Tíminn - 09.09.1938, Blaðsíða 1

XXII. ár.
Rvík, föstudaginn 9. sept. 1938.
37. blað
Bjarni
Runólisson
í Hólmi
Fimmtudaginn 11. þ. m. var
hringt til mín austan frá’ Hólmi
í Landbroti, og mér tilkynnt, að
Bjarni í Hólmi hafi fengið slag ,
(heilablóðfall) nóttina áður, og j
það svo heiftugt, að hann væri
eftir það mállaus og máttvana
hægra megin. Mér fannst ég gæti
alls eigi trúað mínum eigin eyr-
um, að svo hörmuleg fregn væri
staðreynd.
í gær (sunnudag) er aftur
hringt til mín, og mér sagt, að
Bjarni hafi andazt þá um morg-
uninn klukkan 4.
Hvernig er hægt að trúa
þessu? Hvernig getur það verið,
að Bjarni í Hólmi sé hættur að
starfa á meðal okkar — horfinn
frá okkur — á bezta skeiði?
Bjarni, sem manna líklegastur
var að eiga enn eftir að lyfta
mörgum Grettistökum. Bjarni,
sem átti hagari meistarahend-
ur, meiri áhuga, meiri hag-
sýni, meiri elju og atorku,
meiri þrautseigju, meiri fórn-
fýsi og meiri mannkærleika
en flestir aðrir. Bjarni, sem ekki
einungis okkur vinum hans og
vandamönnum virtist ómissandi
þessari þjóð, heldur mun og
flestum, sem þekktu hann og
störf hans, hafa virzt hið sama.
Bjarni var fæddur að Hólmi í
Landbroti í Vestur-Skaftafells-
sýslu þann 10. apríl 1891. For-
eldrar hans eru þau Rannveig
Bjarnad. og Runólfur Bjarna-
son smáskammtalæknir, sem
bæði eru enn í Hólmi við sæmi-
lega heilsu. Bjarni ólst upp í
Hólmi hjá foreldrum sínum og
var ætíð þeirra stoð og stytta.
Hann var algjörlega sjálfmennt-
aður maður.
Árið 1921 kvæntist hann eftir-
lifandi konu sinni, Valgerði
Helgadóttur, Þórarinssonar frá
Þykkvabæ í Landbroti, framúr-
skarandi ágætiskonu, sem var
Bjarna ómetanleg aðstoð í öllum
hans miklu framkvæmdum. Þau
hjón hafa síðan búið rausnarbúi
í Hólmi. Ekki var þeim hjónum
barna auðið.
Störf Bjarna eru margvísleg og
sum þeirra óvenjuleg og það svo,
að það mun algjört einsdæmi, að
bóndi og það í afskekktri sveit,
framkvæmi slík störf. Bjarni
keypti ábýlisjörð sína, Hólminn,
og átti nú orðið alla jörðina, þó
þar hafi verið og sé enn tvíbýli.
íbúðarhús reisti Bjarni í Hólmi
fyrir nokkrum árum. Það er úr
steinsteypu, stórt og mjög vand-
að, enda vann hann mest að því
sjálfur.
Kunnastur er Bjarni fyrir hin-
ar miklu rafmagnsframkvæmdir
sínar. Hann er fyrir löngu orðinn
landskunnur fyrir þær.
Árið 1913 reisti Helgi Þórarins-
son, sjálfseignarbóndi að Þykkva
bæ í Landbroti (faðir Valgerðar
konu Bjarna) rafmagnsstöð að
Þykkvabæ. Það var fyrsta raf-
stööin, sem reist var á sveita-
heimili í Vestur-Skaftafells-
sýslu. Uppsetningu á þeirri
stöð annaðist Halldór Guðmunds
son raffræðingar úr Reykja-
vík. Rafstöð þessi var lítil, eða
um tvö hestöfl, en varð mjög dýr.
