Tíminn - 04.10.1938, Qupperneq 1
RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsi, Lindargötu 1D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTQEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Lindargötu 1D.
Sími: 2323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Símar: 3948 og 3720.
22. árg.
Reykjavík, þriðjudaginii 4. okt. 1938.
48. blað
Niðursuðaverksmíðja S.I.F.
SJALDGÆFT HJÚSKAPARAFMÆLI
Duff Cooper og frú hans, sem talin er einhver fegursta kona Englands
og stendur mjög framarlega í samkvæmislífi enska aðalsins Hún var áður
fræg leikkona og meðan Duff Cooper var óþekktur sem stjórnmálamaður
var hann stundum nefndur í gamni „maður lady Diönu“! Duff Cooper
er 48 ára, tók þátt í heimsstyrjöldinni, varð þingmaður 1924, hermála-
ráðherra 1935—37 og síðan flotamálaráðherra. Hann er rithöfundur góður
og hefir m. a. skrifað æfisögu Haigs jarls,
Chamberlain afstýrði stríðs-
hættu, sem hann haíðí skapað
Yngrí stjóinmálaleiðtogar íhaldsilokksins
vilja vernda heiður Englands
tekin til starfa
Hún á að geta fram-
leitt 40 teg. af niður-
soðnum fiskafurðum.
Árlegur útflutningur
IVorðmanna á slíkum
vörum nemur 30—35.
rnillj. kr.
Stiórn Sölusambands ís-
lenzkra fiskframleiðenda
hefir í sumar látið reisa
vandaða niðursuðuverk-
smiðju hér í bænum. Var
hún opnuð síðastl. laugar-
dag að viðstöddum fulltrú-
um á aðalfundi S. í. F. og
ýmsum boðsgestum.
Verksmiðjan er í stóru tvílyftu
steinsteypuhúsi. Fylgir því all-
stór lóð til geymslu hráefna.
Hefir húsið og lóðin kostað 136
þús kr., en vélar og uppsetning
þeirra um 83 þús. kr. Vélarnar
eru frá norsku firma og hafa
erlendir sérfræðingar, sem
fengnir hafa verið til að skoða
verksmiðjuna, látið svo ummælt,
að hún væri fyllilega sambæri-
leg við nýtízku verksmiðjur á
Norðurlöndum.
Verksmiðjunni er ætlað að
sjóða niður allar íslenzkar fisk-
tegundir, sem ætla má að mark_
aður fáist fyrir. Nú þegar hefir
verksmiðjan gert tilraunir með
eftirfarandi afurðir: Soðinn
þorsk, reykta og soðna murtu,
síld, allskonar teg., sjólax (ufsa)
tvennskonar teg., krækling,
humar, hrogn og lax. Er öllum
þessum vörum komið fyrir í
smekklegum umbúðum. Alls á
verksmiðjan að geta framleitt
um 40 mismunandi tegundir af
niðursoðnum fiskafurðum.
„Aðrar þjóðir, sem keppa við
oss í fiskveiðum", sagði form.
S. í. F., Magnús Sigurðsson
bankastjóri, þegar hann opnaði
verksmiðjuna, „flytja út fisk-
niðursuðuafurðir fyrir tugi mill-
jóna á ári, en vér höfum ávallt
verið eftirbátar þeirra í því. Nú
er byrjunin hafin og von vor er
það, að vér getum staðið þeim
fyllilega á sporði í framtíðinni
í þessum efnum og munum
leggja höfuðáherzlu á vörugæði
til þess að ná mörkuðum fyrir
sölu á vörunni. Vér íslendingar
höfum þá trú, að íslenzki fisk-
urinn sé bezti fiskur í heimi,
og þá trú verðum vér að berja
inn í hausinn á öðrum þjóðum
og sigra á þvi“.
Til þess að tryggja það, að
meðferð vörunnar væri sam-
kvæmt ítrustu kröfum hefir
stjórn S. í. F. fengið hingað til
ráða forstöðumann „vísindalegu
rannsóknarstofnunar þýzka
fiskiðnaðarins“ og hefir sú
stofnun tekið að sér að hafa
með höndum rannsóknir á
framleiðslu verksmiðjunnar.
Það mun tilætlun verksmiðju-
stjórnarinnar að framleiða ekki
neitt að ráði til útflutnings
fyrst um sinn, heldur gera sem
ítrastar tilraunir til að vanda
gæði vörunnar.
