Tíminn - 14.04.1938, Blaðsíða 2

«0
TÍMINN
stétt baráttu fyrir auknu lýð-
ræði. Þetta fannst Stalin sem
ögrun gegn einræði hans. Það
gat oröið valdi hans hættulegt,
ef „lýðræðissinnuð stjórnarskrá“
var sett meðan gömlu byltingar-
foringjarnir skipuðu öll valda-
mestu embættin. Þessir menn
voru engan veginn ólíklegir til
þess að nota hina nýju stjórnar-
skrá gegn Stalin, þ.e.a.s. til að
losa sig við hann fyrir fullt og
allt. Um líkt leyti byrjaði ýmis-
konar óánægja gegn stjórnar-
stefnu Stalins, svo þessi afleiðing
af lýðræðissinnaðri stjórnarskrá
var alls ekki ósennileg.
Lansn Stalins.
Hvað gerði svo Stalin?
Hann samþykkti hina „lýð-
ræðissinnuðu stjórnarskrá“ og
byrjaði hin annáluðu Moskva-
málaferli. Á einu ári hefir hon-
um tekizt að brennimerkja alla
elztu menn hinnar gömlu em-
bættismannastéttar sem föður-
landssvikara og afbrotamenn.
Þeir hafa verið líflátnir eða
fangelsaðir sem glæpamenn,
njósnarar og fasistar.
Þetta eru engar ýkjur. Hér á
eftir fara nöfn nokkurra þeirra
manna, sem gegndu ráðherra-
störfum og öðrum valdamestu
embættum í ársbyrjun 1936, en
nú hafa ýmist verið fangelsaðir
eða líflátnir sem glæpamenn:
. Dómsmálaráðherra K r y-
1 e n k o.
Innanríkisráðherra Jagoda
Fjármálaráðherra G r i n k o.
Ráðherra stjórnardeildarinn-
ar, sem sér um utanríkisverzl-
unina, Rosengoltz, . (og
eftirmaður hans, Wuzer).
Ráðherra stjórnardeildarinn-
ar, sem sér um þungavöruiðn-
aðinn, M e z h I a u k.
Ráðherra stjórnardeildarinn-
ar, sem annast um annan iðnað,
L u b i n o v.
Ráðherra stjórnardeildarinn-
ar, sem sér um hergagnafram-
Ieiðsluna, Rukminovitsj.
Póstmálaráðherra R y k o v.
. . Vara-forsætisráðherra R u d-
z u t a k.
Landbúnaðarráðherra I v a n-
o v.
Ráðherra stjórnardeildarinn-
ar, sem sór um jarðeignir ríkis-
ins, Kalmanovitsj.
Heilbrigðismálaráðherra K a-
m i n s k i.
Mörgum mun vera áhyggju-
efni hve margt ungra manna í
kaupstöðum og reyndar líka í
kauptúnum, hefir lítið að
starfa. Vera má, að mest séu
brögð að þessu í Reykjavík, en
þvi miður á það sér stað líka
all víða annarstaðar. Hvað
Reykjavík snertir, eru auðsæjar
orsakirnar til þessa ástands.
Á síðustu 15—20 árunum
hefir fólki í bænum fjölgað
mikið, eða frá 1920 úr 17.679
upp í 35.300 1936.
Sjáfarútvegurinn hefir verið
frá fyrstu tíð höfuðatvinnu-
vegur bæjarbúa. Hin síðari ár
hefir þeirri atvinnugrein geng-
ið erfiðlega og fiskiskipakostur
bæjarins fremur gengið úr sér
heldur en hitt, í stað þess að
hann hefði þurft að aukast
mikið frá því sem áður var,
vegna fólksfjölgunarinnar í
bænum.
Ef eins væri ástatt' í öðrum
atvinnugreinum bæjarins eins
og í sjávarútgerðinni, myndi
hafa ríkt hér í bæ hið versta á-
stand og mikið verra heldur
en það þó er, en í sumum at-
vinnugreinum hafa störfin auk-
Ráðherra stjórnardeildarinn-
ar fyrir skógarhögg, L o b o v.
Vara-utanríkisráðherrarnir
Karakhan og Krestinski.
Vara-hermálaráðherra J u-
r e n e v.
Forsætisráðherra í Ukraine,
Lubjenko.
