Tíminn - 09.09.1938, Blaðsíða 3

TÍMINN
147
Loðdýrarækt
Eftir H. J.
Frá því fyrsta að sögur fara
af mannkyninu hefir það verið
svo, að loðskinn eða grávara
hefir verið mjög eftirsótt og
verðmæt verzlunarvara.
Víða um veröld, og þá sérstak-
lega í hinum kaldari löndum á
norðurhveli jarðar, hefir fram
til síðustu aldamóta verið
gnægð af villidýrum, sem gáfu
verðmæta feldi. Kosti hinna
villtu og verðmætu loðdýra var
þó meir og meir þrengt og um
síðustu aldamót var það komið
svo, að hin verðmætari loðdýr
voru orðin tiltölulega fágæt og
sum útdauð. Samtímis fór þörf-
in á heimsmarkaðinum fyrir
verðmætri grávöru stöðugt vax-
andi, auknar og bættar sam-
göngur, aukið íþróttalíf og úti-
vera almennings, breyttur
klæðnaður, sem hjá kvenþjóð-
inni svo að segja breytist ár-
lega, hafði það í för með sér,
að þörfin fyrir grávöru stöðugt
hefir farið vaxandi og áfram-
haldandi mun aukast.
Til þess að fullnægja hinni
stórauknu eftirspurn, fóru
menn að reyna að rækta verð-
mæt loðdýr.
Það er talið, að silfurrefurinn
sé það loðdýr, sem hægt er að
segja, að fyrst hafi verið rækt-
að sem húsdýr, eingöngu með
það markmið, að framleiða
verðmæta grávöru.
Ræktun silfurrefsins átti sér
fyrst stað í Kanada, og er talið,
að fyrstu silfurrefaungar, sem
fæddir voru af tömdum silfur
refum, hafi fæðst á Savoje Is-
land árið 1894. Brátt fjölgaði
silfurrefunum mikið og rækt
þeirra breiddist út í Ameríku
og norðanverðri Evrópu, sér-
staklega Noregi og Svíþjóð, og
hin síðari ár hefir þessi nýja
húsdýrarækt haft mjög víð-
tæka þýðingu, bæði beina og ó-
beina, fyrir lönd, sem hafa
stundað hana nokkuð að ráði.
Þegar menn sáu hve vel gekk
með ræktun silfurrefsins, fóru
margir að reyna að rækta önn-
ur loðdýr. Má yfirleitt segja, að
sú ræktun hafi gengið öllum
vonum betur. Af þeim loðdýr-
um, sem nú eru ræktuð, eru
þessi helzt blárefir, minkar,
skógarmerðir, silfurgrefingjar,
skúnkar, chinchilla, nutríur,
bísamrottur og þvottabirnir.
Eftir þeirri reynslu, sem feng-
Hólmjáru
in er á þessu sviði, og hún verð-
ur að teljast allvíðtæk, skal því
slegið föstu, að af þessum loð-
dýrum eru það einungis silfur-
refur, blárefur og minkur, sem
borgar sig að rækta eins og sak-
ir standa. Af þessu hlýtur aftur
að leiða það, að feldirnir af
þessum þremur dýrategundum:
silfurrefum, blárefum og mink-
um, að minnsta kosti í nánustu
framtíð, verða þau skinn, sem
koma til með að verða mest eða
alls ráðandi á grávörumarkað-
inum. Þetta er atriði, sem er
mjög eftirtektarvert og það
verður ekki framhjá því kom-
izt, að heimsmarkaðurinn krefst
að fá þessi skinn, og að þau
verða framleidd. Eftir er þá
bara að athuga, hvar er bezt að-
staða og skilyrði tll þess að
framleiða þessa verðmætu vöru.
Lega landsins
og loftslag.
Blárefurinn er heimskauta-
dýr, sama má segja um mink-
inn, heimkynni minksins er
norðanvert Kanada og Alaska.
Silfurrefurinn þrífst bezt í frek-
ar köldu loftslagi eða víðast-
hvar vel frá 60—65° nl. br.
Lega íslands er því mjög heppi-
leg fyrir ræktun þessara dýra,
og reynslan hefir greinilega
sýnt, að silfurrefir, blárefir og
minkar þrifast sérstaklega vel
sem húsdýr hér á landi. í Nor-
egi, Svíþjóð og Finnlandi þríf-
ast þessar loðdýrategundir
einnig mjög vel. Þó virðist það
meira áberandi, að silfurrefir
tvifelli hár, og þar af leiðandi
gefi verðminni feldi, í norðan-
og vestanverðum Noregi en hér
á landi. Sömuleiðis virðist hlýtt
haustveður, sem frekar á sér
stað í Noregi en hér á landi,
hafa það í för með sér, að feld-
irnir verði lélegir. Enda ná þeir
beztum þroska í frekar kaldri
tíð eins og oftast er hér á
haustin. Veðurfarið er því fylli-
lega eins hentugt hér á landi og
í nágrannalöndum okkar, sem
reka þessa loðdýrarækt í stór-
um stíl.
