Tíminn - 30.06.1938, Blaðsíða 1

XXII. ár.
Rvfk, fimmtud. 30. júní 1938.
27. blað.
Stofnfundur Sambands ungra Framsóknarmanna;
Fregnír aí iundarstörfum
(F r a m h a 1 d)
ATVINNUHÆTTIR OG ANDLEG
VERÐMÆTI
RÆÐA SKÚLA G U Ð M UNDSSONAR
ATVINNUMÁLARÁÐHERRA Á FUNDINUM
ICosin stjóriL
Á síðasta degi þingsins var
m.a. gengið til stjórnarkosning-
ar. Fyrirkomulag stjórnarinnar
er þannig, að aðalstjórnina
skipa fimm menn búsettir í
Reykjavík eða grennd, en auk
þess á hvert kjördæmi og kaup-
staður, þar sem starfandi eru
samtök ungra Framsóknar-
manna, einn fulltrúa í stjórn-
inni. Skal öll stjórnin halda
einn aðalfund árlega, þar sem
teknar séu helztu ákvarðanir á
milli þinga. En aðalstjórn skal
eiga fund með sér mánaðarlega.
Úrslit kosningarinnar urðu
þessi:
Formaður stjórnarinnar var
kosinn Þórarinn Þórarinsson
ritstjóri, gjaldkeri Egill Bjarna-
son innheimtumaður Tímans,
ritari Guðmundur Hjálmarsson
skrifstofumaður og meðstjórn-
endur Valdimar Jóhannsson
kennari og Jón Helgason blaða-
maður.
í varastjórn voru kosnir:
Varaformaður Þórður Björns-
son stud. jur, vararitari Vil-
hjálmur Heiðdal, varagjaldkeri
Björn Guðmundsson viðgerðar-
maður hjá landssímanum og
varameðstjórnendur Auður
Jónasdóttir skrifari og Valgerð-
ur Tryggvadóttir skrifari.
Endurskoðendur reikninga S.
U. F. voru kosnir þeir Hall-
dór Halldórsson Reykjavík og
Grímur Thorarensen, Sigtún-
um, Árn.
Kosningar á fulltrúum fyrir
kjördæmi og kaupstaði féllu á
þessa leið:
Borgarf j arðarsýsla: Haukur
Jörundsson, Hvanneyri. Vara-
maöur: Kláus Eggertsson, Leir-
árgörðum.
Mýrasýsla: Daniel Kristjáns-
son, Gljúfurá. Varamaður:
Leifur Finnbogason, Hítardal.
Snæfellsness- og Hnappa-
dalssýsla: Daniel Ágústínusson,
Stykkishólmi. Varamaður:
Gunnar Guðbjartsson, Hjart-
arfelli.
Dalasýsla: Jón Emil Guð-
jónsson, Kýrunnarstöðum. —
Varamaður: Gísli Brynjólfsson
Hvalgröfum.
Barðastrandarsýsla: Grímur
Arnórsson, Tindum. Varamað-
ur: Sæmundur Björnsson, Hrís-
hóli.
Vestur-ísafjarðarsýsla: Hall-
dór Kristjánsson, Kirkjubóli.
Varamaður: Hjörtur Hjartar,
Þingeyri.
N.-ísafjarðarsýsla: Kjartan
Ólafsson, Strandseli. Varamað-
ur: Ásgeir Höskuldsson, Tungu.
Strandasýsla: Ingólfur Jóns-
son, Prestsbakka. Varamaður:
Torfi Jónsson, Prestsbakka.
Vestur-Húnavatnssýsla: Vig-
fús Vigfússon, Fallandastöðum.
Varamaður: Árni Sigfússon,
Hvammstanga.
A.-Húnavatnssýsla: Þórður
Þorsteinsson, Grund. Varamað-
ur: Torfi Sigurðsson, Mánaskál.
Skagafjarðarsýsla: Magnús
Gíslason, Eyhildarholti. Vara-
maður: Anton Tómasson,
Hofsós.
Siglufjörður: Þorst. Hannes-
son, Siglufirði. Varamaður: Jón
Kj artansson, Siglufirði.
Ey j af j arðarsýsla: J óhann
Valdimarsson, Möðruvöllum. —
Varamaður: Hreiðar Eiríksson,
Reykhúsum.
Akureyri: Ásgeir Halldórsson,
Akureyri. Varamaður: Harald-
ur Sigurðsson, Akureyri.
S.-Þingeyjarsýsla: Finnur
Kristjánsson, Halldórsstöðum.
Varamaður: Kristján Karlsson,
Húsavík.
N.-Þingeyjarsýsla: Sigurður
Björnsson, Grjótnesi. Varamað-
ur: Björn Pétursson, Þórshöfn.
N.-Múlasýsla: Baldvin Tr.
