Tíminn - 08.10.1938, Side 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsi, LindargÖtu 1D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
Sími: 2323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Simar: 3948 og 3720.
22. árg.
Reykjavík, laugardagmn 8. okt. 1938.
50. blað
Tveímur míllj. króna varíð
til vegagerða á þessu árí
Lengd bílíærra vega á Ís’andí um 4800 km.
Tíminn hefir snúið sér til
Geirs Zoéga vegamálast]óra
og fengið hjá honum þær
upplýsingar um viðhald,
endurbætur og nýbygging-
ar vega, sem hér fara á eftir.
Greiðslur ríkissjóðs til vega-
og brúagerðaframkvæmda verða
í ár væntanlega tæpar 2 millj.
kr. eða svipað og 1936, en heldur
lægri en 1937. Hér við má bæta
um 160 þús. kr. af atvinnubóta-
fé, sem varið hefir verið til aðal-
veganna út frá Reykjavík.
Að nýlagningum á þjóðvegum
hefir verið unnið fyrir tæplega
500 þús. kr., yfirleitt mjög dreift
um allar sýslur og víðast fyrir
litlar fjárveitingar, 2500—5000
kr. á hverjum stað. Stærstar
fjárveitingar hafa verið til
Holtavörðuheiðarvegar, kr. 70
þús. og Suðurlandsvegar nýja
um Krísuvík, kr. 90 þús.
Veginum um Holtavörðuheiði
er nú lokið niður í byggð í
Hrútafirði. Er vegurinn um
sjálfa heiðina um 20 km.; var
byrjað á honum 1932 og hefir
hann kostað um 375 þús. kr.
Er þarna aðeins tæpur km. ó-
gerður að Hrútafjarðará, sem
verður lokið á næsta sumri. Er
þá fyrirhugað að byrja á nýjum
vegi yfir Vatnsskarð, sem ipá
vænta að taki 5—6 ár að full-
gera.
Að Suðurlandsbraut nýju var
unnið eins og áður bæði í Ölfusi,
og er nú fullgerður vegurinn að
Hjalla, og suður í Vatnsskarði,
áleiðis til Krísuvíkur. Er vegur-
inn kominn suður í Vatnsskarð,
en þó ekki fullgerður allur. Það-
an eru tæpir 3 km. að Kleifar-
vatni. Er fyrirhugað að ryðja
bílfæran veg þangað í haust,
sem nota megi að sumri til, með-
an verið er að leggja þar upp-
hleypta braut. Má þá hafa bát á
Kleifarvatni og koma þannig
flutningum til og frá Krísuvík
og yrði þannig Hafnfirðingum
kleift að hefja þar ræktun og
stunda heyskap, þegar á næsta
sumri. Vegagerð meðfram Kleif.
arvatni er mjög dýr og er því
hætt við, að enn líði nokkur ár,
þar til vegur verði fullgerður til
Krísuvíkur.
Af öðrum vegagerðum má
helzt nefna þessar:
Hvalfjarðarstrandarvegur var
fullgerður nær því inn að Kala-
stöðum og kemst væntanlega
hrautin næsta ár á melana utan
og ofan við Saurbæ. í Hálsasveit
var endurbætt ný leið frá Reyk-
holti áleiðis að Húsafelli, en áð-
ur hefir verið farið upp Reyk-
holtsdal, víða um ógreiðar ár-
eyrar. Þessi nýja leið er norður
undir Hvítá og er þar mjög fal-
legt við Hraunfossana neðan við
Barnafoss og uppi á Hraunásn-
um.
Byrjað var lítilsháttar á vegi
frá Hellissandi áleiðis til Ólafs-
víkur, sem fyrirhugað er að
leggja um Ennisdal. í Suðurdöl-
um var lokið við kafla vestan við
Breiðabólsstað og þarf nú ekki
lengur að fara yfir Miðá, en áður
lá leiðin þarna á víð og dreif um
eyrarnar og oftar yfir ána á
misjöfnum vöðum.