Fóðrið.
Fyrir utan heppilegt loftslag
er nauðsynlegt að hafa nægilegt
og gott fóður handa þessum
dýrum, eins og öllum öðrum
húsdýrum, ef vel á að fara.
Refurinn og minkurinn eru
aðallega kjöt- og fiskætur. Að-
alfóður þessara dýra verður þvi
alltaf kjötmeti, allskonar nýr
og þurkaður fiskur, mjólk og
mjólkurafurðir, t. d. skyr og
ostur. Ennfremur lítið eitt
brauð eða grautur og grænmeti.
Nú er það svo, að aðalfram-
leiðsluvörur okkar hafa verið og
eru: fiskur, kjöt og mjólkuraf-
urðir. Fiskimiðin eru hin beztu
í heiminum, og af sjávarafurð-
um fáum við þar að auki nokk-
ur þúsund smálestir af hval-
kjöti, sem er hið bezta refa- og
minkafóður, en sem nú ýmist
er hent eða selt Norðmönunm
til refaeldis. Landbúnaður okk-
ar framleiðir langt um meira
kjöt en markaður er fyrir í
landinu og mikið af þessu kjöti
er flutt út saltað eða fryst.
Mjólkurframleiðslan fer stöðugt
vaxandi og það væri eðlilegt og
mjög þægilegt með aukinni
ræktun landsins, að margfalda
mjólkurframleiðsluna, ef ekki
takmarkaðir markaðsmöguleik-
ar stöðvuðu þá framþróun.
Það er því ekki hægt annað
að segja, en nægilegt fóður sé
fyrir hendi til stóraukinnar loð-
dýraræktar. (Frh. á 4. síðu).
En þá er nú eftir að athuga
verðið á þessum fóðurtegund-
um, hvort það sé sambærilegt
við verð á tilsvarandi vöru í
þeim löndum, sem við þurfum
að keppa við í loðdýraræktinni.
Verð á loðdýrafóðri.
Þegar ég var í Noregi og Sví-
þjóð í síðastliðnum júlimánuði
kynnti ég mér vel verðlag á
kjöti og fiski, sem notað er til
refafóðurs. Ég skal þá byrja á
hvalkjötinu, sem við svo að
segja ekki lítum við hér heima,
enda þurfum við þess ekki, því
nóg er og meir en það, af
hrossakjöti handa refum og
minkum.
Ég heimsótti refaeiganda, sem
á um sex hundruð silfurrefi, og
þá stóð einmitt svo á, að sama
daginn og ég kom þangað, fékk
hann 10 smálestir af hvalkjöti
sent frítt á járnbrautarstöðina.
Kjötið var fryst í 60 kg. kössum.
Og hvað var nú verðið á þessu
kjöti — það var nú hvorki
meira né minna en 80 aurar
norskir kílóið, eða um 90 aurar
íslenzkir. Þetta er nú hátt verð
fyrir hvalkjöt, eða hvernig
myndi ykkur þykja það, bændur
góðir, að fá þó ekki væri meira
en 90 aura fyrir kílóið af gam-
alærkjötinu?
Við skulum nú athuga, hvað
norski bóndinn fær fyrir kjöt
af húsdýrum sínum á heima-
markaðinum. — Samkvæmt
skýrslu frá verðmiðstöð land-
búnaðarins (Landbrukets Pris-
central), fengu norskir bændur
hjá sláturhúsinu í Oslo vikuna
frá 13/6.—18/6. þ. á. eftirgreint
verð:
Pr. kg.
Nautakjöt 1.65 n. = 1.83.4 ísl.
Kýrkjöt 1.40 n. = 1.55.6 —
Hestakjöt 0.90 n. = 1.00 —
Ærkjöt 1.80 n. = 2.00 —
Dilkakjöt 3.00 n. = 3.33.4 —
Nýb. kálfar 1.30 n. = 1.44.5 —
Kartöflur nýjar kostuðu aft-
ur á móti ekki nema 16 kr.
tunnan.
í sumum bæjum í Noregi var
þó verðlagið ennþá hærra en
þetta.
