Tíminn - 29.10.1938, Qupperneq 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsl, Lindargötu 1D.
SÍMAR: 4373 Og 2353.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Llndargötu 1 D.
Simi: 2323.
22. árg.
Reykjavík, langardaginn 29. okt. 1938.
59. blað
Landnámið í Mývatnssveit
Síðan 1911 hefir fólki fjölgað þar um 75
manns og býlum um 24
Tilslakanir Frakka og
Breta við einræðisríkin
Á þeim tíma, sem fólks-
flutningar hafa orðið mestir
úr sveitunum til sjávarsíð-
unnar, hefir fólki og býlum
fjölgað í Mývatnssveit.
Árið 1910 voru 36 bændur I
Mývatnssveit.
Árið 1938 eru 60 bændur í
þessari sömu sveit.
Jarðir í Mývatnssveit eru 25
að tölu. Þegar árið 1910 hefir
búendatalan svarað til, að tví-
býli væri á 11 jörðum í sveitinni.
En nú svarar tala búendanna
til þess, að þríbýli sé á 10 jörð-
um, en tvíbýli á öllum hinum.
Árið 1911 var fólksfjöldinn í
Mývatnssveit 295, en nú mun
hann vera 370.
Samkvæmt búnaðarskýrslum
1914 var stærð túna 217 dagsl.,
en 1936 er stærð þeirra orðin
400 dagsl.
Árið 1912 voru ærnar 2589 en
samkvæmt síðustu heimildum
eru þær 4800, þriðjungur þeirra
tvílembdur og meðalkroppþungi
16 kg.
Kúnum hefir á sama tíma
fjölgað úr 91 í 112 og nú er með-
alársnyt 3200 lítrar.
Hvað veldur nú þessari und-
antekningu frá reglunni? Hvað
veldur því, að fólki, fénaði og
býlum fjölgar jafnt og þétt all-
an síðasta mannsaldur i þessari
einu sveitabyggð, jafnhliða því
að í bezta lagi stendur allt í stað
annarsstaðar, en í langflestum
tilfellum fækkar bæði fólki og
býlum í sveitum landsins?
Vísast eru orsakirnar margar.
Mývatnssveit er fögur sveit. Mý-
vatn er afbragðs veiðivatn. 14
af 25 jörðum byggðarinnar eiga
rétt til veiði í vatninu, og
stunda hana svo, að atvinnu-
grein má teljast. Munu dæmi til,
1» III £ II 111
Alpýðusambandsins og
nýja ilokksins lokið
Þingi Alþýðusambandsins er
lokið. Á seinasta degi þingsins
var samþykkt ályktun um stefnu
flokksins og kosin stjórn fyrir
Alþýðusambandið. Formaður var
kosinn Stefán Jóhann Stefáns-
son, hæstaréttarmálaflutnings-
maður, varaformaður Haraldur
Guðmundsson forstjóri og ritari
Jónas Guðmundsson bankaráðs-
maður.
í ályktuninni um stefnu
flokksins, er talið rétt, að
leita samkomulags við Fram-
sóknarflokkinn, um stjórnar-
samvinnu.
Þingi kommúnista og flokks-
brots Héðins Valdemarssonar er
einnig lokið. Var þar samþykkt
að stofna nýjan flokk, sem
nefnist: Sameiningarflokkur al-
þýðu — Sósíalistaflokkurinn.
Stefnuskrá flokksins hefir enn
ekki verið birt. Samkomulag
mun ekki hafa náðst um einn
formann fyrir flokkinn og var
því formannsstarfinu tvískipt
milli Héðins Valdemarssonar og
Brynjólfs Bjarnasonar. Er Héð-
inn formaður flokksins út á við,
en Brynjólfur Bjarnason inn á
við og hefir hann því stjórn
flokksstarfseminnar með hönd-
um.
Á stofnþinginu var samþykkt
að senda Framsóknarflokknum
og Alþýðuflokknum samfylking-
artilboð, og hótað með „harð-
vítugri baráttu", ef ekki yrði
gengið til samstarfs við flokk-
inn.
að sumir bændur hafi veitt og
selt silung á ári fyrir allt að 2
þús. krónum. Silungsveiðar Mý-
vetninga upp um ís að vetrar-
lagi mættu, ásamt vatnaveiðum
sem íslendingar stunda með lík-
um hætti i Canada, verða til
þess, að fleiri veiðivötn hér á
landi yrðu nytjuð á þennan
hátt. Loks er félagslíf auðveld-
ara í byggð þar sem fjölmenni
er á hverjum bæ, og félagsandi
þroskast þar, sem svo hagar til.
