Tíminn - 12.05.1938, Blaðsíða 3

TíMINN
77
Séra Árnér Arnason
I
Það virðist hálfgert vonleysis-
verk, að ríkið borgi árlega vissa
í'úlgu, sem aö sjálfsögöu fer
vaxandi, til að sjá þessum sjó-
þorpum farborða, jafnframt því,
sem búskapur í sveitunum fær-
ist í þaö horf, að veröa ein-
yrkjabúskapur, án þess að
nokkur knýjandi nauðsyn sýn-
ist fyrir hendi tii þeirrar þró-
unar. Ég held að það sé til bölv-
unax í þessu landi, að landbún-
aður sé eingöngu stundaöur af
einyrkjum, en um það kunna nú
aö vera skiftar skoðanir. Hitt
ættu allir að geta veriö sam-
mála um: Ef svo er ástatt í
kauptúnum, að fólk hefir ekki
í sig og á, án framlags frá rík-
inu, og ef svo er ástatt í sveit-
um, að bændur geta tekið
verkafólk, þá beri að flytja
fólkið nauðugt eða viljugt úr
kauptúnunum í sveitirnar. Og
áður en næst verður úthlutað
60 þús. krónum á ári til fram-
færis fólki í kauptúni með 600
—700 íbúum, vildi ég leggja til,
að leitað yrði til bænda um það,
hvað margt af þessu fólki þeir
sæju sér fært að taka á heim-
ili sín til framfæris, sem að
minnsta kosti svaraði til ríkis-
styrksins.
Þá kem ég að atvinnubóta-
fjárveitingunni. Ríkið hefir
lagt fram hálfa milljón á ári
gegn tvöföldu framlagi ann-
arsstaðar frá. Með þessu hefir
Alþingi í raun og veru pínt
fram 1 millj. króna framlag til
„atvinnubóta", hvort sem þörf
er á eöa ekki. — Ég held að
þetta sé vitleysa. Ríkinu kemur
ekkert við atvinnumál hinna
einstöku sveitarfélaga. Það eru
þeirra sérmál. Hinsvegar verð-
ur ríkið að sjá fyrir því, að
þjóðfélagsþegnarnir svelti ekki.
Því held ég að rétt væri, að
Alþingi ákvæði, að leggja til
hliðar ár hvert úr ríkissjóði
einhverja fjárhæð, segjum x/2
millj. króna, til hjálpar þeim
sveitarfélögum, sem ekki gætu
séð sjálfum sér farboröa fjár-
hagslega. Það yrði svo á valdi
ríkisstjórnar og viðkomandi
sveita- og bæjarfélaga á hverj-
um tíma, hvernig fé þessu yrði
varið. — Það er ekki alveg víst,
að atvinnubótavinnan sé bezta
formið, a. m. k. virðist um það
allskiptar skoðanir í nágranna-
löndum okkar, því sumstaðar
þykir rétt að láta vinna fyrir
Sr. Arnór í Hvammi var borinn
til hvíldar í gær. Ég hafði þekkt
hann lengi nokkuð mikið. Við
höfðum oftast verið andstæðing-
ar og andstaöa okkar oft skörp
og ákveöin. En þeir, sem voru á
öndverðum meið við sr. Arnór,
þekktu líka aðra hlið í fari hans.
Hann átti mikið af þeirri hlýju
og drengskap, sem skapar vin-
áttu, þar sem sá jarðvegur er til,
en virðing í hugum andstæðinga.
Þjóðin öll þekkti sr. Arnór í
Hvammi í sjón. Hann var mikill
og fyrirmannlegur á svip. Stór-
skorinn í andlitsfalli. Augun
skörp og snör. Á efri árum var
andlitið markað djúpum drátt-
um. í æsku mun hann hafa verið
dökkur á brún og brá. En hann
hærðist snemma og hið hvíta og
mikla skegg minnti á höfuðskör-
unga Gyðinga eða trúarlega bar-
áttumenn frá siðabótatímanum,
eins og John Knox, hinn enska
lcirkjuskörung.