Stefánsson, Stakkahlíð. Vara-
maður: Vilhj álmur Árnason,
Háeyri.
S.-Múlasýsla: Vilhjálmur
Hjálmarsson, Brekku. Vara-
maður: Guttormur Sigbjörns-
■son, Gilsárteigi.
A.-Skaftafellssýsla: Jón Ó-
feigsson, Hafnarnesi. Varamað-
ur: Halldór Sæmundsson, Bóli.
V.-Skaftafellssýsla: Haukur
Magnússon, Reynisdal. Vara-
maður: Sigurj. Pálsson, Söndum.
Vestmannaeyjar: Bjarni G.
Magnússon, Vestmannaeyjum.
Varamaður: Helgi Sæmunds-
son, Vestmannaeyjum.
Rangárvallasýsla: Þorsteinn
Jónsson, Stórólfshvoli. Vara-
maður: Ólafur Sveinsson,
Stóru-Mörk.
Árnessýsla: Guðmundur Böð-
varsson, Selfossi. Varamaður:
Ingimar Sigurðsson, Fagra-
hvammi.
ÞingsIIt.
Þórarinn Þórarinsson, for-
maður S. U. F„ sleit þinginu
með ræðu kl. að ganga 3 á
þriðjudag. Hann þakkaði þing-
fulltrúum og gestum fyrir kom-
una að Laugarvatni og þann á-
huga fyrir samtökum ungra
Framsóknarmanna, sem þeir
hefðu sýnt í hvívetna. Þá þakk-
aði hann Bjarna skólastjóra
Bj arnasyni þann myndarskap
og þá rausn, sem hann hefði
sýnt fundarmönnum. „Þetta
þing“, sagði formaður, „hefði
ekki verið háð með þeim glæsi-
leik, sem raun er á orðin, ef
Bjarna skólastjóra hefði ekki
notið við. Og það hefði ekki
orðið eins ánægjulegt og raun
ber vitni, ef undirbúnings og
stjórnsemi Bjarna hefði þar að
engu gætt“.
Síðan ræddi formaður nokk-
uð um stjórnmálaviðhorfið al-
mennt. Hvatti hann fundar-
menn til þess að standa vel
saman, á samheldni og sam-
vinnu væri þjóðinni þörf, ef
(Frctmhald á 3. síðu.)
Háttvirtu áheyrendur!
íslenzka þjóðin hefir frá land-
námstíð og allt fram til síðustu
áratuga lifað í sveitum landsins.
Kaupstaðir og kauptún voru þá
ekki til svo að heitið gæti.
„Við áttum heima í byggð,
en ekki borgum,
við býli smá og fámenn
ólst vor þjóð,“
segir skáldið. En á síðustu ára-
tugum hafa orðiö á þessu miklar
breytingar. Hér hafa orðið þjóð-
flutningar miklir. Það, sem fyrst
og fremst veldur þessari breyt-
ingu, eru stórkostlega breyttir
atvinnuhættir landsmanna, sér-
staklega á sviði útgerðarinnar.
Áður fyrr var vitanlega um sjó-
sókn að ræða, en hún var þá að-
eins á vissum tímum ársins og
í miklu smærri stíl og rekin á alt
annan hátt. Þá var aðeins um
smábátaútveg að ræða. Þessi út-
gerð var stunduð af sveitamönn-
um. Engin sérstök fiskimanna-
stétt var til í þjóðfélaginu. Menn
stunduðu jöfnum höndum land-
búnað og sjávarútveg. Þeir fóru
úr sveitum til strandar á vissum
árstímum og heim aftur að lok-
inni vertið.
Það er þetta, sem hefir breytzt
á síðustu tímum. Útgerðin hefir
komizt í annað horf. Það eru
komin stærri skip og stórvirkari.
í stað smábátanna fengum við
þilskip, síðar togara og um leið
fór að skapast í landinu sérstök
stétt manna, sem hafðl sjó-
mennsku að aðalatvinnu. Kaup-
staðir og sjóþorp fóru að rísa
upp og stækkuðu með risaskref-
um.
Fyrstu árin eftir að þessi
mikla breyting gerðist í sjávar-
útvegsmálunum, mátti segja, að
allt léki í lyndi. Afli var nógur á
fiskimiðunum umhverfis landið,
og verð á afurðum sjávarútvegs-
ins var hátt. Þar af leiðandi var
hægt að greiða mönnum, er
að þessu unnu, hátt kaup, enda
fór kaupgjald þá hækkandi. Þar
með óx kaupgeta þessa fólks, er
var að taka sér bólfestu í hinum
nýju kauptúnum. Þetta var lokk-
andi fyrir fólkið í sveitunum, og
það kom í hópum til sjóþorp-
anna. Verzlunin jókst. Þarna
varð Gósenland fyrir kaup-
mannastéttina, sem hún kunni
að nota sér.
