Tíminn - 21.07.1938, Blaðsíða 2
118
TÍMINN
Ljóð vestfirska bóndans
Síðastl. ár nam vörusala S. I. S. 25,6
millj. eða 5,5 millj. meira en árið áður
Dagana 3.-6. þ. m. var aðal-
fundur Sambands íslenzkra
samvinnufélaga háður að Hall-
ormsstað.
Fundinn sátu 59 fulltrúar, auk
Sambandsstjórnar, forstjóra,
framkvæmdastjóra, endurskoð-
enda o. fl. Þetta var fjölmenn-
asti aðalfundur Sambandsins.
í ársbyrjun 1937 voru 40
samvinnufélög í Sambandinu
með samtals 9153 félagsmenn.
Á árinu gengu tvö samvinnu-
félög í Sambandið. Voru það
Kaupfélag Borgfirðinga í Borg-
arnesi og Kaupfélag Tálkna-
fjarðar á Sveinseyri. Félags-
menn þeirra félaga voru 526.
Félagsmönnum eldri Sambands-
félaganna fjölgaði um 1126 og
ekkert þeirra gekk úr Samband-
inu eða hætti störfum. í árslok
voru félagsmenn Sambandsfé-
laganna samtals 10805. Hefir
þeim því fjölgað á árinu um
18%. Á aðalfundinum gengu
enn fjögur ný félög í Samband-
ið. Voru það Kaupfélag Reykja-
víkur og nágrennis í Reykjavík,
Kaupfélag Rauðasands á Hval-
skeri, Pöntunarfélag verka-
manna á Patreksfirði og Kaup-
félagið Fram á Norðfiröi. Sam-
anlögð félagsmannatala þess-
ara félaga er rösk 3200, svo að
nú eru félagsmenn Sambands-
félaganna samtals um 14000, en
félögin sjálf 46 talsins.
Á fundinum gaf forstjóri S. í.
S., Sigurður Kristinsson, skýrslu
um fjárhagsástæður Sambands-
ins í árslok 1937 og rekstur þess
á árinu. Skýrslan var löng og
mjög ítarleg. Á nokkur atriði
hennar skal drepið hér á eftir.
Vörusala.
Vörusala S. í. S. var hærri á
árinu 1937 en hún hefir nokkru
sinni verið áður.
Erlendar vörur og innlendar
iðnaðarvörur seldi Sambandið
fyrir samtals kr. 11.237.690,00 og
er það kr. 3.268.370,00 meira en
árið áður.
Innlendar vörur voru seldar
fyrir samtals kr. 13.222.262,00
og er það kr. 1.762.538,00 meira
en árið áður, eða 15% aukn-
ing.
Alls ern nú í Sambandínu 46 Íélög
með um 14 þúsund félagsmönnum
Ennfremur hefir verið selt af
framleiðslu ullarverðsmiðjunn-
ar „Gefjun“ og saumastofu
hennar á Akureyri fyrir kr.
864.328.00 og skinnaverksmiðj-
unnar „Iðunn" fyrir kr. 297.
791.00.
Öll vörusala S. í. S. síðastliðið
ár nam því kr. 25.622.074,00, og
er það kr. 5.536.911,00 meira en
árið áður, eða 27y2% aukning.
Þessi hækkun á vörusölu staf-
ar að allverulegu leyti af hærra
vöruverði, en að nokkru leytl af
auknu vörumagni.
Auk þessa hefir S. í. S. annazt
starfrækslu Áburðareinkasölu
ríkisins og Grænmetisverzlunar
ríkisins, en viðskipti þeirra eru
ekki talin hér með.
Rckstursafkoma.
Reksturshagnaður ársins 1937
er kr. 503.985,16 og auk þess
óráðstafað af tekjuafgangi frá
1936 kr. 37.480,99.
Sjóðeignir Sís höfðu aukizt á
árinu um 290 þús. krónur, og
eru nú að meðtöldum stofn-
sjóði kr. 2.191.304,05.
Hagur Sambandsfélaganna
hefir batnað á árinu að veru-
legum mun. Þau hafa lækkað
skuldir sínar og aukið inneign-
ir hjá S. í. S. samtals um kr.
681.141.
Innstæður Sambandsfélag-
anna eru nú kr. 210.137.00 hærri
en skuldir þeirra við Sambandið.
Gjaldeyrisörðug-
leikar.