í félagsmálum var það ein-
kenni sr. Arnórs í Hvammi, að
hann var í einu sanntrúaður og
heitur Mbl.maður, en jafnframt
þvi óbifandi í trú sinni á mátt
fjárframlögin, en annarsstaðar
þykir hollara að veita féð sem
atvinnuleysisstyrk.
En um það ættu allir íslend-
ingar að geta orðið sammála:
að þó það sé af öllum viður-
kennt, að sjálfsagt sé, að láta
engan líða skort í þessu landi,
frjálsrar samvinnu. í augum
annarra var þetta nokkuð und-
arlegt. En honum veittist ekkí
erfitt að sameina þessar tvær
stefnur í allri framkomu sinni og
lífsbaráttu. Hann gaf kelsaran-
um hvað keisarans var, en held-
ur ekki meira.
Prestssetrið Hvammur, þar
sem sr. Arnór átti heima síðari
hluta æfi sinnar, er á ströndinni
vestan megín Skagafjarðar, þar
sem Grettir leitaði til lands í
hinni miklu sundför sinni. Sveit-
in er talin nokkuð afskekkt, og
er ekki langt síðan þangað kom
akvegur frá Sauðárkróki. Þessi
sveit var ríki sr. Arnórs. Þar var
talið að trúarhiti hans í lands-
málunum hefði ósjálfrátt þau á-
hrif að allir vildu fylgja þessum
stórskorna og aðsópsmikla
kirkjuleiðtoga. Töldu Framsókn-
armenn sr. Arnór einn hinn þýð-
ingarmesta og harðvítugasta
landvarnarmann í liði Magnúsar
heitins Guðmundssonar í Skaga-
firði, meðan heilsan entist.
En þegar sr. Arnór kom á aðal-
fund í Sambandi íslenzkra sam-
vinnufélaga, sem aðalfulltrúí
svo lengi sem hjá verðí komizt,
þá beri fyrst og fremst að haga
svo öllum aðgerðum, að þær
dragi ekki úr viðleitni manna
til að sjá sér og sinum farborða.
Jón Árnason.
fyrir samvinnufélag það, sem
hann hafði stofnað, þá var hann
jafn heill og einlægur í starfi
með Frarnsóknarmönnum, eins
og hann var skeleggur í hinni
pólitísku baráttu. Sr. Arnór var
einlægur samvinnumaður og
starfaði að þeim málum með á-
huga alla æfi. Studdi hann höf- |
uðleiðtoga Sambandsins, þá
Kristinssyni þrjá og Jón Árna-
son, engu miður í öllu sem verða
mátti Sambandinu til gagns og j
fremdar, heldur en hann með ;
hinni pólitísku liðsmennsku
sinni veitti lið Magnúsi Guð-
mundssyni. Hann var heill og
heitur í hverju máli, sem hann
lét til sín taka.
En það var hlutverk okkar sr.
Arnórs i Hvammi, að hittast oft
um margra ára skeið á hinum
viðu völlum þar sem landsmála-
baráttan og samvinnuþróun eru
nábúar.
í mínum augum voru hinar
heítu og skörpu andstæður í sál-
arlífi hans undarlegar og tor-
skildar. En hann átti sjálfur ekki
við neina slíka efagirni aö strlöa.
Trú hans í landsmálum og félags
málum var traust og óbifanleg,
og hann lagði hlklaust orku sina
fram fyrir hvert það mál, sem
honum þótti máli skipta að
styðja.
Og nú er þessi einkennilega
kempa fallin í valinn. Vafalaust
verður skarð hans fyllt. Æsku-
menn með heíta trú og óbilandi
starfsvilja munu feta i fótspor
sr. Arnórs og hinna mörgu þýð-
íngarmiklu jafnaldra hans, sem
tóku við ættjörð sinni, þegar hún
var hreppur í fjarlægu ríki og
gerðu það að því sem það er nú.