Ef við berum þetta verðlag
saman við það, sem íslenzkir
bændur fá fyrir kjöt af sínum
húsdýrum, þá er munurinn af-
skaplega mikill. En þrátt fyrir
þennan mikla mismun á kjöt-
verði hér og í Noregi, mega ís-
lenzkir bændur aldrei búast við
að fá slíkt verð fyrir kjötið,
vegna þess, að þeir að mestu
leyti verða að sætta sig við verð-
lagið á enskum markaði og með
saltkjötið fer verðið eftir hinum
hátt tollverndaða saltkjöts-
markaði í Noregi. Svipað varð
uppi á teningnum þegar athug-
að er verðlag á fiskinum.
Refaeigandi nálægt Bergen
sagði mér að sjaldan gæti hann
náð í fisk fyrir minna en 20
aura kílóið og í Sviþjóð er fisk-
ur oftast ennþá dýrari, jafnvel
kostar smásíldin, sem Sviar
nota allmikið til refa- og
minkafóðurs, 40—50 aura
sænska pr. kg.
Hvað viðvíkur mjólkurafurð-
unum, virðist full þörf fyrir að
skaffa aukinn markað fyrir
þær, og ef bændur og mjólkur-
bú geta framleitt gott skyr fyrir
30 aura kílóið, þá er þra fengið
eitthvert hið bezta og ódýrasta
refafóður.
Þrátt fyrir hið háa verð á
kjöti og fiski í Noregi og Sví-
þjóð, hafa þessar þjóðir þó stór-
kostlega framleiðslu af grávöru,
sérstaklega silfurrefa, blárefa
og minkaskinna og þó langmest
af silfurrefaskinnum. * Enda
standa Norðmenn framar öllum
öðrum þjóðum á þessu sviði.
í fyrirlestri, sem tilrauna-
stjóri Norðmanna í loðdýra-
rækt flutti á fundi Félags nor-
rænna búvísindamanna i Upp-
sölum í Svíþjóð þann 7. júli
síðastl., komst hann þannig að
orði, að loðdýraræktin hefði
Ritgerðasafn
Jóuasar Jónssonar
I. bindi kemur senn út.
Gerist strax áskrifendur
hjá umboðsmönnunum,
sem útgáfan hefir í hverju
byggðarlafli. Einnig getur
fólk sent pantanir sfnar
til afgreiðslu Tímans og
verður þá bókin send
gegn póstkröfu á slnum
tfma.
Bókin verður á þriðja hundrað blaðsiður að stærð,
frágangur i bezta lagi og margár myndir. Áskriftarverð
hennar er 5 krónur óbundin, en 7 krónur og 50 aurar í
vönduðu bandi.
Þetta verða beztu bókakaup ársins!
Dragfið ekki að gerast áskrifendur!
verið sú bezta kreppuhjálp, sem
Norðmenn hefðu getað fengið á
árunum 1930—37. Enda hefir
útflutningur á grávöru Norð-
manna hin seinni ár verið yfir
40 milljónir kr. árlega.
Af innlendu fóðri hafa Norð-
menn notað til loðdýrafóðurs
um 50 þúsund smálestir árlega
og þar af um 20 þúsund smál.
kjötmeti og af þvi 9 þúsund j
smálestir hreint kjöt. — Vamb- '
ir, blóð, hausar og lappir, sem
áður fékkst sáralítlð fyrir,
seljast nú mjög háu verði.
Ég verð því að benda á eftir-
greindar staðreyndir:
1. Að þörfin fyrir verðmæta
og góða loðfeldi á heimsmark-
aðinum er mikil og fer stöðugt
vaxandi.
2. Að villtu dýrin, sem áður
eingöngu gáfu loðfeldina, er að
miklu leyti útrýmt og sum al-
dauða.
3. Að þau dýr, sem gefa verð-
mætasta feldi og eru hæfust
til ræktunar, eru: silfurrefir,
blárefir og minkar.
4. Að ómögulegt er að eftir-
líkja góðum ljósum silfurrefa-
skinnum, blárefaskinnum og
góðum minkaskinnum, svo ekki
sé öllum ljóst, að um eftirlík-
ingu sé að ræða.
5. Að lega íslands og loftslag
er sérstaklega hentugt fyrir loð-
dýrarækt.
6. Að fóður loðdýra hér á
landi hlýtur að verða miklu ó-
dýrara en t. d. hjá Norðmönn-
um, sem þó eru stærstu fram-
leiðendur af silfurrefaskinnum 1
heiminum.
Aðstaða okkar íslendinga tll
þess að framleiða grávöru,
hlýtur því að vera miklum mun
betri en nágrannaþjóða okkar,
og ég tel það skyldu að nota
þessa aðstöðu eins vel og frek-
ast má verða, til þess meðal
annars, að bæta afkomu ein-
staklinganna, sérstakl. bænd-
anna, og til þess að auka verð-
mæti útfluttrar vöru úr land-
inu. Hvorutveggja þessa er mik-
il þörf.