Forsætisráðherra í Hvít--
Rússlandi, G o 1 o d e d.
Forsætisráðherra í Stóra-
Rússlandi, S u 1 i m o v.
Forsætisráðherra í Kaukasus,
Musabekov.
Forsætisráðherra í Uzbekis-
tan, Khodjajev.
Forsætisráðherra í Tadjikis-
tan, Rakimbajev.
Yfirforingi sjóhersins, O r-
1 o v.
Yfirforingi iofthersins, A1-
s k i n s.
Yfirverkfræðingur loftflot-
ans, Tupoiev.
Aðalbankastjóri rikisbankans.
Forstjóri rússnesku frétta-
stofunnar.
Forstjóri ríkisútvarpsins.
Forstjóri bókaútgáfu ríkisins.
Forstjóri ríkishagstofunnar.
Landkynnir (forstjóri) ferða-
skrifstofunnar.
Aðalritstjóri „Iswestia", aðal-
blaðs kommúnistaflokksins.
Aðalritstjóri „Journal de
M o s c o u“, hins opinbera mál-
gagns stjórnarinnar út á við.
Auk þessara eru svo Tuchaks-
jevski og hershöfðingjarnir,
sem með honum voru drepnir,
Bucharin, Zinovjev, Kamenev,
Pjatakov, fjöldi af framkvæmd-
arstjórum iðnaðarfyrirtækj a,
verkfræðingar, blaðamenn, vís-
indamenn, listamenn, sendi-
herrar o. s. frv. Háttsettir em-
bættismenn, sem hnepptir hafa
verið í fangelsi, skipta orðið
mörgum hundruðum, og þó eru
þeir sakfelldu, sem gegnt hafa
ábyrgðarminni stöðum, marg-
fallt fleiri.
Byltmgiu nr. 2.
Hverjir koma í staðinn?
Það eru langmest nýir, áður
óþekktir menn. Menn, sem
voru á bernskuskeiði þegar
byltingin hófst, og hafa talið
hina gömlu yfirráðastétt þránd
í vegi þeirra til frama og mann-
izt mikið frá því sem áður var.
Á það sérstaklega við hvað iðn-
aðinn snertir.
Af iðnaði hafa margir haft
lífsframfæri sitt um margra
ára skeið, en mikið hafa þau
störf þó aukizt, síðan torveld-
ara var að flytja unnar iðnað-
arvörur inn í landið. Hafa inn-
flutningshöftin komið iðnað-
inum til hjálpar á marga lund
og gjört mönnum mögulegt að
stofna og starfrækja ný iðn-
aðarfyrirtæki. Og víst er um
það, að án þess stuðnings, sem
ýms þessara fyrirtækja hafa
notið á beinan ogsóbeinan hátt
að tilhlutun þess opinbera,
hefðu þau tæpast komizt á
fót, og alls ekki • náð þeim
vexti og viðgangi, sem þau
hafa tekið. Starfsemi þessara
fyrirtækja hefir nú þegar spar-
að þjóðinni mikinn gjaldeyri,
og þau veitt mikla atvinnu. Er
gott eitt um þeta að segja, ef
þannig verður á þessum málum
haldið framvegis, af þeim sem
þau hafa með höndum, að þau
auki og efli heilbrigt at-
vinnulíf.
Reykjavík hefir eins og kunn-
virðinga. Þessum mönnum get-
ur Stalin treyst. Þeir eru al-
rússneskir í eðli sínu eins og
hann. Þessa ungu menn skort-
ir þann hugsjónaeld og þá
snertingu við evrópiska menn-
ingu, sem hafði mótað gömlu
byltingarforingjana að verulegu
leyti og var þess valdandi, að
þeir voru yfirleitt frábitnir for-
ingjadýrkun, ofstækisfullri
þjóðernisstefnu og harðstjórn í
Austurlandastíl.
Það er byltingin nr. 2, sem
nú fer fram í Rússlandi. Ein-
valdinn Stalin losar sig við
Bojana og skapar nýja yfir-
ráðastétt, sem er valin af hon-
um sjálfur, alin upp í kenn-
ingum hans, há-rússnesk í öll-
um hugsunarhætti. Þegar þess-
ari byltingu er lokið, munu á-
hrifin, sem gömlu byltingarfor-
ingjarnir fluttu heim frá út-
legð sinni í Vesturlöndum,
verða orðin hverfandi lítil í So-
vet-Rússlandi. Stjórnarhættir
Rússlands verða aftur austur-
lenzkir. Innilokunarstefnan og
þjóðernisgorgeirinn mun stöð-
ugt verða meir og meir hið ráð-
andi afl, svo mikils ráðandi, að
full ástæða er til að óttast, að
Sovét-Rússland verði í þeim
efnum jafnoki Nazi-Þýzka-
lands.
