Tíminn - 16.09.1938, Blaðsíða 4
160
TÍMINN
Eftir Böðvar Magnússon 4 Laugarvatni
Rœða Jónasar Jónss.
(Frh. af 1. slðu.)
í þessu musteri íslenzkrar
tungu í Reykjavík er Sigurður
Nordal hofgoði, og hann nýtur í
því starfi hins fyllsta trausts
allra, sem skilja íslenzkt mál og
dómbærir eru um andleg mál-
efni. Eftir heimsókn sína til
landa í Vesturheimi fyrir nokkr-
um árum, kom Sigurður Nordal
með frumdrög að stefnuskrá
fyrir málbaráttu íslendinga í
Vesturheimi. Og þessi frumdrög
eru að minni hyggju það lang-
bezta og djúpsæjasta, sem sagt
hefir verið um það mál.
Sigurður Nordal viðurkennir
að sjálfsögðu nauðsyn íslend-
inga til að nema til fulls þjóð-
tunguna i landinu. Við það mál
verður bundinn meginhluti
hinnar daglegu lífsbaráttu. Svo
bætir Nordal við: Menntaþjóðir
Norðurálfunnar og ekki sízt
Englendingar, hafa um langa
stund lagt stund á að nema eitt
og helzt tvö sígild mál, grísku
og latínu. Þessi mál eru bæði
dauðar tungur. Það má með
sanni segja, að aldaraðir séu
liðnar síðan ritaðar voru á þess-
um málum lífrænar bókmennt-
ir. En Englendingar leggja
stund á þesar tungur til að
þjálfa æskuna með erfiðu
tungumáli og til að fága smekk
ungra menntamanna með því að
þeir geti lesið á frummálinu
hin fornu snilldarverk Grikkja
og Rómverja.
Ef það er hyggileg ráðstöfun,
af því fólki í engilsaxneskum
löndum, sem mestu fórnar
vegna uppeldis barna sinna, að
verja miklum tíma af margra
ára námi, til að kenna nokkuð
í hinum dauðu forntungum lat-
ínu og grísku, vegna erfiðrar
málfræði og sígildra bókmennta,
þá er auðskilið, að enskumæl-
andi íslendingar í Vesturheimi
geta sér til stórmikils ávinnings
stundað íslenzku sem mennt-
andi menningarmál. Því fremur
er ástæða til fyrir íslendinga í
enskumælandi löndum, að
unna sér þessa hlutskiptis, þar
sem íslenzkan hefir alla sömu
kosti og gömlu suðrænu málin;
er auk þess lifandi tunga, töluð
af hverju mannsbarni í stóru
landi og liggur enn lífræn og
sterk á vörum og í hugum mörg
þúsund íslendinga í hinum nýja
heimi.
Með þessari hugmynd Sig-
urðar Nordals er fenginn glögg-
ur grundvöllur að framtíðar-
starfi þjóðrækinna íslendinga
vegira móðurmálsins. í háskóla
íslands í Reykjavík verður meg-
instund lögð á íslenzk fræði.
Þangað leita allir, sem þau
fræði vilja stunda, svo sem bezt
má vera. Frá þeirri stofnun
dreifast út um allan heim kunn-
áttumenn í þeirri einu forn-
tungu, sem er í einu lifandi
máli og sígilt frá fornöld. En í
þeirri sókn, sem hafin er nú
þegar í Vesturheimi, bæði til að
gera íslenzku að viðurkenndri
háskólanámsgrein og að fáguðu
menningarmáli fyrir yngri kyn-
slóð þá, sem borin er af nor-
rænum stofni, mun hitinn og
þunginn falla á íslendinga
vestan hafs. Þeir munu líka
manna fúsastir að viðurkenna,
að til mikils sé að vinna, þegar
hin enskumælandi kynslóð
ungra íslendinga getur notað
mál feðra sinna og mæðra sem
fullkomna menningartungu,
eins og menn af öðrum þjóð-
flokkum nota grísku og latínu.
Með þessum hætti hefir íslenzk-
an í Vesturheimi fengið þann
sess, sem henni ber til eðlilegur
réttur, ef ekki er hallað' máli af
óviðkomandi orsökum.