Hagur S. í. S. gagnvart út-
löndum versnaði heldur á ár-
inu, en batnaði hinsvegar
gagnvart innlendum bönkum.
Stafar þetta af hinni örðugu
gjaldeyrisverzlun. S. í. S. fékk,
eins og áður, heimild Gjaldeyr-
is- og innflutningsnefndar til
þess að ráðstafa andvirði ís-
lenzkra vara, sem það selur til
útlanda til greiðslu á þeim vör-
um, sem Sambandinu er af
gjaldeyrisnefnd leyfður inn-
flutningur á. En vegna þess aö
S. í. S. varð að selja miklu
meira af innlendum vörum til
Þýzkalands, þar sem ekki fæst
frjáls gjaldeyrir, en það gat
keypt af vörum þaðan, mynd-
uðust skuldir í Englandi og
Danmörku, en í þessum löndum
og einnig í Svíþjóð og Noregi
verður að kaupa mest af nauð-
synlegustu vörunum, svo sem
allar matvörur, þar eð ekki er
unnt að fá þær 1 Þýzkalandi.
Sambandið átti því stórfé í
þýzkum bönkum um áramót.
Þó greiddi Landsbankinn eina
milljón króna í ísl. peningum
fyrir vörur, sem Sambandið
seldi í Þýzkalandi, en notaði
þann gjaldeyri, er þessari fjár-
hæð nam, til greiðslu á vörum,
sem kaupmenn hafa flutt inn
frá Þýzkalandi. — Þá seldi
Sölusamband ísl. fiskframleið-
enda meginhlutann af þeim
fiski, er S. í. S. fékk til sölumeð-
ferðar á árinu, í umboði þess.
Sá gjaldeyrir, sem fékkst fyrir
þennan fisk, gekk allur til
bankanna, þótt S. í. S. bæri
samkvæmt heimild Gjaldeyris-
nefndar, ráðstöfunarréttur á
þessum gjaldeyri.
Aðalmsil fiiiidarins.
Nýjar samþykktir fyrir S. í.
S., fyrirmynd að nýjum sam-
þykktum fyrir Sambandsfélög-
in og stofnun lífeyrissjóðs fyrir
starfsfólk S. í. S. voru helztu
málin, sem aðalfundurinn
fjallaði um.
Samþykktum S. í. S. var
breytt samkvæmt nýju sam-
vinnulögunum. Um kosningu
fulltrúa á aðalfund Sambands-
ins gilda nú þessar reglur: Til
þess að mæta á fulltrúafundum
kýs hvert félag einn fulltrúa.
Auk þess kýs hvert félag einn
fulltrúa fyrir hverja 400 félags-
menn, miðað við áramót næstu
á undan, þó meö þeirri tak-
mörkun, að móti hverjum þeim
fulltrúa verður það að hafa
skipt við Sambandið næstliðið
Á loðnan að færast vflr landið?
i.
Tveir merkismenn og gamlir
vinir mínir, Sveinn i Firði og sr.
Sigtryggur á Núpi, hafa með
nokkurra ára millibili sagt um
mig orð, sem hafa verið ósann-
gjörn og ekki byggð á rökum.
Sveinn í Firði hefir verið skilinn
á þann veg, að ég hafi hjálpað
kommúnistum til að dafna á ís-
landi. Sr. Sigtryggur verður
varla skilinn öðruvísi en á þá
leið, að stuðningur minn við
héraðsskólahreyfinguna hafi að
verulegu leyti verið miður heppi-
legur.
Ef ritstjórar andstæðra blaða
hefðu haldið fram þessum kenn-
ingum, myndi ég hafa andmælt
þeim strax, og það á þann hátt,
að ekki hefði verið um deilt nið-
urstöðuna. En ég sé ekki ástæðu
til að deila um eitt eða neitt við
þessa ágætu, aldurhnignu menn.
Ég álít að það eigi að vera hin
minnstu heiöurslaun frá mann-
félagsins hliö„ gagnvart mönn-
um sem hafa varið orku og iðju
langrar æfi til almenningsheilla,
að þeir eigi óátalið undir vertíð-
arlokin að geta villzt stutta
stund út af þjóðveginum, án
þess að slík frávik séu höfð í
fjölmæli. Auk þess má segja, að
þessi undanlátssemi frá minni
hálfu sé að því leyti lítil fórn, að
það rnun nú alviðurkennt, að ég
hefi gert meira en nokkur annar
einn maöur, til að sanna skað-
semi og fánýti kommúnismans
hér á landi, og á hinn bóginn er
varla hægt að búast við að hér
á landi myndi nú vera nokkur
skipuleg héraðsskólahreyfing, ef
vinnu minnar hefði ekki notið
við um mörg ár.
