Tíminn - 10.06.1938, Blaðsíða 2

92
TÍMINN
Skuldaskíl samvinnuút-
gerðarfélagfa
Eftír Kristjáu Jónsson frá Garðstöðum
Sigurður Kristjánsson hefir
ritað í Morgunbl. 19. þ. m. út af
viðbótarheimild til skuldaskila
handa félagsmönnum í fisk-
veiðasamvinnufélögum þeim, er
öðluðust skuldaskil samkvæmt
lögum um það efni frá 1935. —
Annar eyðufyllir Mbl. hefir að
yfirskrift „90.000 krónur“. Það
er talað um það, að 90 þús. kr.
séu ætlaðar til þess að. borga
persónulegar skuldir Finns
Jónssonar og fleiri bágstaddra
stuðningsmanna stjórnarinnar.
Heimild sú, er samþykkt var í
þessu skyni við 3. umræðu fjár-
laganna, nam 90 þús. kr., og er
á valdi atvinnumálaráðherra á
hvern hátt notuð verður. Mun
og algerlega óvíst ennþá hvort
heimild þessi verður notuð.
Af því mál þetta snertir ekki
lítið fjölda manns, að minnsta
kosti nokkur hundruð, þótt S.
Kr. telji heimildina gerða í þágu
3ja þingmanna Alþýðuflokksins,
og annar afglapi segi hana
gerða til þess að borga persónu-
legar skuldir Finns Jónssonar,
vil ég skýra það með nokkurum
orðum, vegna þeirra, sem lítt
eða ekki eru kunnugir málum
þessum, en kunna að leggja
trúnað á uppþembuvaðal S. Kr.
og félag'a hans.
Þegar skuldaskilasjóðslögin
voru í undirbúningi, hjá milli-
þinganefndinni í sjávarútvegs-
málum, er óhætt að segja, að
það hafi verið samróma álit
þeirra, er að þeim stóðu, að þau
næðu jafnt til allra útgerðar-
aðila er leituðu skuldaskila,
hvort sem um einstaklinga,
hlutafélög eða samvinnufélög
væri að ræða. Ekki lét Sigurður
Kristjánsson neina sérstöðu í
ljós um það atriði í milliþinga-
nefndinni.
Á Alþingi varð einkum á-
greiningur um það, hvort taka
ætti alla útgerðina, eða þá sem
þess beiddust, undir skuldaskil,
eða einungis mótorvélaskipin.
Niðurstaðan varð sú, að eigend-
ur fiskveiðamótorskipa, allt að
60 rúmlestum, áttu kost á lán-
um þessum. Síðar, á Alþingi
1936, var eigendum línuveiða-
gufubátanna bætt þarna við. —
Ekki hefi ég séð þess merki, að
komið hafi fram við meðferð
máls þessa á Alþingi, að sam-
vinnufélög hlýttu eigi sömu
skilyrðum um skuldaskil og
hlutafélög. Umræðurnar um
málið voru með æsingabrag og
illindum, mikið persónulegs eðl-
is, en þetta efni, sem í eðli sínu
er lögskýringamál, mun lítt eða
eigi hafa borið þar á góma.
Segja má, að þeim sem lögðu
síðustu hönd að Skuldaskila-
sjóðslögunum, og þá einkanlega
sjávarútvegsnefnd, hafi láðst
að setja ákvæði í lögin um að
samvinnufélög og önnur gagn-
kvæm ábyrgöðarfélög hlíttu
sömu reglum um skuldaskil og
hlutafélög. En er nokkur
minnsti snefill af réttlæti í því,
að félagsmenn útgerðarsam-
vinnufélaganna gjaldi þess, þótt
löggjafanum hafi láðst að taka
þetta greinilega fram í lögun-
um, þegar tilgangur laganna
var að eitt og sama skyldi ganga
yfir félagsmenn í hlutafélögum
og samvinnufélögum í þessu
efni, eins og hér má telja full-
sannað?