Ég vil að lokum þessa máls
minnast á eitt atriði af fjöl-
mörgum, sem koma í huga minn
um framtíðarstarfsemi íslend-
inga yfir hafið. Nú er verið
heima á íslandi að gera góða
kvikmynd af landslagi, at-
vinnulífi, byggingum, ræktun o.
s. frv. Einhver litill hluti af
þessari kvikmynd mun verða
sýndur í New York að ári. En
það er von mín, að áður en svo
langt er komið, hafi þessi kvik-
mynd farið sigurför um allar
byggðir og bæi íslendinga í
Vesturheimi. Fyrir eldri kyn-
slóðina, sem sér ísland enn í
hillingum æskuáranna, myndi
slík mynd verða kærkomin.
Hún myndi sýna þeim ísland
eins vel og unnt er að sýna
land, án þess að sjá það með
eigin augum. Og fyrir yngri
kynslóðina, sem fædd er vestan
hafs myndi, að ég hygg, slík
mynd vekja samúð og trú á
gildi íslenzkrar menningar.
Mér finnst sennilegt að takast
megi áð koma þessari hugmynd
í framkvæmd. En ég vildi mega
vona að jafnhliða þessari
myndasýningu frá móðurland-
inu kæmi önnur framkvæmd, og
að gerð yrði önnur kvikmynd af
byggðum og bæjum íslendinga í
Vesturheimi. Þar myndi koma
öll þróun byggðanna: bjálka-
húsin, ófullkomnu skýlin, sem
fylgdu næst á eftir og loks hí-
býli manna í borgum og byggð-
um, eins og þau eru nú. Þar
myndi bóndinn sjást á akrinum,
fiskimaðurinn í bátnum sínum,
húsfreyjan við sín heimilisstörf,
börnin að námi og leikjum. Þá
kæmu prestar, læknar, kaup-
menn, verksmiðjueigendur, lög-
menn og stjórnmálamenn, hver
við sína vinnu. Með þessum
hætti væri fengin varanleg
mynd af landnámi íslendinga
eftir 70 ára þróun. Það væri
mikils virði sem heimild land-
námssögu íslendinga. En fyrir
þjóðina í gamla landinu yrði
það ógleymanleg sjón að sjá
bera fyrir augun hið mikla land-
nám íslendinga í Vesturheimi,
hið mikla starf, sem þar hefir
verið unnið og hina glæsilegu
kynslóð af íslenzkum uppruna,
sem nú byggir þennan vestur-
veg.
Hér á þessari samkomu eru í-
búar Winnipegborgar í þús-
undatali og mikill fjöldi annara
íslendinga úr Manitoba-fylki.
Hér er mest þéttbýli af íslend-
ingum vestan hafs, og Winni-
pegborg er næst eftir Reykja-
vík fjölmennast íslendinga-
heimili í víðri veröld. Winnipeg-
borg hefir verið og mun verða
höfuðsetur íslendinga í Vestur-
heimi. Þar búa flestir íslend-
ingar. Þar verður aðalheim-
kynni hinnar þjóðlegu starf-
semi íslendinga vestan hafs.
Þessari vegsemd fylgir vandi, en
ég þykist þess fullviss, að ís-
lendingar í Winnipeg muni enn
sem fyr reynast vaxnir að leysa
þann vanda, sem leiöir af for-
ustu þjóðernismálanna. Frá
Winnipeg munu áhrifin af
menningarbaráttu íslendinga
vestan hafs berast um Banda-
ríkin og Kanada til íslendinga
í Norður-Ameríku.
Eftir undangengna land-
námsbaráttu báðum megin hafs
af hálfu íslendinga sýnist að-
staðan nú vera orðin með þeim
hætti, að þjóðin geti hafið bar-
áttu fyrir nýjum málefnum.
Forfeður okkar hafa í fornöld
skapað merkilegt lýðræðis-
skipulag og haldið í heiðri lýð-
veldisstjórn í nálega fjórar
aldir. Þeir hafa þroskað íslenzk-
una svo, að hún varð sígilt mál.