Formaður verksmiðjunnar er
Þorvaldur Guðmundsson niður-
suðumaður. Auk hans vinna
orðið um 15 stúikur við verk-
smiðjuna.
Ríkissjóður hefir veitt S. í. F.
30 þús. kr. styrk til verksmiðj-
unnar samkv. lögum um fiski-
málanefnd.
Af nágrannaþjóöum okkar eru
Norðmenn komnir lengst í nið-
ursuðu fiskafurða. Flytja þeir
árlega út niðursoðnar fiskafurð-
ir fyrir 30—35 millj. kr. Útflutn-
ingur Svía er 5—6 millj. árlega.
Meira en helmingur af þessum
S. 1. sunnudag, 2. október,
áttu þau Ólafur Ögmundsson og
Vilborg Þorbjarnardóttir svo-
kallað demantsbrúðkaup. Voru
þann dag 65 ár liðin frá giftingu
þeirra. Ólafur á 94 ára afmæli
í dag, en Vilborg varð 95 ára í
júnímánuði í sumar. Þau bjuggu
að Lágafelli í Austur-Landeyj-
um, þar til sonur þeirra, Sæ-
mundur Ólafsson hreppsnefnd-
afurðum er selt til Bandaríkj-
anna. Næstbeztu markaðslönd-
in eru England og Afríka.
Japanir standa einnig mjög
framarlega í niðursuðuiðnaðin-
um, en þeir selja lítið á þeim
mörkuðum, sem eru næstir okk_
ur. í Frakklandi og Portugal er
fiskniðursuða einnig talsverð
atvinnugrein.
Niðursuðuverksmiðja S. í. F.
er eiginlega fyrsta fyrir-
tækið hér á landi, sem fram-
leiðir sllkar vörur til útflutn-
ings. Sláturfélag Suðurlands
hefir að vísu starfrækt niður-
suðuverksmiðju undanfarin ár,
en nær eingöngu framleitt fyrir
heimamarkaðinn. Niðursuðu-
verksmiðjan á ísafirði hefir ein-
göngu soðið niður rækjur. Nið-
ursuðuverksmiðjan á Bíldudal
er líka aðallega ætlað að fást
við niðursuðu á rækjum.
Þorskaflinn á öllu landinu var orð-
inn í seinustu mánaðarlok 35.413 smál.
og er það rúmum 8000 smál. meira en
á sama tíma í fyrra. í september-
mánuði hefir aflinn orðið um ^1000
smál. og er það óvenjulega mikil veiði
á þeim tíma. Meginhlutinn af þeim
afla hefir veiðst norðanlands.
t t r
í mánaðarlokin var saltsíldaraflinn
orðinn 341.611 tn. og bræðslusíldar-
aflinn 1.527.128 hl. Á sama tíma í
fyrra var saltsíldaraflinn 210.684 tn.
og bræðslusíldaraflinn 2.170.360 hl.
Nokkrii- bátar stunda enn rekneta-
veiðar nyröra og í Faxaflóa. Var góð
veiði nyrðra siðari hluta siðastl. viku.
t r r
Um mánaðamótin var búið að slátra
á öllu landinu um 120 þús dilkum og
var meðalþunginn um 14V& kg. eða
um einu kg. meira en í fyrra. Vænstu
dilkarnir eru eins og venjulega á
Hólmavík, Borðeyri, Hvammstanga,
Króksfjarðarnesi og Búðardal. Vænsti
dilkurinn, sem enn hefir verið slátrað
í haust, var var frá Deildartungu. Var
kjötþungi hans 2614 kg. Hann var
borinn 6 maí og var slátrað í síðastl.
viku.
r r r
Fyrir tveim árum siðan lét Kaup-
félagEyfirðinga reisa vindmyllu til raf-
lýsingar á kornyrkjubúi sínu í Klauf í
Eyjafirði. í sumar hefir ný vindmylla
aroddviti, tók við búi af þeim,
laust eftir aldamót, en á Lága-
felli hafa gömlu hjónin dvalið
alla tíð síðan. Ólafur er þrotinn
að heilsu og hefir ekki haft
ferlivist um allmörg ár, en Vil-
borg er hin ernasta og situr
sjaldnast auðum höndum. Sam-
búð gömlu hjónanna er þó enn
lengri en þetta. Þau höfðu bú-
ið saman í sjö ár áður en þau
giftust.