í Barðastrandarsýslu er orðið
Maður deyr af
skotsárí
Þorsteinn Björnsson bóndi í
Straumfirði á Mýrum, sem átti
áður heima á Hverfisgötu 33 ,í
Hafnarfirði, fannst látinn af
skotsári um klukkan 8 í morgun
á Hörðuvöllum í Hafnarfirði.
Hjá honum fannst fjárbyssa,
sem skot hafði hlaupið úr.
bílfært frá Bæjará að Kinnar-
stöðum. í austursýslunni var
haldið áfram vegagerð frá Pat-
reksfirði um Tálknafjörð til
Bíldudals. Þaðan er fyrirhuguð
ferja til Rafnseyrar, þá bílfær
vegur til Þingeyrar. Þaðan er
ferjað yfir Dýrafjörð til Gemlu-
falls, og var þar sett ný bílferja.
Frá Gemlufalli er bílfært til
ísafjarðar. Var sá vegur endur-
bættur nokkuð, sérstaklega í
svonefndum Skógarbrekkum
sunnan í Breiðdalsheiði, og þarf
þó enn talsverðra bóta til þess
að verða vel greiðfær og örugg-
ur. Byrjað var á vegi af Breið-
dalsheiði áleiðis til Suðureyrar í
Súgandafirði, er þangað um 19
km.
í Skagafirði var unnið að
ýmsum nýlagningum fyrir um
20 þús. kr.
í Suður-Þingeyjarsýslu fyrir
um 30 þús. kr., mest í Ljósa-
vatnsskarði og er nú austurkafli
þess vegar hjá Tjörnum nær
fullgerður, en enn er lélegur
ruddur vegur á kafla beggja
megin við Háls. Verður væntan-
lega kominn góður vegur um
allt skarðið eftir 2—3 ár. Fyrir-
hugaður Austurlandsvegur um
Mývatnsöræfi var gerður bílfær
frá Reykjahlíð austur í Náma-
skarð. Verður væntanlega bíl-
fært austur að Jökulsá hjá
Grímsstöðum 1940, en brúin þar
verður mjög dýr, um 200 þús. kr.,
og er áætluð rúmlega 100 metra
hengibrú, eða um þriðjungi
lengri en Þjórsárbrúin. Þegar
brúin er komin, styttist leiðin til
Austurlands um 68 km.
Nokkuð var haldið áfram
vegagerð frá Vopnafirði inn á
hálendið austan Möðrudalsör-
æfa, en sá vegur á að tengja
Vopnafjörð við aðalvegakerfið
nálægt Möðrudal og má vænta
að það takist 1940, en leið þessi
öll er um 70 km.
Nokkuð var unnið að Skrið-
dals- og Breiðdalsheiðarvegi en
verður þó naumast bílfært til
Breiðdals fyrr en 1940.
Haldið var áfram endurbygg-
ingu aðalveganna út frá Reykja-
(Framh. á 4. síðu.)
Hitler og England
Dr. Björn Þórðarson
skípaður ríkíssátta-
semjarí
Félagsdómur hefir nú tilnefnt
í ríkissáttasemjarastarfið þá dr.
Björn Þórðarson, lögmann í
Rvík, sem undanfarin ár hefir
verið sáttasemjari, Brynjólf
Stefánsson forstjóra og Jón
Sigurðsson skrifstofustjóra Al-
þingis, en samkvæmt lögum á
atvinnumálaráðherra að velj a
milli þeirra.
Hefir atvinnumálaráðherra í
gær skipað dr. Björn Þórðarson
sem ríkissáttasemjara og Jón
Sigurðsson til vara.
Tilnefning í héraðssáttasemj -
arastörfin á Vestur-, Norður- og
Austurlandi er enn eigi komin
frá félagsdómi.
Erlendar íréttír
Brezka þingið samþykkti
traustsyfirlýsingu til stjórnar-
innar með 366:144 atkv. Átján í-
haldsmenn sátu hjá við at-
kvæðagreiðsluna, þar á meðal
Eden, Cranborne og Duff Coo-
per. Þinginu hefir verið frestað
til 1. nóv.
