíma árs var einhver
veiði. Vorþeyjar og útigangur
fyrir sauði og hross, sem nær
aldrei brást. Nú er jörð þessi
orðin önnur, því að allt land
Hafnarkauptúns er frá henni
tekið. Veiðin hefir minnkað og
varpið horfið. Þrátt fyrir þetta
bjuggu systkinin þarna góðu
búi, og enn voru Hafnarnes-
hrossin talin með þeim falleg-
ustu í Nesjasveit.
Bærinn stendur skammt frá
brautinni ofan við kauptúnið.
Áður en bílar tóku að bruna
frá og til kaupstaðar, fóru
fjærsveitamenn með langar
lestir eftir veginum á öllum
tímum árs. Varð þá oft að leita
gistingar á bæjum þeim, sem
við þjóðbraut eru — einkum að
vetrarlagi í vondri tíð. — Eru
lestamönnum í minni þær
miklu gestrisnisviðtökur, er
þeim þá mættu, á þessum
heimilum. Menn og hestar voru
með farnir eins og í bróðurgarð
væri brugðið.
Hafnarnes var eitt þessara
son, hefir veitt samlaginu for-
stöðu allan tímann.
í sláturhúsi K. E. A. var á ár-
inu slátrað rúml. 26 þús. fjár.
í smjörlíkisgerð félagsins voru
framleidd nál. 190 þús. kg. af
smjörlíki og feiti. Þar voru og
framleidd 1738 kg. af saft úr ís-
lenzkum berjum og 2000 kg. af
ávaxtamauki. Sápuverksmiðjan
Sjöfn og kaffibætisverksmiðjan
Freyja, sem félagið á að hálfu
móti S. í. S., seldu vörur fyrir
rúml. 372 þús. kr. eða 68 þús. kr.
meira en árið áður. Einnig
hafði félagið með höndum
kornrækt og rak lifrarbræðslu
og fiskimjölsvinnslu fyrir fé-
lagsmenn sína.
Kaupfélag Reykjavikur og ná-
grennis hélt aðalfund sinn 27.
marz. Það er nú fjölmennasta
kaupfélag landsins, taldi um
áramót 3380 félagsmenn, þar af
2416 í Reykjavík, 358 í Hafnar-
firði, 160 í Keflavík, 90 í Sand-
gerði, 80 annarstaðar á félags-
svæðinu og 275 án fullra félags-
réttinda. Félagið (og félögin,
sem stofnuðu það í ágústmánuði
s. 1.) seldi á árinu vörur fyrir 2
millj. 150 þús. kr. Tekjuafgang-
ur varð 91 þús. kr. og sjóðeignir
í árslok 68 þús. kr. Álagning á
matvörur hefir lækkað stórum í
Reykjavík síðan samvinnufé-
lagsskapurinn fór að eflast. Eft-
irtaldar vörur, sem með meðal-
álagningu ársins 1936 hefðu átt
heimila, þar var traustur bú-
skapur og trygglynt fólk. Ég,
sem þessar línur rita, hefi
komið á öll heimili í Austur-
Skaftafellssýslu, og oftar en
einu sinni á flest þeirra, alls-
staðar hefir mér verið vel tek
ið, og margar ánægjulegar
minningar á ég frá þeim
ferðalögum fyrri ára. Minning-
arnar um komur mínar að
Hafnarnesi eru mér sérstaklega
kærar, því að þær iljuðu upp
hug minn og léttu lundina.
Bóndinn, sem nú er burtkall-
aður, var nokkuð öðruvísi á að
hitta en flestir stéttarbræður
hans hér í sýslu. í stað hinnar
venjulegu varfærni í fyrsta
samrtali við gestina, var hann
undir eins léttur í máli, ör og
opinskár, og lét skoðanir sínar
ótvírætt í Ijósi um hvert það
málefni, er á góma bar.
Hreinskilinn og æðru-laus
ræddi hann um þau mál, sem
aö kosta 100 kr. á s. 1. ári, kost-
uðu hjá kaupfélaginu: Mola-
sykur kr. 83,22, strausykur kr.
83,36, kaffi kr. 76,77, rúgmjöl kr.
55,60, hrísgrjón kr. 72,10, hafra-
mjöl kr. 67,33, sagógrjón kr.
62,56, hveiti kr. 71,52. Hjá kaup-
mönnum var verðið að vísu
nokkru hærra, en hin almenna
breyting, vegna starfsemi fé-
lagsins hefir þó orðið í þá átt
aö lækka álagninguna. Eitt til-
tekið heimili keypti á árinu vör-
ur hjá kaupfélaginu fyrir 1506
kr. Með verðlagi annara verzl-
ana í bænum á árinu hefði út-
tekt þessa sama heimilis kostað
,1795 kr. og með meðalálagningu
ársins 1936 hefði hún kostað kr.
2104,53. — í framkvæmdastjórn
félagsins eru kaupfélagsstjórinn
Jens Figved, Árni Benediktsson
og Vilmundur Jónsson. Félagið
skiptist í deildir, er kjósa full-
trúa á aðalfund. Auk þess er
9 manna félagsstjórn. Félagið
hefir nú 5 búðir i Reykjavík, þar
af tvær almennar matvörubúðir,
eina kjötbúð, eina vefnaöar-
vörubúð og eina búð fyrir gler-
varning og búsáhöld.