Tékkar semja víð
PólverjaogUngverja
Tékkar hafa gengið að kröf-
um Pólverja um að afhenda
þeim Teschen. Landshluti þessi
hefir alltaf verið þrætuepli milli
landanna. Tóku Tékkar hann
með valdi 1919 og fengu hann
síðan dæmdan í sinn hlut á al-
þjóðaráðstefnu, sem fjallaði um
þessi mál. Búa á þessu svæði
um 80 þús. Pólverja, en aðal-
ástæðan til ágreiningsins er sú,
að þarna eru einhverjar auðug-
ustu kolanámur í Mið-Evrópu.
Pólverjar hótuðu Tékkum að
taka Teschen með valdi og hafa
þeir talið ráðlegra að láta und-
an til þess að geta einbeitt
(Framh. á 4. síðu.)
verið relst í sama tilgangi að Snæ-
bjarnarstöðum í Fnjóskadal, hjá Jóni
Ólafssyni bónda þar og Þorsteini
syni hans. Sá Samúel Kristbjarnar-
son rafvirki um uppsetningu hennar,
en járnturninn, sem hún er gerð úr,
var keyptur hjá kaupfélaginu og kost-
aði ásamt vængjum og tilheyrandi út-
búnaði 180 krónur. í sambandi við
þessar vindmyllur eru rafgeymar, sem
fullnægt geta ljósþörfinni, þegar logn-
dagar koma. Þessar vindmyllur geta
aðeins framleitt um 85 vött og eru
því ljósin fremur dauf. Hinsvegar má
hlaða útvarpsrafhlöður þann hluta
dagsins, sem ekki er þörf fyrir raf-
orkuna til annars.
r r r
Gunnlaugur Blöndal listmálari fór
utan í gærkvöldi Hefir hann dvalið
hér heima um fimm mánaða skeið og
málað, einkum hér í Reykjavík eða í
grennd við bæinn. Laust eftir miðjan
nóvembermánuð mun hann efna til
allumfangsmikillar málverkasýningar
í salarkynnum sænska listamannafé-
lagsins í Stokkhólmi Hefir hann í
því skyni meðferðis til Svíþjóðar mik-
ið og dýrmætt safn nýrra málverka.
r r r
Um þessar mundir er verið að vinna
að ýmsum undirbúningi að virkjun
Laxár í Þingeyjarsýslu Er verið að
hefja byggingu skiptistöðvarhúss við
Þingvallastræti, spölkorn ofan við
Sá atburður, sem vakið hefir
mesta athygli í alþjóðamálum
síðan Múnchen-ráðstefnan var
haldin, er lausnarbeiðni enska
flotamálaráðherrans, Duff Coo-
per. Hann lagði lausnarbeiðni
sína fram á laugardaginn og
færði fram þá ástæðu, að hann
væri andvígur stefnu Chamber-
lains í utanríkismálum.
Á þingfundi í gær gerði hann
nánari grein fyrir afstöðu sinni.
Hann gaf greinilega í skyn að
stríðshætta sú, sem Chamber-
lain hefði afstýrt með því að
ofurselja Tékkóslóvakíu, hefði
verið sköpuð af honum sjálfum
og ensku stjórninni. Ef Cham-
berlain hefði í tæka tíð lýst því
nægilega skýrt yfir, að Bretar
myndu veita Tékkum lið, hefði
Hitler aldrei gengið eins langt í
kröfum sinum né undirbúið ó-
frið gegn Tékkóslóvakíu. Hitler
hefði aldrei fundið neina alvöru
í hinum hálfvolgu ræðum, sem
Chamberlain og John Simon
hefðu flutt um afstöðu Breta í
Súdetadeilunni, og þess vegna
talið sér óhætt að fara sinu
Akureyri. Staurar þeir, sem komnir eru,
verða fluttir út í haust. Austur við
Laxá á að ljúka byggingu stöðvarhúss
og íbúðarhúss fyrir stöðvarstjórann,
en stíflan sjálf bíður næsta sumars.
r t r
Eins og kunnugt er keypti danskur
verkfræðingur, Kirk, jörðina Hauka-
dal í Biskupstungum í sumar, í því
skyni að friða skógarleifarnar þar og
gefa síðan íslenzku þjóðinni. Skógar-
kjarrið þar er einkum í hlíðinni vest-
an við bæinn. Gróðurinn hefir sætt
þungum ágangi hin síðari ár af völd-
um sandfoks og niður við Geysi var
oft illverandi í norðanveðrum vegna
sandbylja. — i sumar hefir Hauka-
dalur verið girtur og er girðing sú
um 14 km. löng og mjög vönduð. Var
verkinu lokið nú um síðustu helgi.