II.
Tilefni þessara umræðna er
þróun tveggja héraðsskóla á
Vestfjörðum. Sr. Sigtryggur er ‘
stofnandi og brautryöjandi skól-
ans á Núpi, en Aöalsteinn Eiriks-
son í Reykjanesskólanum. Báðir
þessir menn hafa sigrað í bar-
áttu sinni. Núpur og Reykjanes
eru orðin veruleiki, orðin
stofnanir, sem 1 aldaraðir munu
verða gróðrarstöð andlegs lífs
og menningar á Vestfjörðum.
Deilurnar um þessa skóla, eru
þess vegna nú orðið sögulegs eðl-
is, eins og eftir að spili er lokið
og þátttakendur bera sig saman
um, hversu haga hefði mátt
leiknum á annan hátt, heldur en
gert var. í þessu tilfelli virðist
athugun manna vera beint að
því, hvort rétt hafi veriö af mér
að styðja bæði Núp.og Reykja-
nes, eða hvort ég hefði átt, af
umhyggju fyrir eldri stofnun, að
bregða fæti fyrir þróunina í
Reykjanesi.
Ég hygg, að málið skýrist
nokkuð með þvi að benda á mis-
munandi aðstööu fjögurra
' manna, sem koma við þetta mál,
en það eru landlæknir, fræöslu-
málastjóri, stofnandi Núpsskóla
og sá, snn þetta ritar. Afskipti
ár sem svarar því, er Sam-
bandsfélögin hafa að meðaltali
selt og keypt hjá Sambandinu
fyrir hverja 200 félagsmenn. —
Þessi takmörkun kemur þó ekki
að fullu til framkvæmda fyrr
en eftir fjögur ár.
ÁbyrgÖ Sambandsfélaganna
er nú sem hér segir: Hvert fé-
lag ber ábyrgð á skuldbinding-
um S. í. S. með 200 kr. fyrir
hvern félagsmann. Félög, sem
hafa takmarkaða fulltrúatölu á
aöalfundi, bera ábyrgð með 40
þús. kr. fyrir í'yrsta fulltrúa og
80 þús. kr. fyrir hvern fulltrúa,
sem þar er fram yfir. Ábyrgð
lækkar ekki, þó að félaga- eða
fulltrúatala einstakra félaga
lækki.
Af öðrum breytingum á sam-
þykktunum má nefna það, að
árið 1939 verður fjölgað í Sam-
bandsstjórn úr fimm mönnum
upp í sjö.
Þá var á fundinum stofnaður
lífeyrissjóður fyrir starfsmenn
S. í. S., eins og áður greinir. Nær
lífeyrissjóður þessi yfir elli- og
örorkutryggingar. Auk þess var
samþykkt að láta fara fram
rannsókn á því, hvernig bezt
yrði komið fyrir tryggingum
fyrir alla starfsmenn Sam-
bandsfélaganna.
Fundarlok.
Úr stjórn S. í. S. gengu Björn
Kristjánsson á Kópaskeri og Jón
ívarsson í Horríafirði. Voru þeir
báðir endurkosnir. Varaformað-
ur Sambandsins var kosinn Vil-
hjálmur Þór á Akureyri. Vara-
meðstjórnendur voru endur-
kosnir þeir Skúli Guðmunds-
son atvinnumálaráðherra og
Jón Þorleifsson í Búðardal. End-
urskoðandi var endurkosinn
Tryggvi Ólafsson. Varaendur-
skoðendur: Gaðbrandur Magn-
ússon og Jón Hannesson.
í lok fundarins afhenti for-
maöur Sambandsins, Einar
Árnason, Hallormsstaðaskóla
3000 króna gjöf frá Samband-
inu, sem forráðamenn skólans
skyldu hafa frjálsan umráða-
rétt yfir.
Fimmtudaginn 7. júlí, dag-
inn eftir að fundinum lauk, fóru
fulltrúar í skemmtiferð að Val-
þjófsstað og Eiðum. Á Valþjófs-
stað var snæddur miðdegisverð-
ur í boði Kaupfélags Héraðsbúa.