Helgi heitinn mun hafa látið
fyrir hana um 150 sauði. Bjarni í
Hólmi fylgdist með uppsetningu
á stöð þessari, enda varð hann
frá upphafi snjallasti maðurinn,
að gera við stöðina, þegar hún
bilaði. Þessi stöð mun hafa verið
fyrsta kynning Bjarna af raf-
magnsstöðvum.
Árið 1921 hefst Bjarni handa,
að reisa rafmagnsstöð heima hjá
sér í Hólmi. Hann setti stöðina
upp sjálfur að öllu leyti, og
meira að segja réðist í að smíða
dýrasta stykki stöðvarinnar,
BJARNI í HÓLMI
vatnsvélina (turbinuna). Margir
töldu það ofurhug úr Bjarna, að
láta sér detta í hug að fitja upp
á slíku smíði — töldu það með
öllu óvinnandi verk fyrir leik-
mann, sem þar að auki hafði þá
mjög litil og ófullnægjandi verk-
færi. Bjarni hélt sínu striki og
skeytti ekki um úrtölur annarra,
en smíðaði rólegur „túrbínuna“.
Honum tókst þessi vandasama,
óvenjulega smiði mjög vel. Stöð-
in fór af staö, og vann sitt hlut-
verk með prýði. Sú stöð og
Þykkvabæjarstöðin voru báöar
með lítilli fallhæð (2—4 m.).
Árið 1925 kvisast það um
nokkrar sveitir Vestur-Skafta-
fellssýslu, að Bjarni í Hólmi hafi
ákveðið að setja upp rafmagns-
stöð að Svínadal í Skaftártungu,
og það með, að hann ætli sér að
smíða „túrbínuna". Lækurinn
var þar mjög lítill, sem yrkja
átti, mest seitl úr mýrum, en
fallhæðin var mikil, yfir 50 m.
Allur þorri manna taldi það
hreina og beina fjarstæðu úr
Bjarna, að láta sér detta í hug,
að smíða „túrbínu“ fyrir 50 m.
fallhæð — töldu margir, og þar
á meðal rafmagnsfróðir menn —
að það kæmi ekki til mála að
Bjarna heppnaðist þetta vanda-
sama verk. Hann lét ekkert slíkt
á sig fá. Hann smíðaði „túrbín-
una“, setti upp stöðina, sem skil-
aði heim í bæ fyllilega hinum
tilskilda krafti. Gerir hún það
enn í dag.
Síðan þetta gerðist, hefir
Bjarni sett upp hverja stöðina á
fætur annarri, víðsvegar um allt
land, og smíðað flestar „túrbín-
urnar“. Sumar þær stöðvar hafa
verið með um og yfir 100 metra
fallhæð. Alls hefir Bjarni sett
upp allmikið á annað hundrað
rafmagnsstöðvar og smíðað yfir
100 „trúbínur". Rafmagnsstöðv-
ar Bjarna hafa nær undantekn-
ingarlaust reynzt mjög vel, en
þó hafa þær verið stórkostlega
mikið ódýrari en flestar sam-
bærilegar stöðvar hjá öðrum.
Bjarni var líka orðinn svo eftir-
sóttur maður til þessara hluta,
að hann gat ekki sinnt nema
nokkrum hluta af þeim beiðnum,
sem honum bárust, enda sá hann
ekki út úr því, sem hann hafði
aö gera.
Smiðaverkstæði Bjarna í
Hólmi, er hann átti þar nú, er
vandað nýtízku verkstæöi. Þar
eru tveir stórir járn-rennibekkir,
knúðir rafmagni. Þar eru
rafmagns logsuðutæki, raf-
knúin smiðja, borvélar og mörg
önnur nauðsynleg verkfæri. Það
voru margir, er leituðu til Bjarna
í Hólmi, að biðja hann að gera
við þau áhöld og tæki, sem bilað
höfðu. Alltaf var Bjarni reiðubú-
inn til þess og gerði hann venju-
lega við það sem bilað var, en það
var stundum sannarlega ekki
allra meðfæri.