Svipaöar ávantanir koma iðu-
lega fyrir í lögum frá Alþingi,
er koma fyrst í ljós við fram-
kvæmd þeirra. Þeim er þá jafn-
an breytt eftir því sem reynsl-
an bendir til, og ekki sjaldan
hafa verið gefin út bráðabirgða-
lög, án þess nokkur úlfaþytur
heyrist út af slíkum sjálfsögð-
um ráðstöfunum.
Undanfari máls þessa viö
framkvæmd Skuldaskilasjóðs-
laganna vai’ðandi fiskveiðasam-
vinnufélögin, er þessi: Þegar
kröfufrestur var liðinn á Sam-
vinnufélag ísfirðinga, og taka
skyldi það til skuldaskila, var
frumvarp skuldaskilasjóðs-
stj órnarinnar um greiðslur og
lánveitingu félaginu til handa
að vísu samþykkt. En nokkrir
kröfuhafar létu bóka ágreining
og skrifuðu undir skuldaskilin
með þeim fyrirvara, að þeir á-
skildu sér rétt til þess að höfða
mál á hina samábyrgu félags-
menn, út af eftirstöðvum kröfu
þeirra. Þetta varð og. Brezkt
firma, eða umboðsmaður þess,
lét í febrúar 1937 taka út stefnu
á 8 félagsmenn í Samvinnu-
félagi ísfirðinga. Undirréttar-
dómur dæmdi þá til að greiða
hina umstefndu upphæð, og
sama varð niðurstaðan í Hæsta-
rétti í marz s. 1. — Ekki hefi ég
heyrt neinn halda þvi fram í
viðtali, að Skuldaskilasjóöslög-
in hafi ætlazt til þess, eins og
þau eru og hafa jafnan verið
túlkuð í höfuðatriðum. En
kaldur lagabókstafurinn hefir
hér sigrað efni og anda laganna,
eins og oft hefir áður hent.
Um skuldaskil Samvinnufé-
lags ísfirðinga og annara um-
sækjenda, er ég þekki tiþ.vil ég
segja þetta: Félagsmenn Svf.
ísf. höfðu upphaflega lagt fram
i/s af verði bátanna, er nam 60
þús kr. Það var vitanlega
strikað út að undanteknum 5%.
Félagið hafði og safnað sjóðum,
milli 80 og 90 þúsundum króna,
samkvæmt ákvæðum Sam-
vinnulaganna. Þetta fé var vit-
anlega líka alveg strikað út.
Hlutafélag hér í bænum
(Huginn) sótti einnig um og
fékk skuldaskil. Félag þetta var
að öðru leyti betur stætt, enda
hafði það starfað stutta stund.
Félagið átti óinnleystar sjóveðs-
kröfur, og var auk þess í van-
skilum með samningsbundnar
afborganir af lánum til skipa-
kaupanna, svo við borð mun
hafa legið, að skip félagsins
yrðu af því tekin.
Þetta félag mun þó ekki hafa
greitt nema 5% af lausaskuld-
um, og ætti Mbl. að afla sér
staðfastra upplýsinga um það.
Ekki hefir þó verið reynt að
nota þetta aðstandendum félags
þessa til áfellis, enda ekki á-
stæða til þess.
En hlutafé félags þessa var
aldrei strikað út við skuldaskil
þess. — Síðan hefir félag þetta
grætt nokkuð, svo útlit var
jafnvel til að hlutabréf þess
færu yfir nafnverð. Hafa nú
verið gefin út viðbótarhluta-
bréf, án þess bætt hafi verið
við skipastól félagsins, og þau
að sögn ætluð til greiöslu handa
þeim félagsmönnum að meira
eða minna leyti, er töpuðu við
skuldaskil félags þessa.
Á sama tíma eru innskotsfé
og sjóðir Samvinnufélagsins og
einstakra meðlima þess strik-
aðir út. Það fé, sem samvinnu-
félagið kynni að geta grætt,
getur enginn einstakur félags-
i maöur fengið handa sér. Hins-
vegar hafa menn í hlutafélagi
alltaf í hendi sér réttinn til þess
; að ákveða vexti af hlutabréfum
! sínum.