Simasamband er á sérhvern bæ
í sveitinni og vatnið styttir all-
ar vegalengdir, einkum á vetr-
um, þegar það liggur undir ís.
Slægjur eru góðar í Mývatns-
sveit, en að sjálfsögðu takmark-
aðar, en beitilönd hinsvegar
ríkuleg og kjarngóð.
Loks er eitt atriði enn, sem
sérstaklega má vekja athygli á.
Þegar heyfengurinn með venju-
legum ásetningi nægði ekki
lengur til áframhaldandi bú-
fjár- og býlafjölgunar, þá tóku
Mývetningar upp þann hátt, að
nytja afréttinn betur en áður.
Sauðfé var látið ganga á öræf-
unum allt fram að jólum, meira
að segja lömbin, sem á voru
sett. Og þangað var féð rekið
aftur á útlíðanda vetri, þ. e. síð-
ara hluta marzmánaðar eða
fyrra hluta apríl, eftir því sem
tíðarfari var háttað. En þessi
nytjun á afréttinum þurfti
manninn með sér. Það þurfti
oft að líta til fjárins og þá helzt
er veður voru verst, og mun
þessi atvinna og veiðarnar upp
um ísinn á veturna sízt verða til
þess að draga táp úr fólki því,
sem elzt við slíka atvinnuhætti.
Með þessu móti og þessu móti
einu var hægt að fjölga fénað-
inum, en það er frumskilyrði
fyrir fólksfjölgun á þessum stað.
Er hér skýrt frá þessum stað-
reyndum, svo verða mætti til
fyrirmyndar í öðrum byggðar-
lögum nú og síðar.
En nýbýlafjölgunin í Mý-
vatnssveit er eitt merkilegasta
fyrirbrigði íslenzku landnáms-
sögunnar.
Fréttamaður Timans hitti Vigfús
Guðmundsson gestgjafa nýlega að
máll. Skýrði hann blaðinu meðal ann-
ars fró umbótum á Norðurá, sem hann
hefir komið í framkvæmd ásamt
nokkrum öðrum mönnum. Hefir hina
síðustu daga verið unnið að því að
sprengja Laxfoss, til þess að auðvelda
laxgönguna upp eftir ánni. Fossinn
hefir að sönnu verið laxgengur, en þó
mjög torgengur og hefir lax vanalega
legið á annan mánuð á vorin við foss-
inn, áður en hann hefir haldið áfram
göngunni upp ána. Nú eru góðar vonir
til að hann liggi þar miklu skemur
framvegis og áin verði krök af laxi
fram um allan Norðurárdal árla sum-
ars. Umbæturnar, er gerðar voru, voru í
þvi fólgnar, að stallarnir, þar sem lax-
inn hvílir sig gjarnast, þegar hann er
að stökkva upp fossinn. voru lagaðar,
og sprengd löng rauf í bergið á öðrum
stað, til að veita mesta vatnsflaumnum
frá stöllunum, sem hann stekkur eftir.
t t t
Fjöldamargt kaupstaðafólk dvaldi í
sumarleyfum sinum í Borgarfirði að
þessu sinni, einkum um mitt sumarið.
Oft voru samtímis 40 tjöld í skóginum
við Hreðavatn, öll full af fólki, auk
þess, sem gisti heima á bænum. MikUl
fjöldi fólks lagði einnig leið sína norð-
ur og vestur í land, en þó fór færra
af Reykvíkingum til Norðurlandsins
heldur en í fyrra sumar og hefir þurr-
viðrasöm tíð sunnanlands senrúlega
valdið nokkru um það. Eins dags ferð-
ISýir flokhsformenn
Stefán Jóhann Stefánsson,
formaður Alþýðuflokksins.
Brynjólfur Bjarnason,
formaður Sósíalistaflokksins inn á við.
Héðinn Valdemarsson,
formaður Sósíalistaflokksins ut á við.
ir á mllli Akureyrar og Reykjavíkur,
um Borgarnes, eru ennþá þrisvar í
viku og hefir Bifreiðastöð Akureyrar
annast alla fólksflutningana á milli
Norðurlands og Suðurlands síðan tíð
fór að versna og færi að spillast.
Hafa 2—4 átján manna bifreiðar kom-
ið með fólk að norðan á hverjum hrað-
ferðadegi í haust og er enn allvel á-
skipað í bifreiðunum, þótt farþegunum
fækki óðum.
r r r
Engjar spruttu yfirleitt illa í Suður-
Þingeyjarsýslu s. 1. sumar. Aftur á
móti spruttu sum tún sæmUega vel að
lokum. Heyfengur varð í minna lagi,
en hey allvel verkuð. Talið er að eigi
hafi tU muna þurft að farga fé af
fóðrun og ásetningur sé sæmilegur,
því fyrningar eru frá liðnum vetri.