Þeir hafa skapað fjölbreyttar
bókmenntir, sem eiga sæti í
fyrstu röð, þótt miðað sé við
afrek stórþjóða. Þetta er mikið
afrek,, en ef til vill er hitt ekki
minna, er íslendingar geymdu
og varðveittu þessar bókmennt-
ir gegnum hörmungarbaráttu
margra alda. Það mætti heita
furðulegt, ef erfingjum þessara
fjársjóða þætti sér ofvaxið að
neyta nú bættrar aðstöðu með
því að berjast fyrir því, að ís-
lenzkan með sínum sígildu bók-
menntum fái að njóta fyllstu
viðuxkenningar í menntalífi
engilsaxneskra þjóða.
För Leifs Eiríkssonar til Ame-
ríku var mikið þrekvlrki. Bar-
átta íslendinga til landa og
trausts í Norður-Ameríku var'
líka afreksverk. Þriðja land-
námið biður hinna ungu kyn-
slóða. Sigurður Nordal hefir úr
hofi íslenzkrar tungu bent
æskumönnum íslendinga í
Vesturheimi inn í hið fyrir-
heitna landþjóðlegrar og alþjóð-
legrar íslenzkrar menntunar.
Ég treysti því að slíkri bend-
ingu verði vel tekið. Og heim-
an frá íslandi munu landar í
Vesturheimi, bæði eldri og yngri,
finna sterka viðleitni til að
komast á sömu bylgjulengd og
þeir góðu íslendingar vestan-
hafs, sem hafa unnað landinu,
þjóðerninu og tungunni, þó að
þeir væru komnir í vonlausa
fjarlægð frá ættlandi sínu.
Framundan er samhuga sókn
íslendinga. Hendur góðra
frænda brúa hafið mikla. Veldi
Ingólfs Arnarsonar og Leifs
heppna munu aldrei aðskilin í
andans heimi. Landar í Vestur-
heimi, hlutverk ykkar er stórt
og sigurlaun mikil.
Jónas Jónsson.
Knúiur Arngrímsson
(Frh. af 1. slðu.)
anna og svínaríið í útvarpinu.
„Ólán“ mitt er það, að ég hefi
meiri og meiri skömm á þeim
mönnum, sem með völdin fara í
þessu landi, eftir því sem ég
kynnist betur hugsunarhætti
þeirra og breytni, stráksskapn-
um og ósvífninni, rostanum,
kúgunarandanum, heimsku
þeirra og illgirni. „Ólán“ mitt er
það, að ég met vitmenn meira
en flón, drengskaparmenn meira
en óþokka“.
Menn beri saman þessi um-
mæli Árna og kenningar Knúts
Arngrímssonar. Knútur sagði:
Gefið andstæðingunum aldrei
rétt, eignið þeim allt illt, teljið
ykkur algóða og einu mennina,
sem geti frelsað föðurlandið.
Árni íylgir þessari kenningu
mjög dyggilega: Sjálfstæðis-
menn eru vitmenn og dreng-
skaparmenn, andstæðingarnir
eru flón, óþokkar, löðurmenni og
ókindur, fullir af strákskap, ó-
svífni, rosta kúgunaranda,
heimsku og illgirni! Það er vissu-
lega vafasamt, hvort Knútur
getur, þó stórorður sé, útmálað
kenningar sínar öllu betur en
þetta.
Sama er að segja um hinar
málefnalegu fullyrðingar Árna.
Hann eignar, andstæðingunum
allt það, sem miður fer og raun-
ar miklu meira, ber sér síðan á
brjóst eins og fariseinn og segir:
Ég hefi ekki viljað segja annað
en sannleikann og þessvegna er
ég ofsóttur! „Ólán mitt er“, seg-
ir hann, „að ég hefi ekki viljað
Ijúga um fjárhag landsins, glöt-
un lánstraustsins, taprekstur at-
vinnuveganna o. s. frv. En
halda húsbændur Árna virkilega
að þetta fariseahjal verði tekið
trúanlegra en sjálfar staðreynd-
irnar? Halda þeir að þjóðin láti
allar blekkingar hans um fjár-
málastjórnina villa sér sýn?