J. J.
Borgarstj, biður um
ríkísábyrgð iyrír
hítaveítuláninu
Nýlega var lagt fram i neðri
deild frumvarp frá Pétri Hall-
dórssyní, um heimild fyrir rikis-
stjórnína til að ábyrgjast fyrir
hönd ríkissjóðs lán íyrir Reykja-
víkurkaupstað til hitaveitu, allt
að 7 mílljónum króna, eða jafn-
gildi þeirrar fjárhæðar i erlendri
mynt.
Það kemur engum á óvart, þó
borgarstjóri hafi orðið að fara
þessa leið, heldur mátti það telj -
ast vitanlegt frá upphafi, að
Reykjavikurbær myndi ekki geta
fengið erlent lán án ábyrgðar
ríkisins. Jóni Þorlákssyni heppn-
aðist það ekki 1935, þegar fjár-
hagur bæjarins var ólíkt betri en
nú og minni örðugleikar með er-
lendan gjaldeyri.
Ef borgarstjóri og flokkur hans
hefðu í upphafi viljað viður-
kenna þessa staðreynd og t. d.
leitað eftir samþykki seinasta
Alþingis fyrir ríkisábyrgð, er
mjög sennílegt að hitaveitumál-
ið væri nú komið lengra á veg.
En vegna bæjarstjórnarkosning-
anna taldi Sjálfstæðisflokkurinn
heppilegast að halda þessu
leyndu og gekk svo langt í þeim
efnum, að hann fullyrti að feng-
ið væri erlent lán til hitaveit-
unnar, enda þótt fyrir lægi synj -
un hlutaðeigandi stjórnarvalda
fyrir slíkri lánveitingu. Munu
þess ekki dæmi, að svo óskamm-
feilnum blekkingum hafi verið
beitt í kosníngabaráttu hér á
landi, enda þótt íhaldið hafi oft
gengið langt í þeim efnum.
En fyrlr hitaveitumáliö sjálft
var þó enn hœttulegra aö í-
haldsblööin beinlinis notuðu
þessar lygar um enska láníð til
að spilla fyrir þeirri leið, sem
vitanlegt var að fyrr en seinna
varð að fara, ef lánið átti að
fást.
Blöðin notuðu þessa skröksögu
borgarstjórans til nýs rógburðar
um lánstraust ríkisins erlendis,
enda þótt líklegustu afleiðingar
þess gætu orðið þær, að erfiðara
yrði síðar að fá lán með ríkis-
ábyrgð.
Fyrsta daginn, sem Morgunbl.
sagði frá falsláni borgarstjórans,
7. desember, var strax farið að
bollaleggja um þetta í ritstjórn-
argrein blaðsins. Tveim dögum
síðar er haldið áfram og sagt:
„Það eru ekki nema 3 ár síðan
erlendír fjármálamenn kváðu
upp dóm um fjárstjórn núver-
andi rlkísstjórnar. Sá dómur var
á þann veg, að allir lánsmögu-
leíkar ríkisins erlendis eru iok-
aðir.
En Reykjavíkurbœr á nú kost
á milljónaláni erlendis, án
minnstu íhlutunar rlkisins.
Enga ríkisábyrgð þarf með lán-
inu til hitaveitunnar. Það er
traust hinna erlendu fjármála-
manna á fjárstjórn bœjarins,
sem veldur því, að Reykjavikur-
bœr fær þessi kostakjör.“
Á þessa leið vaf tónninn í
Morgunblaðinu og Visi alla kosn-
ingabaráttuna.
Borgarstjóri hefir nú með frv.
sínu fullkomlega ómerkt þessi ó-
sannindi og rógskrif ihaldsblað-
anna Frv. sker svo greinlega
úr um það, hvort erlendir fjár-
málamenn hafi meira traust á
fjárhag ríkisins en bæjarins, að
um þaö er ekki þörf frekari um-
ræðna.