Uppskera garðávaxta er mjög rýr.
r t t
Á Halldórsstöðum í Laxárdal í S,-
Þingeyjarsýslu, hjá Hallgrími Þor-
bergssyni, er hópur skozkra kinda, sem
ríkið á. Fá bændur þaðan hrúta, til
þess að fá undan þeim förgunarlömb.
Eru þau talin aUbráðþroska og skrokk-
ar þeirra laggóðir fyrir liinn enska
markað. Frá Víðikeri var lógað hjá
K. Þ. 55 slíkum hálfskotum. Meðalkjöt-
þungi 19 kg. Allir skrokkarnir 1. flokks
að mati.
t r r
í haust var slátrað hjá Kaupfélagi
Þingeyinga í Húsavík rúmlega 14%
þús. sauðfjár. Meðalkjötþungi dUka
Stjórnir Englands og Frakk-
lands gera nú frekari tilraunir
til að ná friðsamlegu samkomu-
lagi við einræðisríkin, sérstak-
lega Ítalíu.
Enska stjórnin hefir ákveðið
að láta brezk ítalska samning-
inn ganga í gildi 15. nóv. næstk.
Upphaflega settu Englendingar
það skilyrði, að samningurinn
gengi ekki í gildi fyr en ítalir
hefðu kvatt alla sjálfboðaliða
sína frá Spáni. í þessum mánuði
hafa ítalir flutt heim 10 þús.
sjálfboðaliða, sem allir eru bún-
ir að vera þar lengur en í 10
mánuði. Kunnugir telja að samt
séu 40 þús. ítalskir hermenn eft.
ir á Spáni og verða þeir ekki
fluttir heim fyrst um sinn. Hef-
ir enska stjórnin því látið sér
nægja heimflutning lítils hluta
sjálfboðaliðanna og gengið
þannig frá hinu upphaflega
skilyrði sínu. Þegar samríing-
urinn gengur í gildi viðurkenna
Englendingar yfirráðarétt ítala
í Abessiníu og munu sennilega
veita þeim lán til starfsemi
sinnar þar.
Samkvæmt loforði, sem
Chamberlain hefir gefið stjórn-
arandstæðingum, verður að
ræða um samninginn í neðri
málstofunni áður en hann geng-
ur í gildi. Þingið kemur saman
nú um mánaðamótin.
Jafnframt hefir franska
stjórnin samþykkt að senda
sendiherra til Róm, en Frakkar
hafa engan sendiherra haft þar
um skeið. Neituðu ítalir að veita
nýjum sendiherra móttöku,
nema Ítalíukonungur væri einn-
ig titlaður Abessiníukeisari í
skipunarbréfinu, en slíkt var
formleg viðurkenning á yfirráð_
um þeirra í Abessiníu. Hafa
Frakkar ekki viljað fallast á það
fyrr en nú.
Lausn nýlendu-
málanna?
Orðrómur gengur um það, að
Hitler og Chamberlain muni
hittast innan skamms og verði
þar m. a. rætt um nýlendumálin.
Láta þýzk blöð svo um mælt, að
Frakkar og Bretar eigi að bjóð-
þar var 15,25 kg. Þyngsti dilksskrokkur
26,5 kg. Var sá úr Víðikeri í Bárðar-
dal. Nokkrir dilkaskrokkar voru 25—26
kg. Þegar meðalþungi dilka í Þing-
eyjarsýslu er borinn saman við meðal-
þunga í öðrum héruðum, verður að
gæta þess, að í Þingeyjarsýslu er jafn-
an margt ánna með tveim lömbum.
í mörgum sveitum sýslunnar hefir fé
verið óhraust undanfarin ár. Nú virðist
það hraustara.
f t t
Frá Húsavík gengu 8 þiljaðir vél-
bátar til veiða í sumar og 4 snekkjur
(triliur). Mesta veiði á þiljubát (hann
er um 11 smál.) er 530 skpd. fiskjar.
Mesta veiði á snekkju 240 skpd. Enn-
þá er fiskafli í Húsavík, þegar á sjó
gefur.
t t t
Ríkið á klakstöð að Brúum við Laxá.