Tlmamannabréf
Vökumenn
og áfengisbaráttan.
Skömmu eftir að Pálmi
Hannesson varð rektor við
menntaskólann, vakti hann
bindindishreyfingu skólanna.
Margir nemendur hans tóku
að sér forustu í þeirri sókn.
Klemens sonur Tryggva Þór-
hallssonar var einn af þeim,
sem þar var fremstur í sveit.
Bindindisaldan gekk frá
menntaskólanum til nálega
allra ungmennaskóla um land-
ið. Mér tókst á Alþingi, að út-
vega þessari hreyfingu nokk-
urn styrk af almannafé, sem
léttir starf forgöngumann-
anna. íþróttahreyfingin og
bindindishreyfingin hafa á síð-
ustu árum farið sigurför um
skóla landsins. Menntaskólinn
ugt er, byggst mikið síðan 1920.
Á þessu tímabili hefir margt
manna haft atvinnu við bygg-
ingu nýrra húsa. Eru nú orðn-
ar allfjölmennar iðnstéttir í
þeim iðngreinum, er störf hafa
við húsasmíði og viðhald þeirra.
Hafa þær komið á samtök-
um hjá sér, málum sínum til
styrktar og eflingar. Er sízt að
slíku að finna á meðan starf-
semi samtakanna er innan
þeirra takmarka, sem heilbrigt
getur talizt.
Löggjöf um þessi efni, (um
iðju og iðnað og iðnaðarnám)
hefir verið sett og endurbætt á
síðustu árum.
Tilgangur þeirrar löggjafar
var auðvitað sá að tryggja
eftir föngum góð vinnubrögð,
og að þeir er þeim störfum ætla
að sinna, fengju sem bezta
undirbúningsmenntun fyrir
starfið.
Löggjöfin hefir einnig veitt
iðnstéttunum aukin réttindi
miðað við það sem áður var,
til að ráða og hafa íhlutun um
framkvæmdir þessara mála.
Var það gjört af löggjafar-
valdsins hálfu í fullu trausti
þess, að iðnstéttirnar færu vel
og skynsamlega með vald sitt.
Siðasta löggjöfin um þessi
efni var sett á þingi 1936. Eins
og sjá má á þessu, á sú löggjöf
ekki langan aldur að baki sér.
En þó ekki sé lengrá um liðið,
hygg ég að það hafi þegar sýnt
Bjarni Bjarnason

Runólfur Sveinsson
var áður fyrr mikið drykkju-
heimili. Nú er meira en helm-
ingur nemenda í bindindi og
um hina ber 1 ítið á, að þeir
neyti áfengis. En eftir að slepp-
ir bindindi skólanna, byrjar hin
almenna og siðlausa ofdrykkja,
sem nær til allra stétta og allra
flokka í landinu að meira eða
minna leyti. Á svokölluðum í-
þróttamótum í hinum blómleg-
ustu héruðum landsins eru
menn ár eftir ár ölvaðir í tuga-
ef ekki hundraðatali. Kvenfólk-
ið er á slíkum samkomum sízt
eftirbátar karlmannanna með
slarkið.
Vökumenn hafa sett sér að
takmarki, að vinna á móti hin-
um almenna opinbera drykkju-
skap. í skólunum eru Vöku-
menn fastir liðsmenn í bindind-
ishreyfingunni. Sérverkefni
þeirra byrjar utan skólanna.
Ég kom nýlega á fjölmennan
fund Vökumanna í Reykjavík.
sig, að sum þau auknu réttindi,
sem iðnstéttunum voru veitt með
þeim iögum, hafi verið mis-
brúkuð, eins og t. d. þau ákvæði
laganna, að það er bundið sam-
þykki sveinafélags í iðn, að
iönfyrirtæki eða meistari í iðn-
inni megi taka nýjan nem-
anda. Sum iðnfélaganna í
húsabyggingum (sveinafélög)
hafa nú um skeið sumpart al-
veg neitað að taka mætti nokk-
urn nýjan nemanda í iðnina
(múrarar) eða þá takmarkað
svo mikið tölu nemenda, að
engri átt nær (rafvirkjar).