En hér koma hinir svartsýnu
og segja: Það er tóm vitleysa
og jafnvel stórhættulegt, að
vera að fást við þessa loðdýra-
rækt. Skinnin geta fallið og
orðið svo lítils virði, að stórtap
verði á framleiðslunni, og kven-
fólkið getur jafnvel stelnhætt
að nota refaskinn eða ganga í
loðkápum o. s. frv. —
Það er víst, að verð á skinn-
um getur fallið og hækkað á
víxl, eins og allar aðrar vörur —
jafnvel eins og gullið — sem
seldar eru á heimsmarkaðinum.
En hitt er eins vist, að kven
fólkið hættir aldrei, á meðan
það getur á fótunum staðið, að
klæðast fallegri grávöru, og
suðu og hitunar, — þarf ca. 82
miljónir kílówattstunda, og er sú
tala fundin út með því, að ganga
út frá 857 hitaeiningum í kíló-
wattstund, en úr einu kg. af kol-
um notast 2000 hitaeiningar.
Þarf þannig 2332 kílówattstundir
til þess að samsvara einu tonni
af kolum.
Nú mun það yfirleitt vera
reynslan þar sem um upphitun
er að ræða með rafmagni, að þá
notist frá 1700—2500 stundir úr
árskílówattinu. Samt má gera
ráð fyrir hækkun stundafjöldans
smámsaman eftir því, sem menn
komast upp á jafnari notkun, t.
d. með því að nota hitann á
nóttunni, og reikna ég því með
hærri tölunni eða 2500 stundum
úr árskílówattinu. Með því að
deila 2500 í þær 82 miljónir kíló-
wattstunda, sem að framan er
sýnt að þurfi samtals til að hita
upp Reykjavík, þá sýnir það sig,
að 32.800 kílówatt þurfa að vera
til ráðstöfunar. En sú kílówatta-
tala mun svara nokkurnvegin
til 50 þúsund hestafla.
Nú vill svo vel til að ein af
áætlunum þeirra verkfræðing-
anna Berdals og Nissens um
virkjun i Sogi, er um það að
virkja saman írufoss og Kistu-
foss og mundi sú stöð geta fram-
leitt 53 þúsund hestöfl, eða mið-
að við orkuna komna til Reykja-
víkur, samsvarandi 34—35 þús.
kílówöttum. Áætlun verkfræð-
inganna um Ljósafoss-stöðina
stóð, að heita mátti, alveg heima
við tilboð þau, sem ári síðar
fengust í hana og voru tekin. Það
er þessvegna full ástæða til að
ætla, að jafn vel megi treysta
áætlun þeirra um írufoss—
í!
’ Kistufoss-stöðina, enda eru þeir
kunnir sem framúrskarandi á-
reiðanlegir verkfræðingar. Þessi
53 þúsund hestafla stöð, átti,
eftir þeirra útreikningi að kosta
10 miljónir 700 þúsund krónur.
Víð þá upphæð þarf svo að bæta
leiðslum til Reykjavikur, og
nokkurri aukningu á spenni-
stöðvum og má telja sennilegt að
sá kostnaður yrði ekki mikið yf-
ir 2 miljónir 300 þúsund krónur.
Vegna þess að verðlag mun vera
nokkuð hærra nú á sumu efni til
stöðvarinnar og að nokkru leyti
á vinnu, vil ég gera ráð fyrir, að
bæta þurfi einni miljón króna
við vegna þess, og verður þannig
53 þúsund hestafla stöðin með
öllu tilheyrandi komin upp í 14
miljónir króna. Slíkar vatns-
orkustöðvar endast marga tugi
ára, og þurfa afar lítið viðhald
og endurnýjun. Ætti því að vera
óhætt að taka 30—40 ára lán til
slíkrar stöðvar, en ég vil þó eigi
gera ráð fyrir að tekið sé lengra
lán til þessarar nýju stöðvar, en
til byggingar Sogsstöðvarinnar,
sem sé til rúmlega 20 ára. Sam-
tals upphæð vaxta og afborgana
af því láni er ca. 7,2% af láns-
upphæðinni á ári. Sé nú gert ráð
fyrir sömu lengd lánstímans og
sömu kjörum um lán til nýrrar
stöðvar, verða árlegar greiðslur
vaxta og afborgana af 14 mil-
jóna láni 1.008.000 kr. Reksturs-
kostnaður við slíka stöð er frem-
ur lítill. Reksturskostnaður
Sogsstöðvarinnar er nú ca. 100
þúsund krónur á ári, og þarf
varla að gera ráð fyrir, að rekst-
urskostnaður hinnar nýju stöðv-
ar fari mikið fram úr því, enda
þótt stöðin sé stærri, en þó vil
ég reikna hann 140 þúsund krón-
ur á ári. Alls þarf því að borga
fyrir 53 þúsund hestöfl (34—35
þús. kílówött) af raforku, ca.