En þrátt íyrir það er enginn
kominn til að segja, hversu mik-
inn skaða Morgunblaðið er búið
að vinna lánstrausti landslns
með rógskrifunum um fjárhag
þess, því útlendir menn hljóta að
taka meira tillit til þess sem að-
almálgagn fjölmennasta stjórn-
málaflokksins hefir um þau mál
að segja, heldur en ef í hlut ætti
óbreytt kommúnistablað.
Við því hefði niátt búast, að
vegna hitaveitulánsins, ef ein-
hver áhugi væri um framkvœmd
þess, hefðu íhaldsblöðin heldur
dreglð úr slíkum skrifum, þegar
sá tími nálgaðist, að borgarstjóri
þyrfti að biðja um ríkisábyrgð
Fyrir framgang lánsins er nauð-
synlegt að erlendir fjármála-
menn geri sér ekki verri hug-
myndir um ábyrgð ríkisins en
raun er á. En þessi hefir ekki
orðiö reyndin. Rógskrlf íhalds-
blaðanna um fjárhag rikisins og
erlendar skuldir þjóðarinnar
hafa aldrei verið ófyrirleitnari
en nú.
Viðleitni íhaldsblaðanna til að
sverta pólitíska andstœðinga
innanlands gengur þannnig það
langt, að ekki er skirrzt við, þó
lánstrausti landsins sé jafn-
framt unnið stórfellt tjón og
spillt sé fyrir máli, sem Sjálf-
stæðisflokkurinn þykist sjálfur
vera fylgjandi.
Meira ábyrgðarleysi er naum-
ast hægt að hugsa sér.
Bændur!
Bókin Sauðfé og sauðfjár-
sjúkdómar hefir inni að halda
margar leiðbeiningar gegn
sauðfjárpestinni, sem nú geis-
ar. Skriíið eftir bökinni sem
fyrst.
Sendi gegn póstkröfu hvert á
land sem er.
Bókin kostar kr. 5.
Bókabúðin
Skélavörðnstíg 3,
Reykjavik.
vinnurekenda árið 1899.
Er þar fyrst og fremst um að
ræða viðurkenning aðila á hvor
öðrum sem samningsaðíla. í
þessari „septembersætt“ er
einnig ákvæði er snertir þá
vinnulöggjafaraðferð, sem er
fóigin í bráðabirgðafrestun
vinnustöðvunar. Ákvæði „sætt-
arinnar11 er á þá leið, að fyr-
irskipuð er tilkynning vinnu-
stöðvunar með 14 daga fyrir-
vara. í Svíþjóð var árið 1935
samþykkt að tilkynna skuli
vinnustöðvun með viku fyrir-
vara, að viðlagðri sekt, og í Nor-
egi hefir sáttasemjari vald til
þess, að banna vinnustöðvun,
þar til sáttatilraun er lokið, en
aðiljar geta krafizt að banni
skuli aflétt innan 14 daga frá
þvi það var útgefið.
í sambandi við vinnudeilur
verður að gera skýran greinar-
mun á milli réttarágreinings og
hagsmunaágreinings. Réttar-
ágreiningur er deila um skiln-
ing á samningl og gildi hans og
hvort hann hafi verið rofinn-
eða eigi. Hagsmunaágreining-
ur er hinsvegar beinlínis deilan
sjálf um kaup og kjör. Dómstól-
ar um réttarágreining eins og
félagsdómur sá, sem gert ei/
ráð fyrir að lögleiða hér, eru
mjög algengir í öðrum löndum.
Á öllum Norðurlöndum eru
auk þess er oft samið um slíka
dómstóla, eins og t. d. er aðilar
Sogsdeilunnar 1935 sömdu um
að 5 manna gerðardómur skyldi
dæma um ágreining er verða
kynni um skilning á vinnu-
samningnum.
