Tíminn - 16.09.1938, Blaðsíða 2

158
TÍMINN
Nokkur orð tíl
Sígurðar Krístjánssonar
Eftír Pál Zophóniasson.
„Framkvæmd kjötsölulag-
anna“ nefnist grein eftir Sigurð
Kristjánsson, er hann ritax í
Morgunbl. 7. þ. m. Kallar hann
þetta svar til mín, og á það að
vera við grein, sem ég ritaði í
Tímann fyrir nokkru.
Það hefir stundum verið sagt
um Sigurð, að hann væri á mála
hjá íhaldinu, og til þess hafður
þar, að rita það, sem aðrir
teldu sig ekki vera þekkta fyrir
að setja nafn sitt undir. Svo
virðist, sem hann sé ófeimnast-
ur allra íhaldsmanna að fara
með ósannindi í greinum sínum,
að honum sé Ijúfara en öðrum
að ranghverfa heimildum og
jafnvel falsa þær, og ófyrirleitn-
astur í því að gera öðrum get-
sakir og vera með illkvitni til
einstakra manna. Menn greinir
á um það, hvort þetta sé honum
eðlilegt og Ijúft eða ekki. Sumir
halda að honum sé þetta nauð-
ugt, en hann sé látinn gera það
af flokknum. Aðrir halda aftur
á móti, að honum sé þetta eig-
inlegt, og draga það af því, að
oft lítur svo út sem hann geri
flokknum meira ógagn en gagn
með greinum sínum.
Sigurður heldur sýnilega, að
hann sé mikill maður, og að
mikið tillit sé tekið til þess sem
hann segir. Hann heldur jafn-
vel að kjötverðlagsnefnd hafi
leyft að byrja slátrun, af því að
hann skrifaði sína fyrri grein
um kjötsölulögin 25. ágúst. Ekki
vantar sjálfsálitið. En því mið-
ur, kjötverðlagsnefnd tók ekkert
tillit til greinarinnar. Það er að
vísu leiðinlegt, að þurfa að
verða til þess, að segja Sigurði,
að orð hans eru svona lítils virt,
en veriö getur að það verði til
þess, að hann læri betur að
þekkja sjálfan sig.
Sigurður hefir það verk að
vinna, að skrifa fyrir íhalds-
flokkinn, eins og áður er sagt.
Ég geri ráð fyrir því, að honum
sé sérstaklega ætlað að skrifa
svo, að skrif hans megi til þess
verða, að afla flokknum vin-
sælda og fylgis og því geti ver-
ið hætta á því, að hann missi nú
þetta embætti sitt, er ég bendi
honum á að þetta gerir hann
ekki. Hann skrifar sýnilega
bara fyrir þá „íhaldstrúuðu", þá
sem ekki þurfa skrifanna með.
Fyrir hina, sem vilja láta rök-
ræða málin og mynda sér svo
sjálfir skoðun um þau, skrifar
hann ekki. En það er fyrir þá,
sem þarf að skrifa, og ég hygg
að það sé fyrir þá, sem honum
er ætlað að skrifa.
Það er fátt eitt, sem segja
þarf sem svar við grein Sigurð-
ar, en þó er rétt að svara nokkr-
um atriðum hennar.
í fimm ár liggja fyrir skýrsl-
ur, er sýna hver slátrunin
hefir verið. Slátrun á heimil-
unum til eigin nota er þó hvergi
talin. Af þessum skýrslum er
ljóst, hve mikill hluti af kjöt-
inu til fellst fyrir réttir, og hve
mikið eftir að aðalslátrun byrj-
ar. Þessar skýrslur sýna, að þaö
er milli 1,0 og 1,5% af heildar-
kjötþunganum, sem til fellst
fyrir réttir, og 1937 varð þetta
1,8%, en þá var það hæst. Þeg-
ar Sigurður sér þetta, þá fyrst
sér hann, að sumarslátrunin er
lítill hluti af allri slátruninni,
og því fjarri því að vera eins
mikils virði og hann hafði hald-
ið að hún væri fyrir bændur í
heild. En hann gerir sér hægt
um vik. Hann segir bara að
þetta sé lygi. Það eru hans rök
móti staðreyndunum. Fyrir
hverja er nú þetta skrifað?
Ekki fyrir þá, sem sjálfir mynda
sér skoðun, heldur hina, þá „í-
haldstrúuðu“.