Um hina 8 félagsmenn Sam-
j vinnufélags ísfiröinga, sem
stefnt var til greiðslu á kröfu-
I upphæð brezka firma/is, er
þetta að segja:
Fimm þeirra eru skipstjórar
á skipum - félagsins, fram-
kvæmdarstjórinn og tveir menn
aðrir, sem enga atvinnu hafa
hjá félaginu. Þessir menn hafa
lagt meira og minna í félagið,
sumir svo skiftir nokkrum þús-
undum. — Auk þess sem goldið
hefir verið til sjóða af hluta-
upphæð þeirra og kaupi. Þeir
tveir menn, sem ekki hafa haft
atvinnu hjá félaginu, hafa
báðir lengstum verið í stjórn
félagsins — annar þeirra er þar
ennþá, og unnið þar ekki lítið
starf launalaust. Ég hefi tekið
þetta dæmi frá Samvinnufé-
lagi ísfirðinga til þess að sýna,
að félagið hefir látið af hendi
það, sem það hafði tekið í sjóði
af sjómönnum og verkamönn-
um, og hverskonar órétti á að
beita, ef ganga skal enn lengra,
samanborið við einstaka út-
gerðarmenn, hlutafélög og hlut-
hafa, sem skuldaskil hafa
hlotið.
Það hefir oft og lengi verið á
því klifað, að Samvinnufélag
ísfirðinga hafi einungis greitt
5% af óveðtryggðum skuldum
sínum við skuldaskil þess. En
hvernig er það með önnur fisk-
veiðafélög og einstaka útgerð-
armenn í þessu efni?
Skýrsla um starfsemi Skulda-
skilasjóðs, dags. 31. des. 1936,
tekur af allan vafa um þetta.
Hún segir á bls. 4: Minnsta út-
borgun til kröfuhafa var 2%,
mesta útborgun 54%. Lántak-
endur voru alls 122.
Þetta er þá sannleikurinn um
skuldaskil mótorbátaútgerðar-
innar. Samvinnufélag ísafjarð-
ar er þar nokkuru lakara en í
meðallagi. Af þeim, er fengu
skuldaskil héðan úr umdæminu,
munu flestir hafa greitt 5%,
einir tveir 1—20% og einhverjir
niður í 2%.
Um skuldaskil línuveiðagufu-
bátanna er mér ókunnugt, en
sagt er mér að útkoman hafi
verið þar lökust. Allt er þetta
leiðindamál, og ætti hvorugur
öðrum að hallmæla.
Er pólitískum skjáhröfnum að
vísu eigi of gott að krunka yf-
ir þessum krásum, en hrekk-
laust fólk og frómlynt, sem
blöðin les, á það ekki skilið, aö
vera blekkt árum saman á
sömu tuggunni.
S. Kr. og aðrir (níð)ritarar
Mbl. segja að fjárveitingaheim-
ildin eða væntanleg breyting á
Skuldaskilasjóðslögunum, sé
aðeins gerð til þess að firra
Finn Jónsson fjártjóni, og
máske þá Harald og Vilmund
líka, er þó muni óvíst, en í
hæsta lagi einungis félaga Sam-
vinnufél. ísfirðinga. En það eru
s’amábyrgir félagsmenn að
minnsta kosti fjögurra annara
samvinnufélaga, sem hér eru
undir sömu sök seldir. Það er
samvinnufél. í Stykkishólmi,
Gríms í Borgarnesi, Stokkseyr-
arfélagsins og Kaupfél. Fram í
Vestmannaeyjum. Það er ekkert <
leyndarmál, að margir óttast aö
með hæstaréttardómnum, sem
að framan getur, sé gefið til
kynna, að hægt verði að ganga
að öllum samábyrgum félags-
mönnum í fiskveiðasamvinnu-
félögunum, og skuldaskil þeirra
séu þar með að engu orðin.
Hvert öngþveiti skapaöist meö
kröfum og stefnuförum á hend-
ur mörg hundruð manna, geta
menn gert sér í hugarlund.