Alþjóðanefndin hefir ákveð-
ið að afhenda Þjóðverjum fleiri
héruð en upphaflega var ákveð-
ið samkvæmt Miinchensáttmál-
anum. Segja Berlínarfréttir, að
um 3.6 millj. af íbúum Tékkó-
slóvakíu komi þegar undir þýzk
yfirráð. Er talið að alþjóða-
nefndin hafi beygt sig fyrir
stríðshótun frá Þjóðverjum og
hefir þetta vakið mikla gremju
í Prag og París. Heyrzt hefir að
engin atkvæðagreiðsla verði lát-
in fara fram, en gengið frá
landamærum með beinum
samningum milli rikjanna.
Hinn nýi utanríkisráðherra
Tékka hefir farið til Berlínar
og rætt við stjórnmálamenn
þar.
Ummælí hans í „Mein Kaœpf'*
í Múnchen undirrituðu þeir
Hitler og Chamberlain yfirlýs-
ingu, þar sem lýst var yfir vin-
áttu Þjóðverja og Englendinga.
í umræðunum í enska þinginu
á dögunum lét einn stjórnar-
andstæðingur svo um mælt, að
vel mætti halda, að þessi yfir-
lýsing væri „blaðsnepill, sem rif_
inn hefði verið út úr Mein
Kampf“, og væri því lítið hægt
að byggja á henni um þann
friðarvilja Hitlers, sem forsætis-
ráðherrann hefði talað um.
Hitler skrifaði Mein Kampf í
fangelsi, sem hann var dæmdur
í eftir misheppnaða byltingartil-
raun í Múnchen 1922. Gerir
hann þar grein fyrir æfiferli
sínum og stefnu, og er bók þessi
nú einskonar biblía þýzkra na-
zista. Einn kafli bókarinnar
fjallar um utanríkismálastefnu
þýzku stjórnarinnar fyrir
heimsstyrjöldina, og mun þing-
maðurinn sérstaklega hafa haft
hann í huga, er hann lét fram-
angreind ummæli falla. Deilir
Hitler þar fyrst á stjórnina fyrir
óheppilegt val bandamanna, er
voru Austurríki og Ítalía, en
gerir síðan grein fyrir því, hver
stefna stjórnarinnar hefði átt
að vera að hans dómi. Skulu
þær skoðanir hans raktar hér í
stuttu máli:
Þegar þýzka stjórnin ákvað
stefnu sina, átti hún að hafa
það hugfast, að þjóðinni fjölgaði
um 900 þús. manns árlega. Til
þess að afstýra hungursneyð af
völdum fólksfjölgunar, voru
fjórir möguleikar:
1. Takmörkun fæðinga, sam-
kvæmt fordæmi Frakka.
2. Betri hagnýting þess lands,
sem þjóðin réði yfir, en slíkt er
takmörkum bundið.
3. Aukin iðnaður og verzlun
til þess að geta keypt meira.
4. Ná yfirráðum yfir meira
landi.
Tveimur fyrstu leiðunum
hafnar Hitler alveg. Þriðju leið-
ina reyndi stjórnin að fara, en
Hitler fordæmir hana einnig.
Miklum iðnaði, segir hann,
fylgir margskonar úrkynjun og
þjóðfélagsmeinsemdir, — „en
bjargálna bændastétt er bezta
A. KROSSGÖTTJM
Nýr fasteignaskattur í Reykjavík. — Atvinnubótavinnan. — Brúagerðir. —
Fjallvegir. — Sýsluvegir. — Síldveiði á Akranesi. — Gjöf frá Dönum. — Raf-
__________ magnsmálin. _______
Á fundi bæjarstj. Rvíkur á fimmtud.
var samþykkt við 1. umræðu reglugerð
um nýjan hækkaðan fasteignaskatt
í Reykjavík. Nemur hækkunin 250 þús.
krónum og verður skatturinn fram-
vegis 1% af byggingalóðum, byggðum
og óbyggðum, 1% af húseignum og
öðrum mannvirkjum og %% af tún-
um, görðum, reitum, erfðafestulöndum
og öðrum lóðum og löndum. Fast-
eignamat byggingalóða í Reykjavík,
er nú talið um 16 milljónir króna og
húseigna og annara mannvirkja 71%
milljón króna. Skattur þessi er lagður
á samkvæmt lögum frá 1937.