í fyrri grein sinni vjtti Sigurð-
ur kjötverðlagsnefnd fyrir það,
að hafa ekki veitt ákveðnum
bændum á Ströndum norður
sláturleyfi. Nú veit hann, að
þessir bændur hafa aldrei sótt
um sláturleyfi, og nú hefir hann
þó lært það, að skammast sín og
þegja og minnast ekki frekar á
þetta. Og það er framför, og
hún ekki lítil, hjá Sigurði.
í fyrri grein sinni dróttaði
Sigurður því að ýmsum þekkt-
um mönnum og fyrirtækjum
hér í bæ, að þau ætluðu sér að
henda freðkjöti í sjóinn þá nótt
væri orðin hæfilega dimm. Nú
KVEÐJA
til Guttorms J- Guttormssonar
skálds
hefir Sigurður séð, hve svívirði-
leg slík aðdróttun var, og
minnist ekki á hana meir. Er
vel farið að hann hér vitkast
nokkuð.
Þá taldi hann, að fyrir fram-
kvæmd kjötlaganna hefði kjöt-
neyzla í landinu minnkað. Bar
hann þar fyrir sig nefndarálit
„Rauðku". Ég benti á að tekið.
væri fram í nefndarálitinu, að
þessar tölur væru áætlaðar, og
sagt hvernig þær væru áætlað-
ar, og af því leiddi að ekkert
væri á þessu að byggja. Þetta
virðist Sigurður nú sjá og viður-
kenna, en er þó enn að bögglast
við að tala um minnkaða kjöt-
neyzlu fyrir áhrif laganna. Það
liggja fyrir skýrslur um kjöt-
neyzluna í landinu í 5 ár, og þó
ekki yfir það, sem sem fjáreig-
endur slátra í heimili sín. Þær
sýna, að kjötneyzlan er nokkuð
misjöfn, en ekki minni árin,
sem liðin eru síðan kjötsölulög-
in komu til framkvæmda en
1933, eftir þeim skýrslum, sem
Þorsteinn Briem lét safna um
slátrun og kjötsölu það ár. Og
það er árið, sem Rauðka áætlaði
hana mesta, og eina árið áður
en lögin komu, sem skýrslur eru
til um. En Sigurður segir bara
að skýrslurnar ljúgi. Það eru
hans rök, og það er hans prúð-
mannlega blaðamennska. Aftur
rituð fyrir þá „íhaldstrúuðu",
en ekki fyrir hina, sem sjá vilja
rökin.
í þessu sambandi talar hann
um það, að 4 lömb fáist undan
7 ám, og telur mig hafa sagt
það, og alla geta séð hve mikil
regin vitleysa slíkt sé. Ég sagði
að til slátrunar utan heimilis
hefði 1933 komið 4 lömb undan
hverjum 7 framtöldum ám, og
er það rétt. Hve margt var sett
á, hve margar ær voru taldar
geldar o. s. frv., talaði ég ekki
um, enda skipti það ekki máli
í þessu sambandi. Hér var um
það aö ræða, hvert áætlun
Rauðku um kjötnotkunina 1933
væri rétt eða ekki, og hún áætl-
ar þá slátrað lambi undan
hverri á, eins og öll önnur ár,
sem hún áætlar í skýrslu sinni.
Þá segir Sigurður að ég sé
„löggiltur til þess að vinna
bændum landsins fjárhagslegt
tjón og margháttaða mæðu með
framkvæmd kjötsölulaganna".