Dómstólar í hagsmunaá-
greiningi eru hinsvegar fátiðir
sem fastir dómstólar, enda illa
séðir yfirleitt af aðiljum vinnu-
deilna. Munu þeir aðeins tíðk-
aðir í einræðisríkjum, Rúss-
landi, Ítalíu og Þýzkalandi.
Hinsvegar er oft grípið til
þeirra í lýðræðislöndum í ein-
stöku tilfellum, sem neyðar-
úrræðl, og má nefna mörg
dæmi til þess t. d. frá Norður-
löndum. Ríkisþing Dana heíir
árin 1933, 1934, 1936 og 1937
ráðið til lykta alvarlegum
vinnudeilum með lagafyrirmæl-
um um að bannað var að hefja
eða halda áfram vinnustöðvun
og ákveðið kaup með skipun
gerðardóms. Hefir þetta í öll
skiptin verið gert undir stjórn
jafnaðarmanna. Samskonar
aðferð hefir iíka verið beitt í
Noregi. Ennfremur ákvað stjórn
Leon Blum í Frakklandi, með
stuðningi jafnaðarmanna, kom-
múnista og frj álslyndra, árið
1936, með lögum og stjórnar-
skipun frá forseta, að hætta
skyldi öllum vinnustöðvunum
og leggja deilumál undir sátta-
nefnd, en gerðardómur skyldi
ákveða kaupið, ef eigi næðust
sættir.
Bretar og Hollendingar nota
mikið þá aðferð, að reyna að
vekja almenningsálitið til þess
að hafa áhrif á vinnustöðvanir,
og leiða deilumál til friðsam-
legra lykta. Er það gert á þann
hátt, að láta rannsaka deilu-
málin sem bezt og birta um
það áreiðanlegar skýrslur, sem
ætlazt er til að myndi sterkt al-
menningsállt, sem hafi bæt-
andi áhrif á þann deiluaðilja,
sem almenningsálitið telur hafa
rangt fyrir sér.
Er gripið á þessari lelð í 34.
gr. frv., sem hér er til umræðu,
rneð því að veita ríkissátta-
semjara vald til þess að birta
skýrslu um málavexti í mikil-
vægri deilu, sem eigi hefir
náðst sátt 1, og skal hann gera
það á þann hátt, sem hann tel-
ur heppilegastan, til þess að al-
menningur fái rétta hugmynd
um málavexti.
Þá ætla ég að fara nokkrum
orðum almennt um frumvarp
það um stéttarfélög og vinnu-
deilur, sem hér er til 3. umræðu.
Frumvarpið er samið og und-
irbúið af milliþinganefnd, sem
var skipuð 15. des. 1936 af at-
vinnumálaráðherra, og í áttu
sæti 2 Framsóknarmenn, þeir
Gísli alþingismaður Guðmunds-
son og Ragnar lögfræðingur
Ólafsson og 2 Alþýðuflokks-
menn, þeir Guðm. Guðmunds-
son lögfræðingur og Sigurjón
Ólafsson alþm. Að enginn Sjálf-
stæðismaður var í nefndinni,
stafaði af því, að sá flokkur
hafðí lagt fram frumvarp til
vinnulöggjafar, sem skoða varð,
sem tillögur hans i málinu.
Nefndin hefir undirbúið frum-
varpið alveg óvenjulega vel og
rækilega, aflað sér heimilda um
vinnulöggjöf í öllum þeim lönd-
um, sem hún gat til náð og hef-
ir samið rækilegt nefndarálit,
þar sem miklu og merkilegu
efni um þetta mál er saman
safnað og úr þvl unnið. Það er
þvl hin hraklegustu öfugmæli,
er andstæðingar frumvarpsins
hafa talað um flaustursundir-
búning í málinu. Er það ráðlegt
fyrir þá, sem kynnast vilja máli
þessu til hlítar, að kynna sér
nefndarálitið. Nefndin hefir við
samsetningu frumvarpsins haft
fyrst og fremst fyrir augum for-
dæmi Norðurlandaþjóðanna,
því næst annara lýðræðisþjóða.