S. Kr. tæpir á því, að atvinnu-
málaráðherrann hafi ekki
treyst sér til að láta bera fram
frumv. til breytinga á Skulda-
skilasjóðslögunum, vegna þess
að hann hafi óttazt mótspyrnu
frá Sjálfstæöisflokknum. Ann-
ar greinarhöf. í Mbl. kemst þó
skýrar að orði, um leið og hann
kjamsar á hinu andlega ómeti
Sigurðar! Hann segir, að at-
vinnumálaráðherrann nýi, Skúli
Guðmundsson, hafi „ætlað að
bera fram frumv. um ný skulda-
skil, en af brjóstviti komizt að
þeirri niðurstöðu, að ekki væri
heppilegt fyrir framgang máls-
ins, að það yrði að fara gegn
um 3 umræður í hvorri deild.
Eftir orðum þessa náunga
að dæma, virðist þingflokkur
Sjálfstæðismanna hafa verið
-þess albúinn, að beita málþófi
í því skyni, að hindra fram-
gang sjálfsagðra breytinga á
Skuldaskilasjóðslögunum. Mál-
æði þetta hefði að vísu mátt
stöðva, en það hefði kostað fé
og sjálfsagt margra daga leng-
ing þingtímans að þessu sinni.
Ég er því sammála Mbl. um
þaö, að atvinnumálaráÖherr-
ann hafi tekið þann betri kost-
inn, og tel það vott um farsæla
starfsháttu hans. —
Að lokum vildi ég einungis
segja þetta: Hvort er það svo,
að S j álf stæöis-þingf lokkurinn
sé svo æstur út í alla samvinnu-
útgerð — svo notuð séu munn-
töm orð úr bæjamálinu — að
hann vilji ekki unna félags-
mönnum þeirra að koma fram
nauðsynlegum breytingum eða
viðauka við Skuldaskilasj óðs-
lögin, svo þeir verði sama rétt-
ar aðnjótandi og aðstandendur
annara útgerðarfélaga og út-
geröarfyrirtækja landsins, eða
er þingmönnum flokksins svo
brátt í brók með að hafa von
um að ná nokkuru fé á þenna
hátt af 3 þingmönnum Alþýðu-
flokksins, að þeir vilji vinna
það til aö láta gera aðför hjá
hundruðum manna, fyrir kröf-
um, sem almenningur í landinu
taldi úr sögunni, aðeins af því
að gat hefir reynst á löggjöf-
inni um þetta efni. — Ritarar
Mbl. gefa fyllilega í skyn, að
þessi hugsunarháttur sé til.
En ég efa það þó, og veit að
hann er fjarri ýmsum þing-
mönnum flokksins, og eigi síð-
ur fjölda kjósenda hans. Ritar-
ar Mbl. hafa verið heppnir í
handtökum sínum nú eigi síður
en áður.
Ég tel því að réttast væri
fyrir hina sæmilegri þingmenn
Sjálfstæðisflokksins, að taka
höndum saman við atvinnu-
málaráðherrann um annað-
tveggja, að koma fram skyn-
samlegum breytingum, eða við-
aukum við Skuldaskilasjóðs-
lögin.
Það er ekkert annað en hróp-
legt óréttlæti, að skapa fiski-
mönnum og verkamönnum, sem
unnið hafa með elju og þraut-
seigju að því að skapa sér at-
vinnu með stofnun samvinnu-
félaga til fiskveiða, annarskon-
ar rétt um skuldaeftirgjafir en
hlutafélögum og einstökum út-
gerðarmönnum. Þegar málið er
nægilega og hlutlaust upplýst,
mun það og verða krafa allra
sæmilega hugsandi manna í
landinu, hvar í flokki sem þeir
kunna að standa, að hér verði
ráðin bót á.
ísaf. 27. maí 1938.
Míllíþinganefnd í
skafta- og tollamál
Seinasta Alþingi samþykkti, að skip-
uð yrði fimm manna milliþinganefnd
í skatta- og tollamálum og skyldi hún
Ijúka störfum fyrir næsta þing. í
nefndinni skyldu eiga sæti skattstjóri
og tollstjóri í Reykjavík og þrír menn,
sem væru tilnefndir af þremur stærstu
þingflokkunum.