t t t
Á þessum sama fundi bæjarstjómar
Reykjavíkur báru fulltrúar jafn-
aðarmanna og kommúnista fram til-
lögu um að hefja nú þegar atvinnu-
bótavinnu fyrir 250 manns. Borgar-
stjóri upplýsti, að þegar væri búið að
verja á þessu ári 350 þús. kr. af fé
bæjarins til atvinnubótavinnunnar, en
alls er heimilað í fjárhagsáætlun bæj-
arins að verja 400 þús. kr. á ári í
þessu skyni. Borgarstjóri upplýsti
einnig að ríkið mundi vera búið að
eyða hlutfallslega jafnmiklu af sínu
framlagi, en það er % á móti fram-
lagi bæjarins Er þannig búið að verja
rúmlega hálfri millj. kr. til atvinnu-
bótavinnunnar á þessu ári. Af þessum
ástæðum taldi borgarstjóri ekki hægt
að byrja á atvinnubótavinnu nú þegar.
Hluta bæjarins af atvinnubótafénu er
aðallega varið til gatnagerðar, en hluta
ríkisins til undirbúnings nýbýla í Fló-
anum og vegagerðar í nánd við
Reykjavík. — Kommúnistar báru einn-
ig fram tillögu um að skora á gjald-
eyrisnefnd að veita þegar innflutn-
ingsleyfi fyrir byggingarefni, sem
næmi 170 þús. kr. íhaldsmenn tóku
þessari tillögu vel.
t r t
Samkvæmt upplýsingum Geirs Zoéga
vegamálastjóra hafa brýr verið gerðar
í sumar yfir Laugá á Geysisvegi,
Bóluá í Skagafirði, Geithellnaá í Suð-
ur-Múlasýslu, Borgarhafnará í Suður-
sveit og Litlu-Þverá í Fljótshlíð, og er
hún enn í smíðum. Þá er verið að
setja brú á Skógá undir Eyjafjöllum,
ennfremur verða í haust settar bráða-
birgðabrýr á Árdalsá undir Hafnar-
fjalli og Reykjadalsá hjá Fellsenda í
Dalasýslu. Þá hefir og verið komið fyr-
ir bílferju á Hornafjarðarfljót.
r r r
Til fjallvega hefir verið varið i ár um
20 þús. kr. og er það mest til viðhalds
og endurbóta bílfærum vegaköflum,
svo sem t. d. um Grafning, til Hvera-
valla og Keriingarfjalla, til fjallvegar
ytra um Þverárfjall milli Húnavatns-
og Skagafjarðarsýslu. í þessu sam-
bandi má nefna að nýtt sæluhús hefir
verið reist á Holtavörðuheiði, stórt og
vandað úr timbri, í stað torfkofans,
sem þar hefir verið. Má láta þar inn
marga hesta og jafnvel stóran fólks-
bíl, en tvö smáherbergi eru fyrir ferða-
fólk. 1 sæluhúsinu er og tilvalinn
dvalarstaður fyrir skíðafólk, sem leita
vill á vetrum 1 ágætar skíðabrekkur á
heiðinni og 1 Tröllakirkju.
r r t
Framlag úr ríkissjóði til sýslu- og
hreppavega var með mesta móti í ár
um 200 þús. kr., og veldur því mest
atvinnubótastyrkur til mæðiveikihér-
aðanna, sem hefir numið um 111 þús-
und krónum.
r r r
Átta síldarbátar stunda veiðar í rek-
net frá Akranesi um þessar mundir.
Heflr aflinn verið nokkuð misjafn og
síldin misjöfn að gæðum. í gær fengu
margir bátanna um 100 tunnur síldar
og er það afli í betra lagi. Síldin er
flokkuð til söltunar og bræð’slu og
flokkast því sem næst til helminga,
r r r
Danskur stórkaupmaður, J. C. Möl-
ler, hefir afhent verkfræðingafélagi
íslands 10 þúsund króna sjóð. Skal
nota vexti til að styrkja á ári hverju
tvo efnilega, íslenzka stúdenta, er
stunda nám við einhvern tekniskan
háskóla á Norðurlöndum. Sér i lagi
skulu þeir njóta þessa styrks, er nema
rafmagnsfræði við háskólann i Kaup-
mannahöfn. í sumar hefir íslending-
um borizt hver gjöfin á fætur annari
frá Dönum og sumar þeirra stórar.