En jafnframt hefir hún reynt
að taka sem mest tillit til ís-
lenzkra staðhátta og aðstöðu
hérlendis.
Frumvaiplð er i 5 köflum.
I. kafii „um réttindi stéttar-
félaga og afstöðu þeirra til at-
vinnurekenda“, hefir að geyma
lögfestingu á stéttarfélögum og
stéttarfélagasamböndum, sem
löglegum samningsaðilj um í
vinnudeilum fyrir meðlimi slna.
Þá er með ákvæðum 4. gr. reynt
að hindra það, að atvinnurek-
endur eða fulltrúar þeirra láti
verkamenn gjalda stjórnmála-
skoðana sinna, t. d. með hótun-
um um uppsögn eða brott-
rekstri, loforðum um fjár-
greiðslur og hagnað eða neitun
um réttmætar greiðslur. Þá er
félögunum veitt heimild til
þess að hafa trúnaðarmenn á
vinnustöðvum til þess að gæta
réttar verkamanna og ákvæði
sett um að einstakir verka-
menn geti eigi rofið samtaka-
heildina, með því að semja út
af fyrir sig við atvinnurekanda,
án leyfis stéttarfélags. Enn-
fremur eru ákvæði um að samn-
ingar skuli skriflegir vera og
um uppsagnarfrest, um ábyrgð
á samningsroíum, sem þó tak-
markast við almennar eignir
stéttarfélags en nær t. d. ekki
til styrktarsjóða og sjúkra-
sjóða, samkvæmt tillögu sem ég
hefi borið fram ásamt hv. þm.
Norður-ísf., Vilmundi Jónssyni.
Sett eru ákvæði um það hvern-
ig trúnaðarmaður stéttarfélags
skuli haga sér og reynt aö
tryggj a að atvinnurekandi láti
trúnaðarmenn eigi gjalda starfs
slns. Er kaflinn tvímælalaust að
mörgu réttarbót fyrir verklýðs-
og stéttarfélögin.
í II. kafla eru verkföll og
verkbönn heimiluð að lögum,
en jafnframt sett öryggisá-
kvæði til þess að reyna að draga
úr, að til vinnustöðvana þurfi
að koma. Þannig verður eigi
löglega hafin vinnustöðvum,
nema með almennri atkvæða-
greiðslu í félagi, skriflegri og
leynilegri, er standi í 24 klst.
minnst, eða ef trúnaðarmanna-
ráð hefir vald frá félagi til þess
að hefja vinnustöðvun, þarf
% hluta atkvæða á fundi ráðs-
ins til samþykktar á löglegri
vinnustöðvun. Er það hliðstætt
ákvæði við „Septembersættina"
dönsku.
Ákvörðun um vimnustöðvun
verður að tílkynna sáttasemj-
ara og gagnaðila með 7 daga
fyrirvara, til þess að sáttatil-
raunir geti hafizt og unt sé að
bjarga verðmætum, sem eru í
bráðri hættu.
Þá eru bönnuð þau verkföll og
verkbönn, sem eru aðeins um á-
greining, sem félagsdómur skal
dæma um, ennfremur má eigi
beita vinnustöðvun til þess að
neyða stjórnarvöld tii þess að
framkvæma ólöglegar athafnir
eða til þess að þvinga þau til
þess að framfylgja eigi lögum. í
18. gr. eru ákvæði sem banna
verkíallsbrjótum úr félagi eða
sambandi, að aðstoða við að af-
stýra vinnustöðvun. Gæti shkt
annars í ýmsum tiifellum haft
í för með sér óeirðir, barsmíðar
og meiðsli.
III. kafli „um sáttattlraunir í