Skipun nefndarinnar er nú lokið.
Framsóknarflokkurinn hefir tilnefnt
Guðbrand Magnússon forstjóra, Sjálf-
stæðisflokkurinn Magnús Jónsson pró-
fessor og Alþýðuflokkurinn Jón Blön-
dal hagfræðing. Auk þess eiga svo sæti
í nefndinni eins og áður segir, Hall-
dór Sigfússon skattstjóri og Jón Her-
mannsson tollstjóri.
Fjármálaráðuneytið hefir lagt til að
Sigtryggur Klemenzson lögfræðingur
verði ráðinn ritari nefndarinnar, en
hann hefir verið ytra síðastl. vetur og
kynnt sér fyrickomulag og framkvæmd
þessara mála á Norðurlöndum.
Verkefni nefndarinnar verður aö
semja ný skatta- og tollalög í stað
þeirra, sem nú gilda. En þessum lögum
er nú mjög ábótavant, hafa verið smá-
aukin á ýmsum tímum og eru því orðin
býsna flókin og erfið í framkvæmd.
Kolaverzlun
SIGURÐAR ÓLAFSSONAR
Símn.: Kol Reykjavík Sími 1938
Framh.
V.
Þegar Framsóknarmenn tóku
við völdum haustið 1927, var
valdaaðstaðan mjög ólík milli
flokkanna. Flest embætti í
landinu voru í höndum íhalds-
manna og fjármagn landsins
og flest hin stærstu atvinnu-
fyrirtæki hlýddu boðum þeirra
og banni. íhaldsmenn höfðu
valio á flokkslegum grundvelli
í allar trúnaðarstöður. Ég man
ekki til að íhaldsstjórnin frá
1924—1'27 veitti nokkrum Fram-
sóknarmanni trúnaöarstöðu
nema Ásgeiri Ásgeirssyni
fræðslumálastjóraembættið, og
lágu til þess séi’stakir, persónu-
legir samningar milli hans og
íhaldsmanna, sem réttlættu í
þeirra augum þessa undantekn-
ingu frá reglunni. Þegar Jón
heitinn Þorláksson skipaði 5

manna nefnd til aö meta
Landsbankann, valdi hann til
þess eingöngu flokksmenn sína.
Hann launaði þeim auk þess í
bezta lagi, því að hver þeirra
fékk 5000 krónur fyrir verk, sem
aldrei var birt og aldrei hafði
neina þýðingu.
Þegar ég kom í ríkisstjórnina
1927 var mér að sjálfsögðu á-
hugamál, í samræmi við skoð-
anir mínar í Komandi ár, að
byggja upp hina tvo yngri
flokka og koma á nokkru jafn-
vægi um völd og áhrif í þjóð-
félaginu milli þeirra og íhalds-
mannanna. • Að minni hyggju
þurfti tvennt að gerast í einu:
að efla stjórnarflokkana svo að
þeir næðu eðlilegum þroska,
og það varð ekki gert nema með
allharðri baráttu við íhalds-
menn. En jafnframt því varð að
byggja friðsamlega brú milli
allra flokkanna, og unsdirbúa
það, að þeir gætu starfað sam-
an að málefnum landsins, eft-
ir því sem málavextir voru til.
Sá tími gat líka komið eins og
ég hafði séð fyrir í sambandi
viö kosningaróg Alþýðublaðsins
1923, að Framsóknarmenn og í-
haldsmenn yrðu að standa hlið
við hlið, til aö verja hin þjóð-
legu verðmæti fyrir aðsteöjandi
hættu.
Út frá þessari skoðun beitti
ég frá 1926 tveim aðferðum í
viðskiptum flokkanna. Þegar ég
fékk því komið til leiðar 1926
að þingið skipaði sjö manna
nefnd til að undirbúa afmælis-
hátíð Alþingis 1930, var hún
skipuð úr öllum þrem þing-
flokkunum og mikill andstæð-
ingur minn, Jóhannes Jóhann-
esson, með mínu atkvæði kos-
inn formaður hennar. íhalds-
menn margir hverjir vildu ekki
þessa samvinnu flokkanna og
varð að beita bæði nokkurri
kænsku og harðræði til að koma
þessum undirbúningi alþingis-
hátíðarinnar á laggirnar. En
framkvæmdin fór vel úr hendi.