En smám saman fór að síga
á ógæfuhliðina. Verðlag á fram-
leiðslu sjávarútvegsins fór lækk-
andi. Við höfðum ekki tök á að
ráða því, það eru aðrir, sem
skammta okkur verð á þessum
vörum, kaupendur í fjarlægum
löndum. Framleiðslukostnaður
lækkaði ekki að sama skapi,
hann hélzt líkur og áður. Af-
leiðingin af þessu varð sú, að
mörg fyrirtæki, sem áður stóðu
f j árhagslega traustum fótum,
fóru að safna skuldum. í stað
sjóða fóru að myndast skuldir,
og bankarnir urðu fyrir töpum,
oft miklum.
Ýmsar ráðstafanir hafa verið
gerðar á síöustu árum af hálfu
þess opinbera til þess að ráða
bót á þessu, veita þessum at-
vinnuvegi aðstoð alveg á sama
hátt og löggjafarvaldið styrkti
landbúnaðinn, þegar hann þurfti
á að halda. Fyrir skömmu fengu
smærri útgerðarmenn aðstoð til
þess að koma skuldum sínum
fyrir á hagkvæmari hátt, til þess
að þeir gætu frekar haldiö á-
fram þessum nauðsynlega at-
vinnurekstri og fyrir skömmu
hafa einnig verið veittar ýmis-
konar ívilnanir og aðstoð til út-
gerðarinnar yfirleitt, einnig
þeirrar stærri, með eftirgjöfum
á sköttum og öðrum stuðningi.
En útgerðin, sérstaklega stórút-
gerðin er þó illa á vegi stödd nú.
Það, sem einkum veldur, eru
þröngir markaðir fyrir fram-
leiðsluna, sérstaklega þó það, að
varan er ekki seljanleg nema
mjög takmarkað, í sama ástandi
og áður. Samfara þessu er svo
lágt verð, miklu lægra en áður,
m. a. vegna harðvítugrar sam-
keppni frá öðrum þjóðum á
þessu sviði, og ennfremur hefir
afli mjög brugðizt þrjú síðustu
árin. Mjög mikið af erlendum
skipum sækir á okkar góðu mið
og keppir við íslenzk skip og ís-
lenzka sjómenn um þau verð-
mæti, sem hægt er á hverjum
tíma að draga úr djúpum hafs-
ins.
Eins og ég gat um áðan, hafa
verið gerðar ýmiskonar ráðstaf-
anir á síðustu árum til þess að
ráða bót á þessu ástandi. Með
styrk frá því opinbera hefir
mönnum verið hjálpað til að
koma upp frystihúsum fyrir
fisk, til þess að þeir gætu breytt
meðferð framleiðslunnar í það
horf, sem nauðsynlegt er til að
geta komið henni á markað er-
lendis, eftir að saltfisksmarkað-
urinn þrengdist svo mjög. Einnig
hafa verið teknar upp fleiri að-
ferðir við meðferð og verkun afl-
ans, eins og t. d. harðfisksverk-
unin, sem stefnir í sömu áttina,
að gera okkar framleiðslu sölu-
hæfa á erlendum markaði. Þá
hefir verið stefnt að, með all-
miklum árangri, að hagnýta nýj-
ar fiskitegundir. Enn þarf að
hafa opin augu fyrir öllum gagn-
legum nýjungum á þessu sviði.
Við þurfum að hafa það hugfast,
að við verðum á hverjum tíma
að haga meðferð framleiðslu
okkar þannig, að hún sé seljan-
leg á erlendum markaði, og þurf-
um að koma á móti neytendun-
um í þessu efni. Við þurfum að
senda menn til þess að leita að
nýjum mörkuðum, bæði fyrir
sjávarafurðir og önnur þau verð-
mæti, sem við getum flutt út, til
þess að við getum keypt þær
nauðsynjar, sem við þurfum að
fá frá öðrum þjóðum, og til þess
að geta staðið í skilum við er-
lendar þjóðir um lán, sem hafa
verið tekin til nauðsynlegra
framkvæmda á undanförnum
árum; í stuttu máli til þess að
við getum gert okkur von um að
vera fjárhagslega sjálfstæð þjóð.