Þetta má segja þeim „íhalds-
trúuðu“. En rökin vanta. Nú
ætla ég að hjálpa Sigurði um
nokkur rök í þessu efni. Þegar
áætlaður er sölukostnaður og
allur kostnaður við frystingu
kjötsins hér í landi, tunnur um
saltkjötið og tilkostnaður við
söltun o. s. frv. og þetta dregið
frá söluverði erlendis, þá má
ætla að meðalverðið til bænda
fyrir útflutta kjötið hafi verið,
pr. kg., sem hér segir:
1934
Saltkjöt. Freðkjöt
Salan úr landi
gaf ca. nettó
til bænda .... 54,0 71,5
Verðuppbót var 14,25 9,5
Alls verð til
bænda ..... 68,25 81,0
1935
Saltkjöt. Freðkjöt
; Salan úr landi
gaf ca. nettó
til bænda .... 67,5 82,5
Verðuppbót var 11,5 38,0
Alls verð til
bænda ...... 79,0 85,0
1936
Saltkjöt. Freðkjöt
Salan úr landi
gaf ca. nettó
til bonda .... 69,0 83,0
Verðuppbót var 10,0 5,0
Alls verð til
bænda ...... 79,0 88,0
1934 er nokkur hluti uppbót-
arinnar vegna tillags ríkissjóðs,
en hin árin það sem inn kom í
verðjöfnunargjaldi af kjötinu,
sem selt var í landinu. Öll þessi
þrjú ár hefir verðinu í landinu
verið haldið það háu, að allir
hafa viljað selja kjöt sitt í land-
inu, og eitt árið var selt meira
af kaupmönnum' í landinu en
þeim var leyft, og varð afleið-
ing af því sú, að kaupfélögin,
og sérstaklega Sláturfélag Suð-
urlands, varð að flytja meira út
en því bar. Bændur hafa þá líka
alltaf fengið meira fyrir það
kjöt, sem selt var í landinu en
hitt, sem út var flutt. Sigurður
getur nú reiknað út skaðann,
sem bændur hafa orðið fyrir, og
sagt þeim, sem hafa nógu
hreina íhaldstrú, hinum þýðir
honum ekki að tala við um
þetta mál, því hann hefir engin
rök, en þau vilja þeir fá, sem
ekki nægir trúin ein.
Loks fer Sigurður að tala um
Vestur fór um ver,
einn vaskur her,
í gulls og gæfuleit.
— Það var garpa sveit.
Lagði á lagarslóð
með léttan sjóð,
en gildan ættar-arf
eftir alda starf.
Hart varð hetjum stríð:
hófst þá landnámstíð.
Út um Marklands myrkviðu
mannfall biðu.
Harmabrandur hneit
mér við hjarta’ er leit
söng, er sunginn var
um Sandy Bar.
Neyttu heilir handa;
hratt til landa
ruddu sér með ráðum
rausn og dáðum.
Hófst hinn sterki stofn
studdur Sjöfn og Lofn:
búinn afli og ágætum
andans, fágætum.
Máttug menning er,
sem einn maður ber,
arfi álfa tveggja,
og arfþegn beggja;
vígður og varinn minnum,
vakinn kynnum
guðlegs gáfnabríma
gamals og nýs tíma.
Heill horskum bróður
heim sem ættmóður
sótti’ um ver vestan.
Þann vissi ég beztan
gest bera að garði,
meðan gnýrinn harði
söng af sumarönnum
hjá sveitamönnum.
Helzt mér heimsókn slík
hugstæð, minjarík.
Deildum gerðum, gefnum
gleðiefnum.
Undraðist öllu mest
um aldinn gest,
hve alhreint, íslenzkt var
allt af málfar.
Kóngörn Klettafjalla,
Kyrrahafs svan snjalla,
hauk Marklands myrkviða,
skyldi mögnuð kviða.
Frægð er slíka fulltrúa
frónskra búa
ætt vorri að eiga
og unna mega.
Stríðþjálfaður stórhugur
og starfsdugur
endist atgangsfrekum
að afrekum.
Einn í ættargarði
óbrotgjarn varði
ægir aldastormi
yfir Guttormi!
Sigurður Jónsson á Arnarvatni.
mál, eins og Sigurður.
Með þessu vildi ég þá hafa
sýnt Sigurði, að hann þarf enn
aö læra.
íslenzkur málsháttur segir, að
það sé seint að kenna gömlum
hundi að sitja, og er sjálfsagt
mikið satt í honum. Þó er ég
samt að vona, að verið geti, að
Siguröur læri enn að fara gæti-
legar í að segja ósatt í greinum
sínum, læri kannske að þekkja
sjálfan sig og það, sem menn
leggja upp úr því, sem hann
skrifar, frekar en hann virðist
gera nú, og fari að reyna að
skrifa fyrir þá, sem honum hlýt-
ur að vera ætlað að skrifa fyrir,
en skrifi ekki bara fyrir þá „í-
haldstrúuðu“, þá sem ekki þurfa
vitnanna við.
„Og batnandi manni er bezt
að lifa“.
7. sept. 1938.
