Tíminn - 15.10.1938, Qupperneq 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsl, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
AFGREIDSLA, INNHEIMTA,
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
Sími: 2323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Símar: 3948 og 3720.
22. árg.
Reykjavík, laug'ardagiim 15. okt. 1938.
53. blað
Miklir möguleikar fyrir aukna kart-
öfluræktun í nærsYeitum Reykjavíkur
Víðtal við Árna G. Eylands Iramkvæmdastj.
Eins og skýrt var frá í
seinasta blaði hefir Tíminn
snúið sér til Árna G. Ey-
lands framkvæmdarstjóra
Grænmetisverzlunarinnar
og spurt hann um álit hans
á möguleikum fyrir aukn-
ingu kartöfluræktarinnar í
næstu sveitum við Reykja-
vík.
Fer umsögn Árna hér á eftir:
— Árin 1934—36 nam inn-
flutningur kartaflna, segir
Árni, um 300 þús. kr. á ári. Árið
1936 kom fjörkippur í kartöflu-
ræktina. Uppskeran varð langt-
um meiri en nokkuru sinni fyr,
þeim en fyrirhyggja og fastur
vilji.
Markaður fyrir kartöflur er
vitanlega mestur hér í Reykja-
vík. Væri það í alla staði eðli-
legast að nærsveitir þæjarins
reyndu að fullnægja þeim mark-
aði, einkum, þegar kartöflu-
ræktun er öruggari þar, m. a.
vegna lítillar frostahættu, en
annarsstaðar á landinu. Ég tel
rétt, að í fjarlægari héruðum,
þar sem skilyrði eru ekki eins
góð, sé kartöfluræktunin aukin
svo, að hún nægi þar til eigin
þarfa framleiðendanna og full-
nægi eftirspurninni í næstu
kauptúnum og kaupstöðum. En
aðalaukning kartöfluframleiðsl-
unnar á að mínu áliti að verða
á suðvesturhluta landsins og þar
á hún að verða svo mikil að all-
ur innflutningur kartaflna verði
óþarfur, jafnvel þótt neyzlan
aukizt verulega. Að þessu ber
að stefna, ekki sem fjarlægu
marki, heldur sem nálægum á-
fanga.
Þær sveitir, sem ég hefi sér-
staklega í huga, eru hrepparnir
Skipun
verðlagsnefndar
Guðjón F. Teitsson, skrif-
stofustjóri, hefir verið skipaður
formaður verðlagsnefndar, með
bréfi ríkisstjórnarinnar 14. þ.
m., samkvæmt lögum frá 31.
des. s. 1. um verðlag á vörum.
Aðrir nefndarmenn eru: Að-
alsteinn Kristinsson fram-
Árni G. Eylands.
þótl vafasamt sé að treysta
skýrslum um það efni. Þó náðist
sá árangur, að innflutningurinn
1937 komst niður í rúml. 100 þús.
kr. Má því segja, að uppskeru-
aukningin 1936 hafi sparað
landsmönnum um 200 þús. kr.
1 erlendum gjaldeyri 1937. Árin
1937 og 1938 hefir uppskeran
aftur orðið minni, að nokkru
leyti vegna þess að veðráttan
var óhagstæðari þessi ár, eink-
um i sumar, og að nokkru leyti
vegna þe'ss að hin aukna ræktun
1936 hefir veríð dægurfiuga hjá
ýmsum mönnum. Vonir um
verðlaun og fljóttekinn arð hef-
ir því miður vegið meira hjá
Sáttasemjarar
í vlnnudeilum
Atvinnumálaráðherra hefir
skípað eftirgreinda menn sátta-
semjara í vinnudeilum, sam-
kvæmt lögunum um stéttarfé-
lög og vinnudeílur:
í 2. sáttaumdæmi (Vestur-
land):
Björn H. Jónsson, skólastjóra
á ísafirði, en til vara Kristján
Á. Kristjánsson, Suðureyri.
í 3. sáttaumdæmi (Norður-
land):
Þorstein M. Jónsson, skóla-
stjóra á Akureyrí, en varamann
hans Óskar J. Þorláksson, prest
á Siglufírðí.
í 4. sáttaumdæmi (Austur-
land):
Ara Arnalds, fyrv. bæjarfó-
geta á Seyðisfirði, en varamann
hans Stefán Björnsson, prófast
á Eskifirði.
Samkvæmt ákvæðum lag-
anha tilnefndi félagsdómur 3
sáttasemjaraefni í hverju sátta-
unidæmi, en ráðherra skipaði
tvo af þeim, einn aðalmann og
anhan til vara, í hverju um-
dæmi.