Bjarni í Hólmi var fyrsti mað-
(Framh. á 4. síðu.)
Eftir Böðvar Magnússon á Laugarvatni
Framhald
Ég trúi því héðan af, að það
sé ekki uppgerð, aö Skagfirðing-
ar unni Hólum, og það hlýtur að
vera eitthvað sæluríkt í því að
unna svo mikið einum stað í hér-
aði sínu, að hægt sé að kalla
hann þessu fagra orði: „heima“,
sem gengur næst móðurnafninu:
„mamma“.
Þegar út úr kirkjunni kom,
voru allir ljósmyndaðir niður á
túni til minningar um komu sína
til Hóla.
Síðan var gengið til borðs og
matast. Voru þar ræður haldnar
að skilnaði. Þakkaði fararstjóri
og fleiri fýrir allar góðgerðirnar,
sem Skagfirðingar höfðu veitt
okkuT af svo mikilli' rausn og
prýði. Margir voru þeir í hópn-
um, sem lengur hefðu viljað
dvelja á Hólum, því að margt
mátti þar sjá. En nú voru ekki
grið gefin fremur en svo oft,
bæði fyr og síðar. Ef það er satt,
að Vatnsdælingar eigi tvo guði,
guð almáttugan og Ingimund
gamla, þá eiga Skagfirðingar
ekki síður þrennan átrúnaö, guð
almáttugan, Hóla og kvæði
Matthíasar, „Skín við sólu
Skagafjörður“. Og eigi þeir þetta
sem lengst.
Kl. 11,40 voru allir komnir
upp í bílana, sem nú lögðu af
stað niður Hjaltadalinn, sem er
stirður yfirferðar niður að Hér-
aðsvötnum. Sendum við allir
okkar síðustu kveðju heim til
Hóla með þakklæti fyrir allt.
Ekki sízt Gunnlaugi fyrir allar
viðtökurnar, en hann stóö fyrir
þeim í fjarveru skólastjórans.
Voru nú allir í góðu skapi og
hugsuðu gott til dagsins. Enn
áttum við eftir að fara um
Skagafjörðinn áleiðis til Akur-
eyrar.
Heldur var farið að lifna yfir
hagyrðingunum, sem i förinni
voru, og var nú farin að berast
á milli bílanna staka og staka,
en þær fóru að verða tíðari þegar
norðar dró. Mörgum þótti Páli á
Hjálmsstöðum, sem er ágætur
hagyrðingur eins og kunnugt er,
vera óvanalega stirt um tungu.
Var þessi vísa kveðin og send
Páli:
„Einhver þyngsli þjaka sál,
það er ljótur skaði,
að ekki kemur yfir Pál
andinn svokallaöi".
Böðvar á Laugarvatni hafði
undir borðum á Hvanneyri eitt-
hvað minnst á, að Bogi Th. Mel-
steð hefði á fundi við Þjórsárbrú
fyrir mörgum árum, talið það
eitt með kostum þessara bænda-
fara, að fólkið þyrfti að giftast
á víxl úr landsfjórðungum —
blanda blóði — þá kæmi betri
fólksstofn. Út af þessari blóð-
blöndunarkenningu var Böðvari
rétt þessi vísa í Skagafirði:
„Lifnar aftur gömul glóð.
Gott er að vaxi íslenzk þjóð.
Þegar á að blanda blóð,
Böðvar kemst í vígamóð.“
Úr þessu fóru nú að fljúga vísur
um bílana, en stökur á förnum
vegi lífga alltaf upp, þótt lítt
merkar séu, ef sæmilega eru
gerðar. En nú var létt yfir ferða-
fólkinu. Það var nú aftur komið
á alfaraveginn austan Héraðs-
vatna, en víða er þar fallegt að
sjá yfir Skagafjörðinn.