(Framh. á 4. síðu.J
Vilmundar landlæknis miðast
við það að styðja kjósendur sína
við Djúpið, að því leyti, sem þar
er hægt, án þess að styggja hans
nýfengna flokksbróður, Ásgeir
Ásgeirsson. Fræðslumálastjórinn
hugsar um Núp út frá þrengstu
hagsmunum þingmanns, sem
ekki vill missa af þeim atkvæða-
stuðningi, sem ranglátt kapp
milli héraða getur veitt í kosn-
ingu. Sr. Sigtryggur hugsar um
málið sem stofnandi Núpsskóla,
sem hefir varið efnum sínum,
orku og vinnu til að gera skóla
sinn sem beztan fyrir héraðið
allt. Aðstaða mín er sviplík að-
stöðu sr. Sigtryggs, aðeins með
þeim mun, sem leiðir af því, að
ég hefi unnið að þessum málum
sem landkjörinn þingmaöur og í
kennslumálastjórn. Fyrir mér
eru allir héraðsskólarnir greinar
á sama tré. Ég styð þessa þróun
allstaðar í landinu. Tvö undan-
farin ár hefi ég á Alþingi lagt
mig fram tíl að útvega Núpi og
Reykjanesi verulegar fjárveit-
ingar, en sætt mig við að Lauga-
skóli, í átthögum mínum og því
kjördæmi, sem ég er nú fulltrúi
fyrir, fengi litla hjálp, þrátt fyrir
erfiðan fjárhag. Ég leit svo á, að
í vor kom á markaðinn ljóða-
bók, sem nefnist „Sólstafir",
eftir Guðmund Inga bónda á
Kirkjubóli í Önundarfirði. Hann
er fæddur og upp alinn þar í
dalnum.
„Við sveitabarns leiki
og alþýðu önn
hér óx ég við sólskin,
við regn og við fönn.
Hér byggði ég vonir
og bækur ég las.
Hér bundu mig tryggðir
við dýr og við gras“.
Þessi ungi bóndi yrkir fyrst
og fremst um líf og starf sveita-
fólksins, um dýrin og gróður
jarðar. Um þetta efni er gull-
fallegt kvæði fremst i bókinni,
sem nefnist „Vornótt". Það er
um sáðmanninn og hefst á þess-
um orðum:
„Ég treysti þér, máttuga mold.
Ég er maður, sem gekk út að sá.
Ég valdi mér nótt, ég valdi
mér logn,
þegar vor yfir dalnum lá“.
Síðan koma ljóð um „seinni
sláttinn" um byggið, sem blakt-
ir, um fjárhúsilm og vothey,
um hrúta og hvítar gimbrar, um
mjólk, harðfisk, grænkál og
salat. í þessum kvæðum er
margt mjög vel sagt.
Guðmundur Ingi á líka fleiri
strengi á hörpu sinni. Hann
kveður um ástir, eins og önnur
skáld. En ástaljóð hans eru með
nokkuð öðrum svip en ýmsra
annara ungra skálda. Hann
veður ekki upp í skýjum með
ástinni sinni, langt frá öllum
veruleika daglegs lífs. Hann vill
hafa hana hjá sér niðri á jörð-
inni, heima í dalnum, til sam-
vinnu um þau daglegu störf,
sem lífið heimtar.
„Saman við í starfi stöndum
stefnuföst og viljaheit.
Vinnufúsum fjórum höndum
fylgir lán í góðri sveit.
Ást og hugsjón eiga heima,
alltaf, þar sem nýrækt grær.
Hér skal okkar gæfu geyma
gróið tún og snotur bær“.
Þannig eru ástaljóð Guð-
mundar Inga. Hann getur lika
sótt yrkisefni í fornar sögur.
Um það vitna tvö mikil kvæði í
bók hans, „Ingibjörg á Flugu-
mýri“ og „Sólveig Hrafnsdóttir".
Sólveig fer í Reynistaðaklaust-
ur, að boði Ólafs Rögnvaldsson-
ar biskups, til þess að hann
leysi föður hennar látinn úr
banni.
mest væri þörf fyrir auknar
húsabætur á Vestfjörðum og þar
væri mest þörf fyrir stuðning á
yfirstandandi tíma.