Eins og áður hefir verið skýrt
frá, hefir Björn Þórðarson lög-
maður verið skipaður rikissátta-
seihjarí og sáttasemjari í 1.
sáttaumdæmi (Suðurlandi).
austan fja.ll. Ferðalag okkar
fimmmenninganna, sem sagt
var frá í Tímanum á fimmtu-
daginn, styrkti mig í þessari
skoðun. Þótt fljótt sé farið yfir
þetta svæði, sézt glöggt, að skil-
yrði eru þarna mikil til aukinn-
ar kartöfluræktar og víða mjög
góð. Lökust eru skilyrðin á
Vatnsleysuströndinni, þar eru
ræktunarmöguleikarnir aðallega
bundnir við gömlu túnin en
litlir utan þeirra. í Keflavík
liggja tugir ha. af völdu kar-
töflulandi alveg við dyr þorps-
búa og út frá þorpinu sem augað
eygir. Nokkur vandkvæði munu
vera með eignarréttinn á land-
inu, en slíkt má vitanlega ekki
vera þrándur í götu þessa stóra
nauðsynjamáls
í Gerðahreppi eru skilyrði hin
glæsilegustu, t. a. m. suður af
prestssetrinu Útskálum. Sama er
að segja víða í Miðneshreppi.
í Hafnarhreppi gerir sandfok
víða mikinn usla. T. d. er höfuð-
ból sveitarinnar, Kalmans-
Guðjón Teítsson.
kvæmdastjóri, tilnefndur af
Samb. ísl. samvinnufélaga, Sig-
urgeir Sigurjónsson, lögfræð-
ingur, tilnefndur af Alþýðusam-
á Reykj anesskaganum, og svo bandi íslandS) Einar aísias0n,
vitanlega lágsveitirnar fynr máiarameistari, tilnefndur af
Landssambandi iðnaðarmanna
og dr. Oddur Guðjónsson, skrif-
stofustjóri, tilnefndur af Verzl-
unarráði íslands.
Verðlagsnefndin getur sett
hámarksverð eða hámarksá
lagningu í heildsölu, smásölu
eða hvorutveggja á vörutegund-
ir, sem nánar eru tilteknar af
ráðuneytinu.
Sljórn Chamberlains A víðavangi
eykur vígbúnaðínn
tjörn, að miklu leyti komið und-
ir sand. Sandgræðsla ríkisins
hefir sett þar upp mikla girð-
ingu. Þeir menn, sem við töl-
uðum við í Höfnum, höfðu mik-
inn áhuga fyrir aukinni garð-
rækt og sáu í henni aukna
möguleika til þess að halda
þarna byggð, þótt sandurinn
hafi sneitt af löndum þeirra í
bili. Skilyrði eru þarna ágæt til
garðyrkju, þótt víðátta góðra
garðstæða sé ekki eins mikil
og sumstaðar í hinum hreppun-
um. Það er einn af kostunum við
(Framh. á 4. síðu.)
Vantrúin á utan-
ríkismálastefnu
stjórnarinnar.
Einn nánasti samstarfsmaður
Chamberlains, John Simon fjár-
málaráðherra, hefir birt til-
kynningu, sem gefur vel til
kynna, að hann og Chamberlain
beri í raun og veru lítið traust
til friðarvilja einræðisherranna,
enda þótt þeir telji utanríkis-
málastefnu sína byggjast á því,
að slíkur vilji sé fyrir hendi.
í þessari tilkynningu John
Simons er lögð mikil áherzla á
nauðsyn þess að undirbúnar séu
strax ýmsar varúðarráðstafanir,
því tími vinnst ekki til slíks
undirbúnings, þegar ný ófriðar-
hætta sé komin til sögunnar.
Telur John Simon m. a. nauð-
synlegt að komið verði upp loft-
varnarstöðvum við allar mikil-
vægar verksmiðjur og lofar
hann að ríkið skuli leggja fram
loftvarnarbyssur í því skyni og
kosta æfingar þess starfslið
verksmiðjanna, sem verður lát-
ið læra meðferð varnartækj-
anna.