Nú var ekið að heita mátti
viðstöðulaust til Akureyrar
norður Öxnadalsheiði. Þótti
ferðafólkinu vegurinn allþröng-
ur og mörg gilin á heiðinni.
Höföu þó margir farið vonda
vegi, ekki sízt Skaftfellingar.
Ekki myndi það kosta offjár að
að laga giljareitina á Öxnadals-
heiði, en þess væri full þörf,
áður en slys hlýzt af.
Það birti upp þegar komið
var niður í Öxnadalinn á móts
við Hraun, fæðingarstað Jón-
asar Hallgrímssonar. Margir
störðu á dranginn yfir Hrauni
og skrafað var um það í bílun-
um, að Einar Jónsson frá Galta-
felli myndi hafa séð hann áður
en hann bjó til mynd Jónasar,
því að okkur sýndist baksvip-
urinn af dranginum og mynd
Jónasar svo lík. Merkilegur er
þessi drangur, sem sígildur
minnisvarði þessa góða skálds.
Allflestir af ferðafólkinu
höfðu aldrei Eyjafjörðinn aug-
um litið og hugsuöu gott til þess
að fá að sjá hann. Margir höfðu
heyrt Eyjafirði jafnað við þær
byggðir hér á landi, sem ynd-
islegastar eru taldar af sveit-
um landsins. En það verður að
segja, að það er erfiðara að
dæma um þá hluti á ferðalagi í
bílum, en ríðandi á blessuðum
hestunum. En víst brást Eyja-
f j örðurinn hvergi vonum
manna, og ein konan í okkar
bíl sagði, þegar við komum á
suðurleið fram á brúnina á
Vaðlaheiði og sáum yfir Akur-
eyri og fram Eyjafjörð, að
þetta þætti sér fegurst útsýni
yfir eitt hérað, sem hún hefði
séð í ferðinni, og má vera að
svo . hafi fleiri hugsað. En þá
var líka glaða sólskin og feg-
urstu héröðin líkjast einna
mest laglegu fólki, sem „býst
um“, að það verður því mynd-
arlegra, sem það er betur búið.
Eins er um fögru héröðin, að
þau verða þeim mun fallegri,
sem veður er betra, og umfram
allt, að blessuð sólin nái að lýsa
þau upp.
Klukkan hálf níu var komið
til Akureyrar, höfuðstaðar
Norðurlands. Eyfirðingar, með
Ólaf Jónsson framkvæmdar-
stjóra i broddi fylkingar, tóku á
móti gestum og var þeim ráð-
stafaö til gistingar á gistihús-
um bæjarins, það sem þau tóku,
en hinum var komið fyrir út um
bæinn í ýmsum góðum stöðum.
Eftir að gestirnir höfðu hvílt
sig dálitla stund, var gengið til
veizlu í ráðhúsi bæjarins. Ól-
afur Jónsson og Brynleifur
Tobíasson buðu gestina vel-
komna, fyrir hönd bæjarstjórn-
ar. Var þar borðað og drukkið
mikið, margar ræður fluttar og
stóð samsætið fram yfir mið-
(Framli. á 4. síðu.)
Garðyrkjusýningin
Síðastl. föstudag var opnuð
garðyrkjusýning í markaðs-
skála Grænmetisverzlunar rík-
isins í Reykjavík. Var hún opin
í fimm daga og var aðsóknin
mjög mikil alla dagana. Má ó-
hætt segja, að þetta hafi verið
einhver f j ölsóttasta sýning,
sem haldin hefir verið hér á
landi. Var það hvorttveggja, að
sýningin var mjög smekkleg og
fróðleg. Mátti þar fá glöggt yf-
irlit um þá fjölbreyttu græn-
metisræktun, sem nú er þegar
stunduð hér, að talsverðu leyti
með aðstoð heita vatnsins, og
er þó vitanlegt, að enn má auka
hana stórkostlega, bæði með
tilliti til náttúruskilyrða og
sölumöguleika.