Gjöra stéttirnar þetta til
þess að tryggja hagsmuni sína
og atvinnu. Væri ekkert um
það að segja, ef í hófi væri
stillt. Þá hafa sumar þessara
iðnstétta gjört ýmiskonar sam-
þyktir fyrir félagsmenn sína,
sem þeir mega ekki hvika
frá. Þannig hafa t. d. húsasmið-
ir samþykkt, að félagsmenn
vinni ekki í húsi, ef eigandi
hefir aflað t. d. glugga, hurða
eða einhvers þessháttar í húsið
utan bæjar, t. d. frá Hafnar-
firði.
Smiður, sem flytur til bæjar-
ins, þó hann sé prýðilega að
sér í sinni mennt, fær ekki ár-
langt, frá því hann flytur í
bæinn, að vinna að húsasmíði
í bænum. Að ári liðnu má hann
fyrst vinna og auðvitað þó að-
eins með því móti, að hann
gangi í félagið.
Þar voru aðallega nemendur
úr 4—5 af skólum bæjarins.
Hvítbláinn, fáni þeirra úr silki
prýddi einn vegginn í fundar-
salnum. Fundurinn hófst með
því, að félagsmenn sungu fána-
ljóð Einars Benediktssonar.
Varðmenn, með fánalitina um
handlegg gættu þess að ekki
kæmu óboðnir gestir, og að allri
reglu, þar á meðal að skemmtun
dansins næði jafnt til allra, sem
vildu dansa. Síðar meir er
sennilegt að sjálfboðaliðar úr
hópi Vökumanna hafi megin-
áhrif á það, að þurka drykkju-
skaparblettinn af samkomum
bæði í byggð og bæ.
Vökumannafélagið í Reykja-
vík hefir alveg nýlega á al-
mennum fundi vottað tveim
skólastjórum þakklæti og við-
urkenningu fyrir sterka forustu
í þessu máli. Bjarni á Laugar-
vatni fær ungu stúlkurnar í
skólanum til að bindast sam-
tökum um að dansa ekki við
karlmann, sem er undir áhrif-
um víns. Og þetta hefir þau á-
hrif, að enginn karlmaður þor-
ir að koma með vín á skemmt-
Frumvarp það, er þeir Gísli
Guðmundsson og Skúli Guð-
mundsson lögðu fram á Alþingi
fyrir hönd Framsóknarflokks-
ins, um kosningu 5 manna
nefndar til að rannsaka hag og
rekstur togaraútgeröarinnar og
gera tillögur um það mál, er nú
komið gegnum neðri deild og
hafa allir flokkar tjáð sig því
fylgjandi.
Við fyrstu umræðu málsins
gerði fyrri flutningsmaður,
Gísli Guðmundsson, grein
fyrir efni frumvarpsins og á-
stæðum þeim, er til þess lægju
að Framsóknarflokkurinn nú
beitti sér fyrir því að þessi leið
yrði farin í vandamálum stór-
útgerðarinnar. Útgerðarmenn
hefðu borið fram óskir um opin-
bera hjálp, sagði hann. Með til-
■liti til þess, hvílíka þýðingu
togaraútgerðin hefði haft og
hefði í íslenzku atvinnulífi yrði
Þess eru dæmi, að smiðir,
sem flutt hafa til Reykjavíkur,
hafa orðið að flýja bæinn, af
því að þeim var fyrirmunað að
vinna að húsasmíði, þó verk-
efni væri nóg.
Það mun nú meir en hæpið
fyrir reykvíska smiði, að fara
þannig að. Fjöldi þeirra leitar
atvinnu að vor og sumarlagi
víðsvegar um land. Haldi þeir
áfram þessari innilokunar-
stefnu, sem þeir hafa upp tek-
ið, mega þeir búast við að þeim
verði áður en varir endurgoldið
það í sömu mynt. Þetta gæti
því auðveldlega leitt til hins
mesta ófarnaðar.