1150 þúsund krónur á ári. Áður
hefir verið gengið út frá þvi, að
verðmæti kola, sem notuð eru í
Reykjavík til upphitunar og
suðu, muni vera um 1155 þúsund
krónur á ári. Sést af þessu, að
sparnaður á kolum, reiknuðum
með því verði sem þau kosta
komin I höfn á Reykjavík, greið-
ir árlega allan kostnað, vexti og
afborganir af slíkri rafstöð. En
þó er ekki nema hálfsögð sagan.
Með því að aðeins eru notaðar
2500 stundir úr árskílówattinu,
sem er 8760 stundir, verða af-
gangs úr hverju kílówatti,
sem hafa má til annara nota,
6260 kílówattstundir. Þessa raf-
orku verður að visu erfitt að
nota út í æsar, en ef gera má
ráð fyrir, að hér rísi upp stóriðn-
aður, sem þarf á ódýrri raforku
að halda, gæti vel hugsast, að
hægt væri að nota allt upp I 7500
stundir úr árskílówatti. Þannig
verða umfram orku til hitunar
5000 stundir úr hverju kílówatti
til ráðstöfunar á ári eða, miðað
við 34 þúsund kílówatta stöð,
170.000.000 kílówattstundir, sem
fást fyrir ekki neitt. Til saman-
burðar má geta þess, að Elliða-
árstöðin mun aldrei hafa fram-
leitt meira en 7—8 miljónir kíló-
wattstunda á ári, en í því sam-
bandi bera þess þó að gæta, að
árleg stundanotkun hefir aldrei [
komist verulega hátt í þeirri
stöð. Verð á kílówattstund til
hitunar verður líka mjög ódýrt,
þótt ekkert verð sé reiknað fyrir
þá orku sem fæst til annars, eða
tæplega 1 y2 eyrir kílówattstund-
in. Rannsóknir, sem nýlega hafa
farið fram í Þrándheiml í Nor-
egi, hafa leitt í ljós, að ef allar
nýtízkuaðferðir eru hafðar um
upphitun og raforkan spöruð
með hitatemprunarmælum (ther
mostats), þá má raforkan kosta
allt að því 3 norska aura, miðað
við verð á kolum í Þrándheimi,
en það mun vera nokkru lægra
en hér. Eftir því að dæma, ætti
3—4 aura verða pr. kwst. á raf-
orku tll hitunar að vera eins ó-
dýrt og kol ef rétt er að farið
með upphitun.
Nú er það vitaskuld svo, að
upphitun húsa í Reykjavík með
raforku mundi verða fram-
kvæmd á nokkuð margvislegan
hátt. Nýjustu aðferöir um upp-
hitun með rafmagni munu aðal-
lega vera að nota lághitaofna
(hitun á elementum innan við
100 stig). í Ameríku er farið að
nota allmikið rafhitun með
heitu lofti. Þar sem mistöðvar
eru í húsum, verður sjálfsagt í
vissum tilfellum heppilegt að
hita upp vatnið með raforku.
Enn þekkjast þær aðferðlr að
hita gólf, veggi og loft 1 húsum,
en þær munu vera á byrjunar-
stigi. En tækni I rafhitun fleyg-
ir fram á hverju ári. Það er
ekki hægt að umbæta mikið að-
ferðir til að hita upp með heitu
vatni, en með því að hita upp
með raforku, getur maður búizt
við þvi að fljótlega þekkist mik-
ið heppilegri aðferðir en nú eru
kunnar til að nota raforkuna til
hitunar. Tilraunir munu nú m. a.
vera gerðar í Sviss með að leysa
hita úr venjulegu köldu vatni og
ef slíkar aðferðir yrðu fullkomn-
ar, gæti farið svo, að Reykjavík
yrði hituð upp með þvi að leysa
hita úr sjónum. En hvað sem
kann að verða fundið upp í
framtiðinni i þessu efni, þá er
hitt þó víst, að þær aöferðír,
sem nú þegar eru þekktar og
þaulreyndar um upphitun með
raforku, eru nægilega góðar til
þess að nota raforku á mjög
hagkvæman hátt til upphitunar.
IX.
Af því sem að framaa en sagt,