Páll Zóphóníasson.
innflutning Karakulfjárins. —
Hann segir, að með þeim inn-
flutningi hafi ég verið, með
honum hafi ef til vill borizt
mæðiveikin, og því sé ég inn-
flytjandi hennar. Um þetta ætla
ég ekki að fara að ræða við
Sigurð. En það skal ég samt
segja honum, að um 30 ára
skeið hefi ég ekki farið dult með
það álit mitt, að okkur bæri að
flytja inn erlend fjárkyn. Fyrir
25 árum síðan lagði ég þaö til,
að tekin yrði eyja — og ég benti
á Málmey í Skagafirði — og
þangað flutt það fé, sem til
landsins yrði flutt. Þar gerðar
með það tilraunir með blöndun
á okkar fé, og þegar þær væru
búnar að sýna árangur, þá væri
féð flutt í land og notað eins
og bezt ætti við, eftir því sem
tilraunirnar hefðu sýnt. Skoð-
anir mínar á þessu hafa ekki
breytzt enn, en ég hefi oft talað
fyrir daufum eyrum um mín
Meðferð sfáturíjár og
sláturfjárafurða
Eftir Halldór Pálsson ráðunaut.
Meðferð sláturfjár og afurða
þess hefir verið svo ábótavant á
undanförnum árum, að mikið
tjón hefir af hlotizt. Allmikið
hefir þó verið gert til þess að
bæta úr þessu og með nokkrum
árangri.
Undirritaður skrifaði s.l. sum-
ar alllanga grein um íslenzkt
dilkakjöt og enska markaðinn,
sem birt var bæði í Frey og
Tímanum. Þar var rætt um
hvernig íslenzka dilkakjötið
fullnægði kröfum Breta og
bent á kosti þess og galla, bæði
eðlisgalla, sem orsakast af bygg-
ingu, ræktun og fóðrun fjárins,
og svo þá galla sem orsakast af
handvömm fyrir, um og eftir
slátrun. Var og rætt um hvað
þyrfti að gera til þess að
stemma stigu fyrir því, að verð-
mæti kjötsins yrði þannig rýrt
árlega, sumpart vegna van-
þekkingar en sumpart vegna
hirðuleysis.
Samband ísl. samvinnufé-
laga, sem ætið hefir beitt sér
fyrir bættri meðferð og réttlátu
mati íslenzkra landbúnaðaraf-
urða, hefir hér látið til sín
taka. Tvö undanfarin haust
hefir það látið halda slátrara-
námskeið á Akureyri, þar sem
3 enskir slátrarar kenndu, ein-
um eða fleiri mönnum frá
hverju af helztu sláturhúsum á
landinu, slátrun. Þeir, sem
lærðu þarna, áttu að kenna
öðrum, hver á sínum stað, en
ensku slátrararnir ferðuðust að
námskeiðunum loknum milli
sláturhúsanna, til þess að líta
eftir að slátrunin færi rétt
fram. Þessir Englendingar áttu
sérstaklega að kenna fláningu,
og hvernig ganga skyldi frá
kroppunum, en fláningunni
hafði víða verið skaðlega ábóta-
vant. Svo mikið hefir áunnizt
með þessum námskeiðum, og
fyrir starfsemi þeirra, sém á-
huga hafa haft á því að bæta
meðferð kjötsins, að s.l. haust
var þaö kjöt, sem flutt var til
Englands vel flegið, og allur
frágangur þess yfirleitt betri en
áður.
Undirritaður var tvívegis með
forstjóra S. í. S. í Leith, hr. Sig-
ursteini Magnússyni, við skoðun
á íslenzka kjötinu við komu
þess til London, og létu ýmsir
viðstaddir í ljós undrun sína á
því hve mun betri væri allur
frágangur á kjötinu en áður
hefði tíðkazt.
í haust mun ekkert slátrara-
námskeið verða haldið, í þeirri
von, að þeir, sem tóku þátt í
námskeiðunum undanfarin ár,
hafi nú næga þekkingu á því
sem gera þarf. Það ætti og að
vera kappsmál allra sláturhús-
stjóra, fláningsmanna og ann-
ara, sem við slátrun fjárins og
verkun og mat kjötsins vinna,
að vanda enn meira alla með-
ferð kjötsins og bæta úr því,
sem enn fer miður í þeim efn-
um, svo að árangurinn nú í
haust verði enn glæsilegri en s.
1. haust. En eins og áður, hefir
oft verið bent á bæði af undir-
rituðum og öðrum, þá hefir út-
lit kjötsins mjög mikil áhrif á
sölumöguleika þess og verð.
Meo þessum skrifum vil ég
enn einu sinni brýna fyrir fjár-
eigendum og starfsmönnum
þeirra við sláturhúsin, hvað
þeir geta gert til þess að bæta
sláturfjárafurðirnar með heppi-
legri meðferð fjárins á haust-
in og vandvirkni við slátrun og
vörumat.