Mér finnst, að vit sé að skipta
okkur, þessum fjórmenningum,
í tvo flokka. Vestfirzku þing-
mennirnir, Vilmundur og Ásgeir
bera rækt til skólanna í sam-
bandi við þingmennsku sína, en
við sr. Sigtryggur af því að við
höfum átt þátt í að skapa þessar
stofnanir, án þess að hafa af því
nokkurn persónulegan hag, en
fremur það gagnstæða. Þegar ég
fékk grein sr. Sigtryggs um vest-
firzku skólamálin, var ég einmitt
þann sama dag, að starfa með
þingmönnum Skagafjarðar að
því að útvega innflutningsleyfi
og yfirfærzlu á smáupphæð fyrir
efni. í sundlaug Skagfirðinga í
Varmahlíð. Þar er hin fyrsta
byrjun að skóla þess héraðs, sem
mun verða vegleg stofnun, með
fjölbreytta kennslu, íþróttir,
smíðar, hússtjórn, garðrækt.
Auk þess gisti- og samkomu-
staður við hátíðleg tækifæri fyr-
ir heila sýslu. Ég vinn nú að því
máli, þótt í öðru kjördæmi sé,
með samflokksmönnum og and-
stæðingum úr hinum aðal-
Guðmundur Kristjánsson.
„Hún veit að í klaustrinu
unnið er
til eilífrar sælu og
miskunnar sér.
En eilífðin öll er svo fjærri,
en ástin og draumarnir nærri.
Og því er svo dapurt
og dimmt í önd,
að draumana kveður hún alla,
og öll hennar fegurstu óskalönd
í auðnir og myrkur falla".
Sennilega hefði skáldið getað
vandað betur frágang sumra
kvæðanna, þó að heildarsvipur
þeirra sé góður. En frumleg
yrkisefni og sá sterki lifandi
andi, sem í ljóöunum býr, gerir
meira en að vega á móti þeim
litlu smíðagöllum, sem hægt er
að finna á þessari fyrstu bók
höfundarins.
Allir þeir, sem ljóðum unna,
ættu að eignast bók Guðm.
Inga. Kvæðum hans fylgir
hressandi blær og gróðurilmur.
Hann dáir fegurð lífsins í vest-
firska dalnum og störfin þar,
sem samhliða ljóðagerðinni eiga
allan hug hans og orku. Hann
sér óþrjótandi verkefni fyrir
vinnufúsar hendur og honum er
það ljóst, að í drengilegum og
hollum störfum er hamingjuna
að finna. Slíkur hugsunarhátt-
ur er þjóöinni mestur fengur,
ef hann festir víða rætur, og
því er ástæða til að fagna
Ijóðum önfirzka bóndans.
Þess vil ég óska, að Guð-
mundur Ingi megi lengi lifa og
sjá rætast sem mest af draum-
um sínum um starfsglaða þjóð
og gróin tún. Má þá hiklaust
vænta frá honum margra góð-
kvæða á komandi árum.
Skúli Guðmundsson.
flokknum. Málið sjálft og lausn
þess er aðalatriðið. Á sama hátt
veittist mér létt að vinna með
Jóni Auöunn og Sigurði Krist-
jánssyni að stuðningi við Djúps-
skólann, þrátt fyrir gamlan og
nýjan skoðanamun um mörg
önnur málefni. Ég geri ráð fyrir,
að þessi frammistaða mín sé
ærið fávísleg í augum þing-
manna, sem ekki sjá út yfir tafl-
borð atkvæðaveiðanna til aö
halda vafasömum kjördæmum.
III.
Eins og ljóslega kemur fram í
grein sr. Sigtryggs, er aðstaða
okkar sú, að við gætum aldrei
haft minnstu ástæðu til að deila
um málefni héraðsskólanna.
Hann byrjar skólann á Núpi og
leggur þar fram árum saman
alla sína vinnu nálega alveg ó-
keypis og fé sitt og lánstraust til
húsabóta. Svo líða mörg ár og
mannfélagið sinnir honum lítið.
Hann fær örlítinn kennslustyrk,
veittan á fjárlögum frá ári til
árs. Ásgeir Ásgeirsson verður
þingmaður héraðsins 1923, en
hreyfir sig ekkert vegna Núps-
skólans. Nærvera hans á þingi
létti ekki sýnilega baráttu sr.