Sýningin var haldin af Garð-
yrkjufélagi íslands. — Hér á
myndinni sést nokkur hluti
sýningarinnar.
A víðavangi
„NiðurskurÖur“ á framlögum
til landbúnaðarins.
Þeir bændur, sem hafa lesið
Mbl. síðastl. sunnudag, hafa
vafalaust ekki getað varizt brosi
við lestur hins svokallaða
Reykjavíkurbréfs. Mbl. hefir
hingað til talið það sitt aðal-
hlutverk að vinna gegn auknum
framlögum til styrktar atvinnu-
framkvæmdum og menningu
sveitanna og þegar blaðið hefir ]
krafizt niðurskurðar fjárlag-
anna, er vitanlegt, að það hef-
ir fyrst og fremst átt við þessi
framlög. En nú kveður við
nokkuð annan tón. í Reykja-
víkurbréfinu, sem síðar á að
birtast í ísafold, er íhaldinu
þakkaður næstum allur opinber
stuðningur, sem sveitirnar hafa
fengið, ög kvartað sárlega und-
an því, að framlög til þeirra
hafi verið lækkuð síðan 1932!
Eldri bændur muna vel eftir
baráttunni um Jarðræktarlögin
og Ræktunarsjóðinn og Mbl.
fær þá aldrei til að trúa því, að
þær framkvæmdir séu íhaldinu
að þakka. Framsóknarflokkur-
inn hafði þar forgönguna undir
forystu Tryggva Þórhallssonar.
Jón Árnason var fyrsti maður-
inn, sem hóf baráttuna fyrir
kæliskipinu, og í nefnd, sem átti
að athuga það mál, snérust allir
íhaldsmennirnir á móti því. En
þá hóf Tíminn harðan áróður
fyrir málinu og vegna þeirra vin-
sælda, sem það hlaut, varð ekki
staðiö á móti því. Annars hafa
íhaldsblööin hingað til reynt að
þakka Magnúsi Guðmundssyni
kæliskipið, því það var byggt í
stjórnartíð hans. En nú er
Magnús dáinn og Mbl. upplýsir
líka í Reykjavikurbréfinu, að
kæliskipið sé að þakka „sjálf-
stæðismanninum Jóni á Reyni-
stað“! Einstök mál önnur nefnir
Mbl. ekki, enda er hyggilegra af
því að gefa það aðeins í skyn, að
íhaldið hafi komið hinum nýrri
málum eins og t. d. afurðasölu-
lögunum í framkvæmd heldur en
að nefna þau greinilega, því
mönnum er saga þeirra enn svo
fersk í minni.
Um „niðurskurðinn síðan
1932“ er það að segja, að lækk-
unin á framlaginu til Búnaðar-
félags íslands var gerð af sam-
bræðslustjórn íhaldsins og Ás-
geirs Ásgeirssonar 1933, en fram-
lagið hefir haldizt óbreytt síðan.
íhaldið getur því kennt sjálfu
sér um lækkunina, sem því hef-
ir þó ekki fundizt athugaverðari
en svo, að það hefir aldrei reynt
í þessu sex ár að fá framlagið
hækkað! Framlag ríkisins til
Byggingar- og landnámssjóðs
hefir haldizt óbreytt síðan, en
framlaginu frá Tóbakseinka
sölunni er nú varið til óaftur-
kræfra byggingarstyrkja. Fram-
lag til verkfærakaupasjóðs er
nú áætlað nokkuð lægra en
1932, en þess má geta, að á
stjórnarárum sambræðslu-
stjórnarinnar var þetta framlag
alveg skorið niður. — Til á-
burðarflutninga hefir styrkurinn
verið nokkuð lækkaður.
En Mbl. gleymir líka að geta
þess, að síðan 1932 hefir land-
búnaðurinn fengið margvísleg
önnur framlög, sem hann hafði
ekki þá, og heildarupphæðin,
sem hann hefir nú, er þess
vegna miklu hærri. Það má t d.
(Framh. á 4. siðu.)