(Framh. á 4. síöu.)
HITLER
vörnin gegn slíkum hættum“ og
landbúnaöurinn er öruggasti at_
vinnuvegurinn fyrir þjóð, sem
vill vera öðrum óháð og efnalega
sjálfbjarga.
Þýzkaland varð þess vegna,
segir Hitler, að fá aukið land-
rými til að geta mætt fólksfjölg-
uninni. En það var heimska að
ætla sér að fá þetta land í öðr-
um heimsálfum, þar sem lífs-
skilyrði eru erfið fyrir hvíta kyn-
þáttinn. Mikil nýlendueign er
líka vafasamur styrkur fyrir
stórveldi. Styrkleiki Bandaríkj-
anna er einkum fólginn í því, að
allt ríkið er á sama meginland-
inu. Mörg nýlendurikin í Evrópu
minna helzt á öfugan píramída,
toppurinn er í Evrópu, en meg-
inhlutinn í öðrum heimsálfum.
Þessi riki byggja því ekki á
sterkum grundvelli og geta
sundrast, er minnst varir.
Hin eina rétta landvinninga-
stefna Þýzkalands var því sú, að
reyna að auka land sitt í Evrópu.
Allt, sem var gert, átti að stjórn-
ast af þeirri ákvörðun. Það
þurfti að gera sér ljóst að þetta
var óframkvæmanlegt, án
styrjaldar, og við það átti allur
undirbúningurinn að miðast.
Ef Þýzkaland átti að fá aukið
landrými í Evrópu, gat það ekki
orðið öðru vísi en á kostnað
Rússlands.
Til þess að framkvæma það,
var ekki til nema einn banda-
maður í Evrópu: England.
í bandalagi við England þurfti
ekki að óttast bakárás, þegar
hin nýja herferð Germananna
austur á bóginn hófst. Rétturinn
til slíkrar herferðar var hinn
sami og réttur forfeðranna. —
Engum af þýzku friðarvinunum
verður flökurt af brauðinu frá
austurfylkjunum, þó fyrsti plóg-
urinn, sem ruddi þau, væri
sverðið. Það er naumast ætlun
hinna æðri máttarvalda, að ein
þjóð, skuli eiga margfalt meira
land en önnur. Hin pólitísku
landamæri verða að víkja fyrir
réttlátum landamærum, sem
grundvallast á því, að hver þjóð
hafi rétt til að lifa. Fáist slíkt
ekki fram með góðu, verður
valdið að koma til sögunnar.
Engin fórn var of mikil til þess
að ná samkomulagi við England:
Afsal nýlendna, takmörkun sjó-
hersins og minni samkeppni við
enskar iðnaðarvörur. Slíkt sam-
komulag hefði líka gert Þýzka-
landi auðveldara að efla land-
herinn meira en gert var. Fyrir
þessa fórn hefðu Englendingar
gefið Þjóðverjum frjálsar hend
ur í austri, því enskir stjórn-
málamenn eru nógu hyggnir til
að vita, að þeir fá ekkert nema
þeir gefi eitthvað í staðinn.
Þýzkaland átti um tvennt að
velja: Landvinninga í Evrópu
með óbeinum stuðningi Eng.
lendjnga, eða íandvinninga í
öðrum heimsálfum, með Eng
lendinga sem andstæðing. Síðari
leiðin var valin, enda þótt hún
væri fullkomin heimska og væri
upphafið að ósigri Þjóðverja.
Það stafaði að verulegu leyti af
(Framh. á 4. síöu.)