Með Jóni Baldvinssyni alþing-
isforseta og formanni Alþýðu-
flokksins, er andaðist 17. marz,
er tii moldar hniginn einn af
merkustu og farsælustu stjórn-
málamönnum íslendinga á
seinni áratugum.
Jón Baldvinsson var fæddur
efst voru á baugi þann daginn,
án þess að skeyta um hvort
gesturinn væri sömu skoðunar,
þó tók hann vel mótmælum
og fór létt og fimlega hjá því
að móðga þá er aðra skoðun
höfðu.
Það var hressandi að tala við
hann um landbúnaðarmálin,
og baráttu bændanna til bættr-
ar afkomu. Fastheldni þeirra
eldri og framsókn þeirra ungu.
Það voru hans hugðarmál og
skoðanir hans voru skýrar og
rökstuddar. Hann hafði trú á
framtíð landbúnaðar og fram-
förum, með því að dýrkeypt
reynsla forfeðranna væri ekki
fótum troðin. Á stuttum kaffi-
tíma hafði víða verið viðkomið
í alvöru innan um gamanyrði,
og án barlóms eða beyzkju.
Gesturinn kvaddi brosand i og
þakkaði veittar velgerðir. Oft
höfðum við ólík sjónarmið, svo
að skyldleiki í skoðunum hefir
20. desember 1882 á Strandselj-
um í Ögurhreppi. Hann stund-
aði prentiðn á ísafirði, Bessa-
stöðum og Reykjavík 1897—1918.
Þá varð hann forstjóri Alþýðu-
brauögerðarinnar og gegndi því
starfi til 1930 er hann varð
bankastjóri viö Útvegsbankann.
Þeirri stöðu gegndi hann til
dauðadags. Aðalstarf sitt vann
Jón þó á öðrum sviðum. Hugur
hans hneigðist snemma að opin-
berum málum ’og til fylgis við
jafnaðarstefnuna. Á fyrsta þingi
Alþýðusambandsins 1916 var
hann kosinn forseti þess og
gegndi því starfi síðan. í bæj-
arstjórn Reykjavikur átti hann
sæti 1918—1924. Árið 1921 náði
hann þingkosningu í Reykjavík,
sem fyrsti þingmaður Alþýðu-
flokksins á þinginu. Forseti sam-
einaðs Alþingis hefir hann ver-
ið síðan 1934. í síðasta sinn, er
hann var kosinn í þá virðingar-
stöðu, í byrjun yfirstandandi
þings, var hann orðinn sjúkur,
og kom eigi í forsetastólinn eftir
þaö. Hann átti í mörg ár sæti i
sambandslaganefndinni og Þing
vallanefndinni. Mörgum fleiri
trúnaðarstörfum gegnai hann,
sem hér yrði of langt upp að
telja. Stefnu Jóns Baldvinsson-
ar er vel lýst með eftirfarandi
orðum hans á Dagsbrúnarfund-
inum 13. febr. síðastl., seinasta
verklýðsfundinum, sem heilsa
hans leyfði honum að sækja:
varla dregið hugi okkar sam-
an. Samt þótti mér vænt um
hann, vegna gleðinnar og létt-
leikans í hugsun og staríi.
Við fráfall hans finnst mér
að lifsgleðin hafi minnkað og
einn af okkar beztu drengjum
burtkallazt.
Á nýársdag 1938.
Sigurður Jónsson
Stafafelli.
Ath. Þessi grein hefir því
miður orðið að bíða birtingar
um hríð vegna rúmleysis.
Molaverzlun
SIGURÐAR ÓLAFSSONAR
Símn.: Kol Reykjavík Sími 1988
Ritstjóri: Gíali Guðmundsson.
Prentsmiðjan EDDA h.f.
Eðli verkalýðshreyfingarinn-
ar er ekki skyndiáhlaup, hávað-
afundir og œfintýri, heldur
markvisst, sleitulaust strit fyrir
málefnunum sjálfum.“
Forseti Alþýöusambandsins, í
stað Jóns Baldvinssonar, hefir
nú verið kjörinn til næsta Al-
þýðusambandsþings, Stefán Jóh.
Stefánsson hæstaréttarmála-
flutningsmaður, en Haraldur
Guðmundsson alþm. formaður
þingflokksins. Haraldur Guð-
mundsson hefir og verið kjör-
inn forseti sameinaðs Alþingis.
Til tíðinda má það telja, að
Karlakór Reykjavíkur hefir nú
borizt tilboð frá ameríska út-
varpsfél. „Columbia Broad-
casting" um að koma vestux
um haf heimssýningarárið
1939 og syngja þar í sambandi
við heimssýninguna. Greiðir
hið ameríska félag allan ferða-
kostnað söngflokksins frá því
að hann stígur á skipsfjöl hér
og þangað til hann kemur hing-
að aftur. Munu erlend blaða-
ummæli um söng kórsins i vet-
ur í MiÖ-Evrópu hafa átt mik-
inn þátt í þessu glæsilega
boði. Og vafalaust verður vest-
urför kórsins mjög til þess að
auka athygli á þátttöku íslands
í heimssýningunni.
Fiskaflinn var orðinn í lok
marzmánaðar 10420 smál., en
9510 smál. á sama tíma í íyrra,
hvorttveggja miðað við, að