r r r
í gær fór fólksbifreið frá Siglufirði
vestur yfir Siglufjarðarskarð, áleiðis
til Reykjavíkur. Hefir bifreið aldrei
farið þessa leið fyrr. Er lagður vegur
aðeins nokkuð upp í skarðið að aust-
an, en úr því reiðgötur einar, vestur í
Fljót. Bifreiðin var níu klukkustundir
að Hrauni í Fljótum.
r r r
Biskupskosningin, sem staðið hefir
yfir undanfarið, lauk um mánaða-
mótin. Höfðu þá 107 af 108 mönnum,
sem kosningarétt áttu, greitt atkvæði.
Talning atkvæðanna fer fram í dag.
fram. Fyrst þegar kunnugt varð
um hervæðingu enska flotans
hefði Hitler dregið úr kröfum
sínum, en þá hefðu stjórnir
Frakklands og Bretlands verið
búnar að láta of mikið undan til
þess að hægt hefði verið að
bjarga Tékkóslóvakíu.
Þá áfellist Duff Cooper
Chamberlain mjög fyrir að hafa
undirritað yfirlýsingu með
Hitler, án þess að ráðfæra sig
við stjórn sína áður.
Duff Cooper virðist fara frá
af svipuðum ástæðum og Ant-
hony Eden. Þeir voru yngstu
menn íhaldsflokksins í stjórn-
inni og hafa mikinn stuðning
allra yngri mannanna í flokkn-
um. Munurinn á sjónarmiði
þeirra og gömlu ráðherranna
hefir verið orðaður á þá leið, að
hann væri bilið á milli tveggja
kynslóða. Gamla kynslóðin
hugsi eingöngu um sig og kaupi
sér frest fyrir hvaða verð, sem
krafið er. Yngri kynslóðin vilji
hinsvegar skapa varanlegan
frið og telji það ómögulegt með
öðru móti en því, að ofbeld-
issinnuðum þjóðaleiðtogum sé
gert ljóst að alþjóðleg samtök
til verndar friðinum séu svo
sterk, að þeim verði sjálfum
fyrir verstu, að beita valdi til að
knýja fram kröfur sínar.
Frá sjónarmiði þessara manna
er lausn Súdetadeilunnar ekki
gerð á kostnað Tékkóslóvakíu,
nema fyrst í stað, hinar endan-
legu afleiðingar bitna á enska
heimsveldinu og bandamanni
þess, Frakklandi. Enska heims-
veldið tapar strax áliti, þar
sem það hefir beygt sig fyrir
hótunum um stríð og fallizt
þess vegna á lausn, sem það
raunverulega telur óréttláta.
„Vér megum ekki“, sagði Eden
í ræðu 21. sept., „kaupa friðinn
svo dýru verði, að það setji blett
á heiður Englands eða brjóti í
bága við skoðanir vorar um
réttlæti. Ef vér gerum það, töp-
um vér sjálfsvirðingu vorri og
virðingu annara“.
Það er þessi hætta, sem Duff
Cooper telur fólgna i lausn
Chamberlains. Undanhaldið
hefir veikt virðingu Englands,
en aukið sjálfstraust fasista-
ríkjanna, sem jafnframt hafa
bætt hernaðaraðstöðu sína.
Gegn þessu hefir Chamberlain
ekki fengið annað en óákveðið
loforð um friðarvilja Hitlers,
samskonar yfirlýsingu og hann
gaf eftir úrsögnina úr Þjóða-
bandalaginu, fyrirskipun her-
skyldunnar, hervæðingu Rínar-
héraðanna og innrásina í
Austurríki. Gamalt og marg-
svikið loforð til þess að róa
England og Frakkland meðan
verið var að undirbúa umsát um
nýja bráð. Slíkt loforð er vissu-
(Framh. á 4. síðu.)
Á víðavangi
Það þótti lýsa nokkuð miklu
„taktleysi" á sínum tima, þegar
bæjarstjórn Reykjavíkur lét
undir höfuð leggjast að bjóða
Jónasi Jónssyni, formanni
Framsóknarflokksins, að vera
viðstaddur vígslu sundhallar-
innar í Rvík. Allir vissu, að J.