Á víðavangi
Nýbúið er að gefa út tíðindi
frá landsþingi ungra Framsókn-
armanna, er haldið var að
Laugarvatni í júnímánuði síð-
astliðnum. í riti þessu er m. a.
prentað ávarp formanns flokks-
ins til þingsins og ræður þær,
er ráðherrarnir, Hermann Jón-
asson, Eysteinn Jónsson og
Skúli Guðmundsson fluttu á
þinginu, ennfremur þingslita-
ræða formanns Sambands
ungra Framsóknarmanna, Þór-
arins Þórarinssonar ritstjóra. í
þessum ræðum er gerð grein
fyrir meginstefnu flokksins, sér-
staklega í uppeldis- og atvinnu-
málum þjóðarinnar, og þyrfti
þetta rit helzt að vera í höndum
allra ungra manna, sem áhuga
hafa á starfsemi Framsóknar-
flokksins og þjóðfélagsmálum.
* * *
Á bæjarstjórnarfundi í Reyk-
javík sl. fimmtudag játaði Pétur
Halldórsson borgarstjóri, að
lausaskuldir bæjarins í Lands-
bankanum væru yfir 3 millj-
ónir króna. Þar við bætist svo
skuld við Sjúkrasamlagið, sem
nú skiptir hundruðum þúsunda
og ýmsar smærri og stærri ó-
samningsbundnar skuldir, sem
ekki liggj a fyrir upplýsingar um.
Þótt Sjálfstæðisflokkurinn beri
ábyrgðina á stjórn bæjarins, er
hér um ástand að ræða, sem
vissulega má vera áhyggjuefni
öllum borgurum bæjarins, hvar
í flokki, sem þeir eru. Það er
sannarlega ekki álitlegt, þegar
öll þessi lausaskuldasúpa bæt-
ist ofan á hin föstu og samn-
ingsbundnu lán bæjarins og
fyrirtækja hans.
í Vísi kemur fram sú kenning,
að með stofnun Tóbakseinka-
sölunnar, Raftækj averzlunar-
innar, Grænmetisverzlunarinn-
ar og Viðtækjaverzlunarinnar
hafi eingöngu verið teknir
gróðamöguleikar frá kaupmönn-
um. Það er eins og blaðið haldi,
að kaupfélögin hefðu ekki getað
keypt þessar vörur í heildsölu!
Annars er það hreinasta furða,
að málgögn Sjálfstæðisflokksins
skuli enn þora aö halda því
fram, að ríkið eigi að gefa fá-
um einstaklingum þann gróða,
sem af tóbakseinkasölunni fæst.
* * *
Tíminn hefir látið vinna að
því áfram þessa daga, að athuga
álagningu á einstökum vöruteg-
undum, sem seldar eru í búðum
i Rvík. Liggja nú fyrir ný dæmi
til viðbótar þeim ellefu, sem áð-
ur eru kunn, og munu þau verða
birt í blaðinu næstkomandi
þriðjudag. Þessi dæmi sýna eins
og hin, að verzlunarálagningin
er furðulega há og að tollurinn
til ríkisins er tiltölulega mjög
lág upphæð, samanborið við
álagninguna.
* * *
Mbl. segir í dag, að miðstjórn
Framsóknarflokksins hafi verið
„kvödd saman í skyndi“ til að
taka mikilvægar ákvarðanir.
Þetta er þvættingur einn. í
þessum mán. hefir aðeins verið
haldinn einn fundur, og er
Tímanum ekki kunnugt um, að
hann hafi verið boðaður í neinu
„skyndi“ eða neinar mikilvægar
ákvarðanir verið teknar, enda
miðstjórnarmenn utan Reykja-
víkur yfirleitt ekki mættir. Það
er samskonar heilaspuni að
samningar hafi verið gerðir milli
Framsóknarfl. og Alþýðuflokks-
ins. Umræður um þau mál milli
flokkanna eru ekki einu sinni
hafnar.
❖ * *
Morgunbl. gefur í skyn, að til
þess að framkvæma „allsherjar
lífsvenjubreytingu“ og „róttæk-
an sparnað“ og „vinna bug á
dýrtíðinni" þurfi Sjálfstæðis-
flokkurinn að komast í valda-
aðstöðu! Óvenjulega góð fyndni
úr þeirri átt!
(Frh. á 2. síöu.)