Þessi vantrú Chamberla-
ins og stuðningsmanna hans á
stefnu sinni hefir styrkt á ný
aðstöðu þeirra manna í íhalds-
flokknum, sem verið hafa á
annari skoðun. Nokkrir þessara
manna hrifust um stundar-
sakir með múghylli Chamberla-
ins, en láta nú aftur bera á óá-
nægju. Það er nú kunnugt orð-
ið, að fjórir ráðherrar í stjórn
Chamberlains, auk Duff Cooper,
hafa verið honum ósammála í
lausn Súdetadeilunnar, en höfðu
svipuð sjónarmið og Eden og
Duff Cooper. Voru það Stanley
verzlunarráðherra, Elliot heil-
brigðisráðherra, Morrison land-
búnaðarráðherra og innsiglis-
vörður stjórnarinnar, de la
Warr lávarður.
Allir þessir ráðherrar tilheyra
yngri kynslóð íhaldsfl. eins og
Anthony Eden og Duff Cooper.
En Chamberlain hefir einnig
sætt ávítunarorðum frá ýmsum
hinum eldri stuðningsmönnum
sínum. Meðal þeirra er Amery,
sem var nýlenduráðherra íhalds-
flokksins 1924—29, og Harold
A. KROSSGOTTJM
Klakstöðin við Laxá. — Veiði í Mývatni. — Klakstöð hjá Geiteyjarströnd.
— Áveita á Framengjar. — Mæðiveikin í rénun. — Frystihús á Skagaströnd.
Samkvætnt lögum um klaksjóð, lét
ríkisstjórnin reisa í fyrra stóra klak-
stöð við Laxá í Þingeyjarsýslu, og var
henni valinn staður hjá Brúum, þar
sem Laxá brýzt út úr Laxárdalnum. í
þessari klakstöð er hægt að klekja út
2% milljón laxaseiða á ári, og er hún
að líkindum meðal alstærstu klakstöðva
í Evróþu. í fyrrasumar var lax veiddur
til stöðvarinnar í Laxá og Reykjadalsá,
og klakið út í vetur rúmlega 300 þús-
und laxaseiðum. í sumar var þessum
seiðum sleppt í Laxá sjálfa, Djúpá i
Ljósavatnsskarði, Fnjóská og Eyja-
fjarðará. Óhreinindi og mor, sem kom
í ána í leysingum, olli dálitlum erfið-
leikum í vetur, en seiðin þroskuðust
mjög vel, enda hefir reynslan sannað
það, að þau ná skjótari þroska i ár-
vatni heldur en köldu uppsprettu- eða
lindarvatni. í haust voru gerðar endur-
bætur á siun vatnsins, sem til klak-
stöðvarinnar er notað, og jafnframt
leitt lindarvatn í klakhúsið, til þess
að nota þá daga, sem vatnið í ánni
er sem allra gruggugast. Þegar Ólafur
Sigurðsson á Hellulandi, fiskiræktar-
ráðunautur, var síðast í ferð í Þing-
eyjarsýslu um mánaðamótin síðustu,
en hann er heimildarmaður blaðsins
um fregn þessa, var búið að veiða rúm-
lega hundrað laxa til stöðvarinnar. En
talsvert hefir veiðzt siðan.
t t t
Veiði í Mývatni hefir ekki verið meiri
en svo, hin síðari ár, að sæmilegt þykir
að fá einn silung í hverja fjóra faðma
nets I umvitjun. Til samanburðar má
nefna, að í vötnum á Tvídægru þykir
einn silungur i hvern faðm meðalveiði.
í Friðmundarvötnum á Grimstungu-
heiði, sem mjög eru fiskisæl, veiðast
oft þrír silungar í hvern faðm af neti,
en það er mokveiði.
t t t
í sumar var nýrri klakstöð komið upp
við Mývatn, skammt frá Geiteyjar-
strönd. Er það flotstöð af nýrri gerð.
Veitti Alþingi Mývetningum nokkurn
styrk til þessarar klakstöðvar. í þess-
ari stöð verður hægt að klekja út hálfri
milljón bleikjuseiða á ári. í Garði við
Mývatn hefir verið rekin klakstöð, þar
sem hægt er að klekja út 400 þúsund
seiðum á ári, og hefir hún um langt
árabíl verið notuð til fulls. Ólafur Sig-
urðsson fiskiræktarráðunautur mun
hafa hug á að beita sér fyrir þvi, að
atvinnudeild Háskólans rannsaki átu-
magnið og lífsskilyrðin í Mývatni, svo
ákveða megi, hvernig hægt sé að nota
framvegis sem bezt þá miklu lífsorku,
sem í vatninu er.