Halda þeir að menn trúi því, að
Árni segi það til að „fræða þjóð-
ina“, en ekki eftir fyrirskipun, að
lánstraust landsins sé glatað, þó
6 millj. kr. hafa verið teknar að
láni erlendis á þessu ári? Halda
þeir að menn trúi því að tap-
rekstur togaraútgerðarinnar
stafi af skattastefnu ríkisstjórn-
arinnar, en eigi ekki að neinu
leyti rætur að rekja til aflaleys-
Framhald.
Þegar komið var úr Gróðrar-
stöðinni, var matazt.
Um kl. 2 skiptist ferðafólkið.
Aðalhópurinn fór fram að
Saurbæ. Hafði Búnaðarfélag
Saurbæj arhrepps boðið Sunn-
lendingum þangað upp á góð-
gerðir, sem voru vel úti látnar.
Voru Eyfirðingar með í förinni,
sem greiðlega leystu úr spurn-
ingum hinna foxvitnu Sunn-
lendinga. Að austanverði Eyja-
fjarðará blasa við kornakrar
Kaupfélags Eyfirðinga. Þar
sjást líka gróðrarskálar þess,
isins, markaðshrunsins, verð-
fallsins eða þess, að útgerðar-
menn hafa svikizt um að safna
varasjóðum á góðu árunum, en
í þess stað eytt gróðanum í ó-
þarfa eyðslu eins og t. d. nú
seinast til að launa Árna fyrir
að skrifa í Mbl. og til bygging-
ar hins mikla skrauthýsis Ric.
Thors? Eða halda þeir það mála-
færslu, sem gangi í eyru alrnenn-
ings, að láta Vísi skamma fjár-
málaráðherrann fyrir að segja
dönskum blöðum frá fisksölu til
Spánarstjórnar, því það gefi
njósnurum Francos ofmikla vís-
bendingu, en fyrirskipa Árna frá
Múla nokkrum dögum seinna að
skamma f j ármálaráðherrann
fyrir það þekkingarleysi, að hafa
ekki vitað um þessa sölu, er hann
talaði við dönsk blöð? Halda
þeir virkilega að almenningur
taki allt slíkt, sem sagt er, góða
og gilda vöru, ef sögumaðurinn
síðan ber sér á brjóst á eftir og
segir: Ég er skammaður fyrir
það að hafa ekki fengizt til að
Ijúga?!!
Nei, forvígismenn Sjálfstæðis.
flokksins mega vera vissir um
þao, að þessi ritháttur og mál-
flutningur Árna frá Múla og
Knúts Arngrímssonar verður
fordæmdui’ af þjóöinni. Það er
vissulega óskir mikils meirihluta
þjóðarinnar að stjórnmálaskrif
biaöanna veröi meira rökræður
um málefni, en minna órök-
studdar persónulegar skammir
og stráksleg brigzlyrði. Þó slík
bardagamennska hafi heppnast
nazistum og kommúnistum á
nokkrum stöðum erlendis er á-
reiöanlegt, að hún samrýmist
ekki skapgerð íslenzku þjóðar-
innar. Sj álfstæðisflokkurinn
verður líka að gera sér ljóst, að
meðan hann telur sig lýðræðis-
flokk, eru gerðar meiri kröfur til
hans i þessum efnum en ofbeld-
isflokkanna. Það er líka vitan-
legt, að meginþorri Sjálfstæðis-
manna hefir andstyggð á þessum
skrifum Árna og Knúts og finn-
ast þau, eins og rétt er, blettur á
flokknum. Þó slík skrif séu mjög
vel til þess fallin að veikja fylgi
Sj álfstæðisflokksins, verður samt
að vænta þess, að hinir betri
kraftar flokksins geti haft þau
áhrif, aö þeim verði hætt og
þeim menn fjarlægðir, sem
þannig setja sorabrag á íslenzka
blaðamennsku og gefa helzt tii
kynna að stjórnmálabaráttan
hér sé háð af óþjóðalýð og var-
mennum.