J. hafði verið brautryðjandi
sundhallarmálsins og, ef nokk-
urn mann átti að heiðra við
óessa athöfn, þá var það hann.
Forráðamönnum Söíusambands
ísl. fiskframleiðenda hefir orðið
svipað á við opnun hinnar nýju
niðursuðuverksmiðju á laugar-
daginn var. Við þá athöfn söfn-
uðu þeir saman ýmsum póli-
tískum fylgismönnum sínum,
sem auðvitað var ekki of gott
að vera þarna viðstaddir, en
höfðu hinsvegar lítið til þessa
verks lagt. En fiskimálanefnd
ríkisins og framkvæmdastjóra
hennar var eklti .boðið. Þó er það
fiskimálanefndin, sem fyrst og
fremst hefir unnið að því að
efla þekkingu á fiskniðursuðu
á undanförnum árum, eflt menn
til náms í þessu skyni, þar á
meðal þann mann, sem nú
st j órnar niðursuðuverksmiðj -
unni og loks styrkt verksmiðj-
una með 30 þús. kr. En íhaldið
hefir sína „mannasiði“!
* * *
Mbl. nefnir það nú sem dæmi
um „illmennsku“ fjármálaráð-
herrans, að hann gleðjist, þegar
„kaupgetan þverr og armóður-
inn (sic.) vex í landinu". En er
blaðið búið að gleyma hinni
frægu ræðu Magnúsar Jónsson-
ar á Alþingi, þegar hann taldi
það hina einu réttu stjórnar-
stefnu að „slá niður kaupget-
una“? Það væri ráðið, sagði
hann, til að draga úr eftirspurn
eftir erlendum vörum. Núver-
andi stjórn hefir ekki fylgt
þessu ráði M. J. Hún hefir reynt
að auka tekjur, og þar með
kaupgetu almennings bæði til
sjávar og sveita. En ritstjórar
Mbl. ættu að tala við M. J. áður
en þeir skrifa næst um „kaup-
getuna“.
* * *
Loksins er nú Mbl. farið að
viðurkenna, að „þjóðin hafi rétt
til að verzla, þar sem hún vill“.
En heldur það, að þjóðin vilji
helzt verzla við þá, sem leggja
250% á innkaupsverðið?
* * *
Eftir fimm daga þögn byrjar
Mbl. í dag að klóra í bakkann
fyrir vefnaðarvörukaupmenn í
Reykjavík út af skýrslu Tímans
um hina gífurlegu álagningu
þeirra á einstakar vörutegundir.
Hefir það fengið „doktor“ Odd
Guðjónsson í lið með sér, og
mun hann hafa unnið að því að
semja vörnina þessa fimm daga.
En árangurinn er rýr, sem
vænta mátti. Af dæmum þeim,
er nefnd voru í Tímanum, er
ekki eitt einasta hrakið í þess-
ari ritsmíð Odds og raunar eng-
in tilraun til þess gerð. í stað
þess eru birtir þriggja ára gaml-
ir útreikningar Skipulagsnefnd-
ar atvinnumála um meðalálagn-
ingu. En höfundinum er vorkun,
því að málstaðurinn er erfiður.
* * *
Með allri virðingu fyrir kunn-
áttu „dr.“ Odds Guðjónssonar í
prósentureikningi, vill Tíminn
benda honum á, að hugsa sig
betur um áður en hann stað-
hæfir, að þeirri reikningsaðferð
hafi verið rangt beitt í álagn-
ingarskýrslu Tímans. Og verzl-
unarþekkingarhroki sá, er fram
kemur í Mbl.greininni, sannar
heldur ekkert í þessu máli.
* * *
En meðal annara orða: Reyk-
víkingar eru um 30% af lands-
fólkinu. 2500 reykvísk heimili
eru í kaupfélaginu. Hvað finnst
Mbl. þá, að kaupmenn 1 Rvík
eigi að hafa mörg „prósent“ af
vefnaðarvöruinnflutningi þjóð-
arinnar?
A. KROSSGÖTUM
Þorskaflinn. — Síldveiðin. — Slátrunin. — Vindmyllur til raflýsingar. —
Gunnlaugur Blöndal. — Virkjun Laxár. — Friðun Haukadals. — Á bifreið
------ yfir Siglufjarðarskarð. — Biskupskosningin. -