t t r
Steingrímur Steinþórsson búnaðar-
málastjóri og Pálmi Einarsson ráðu-
nautur sátu nýlega fund með all-
mörgum bændum úr Mývatnssveit, þar
sem rætt var um áveitu á Framengjar
og Nautey, helztu engjalönd Mývetn-
inga. Var á þessum fundi kosin nefnd
manna til að vinna að undirbúningi
þessara mála. Landsvæði það, sem hér
er um að ræða, líggur meðfram Kráká,
Nautey vestan hennar, en Framengjar
austan, milli Grænavatnsbruna og
Nauteyjarkíls. Að norðan takmarkast
það af Mývatni, en suður á bóginn nær
það að svonefndu Randaskarði. Alls er
það 1644 hektarar að stærð, en nokkuð
er tjarnir og hraunrimar. Um 1200 ha.
eru nú engjalönd. Þetta land skiptist
á milli níu jarða, sem yfir tuttugu
bændur búa á, en venjulega njóta all-
flestir bændur i Mývatnssveit þar ein-
hverra slægna. Eins og nú er, eru þess-
ar engjar víða svo blautar, að ekki
verður þurrkað þar hey, nema í þurr-
viðrasömustu sumrum. Vatn til áveit-
unnar er ráðgert að taka úr Kráká, en
sá galli er þó á vatninu, að sandburður
er mikill í henni. Landið verður ræst
út til Mývatns, Krákár og Laxár, sem
þó er erfiðleikum bundið, þar eð engið
liggur mjög lágt móts við vatnið. Á-
ætlað er að kostnaðurinn við vélgrafna
og handgrafna skurði, stíflur og flóð-
gáttir, verði um 90 þúsund krónur.
Flóðgarðahleðsla er hinsvegar kostn-
aðarlítil, því að landið er mjög flatt,
(Framh. á 4. síðu.)
Sír John Simon.
Nicolson, sem ásamt Malcolm
MacDonald nýlendumálaráð-
herra er foringi verkamanna-
flokks þess, sem styður stjórn-
ina. Báðir þessir menn eru við-
urkenndir fyrir þekkingu sína í
utanríkismálum.
Ýms áhrifamestu blöð ihalds-
flokksins, eins og t. d. Daily
Telegraph og Yorkshire Post
hafa gagnrýnt lausn Súdeta-
deilunnar.
Chamberlain hefir því hvergi
nærri allan íhaldsflokkinn að
baki sér, ekki einu einu sinni
alla ráðherra sína. Sá orðrómur
gengur líka, að hann ætli að
fjölga mönnum í stjórninni til
þess að tryggja sér þar öruggari
meirihluta. Því er samt ekki að
neita, að aðstaða hans virðist
sterk eins og sakir standa. Hann
er öfluglega studdur af flestum
voldugustu fjármálamönnum
Englands, og hann nýtur enn
hylli múgsins, sem dýrkar hann
eins og friðarhetju og hrópaði
við heimkomu hans frá Mún-
chen „Thank God for Cham-
berlain“ (þökkum Guði fyrir
Chamberlain) og „To hell with
all those small nations“ (Til
helvítis með allar smáþjóðirn
ar). En hylli múgsins reynist
stundum skammvinn og full-
trúar yngri kynslóðarinnar í
flokki Chamberlains fylgja ann
ari stefnu en hann.
Aukakosmngar
í Englandi.
Á næstunni fara fram auka-
kosningar í fjórum kjördæmum
í Englandi. Er þeirra beðið með
mikilli eftirvæntingu, því talið
er að þær muni nokkuð sýna
afstöðu brezkra kjósenda til
utanríkismálastefnu Chamber-
lains. Þessi kjördæmi eru:
Doncaster, sem jafnaðarmenn
unnu á ný 1935 með 8000 atkv.
meirahluta, Oxford, þar sem í
haldsmenn hafa haft öruggan
meirahluta, Darford, sem I-
haldsmenn unnu frá jafnaðar-
mönnum 1931 og hafa haldið
síðan, og Walsall, sem hið frjáls-
lynda flokksbro t John Simons
vann 1931 og hefir haldið síðan
með aðstoð íhaldsmanna.
Ungverjar krefjast
nýrrar íjórvelda-
ráðstefnn.
Ungverjar hafa slitið öllum
samkomulagsumleitunum við
Tékka og óskað eftir að fjór
veldaráðstefna úrskurði um á
greiningsmál þeirra. Voru Tékk
ar búnir að gera mörg gagntil-
boð og höfðu fallist á um 40%
af landakröfum Ungverja. Með
al annars krefjast Ungverjar
allrar Rutheniu, sem liggur milli
Ungverjalands og Póllands. í
búar hennar eru um 600 þús. og
eru Ukrainumenn. Hafa þeir
notið sérstakrar sjálfstjórnar,
Talið er að ítalir og Pólverjar
(Framh. á 4. síðu.)