Með því legði Sjálfstæðisflokk-
urinn fram sinn skerf til að bæta
hina pólitísku blaðamennsku á
íslandi og afsannaði með því, að
hann ætlaði að fylgja fordæmi
nazista um vinnubrögö. Að þessu
eiga því beztu menn flokksins að
vinna, en auðnist þeim ekki að
hafa þau áhrif, sem þeir vildu,
ættu þeir að gera sér grein fyrir,
hvort þeir eigi eftirleiðis nokkra
samleið með Sjálfstæðisflokkn-
um.
sem hvorutveggja virtist í
blóma.
Einar á Eyrarlandi og kon-
urnar, sem fara vildu að sjá
Laugalandsskólann, svo og
Böðvar Magnússon, sem svo var
nú samvizkusamur aö vilja ekki
sleppa Einari með allt þetta
kvenfólk einum, hvað sem fyrir
kæmi, fóru fram að Laugalandi
og skoðuðu kvennaskóla þenn-
an, sem að mörgu er nú talinn
sá fullkomnasti til sveita.
Mér þótti vænt um að geta
átt kost á að sjá þennan skóla,
sem nú er yngstur, því fremur
sem þarna fór saman ljómandi
skemmtilegt samferðafólk, þar
sem voru margar ágætar hús-
freyjur og heimasætur, sem
bezt skilja þörfina á kvenna-
skóla í sveit, og ágætur leið-
sögumaður, sem ekki einungis
rataði veginn, heldur hafði
verið með í öllu því, sem að
skóla þessum varð að mestu
liði.
Við dvöldum dálitla stund í
skólanum og skoðuðum hann
og þótti konunum mikið til þess
koma, hvað allt var þarna
myndarlegt og íslenzkt. Allir
innanhússmunir voru smíðaöir
af sama manni á Akureyri,
klæddir með ljómandi fallegu,
innlendu taui. Allt er húsið
hitað upp með hveravatni. Skól-
inn með öllu eins og hann er
nú, kostaði um 120 þús. krónur,
og er nú skuldlaus með öllu og
er það vel að verið af Eyfirðing-
um. Að hálfu mun ríkissjóður
hafa lagt til hans, en hinn
helminginn hafa Eyfirðingar
lagt fram. Gamlan skólasjóð
áttu þeir, að mig minnir, 15000
krónur. Kaupfélagið gaf 10000,
hitt mun mestallt hafa verið
lagt fram af sýslunni. Samband
íslenzkra samvinnufélaga gaf
þó ríflega fjárupphæð. Skóla-
gjald er þar krónur 60 fyrir
hverja stúlku um veturinn, en
fæðiskostnaður var um 1.00 á
dag, eða um kr. 300 alls yfir
veturinn. Kennslu er skipt
þannig, að eldhússtörf eru
fyrri partinn, en síðari hluta
dagsins er skipt til innanhúss-
starfa, vefnaðar, sauma o. s.
frv.
Eftir að gestirnir höfðu skoð-
að skólann úti og inni, bauð
skólastjórinn, ungfrú Valgerður
Halldórsdóttir frá Hvanneyri,
öllum upp á vel úti látnar góð-
gerðir, og fylgdi svo hópnum
fram að Saurbæ, og inn á Akur-
eyri.
Yfir borðum skýrði Einar
ferðafólkinu frá sögu skólans,
en frú Halldóra Guðmunds-
dóttir frá Miðengi þakkaði fyr-
ir hönd kvennanna, með fáum
en vel völdum orðum. Það er ég
viss um, að á þessari stundu
óskuðu sunnlenzku konurnar
þess eins, að við Sunnlendingar
ættum j af n myndarlegan
kvennaskóla handa húsmæöra-
efnum okkar, sem Laugalands-
skólinn er.
Þegar upp frá borðum var
staðið, var haldið suður Eyja-
fjörð, fram að Grund, þvi mikla
höfðingjasetri að fornu og nýju.