Þingflokkarnir þrír lögðu til
menn í nefndina, sem unnu ó-
keypis í fjögur ár, ráðstöfuðu
miklu fé á myndarlegan hátt
og luku svo verki sínu, að öll
þjóðin hafði mikla sæmd og
mikla ánægju af hátíðahaldinu.
Eftir sömu línum byrjaði síðar
samstarf þingflokkanna þriggja
í lögjafnaðarnefndinni, í banka-
ráðum beggja bankanna, í
menntamálaráði, í Þingvalla-
nefnd, í gjaldeyrisnefnd, í
allri stjórn afurðasölumálanna
um verzlun innanlands með
kjöt og mjólk og til útlanda með
saltfisk. Sama skipun er á
fiskimálanefnd, utanríkisnefnd
og yfirstjórn baráttunnar við
fjárpestina miklu. Að síðustu
beitti Framsóknarflokkurinn
sér fyrir þeirri umbót á Alþingi
í haust sem leið, að forsetar
væru jafnt úr öllum þrem
þingflokkum. Og þó að skammt
sé frá liðið, má telja það full-
víst, að af því samstarfi muni
spretta gagngerð umbót á
vinnubrögðum Alþingis.
Ef borin er saman þessi þró-
un við hin hörðu tök Jóns heit-
ins Þorlákssonar um skipun
bankanefndarinnar, sem raun-
ar var annars í fullu samræmi
við venjulegan hernað í skipt-
um flokka i þingræðislöndum,
þá sézt bezt, hve stórfelld sú
nýjung er, sem Framsóknar-
menn hafa komið á til að
tryggja lýðræðið i landinu, með
hinni margháttuöu samstjórn
flokkanna um mörg hin vanda-
mestu mál þjóðarinnar.
En um hin föstu embætti
var ójafnvægiö of mikið til þess
að unt væri 1927 að byrja þá
þegar á þessum jafnvægisgangi.
Ég beitti í þeim efnum áhrifum
mínum og aðstööu til að koma
Framsóknarmönnum og Al-
þýðuflokksmönnum i fastar
trúnaðarstööur og ganga að
mestu fram hjá andsta^ðing-
um stjórnarinnar. Ég taldi í
þeim efnum sjálfsagt að þræða
nákvæmlega slóð þeirra Jóns
Magnússonar og Jóns Þorláks-
sonar um nokkurra ára skeið.
Ég reyndi að skapa að verulegu
leyti nýja embættis- og starfs-
mannastétt, sem væri fær um
að, mynda heilbrigt mótvægi
gegn svefni undanfarandi
tíma. Ég lét yfirleitt sama
ganga yfir báða stuðnings-
flokka stjórnarinnar. Alþýðu-
flokknum var öllu meiri nauð-
syn að fá talsvert marga af
mönnum sínum í trúnaðarstöð-
ur, bæöi af því að flokkurinn
var veikari til átaka, en þó ekki
síður til að gera hann ábyrgan
um þjóðfélagsmál, og vinna á
móti því að hin vaxandi ís-
lenzka verkamannastétt liti á
sig sem föðurlandslausa menn,
sem ekkert ættu nema hlekk-
ina, svo að vitnað sé til vígorða
erlendra sósíalistaforkólfa. —
Stuðningur minn við AlþýÖu-
flokksmenn í þessum efnum
var ekki nein persónuleg eða
flokksleg greiðasemi, heldur
framkvæmd á pólitískri lífs-
skoðun, að jafna metin milli
hinna þriggja nauðsynlegu og
óhjákvæmilegu pólitísku flokka
í landinu. Þetta skildu leiötog-
ar Alþýðuflokksmanna vel. Þeg-
ar ég leiddi tal aö því við einn
af leiðtogum þeirra, að ég áliti