Mbl. sagði fyrir nokkrum dög-
um, að Eysteinn Jónsson fjár-
málaráðherra væri „óvinur
þjóðfélagsins“ (!) og vildi gera
alla fátæka! Þetta er víst ein
af „röksemdunum frá Múla“!
* * *
Héðinn heldur því fram i
blaði sínu, að hann og hans
menn hafi beitt séT fyrir
byggingarsamvinnufélögum. —
Þetta er bagalegt misminni hjá
Héðni, því að þegar lög um
þessa starfsemi voru sett á Al-
þingi, tók hann sjálfur mjög
dauft í það mál. Og gaman væri
að vita, hvernig H. V. hugsar sér,
að lögin um verkamannabústaði
hefðu komizt fram á þingi án
atkvæða Framsóknarmanna.
❖ * *
Vegna árása, sem Morgun-
blaðið og Vísir hafa gert undan-
farna daga á kaupfélagið í
Reykjavík, hefir kaupfélagið í
dag gefið út sérstakt blað, sem
sent mun verða öllum félags-
mönnum og selt á götum höfuð-
staðarins. Enginn vafi er á því,
að þessar árásir á kaupfélagið
mælast illa fyrir. Hið lága verð
félagsins hefir verið almennt
umtalsefni í bænum um langt
skeið og það er því hreinn
barnaskapur af kaupmanna-
blöðunum, að ætla að reyna að
telja nokkrum manni trú um,
að félagið sé „okurstofnun“.
Margir Sj álfstæðismenn eru í
félaginu og hafa þar viðskipti
sín. Og Sjálfstæðisflokkurinn
má áreiðanlega vara sig á svo
skilyrðislausri þjónustu við
kaupmannavaldið, sem nú kem-
ur fram í blöðum hans.
* * *
Mbl. og Vísir hafa neitað því,
að kaupfélagið hafi getað keypt
vefnaðarvörur af heildsölum
eins og frá var skýrt hér í blað-
inu. En um þetta vitnar eftir-
farandi „notarial" vottorð:
„Útdráttur úr nótum til Kaup-
félags Reykjavíkur og nágrenn-
is, frá heildsölum í Reykjavík:
1. Frá heildsala A. dags. 4/10.
1937: Gardinuefni kr. 4,20 pr. m.
2. Frá heildsala B, dags. 11/12.
1937: Damask, kr. 2,20 pr. metra.
3. Frá heildsala A. dags. 2/9.
1937: Georgette, kr. 2,10 pr. m.
Útdráttur þessi rétt tekinn úr
mér sýndum frumritum.
Notarius publicus í Reykjavík
14. okt. 1938.
Bjarni Bjarnason (Sign).
* * *
Mbl. hneykslast á því, að
kaupfélagið í Rvík skuli hafa
valið menn úr ýmsum flokkum,
og þar á meðal kommúnistann
Einar Olgeirsson til að sitja
Sambandsfund á sl. vori. En veit
ekki Mbl., að kaupfélögin eru
opin mönnum úr öllum flokkum
og að menn úr flestum eða öll-
um stjórnmálaflokkum hafa
setið á aðalfundi Sambandsins
frá fyrstu tíð? Myndi blaðið t.
d. vilja láta meina Sjálfstæðis-
mönnum að ganga inn í kaup-
félögin eða taka kosningu sem
fulltrúar á aðalfundi Sam-
bandsins?
* * *
Einn þeirra, sem risið hefir
upp til andmæla gegn hinum
frekjulegu árásum Mbl. og Vís-
is á kaupfélagið í Rvík, er Theó-
dór Líndal fyrv. fulltrúi íhalds-
flokksins í bæjarstjórninni.
Hann ritar langa og rökstudda
grein i blað kaupfélagsins í dag.
* * *
Ríkisstjórnin hefir nú ákveð-
ið að nota heimild þá, sem í lög-
um er, til að setja hámarks-
verð eða hámarksálagningu á
vörur. Hefir formaður verðlags-
nefndar verið skipaður, og mun
nefndin þegar hefja undirbún-
ingsstarf. En að þeim undirbún-
ingi loknum, má gera ráð fyrir,
að hámarksverð eða hámarks-
álagning verði sett á ýmsar þær
vörur, þar sem verzlunarálagn-
ingin hefir verið mest nú und-
anfarið. Margir hafa tjáð Tím-
anum þakkir fyrir rannsókn þá,
er hann hefir látið gera í málinu.