Skoðuðu gestirnir kirkjuna
undir leiðsögu Einars. Þótti
gestunum mikið til um fegurð
kirkjunnar, sem er verk Magn-
úsar Sigurðssonar, sem lengi
bjó á Grund. Mun hún að
mörgu leyti vera talin fegursta
kirkja landsins. Eiginlega hafði
nú Einar ekki búizt við að geta
farið lengra með okkur vegna
króksins að Laugalandi, en
þegar við sáum ekki til bílanna
Minmngarord
(Framhald af 3. síðu.)
isiönaði og hannyrðum, og lagði
á það haga hönd. Átti hún
frumkvæði að við föður sinn,
sem er ágætur smiður, ýmsri til-
breytni frá því venjulega um
smíði og útlit húsgagna svo að
betur mátti fara, en hann smíð-
aði eftir teikningu, er hún
gerði. Hún var einkar prúð í
allri framkomu og stillt. Hugði
aldrei á hefndir, þótt fyrir rang-
sleitni yrði; hafði þó trausta og
skýrt mótaða skapgerð.
Þótt fráfall hennar bæri að
með skjótum og óvenjulegum
hætti, átti banamein hennar
þann aðdraganda, að henni var
orðið grunsamt um hvert
stefndi. Og þeirri alvöru tók
hún með frábærri stillingu, sem
aldrei haggaðist.
Einn hinn harmljúfasti þátt-
ur i fornbókmenntunum ís-
lenzku, er hin fáorða lýsing á
harmi Helgu Þorsteinsdóttur
eftir fall Gunnlaugs orms-
tungu. Henni var þá hugfró að
rekj a skikkj una Gunnlaugs-
naut, „ok horfði þar á löng-
um“. Hvort höfundur Gunn-
laugs sögu hefir hér farið eftir
sannsögulegum heimildum læt
ég aö sjálfsögðu ósagt. Þykir
mér þó sennilegast, að hér sé
um líkingu eina að ræða, þar
sem skikkjan táknar minning-
una, sem Helga átti eftir Gunn-
laug látinn. Við erum öll, með-
an við dveljum hér, frá vöggu
til hinzta dags, að vefa og
móta slíka skikkju og látum
hana eftir ástvinum okkar og
öðrum samferðamönnum þegar
er við föllum frá.
Því má sízt leyna, að miklu
þykir okkur nú skipta, sem
þekkjum Þóru í Höfða og vilj-
um fegnir mýkja harmsstríð
sifjaliðs hennar, að skikkjan
hennar var með ágætum vel
gerð og laðandi fögur.
24. des. 1937.
Kolbeinn Kristinsson.
frá Saurbæ, ákvað hann, að
við skyldum halda áfram þang-
að til aö við mættum þeim, og
svo var gert. Fórum við fram-
hjá Möðruvöllum, þar sem
Guömundur ríki bjó, og hafði
100 kýr og 100 hjón. Við þann
bæ og mann könnuðust allir.
Svo var komið að Saurbæ, og
var þá aðalhópurinn um það
bil að enda samsætið, sem nú
tafðist við óvænta komu Einars
með allt kvenfólkið. Var auð-
sær gleðisvipur á bændunum,
þegar þeir sáu allar konurnar
heimtar aftur. Einar hafði tíma
til að sýna okkur Saurbæjar-
kirkju áður en inn var sezt; er
hún hrörleg mjög og talin ein
hrörlegasta kirkja landsins af
þremur torfkirkjum; ekki sízt
stakk hún nú æði mikið í stúf
við nágrannasystur sína,
Grundarkirkju. En guðshús er
hún nú samt eins og Grundar-
kirkja, þótt fátæklegri sé að
ytra útliti. Þar var líkkista inni,
sem minnti okkur á fallvaltleika
lifsins, þótt við værum sjálf að
leika okkur. (Framh.)
Bálfarafélag fslands.
Skrifstofa: Hafnarstrœti 5.
Félagsskírteini (æfigjald) kosta 10 kr.
Skírteini, sem tryggja bálför, kosta 100
krónur, og má greiða þau í fernu lagi,
á einu ári. Allar nánari upplýslngar á
skrifstofu félagsins. Sími 4658.
t'tlirciðið TÍIANN
Ritstjóri: Gísli Guðmundsson.
Prentsmiðjan Edda h.f.