Ég vil nefna eitt dæmi um það
mikla verk, sem unnið hefir ver-
ið í útgerðarmálunum á síðustu
árum. Eitthvert stærsta skrefið
sem stigið hefir verið á því sviði,
er í síldariðnaðinum, með síldar-
verksmiðjunum, sem reistar hafa
verið. Áður en þær komu til sög-
unnar, var síldarútgerðín á-
hættusamasti atvinnuvegur sem
hér þekktist, það mesta fjár-
hættuspil, sem menn gátu feng-
izt við. Þá var ekki um annað að
ræða en að salta síldina og flytja
hana þannig út. Afleiðing þess
varð sú, að oft í beztu árunum,
þegar mest veiddist af þessum
nytsama fiski, varð útkoman
verst, vegna þess hvað mikið
barst á markaöinn. Þá féll verð-
ið og þeir, sem við þetta fengust,
og voru ríkir í dag, voru ef til
vill orðnir öreigar á morgun. Á
þessu hefir orðið stórkostleg
breyting. Nú er þessi atvinnu-
vegur ekki orðinn áhættusamari
en önnur útgerð. Fyrir forgöngu
Framsóknarflokksins hafa þess-
ar síldarverksmiðjur verið reist-
ar, og gagnið, sem af því hefir
orðið, er óútreiknanlegt. Fyrir
þessa breytingu höfum við á
undanförnum árum fengið mill-
jónaútflutning fyrir vöru, sem
áður var ekki þekkt I því ástandi,
og þetta hefir komið að nokkru
upp á móti því mikla tapi, sem
við höfum orðið fyrir, vegna þess
að saltfisksmarkaðurinn hefir
brugðizt.
Þeir Framsóknarmenn, sem
beittu sér fyrir þessum nýjung-
um I útgerðarmálum, höfðu sín-
ar ákveðnu skoðanir um rekstur
verksmiðj anna. Þeir gerðu ráð
fyrir því, að þetta yrðu nokkurs-
konar samvinnufyrirtæki fyrir
sjómenn og útgerðarmenn. Þeir
ættu að geta lagt þarna inn sína
vöru og fengið á hverjum tíma
það sem hægt er að fá fyrir hana
á erlendum markaði, að frá-
dregnum óhjákvæmil. kostnaði.
En því er ekki að leyna, að á
þessu sviði hafa orðið árekstrar
á undanförnum árum, og útlit er
fyrir að svo geti einnig orðið í
framtíðinni að óbreyttu skipu-
laginu á þessum hlutum. Það
hafa orðið árekstrar milli þeirra,
sem út á sjóinn hafa farið til
SKÚLI GUÐMUNDSSON
þess að sækja síldina og hinna,
sem unnið hafa í landi að
því að breyta henni í söluhæfa
vöru. Hver aðili um sig gerir sin-
ar kröfur, og er þá eigi ætíð sem
skyldi litið á það, að hinn þarf
líka að lifa. Þetta þarf að breyt-
ast. Við þurfum að fá eitthvert
skipulag, sem breytir þessu svo,
aö árekstrar verði útilokaðir. Það
þarf að vera samvinna, en ekki
samkeppni milli þessara starfs-
manna.
Eg vil nú með fáum orðum gera
grein fyrir hugmynd, sem ég hefi
um það, livernig yrði bezt leyst
úr þessum vanda. Ég skal ekki
fullyrða að svo stöddu, að hægt
sé að fara þessa leið, en ég tel
að hún sé í samræmi við stefnu
Framsóknarflokksins og þvi eig-
um við sérstaklega að taka hana
til athugunar.
Áður var það hlutaskiptafyrir-
komulagið, sem var ríkjandi í
sjávarútveginum hér á landi.
Mennirnir, sem fóru til sjóróðra
á vertíðinni, íengu ekki fyrir-
fram ákveðið og umsamið kaup.
Þeir fengu sinn hlut. Það var
þeirra hagur, þegar vel aflaðist
og varan seldist vel og líka þeirra
tjón, þegar illa gekk. Útgerðar-
menn fengu á sama hátt sinn á-
kveðna hlut fyrir þau fram-
leiðslutæki, sem þeir lögðu til.
Það er þetta gamla og farsæla
fyrirkomulag, sem ég held að
eigi að taka upp í síldariðnaðin-
um. Þá verður ekki samið um
fastákveöið tímakaup í krónum
og aurum, hvorki fyrir þá, sem
sækja verðmætin út á hafið, né
hina, sem vinna að því, að breyta
aflanum í söluhæfa markaðs-
vöru, heldur verður samið um
það af fulltrúum þessara manna,
hvað mikinn hlut af verðmæti
framleiðslunnar hver einstak-
lingur eða hver hópur manna á
að fá. Þetta fyrirkomulag má
ekki eingöngu ná til sjómann-
anna, heldur allra, sem að þessu
vinna. Þeir, sem vinna í landi,
eiga líka að fá sinn hluta af afl-
anum, ekki aðeins þeir, sem í dag
legu tali eru kallaðir verkamenn,
heldur líka þeir, sem stjórna fyr-
irtækinu. Sú yfirstjórn, sem er á
hverjum tíma, á líka aö vera
ráðin upp á hlut, skrifstofufólk-
ið einnig, sem sagt allir, er vinna
að þessu á einn eða annan hátt.
Þá eiga allir hagsmuna að gæta
í sambandi við atvinnurekstur-
<