Meðferð fjárins
á laaustín.
Dilkarnir sem gengið hafa
allt sumarið á afréttum ó-
hreyfðir af mannavöldum, eru
mjög viðkvæmir, og tapa fljótt
holdum, þegar þeir verða fyrir
misfellum í fjárragi og rekstrum
á haustin.
Fáir, sem ekki hafa beinlínis
gert athuganir á þvi hve haust-
lömbin léttast við fjárrag og
rekstra, gera sér ljóst, hve gíf-
urleg tjón hlýzt af slíku og
hve mikið mætti draga úr því
án tilfinnanlegs kostnaðar. En
rýrnun fjárins er ekki eina
tjónið, sem hlýzt af því að reka
lömbin viðstöðulaust óraleiðir í
löngum áföngum, af afréttun-
um til sláturhúsanna. Við þreyt-
una af rekstrinum myndast súr
í vöðvunum, þeir verða dökk-
rauðir við það að vöðva-hæmo-
globinið (dökkrautt efni, sem
inniheldur járn) í þeim vex og
einnig hættir blóði við að sitja
eftir í þreyttu vöðvunum. Allt
þetta spillir útliti kjötsins og
gerir því hættara við að skemm-
ast og ljókka (blakkna) við
geymsluna. Bændur verða því
að forðast að reka féð hratt,
hundbeita það í smalamennsk-
um eða rekstri, eða láta það
verða fyrir nokkru óþarfa
hnjaski eða sveltu við réttir o.
s. frv.
Væri þörf að stytta dagleiðir í
fjallgöngum á víðáttumiklum
afréttum. Forðast verður eftir
megni að reka mjög stórar fjár-
breiður saman til sömu skila-
réttar á haustin. Það veldur því
að sundurdráttur fjárins stend-
ur mjög lengi yfir, stundum á
annan sólarhring. Allan þann
tíma stendur féð í sveltu, eftir
að hafa verið rekið sumstaðar
dögum saman úr afréttum til
rétta. Við þetta bætist það, að
allur þorri dilkanna villist frá
mæðrum sínum í þessu ragi, því
féð er oft orðið sinnulaust af
hungri, þegar það kemur heim
til sín úr réttunum. Þá taka
dilkarnir að leggja af og halda
því oft áfram, þar til þeim er
lógað, en slátrun er oft ekki
lokið fyrr en þremur til fjórum
vikum eftir réttir. Hvílíkt tjón
bændur verða fyrir vegna þessa,
er ómetanlegt, en ekki er hægt
að fyrirbyggja það með öllu.
Það má þó draga úr því með
ýmsu móti, t. d. er víða hægt aö
smala því fé, sem safnazt að af-
réttargirðingunum síðari hluta
sumars og rétta það áður en
farið er í aðalgöngur. Þrennt
vinnst með því: fyrst að þetta
fé lendir í litlu ragi og dilkarn-
ir þurfa ekki að villast frá
mæðrum sínum, í öðru lagi
kemst það í góða heimahaga, í
stað þess að standa við girðing-
arnar á troðnum og bitnum af-
rétti, og í þriðja lagi fækkar það
því fé, sem rekið er til aðal-
rétta, svo að meðferð fjárins í
þeim getur orðið betri.
í réttum eiga fjáreigendur að
reyna að draga lömbin sam-
tímis fullorðna fénu, eða held-
ur á undan því, en láta þau ekki
standa eftir í almenningi og
þvælast þar fram og aftur allan
daginn, eins og raun ber oft
vitni um í fjármörgum réttum.
Aldrei má taka í ull á kindum,
né berja þær með svipu-ólum.
Hvorutveggja mer kjötið og fell-
ir það frá því að vera hæft til
útflutnings frosið, auk þess sem
það er ómannúölegt. Kollótt fé
á að draga með því að halda
undir bógana.
Nokkur brögð eru að því, að
hundbitið fé komi til sláturhús-
anna. Slíkt má ekki viðgangast.
Kroppar af hundbitnum kind-
um eru óhæfir til útflutnings
frosnir, og verða því allir salt-
aðir, en þar sem saltkjöt er nú
orðið ætíð verðlægra en freð-
kjöt, verður eigandinn fyrir all-
miklu tjóni. Grimmum hundum
verður að farga, en ala upp
hunda af meinlausari og betri
kynjum.