Á það ber einnig að lita, að
ef ein stétt beitir slíkum að-
förum í sinni atvinnugrein, má
gjöra ráð fyrir að aðrar stéttir
finni upp á hinu sama.
Til hvers slík háttsemi í at-
vinnumálum þjóðarinnar leiðir,
getur enginn séð fyrirfram.
Um kaup og kjör iðnaðar-
manna hafa verið skiftar skoð-
ir, hve réttmæt væru, en um
það skal ekki fjölyrt.
Til yfirlits skal hér drepa á,
hvað margt manna er starf-
andi í nokkrum iðngreinum í
bænum og kaup þeirra um
klukkustund.
Eru þessar upplýsingar
fengnar frá mönnum úr ýms-
um iðngreinum bæjarins. Má
vera að tala mannanna í hinum
einstöku iðngreinum sé ekki al-
un í Laugarvatnsskóla. Run-
ólfur Sveinsson fékk pilta sína,
50 að tölu og samkennara, til
að bindast samtökum um að
hrinda burtu, með valdi, ef á
þyrfti að halda, ölvuðum
mönnum, sem leyfðu sér að
koma á samkomur á Hvann-
eyri. Það var spáð illa fyrir
þessu af drykkhneigðu og slark-
gefnu fólki, sem frétti um
þessa ákvörðun. En bæði Bjarni
og Runólfur hafa sigrað. Vínið
er útlægt af báðum stöðunum.
Annar skólastjórinn hefir valið
ungum konum áhrifamikið
verkefni við þeirra hæfi. Run-
ólfur hefir á sama hátt bent
karlmönnunum á þeirra verk-
efni. Vökumennirnir nota báð-
ar aðferðirnar saman. Þeir
taka við af bindindisfélögum
Pálma Hannessonar. Unga kyn-
slóðin í landinu mun í skólum
landsins bindast samtökum og
læra þau vinnubrögð, sem þarf
til að breyta almenningsálit-
inu þannig, að smán ofdrykkj-
unnar verði máð burt af ís-
lendingum.
ekki hjá því komizt að taka
slíkar málaleitanir til athugun-
ar og fyrirgreiðslu eftir mála-
vöxtum. En skilyrði til þess að
slíkt mætti verða, væri óhjá-
kvæmilega þau, að ríkisvaldið
fengi aðstöðu til að vita full-
komlega og óvéfengjanlega skil
á því, hversu hag og rekstri
þessara fyrirtækja væri raun-
verulega háttað, og hverjar Ieið-
ir með eða án raunverulegra
fjárframlaga eða ívilnana, þar
kæmu til greina til úrbóta.
Afstaða
andstæðingaima
Ólafur Thors talaði næstur og
lýsti yfir því að Sjálfstæðisflokk-
urinn myndi fallast á, að frum-
varp þetta yrði að lögum. Hann
kvaðst viðurkenna, að krafa
Framsóknarflokksins um að
rannsókn yrði látin fram fara
af hálfu ríkisvaldsins, væri eðli-
veg nákvæm, en miklu mun
það þó tæpast muna frá því
rétta.
Veggfóðrarar:
Meistarar og sveinar 325.
Kaup meistara kr. 2,20 á klst.
Kaup sveina kr. 1,95 á klst.
Hú sgagnasmiðir:
Meistarar ca. 20.
Sveinar ca. 60.
Nemendur 19.
Kaup sveina kr. 1,56 á klst.
Bólstrarar:
Meistarar
Sveinar 16.
Nemendur 5.
Kaup sveina kr. 1,56 á klst.
Raf virk jaiðnaður:
Meistarar 12.
Sveinar 70.
Nemandi 1, sem útskrifast í
sumar. (Svo eru 4 nemendur ó-
löglegir, og hafa risið málaferli
út af þeim, sem ekki er út-
kljáð). Inntaka nýrra nem-
enda hefir ekki verið leyfð í 4
ár.
Kaup meistara er kr. 2,30—
2,75 á klst..
Kaup sveina kr. 1,80 á klst.
Kaup nemenda kr. 80—100 á
mánuði fyrsta ár, en kr. 170—
225 síðasta námsárið.
AtviimumáÍ iðnaðarins
í R eykj avík
Eftir Jörund Brynjólfsson, alþm.
J. J.
Stefna Framsóknar-
flokksíns sigrar
Rekstur togaraútgerðarinnar verður rann-
sakaður