Þegar stöðin er fullbúin á þar að verða
hægt að klekja út árlega 2%—3 mill-
jónum seiða. Er stöðin nú að verða
fullbúin. Mikill lax gekk í ána i sum-
ar og varð ýmsum eigendum árinnar
það til góðra veiðitekna.
t t t
Akureyrarbær hefir i sumar og
haust látið vinna að virkjun Brúafossa
í Laxá í Þingeyjarsýslu og haft þar
margt verkamanna. Bændur í nágrenn-
inu fá þar enga vinnu, nema við vega-
gerð. En þeir gera sér vonir rnn að fá
keypt rafmagn hjá fyrirtækinu, þegar
framleiðsla þess hefst, hvernig sem þær
vonir rætast.
ast til að afhenda Þjóðverjum
nýlendur þær, sem teknar voru
af þeim í heimsstyrjöldinni, og
bæta þannig fyrir gamalt órétt-
læti. Myndi slíkt verða til þess
að tryggja friðsamlega sambúð
þessara ríkja. En slík fórn af
hálfu Breta og Frakka verður
miklum erfiðleikum bundin. í
sumum þessum nýlendum hafa
nýlega verið stofnuð samtök,
sem mótmæla afhendingu þeirra
til Þjóðverja. Forsætisráðherra
eins brezka samveldislandsins,
Suður-Afríku, hefir einnig tekið
í sama streng. Mun Englend-
ingum þykja hættulegt að gera
slíkar ráðstafanir, ef þær veikja
afstöðu þeirra í samveldislönd-
unum. Hefir stjórn Suður-Af-
ríku líka sýnt það, að hún fer
meira eftir sínum vilja en ráð-
um ensku stjórnarinnar, og
munu Bretar því vízt vilja ó-
vingast við hana.
Andúðin gegn utanríkismála-
stefnu Chamberlains fer líka
stöðugt vaxandi í Englandi.
Aukakosningu, sem nýlega var
háð í Oxford, vann íhaldsflokk-
urinn með miklu minni meiri-
hluta en seinast. Fyrir jól fara
fram aukakosningar í öðrum sex
kjördæmum og mun þá afstaða
kjósenda til stjórnarinnar koma
betur í ljós. Meðal þeirra, sem
nýlega hafa gagnrýnt stefnu
stjórnarinnar, er Lloyd George,
sem af flestum er talinn glæsi-
legasti stjórnmálaforingi Breta
á þessari öld. Hann rakti það í
ræðu, sem var endurvarpað í
Ameríku, hvernig stjórnin hefði
bakað þjóðinni álitshnekki með_
al annara þjóða og væri að
veikja sjálfsvirðingu hennar
sjálfrar. Að lokum sagði hann:
Er hægt að sökkva dýpra.
Sum þýzku blöðin, eins og t.
d. Der deutsche Volkswirt hafa
gert þær kröfur, að Þjóðverjar
fengju endurgreiddar stríðs-
skaðabæturnar, sem þeir voru
látnir greiða eftir heimsstyrj-
öldina.
Stjórnmálahorfur í
Frakklandi.
í Frakklandi hefir utanríkis-
málastefna stjórnarinnar skap-
að hálfgerða ringulreið. Kom-
múnistar og afturhaldsömustu
Georges Bonnet.
hægri mennirnir hafa mótmælt
Múnchensáttmálanum, jafnað.
armenn og forystumenn verk-
lýðssamtakanna eru mjög tví-
skiptir í málinu og sömuleiðis
ýmsir hægri miðflokkarnir. Einn
þeirra, en formaður hans er
Flandin fyrv. forsætisráðherra,
hefir klofnað vegna Múnchen-
sáttmálans. Vill Flandin efla
samvinnuna við Þýzkaland og
Ítalíu og sendi hann Hitler því
heillaóskaskeyti. Þessu reiddist
svo varaformaður flokksins,
Reynaud dómsmálaráðherra, að
hann sagði sig úr flokknum og
hafa fleiri fylgt dæmi hans. Var
Renaud sá maður í stjórninni,
sem var andvígastur Múnchen-
w
A víðavangi
Fyrir eitthvað þrem vikum
birti Morgunblaðið feitletraða
frásögn þess efnis, að miðstjórn
Framsóknarflokksins hefði verið
kölluð saman „í skyndi“ rétt
eftir siðustu mánaðamót til að
ganga frá samningum um
stjórnarsamvinnu við Alþýðu-
flokkinn. Væri nú allt klappað
og klárt um þessa samninga, og
hefði þeim verið flýtt svo mjög
til þess að þeim væri lokið áður
en Jónas Jónsson formaður
Framsóknarflokksins kæmi
heim! En hann væri mótfallinn
samningunum.
* * *
Hermann Jónasson forsætis-
ráðherra mótmælti þegar í stað
þessum fréttaburði. Um það
leyti, sem Mbl. skrifaði á þessa
leið, höfðu engar viðræður um
nýja samninga átt sér stað milli
stjórnarflokkanna, og sagan um,
að miðstjórnin hefði verið kvödd
saman „í skyndi“ til að taka á-
kvarðanir í þeim efnum, var til-
búningur einn.
* * *
Nú í dag belgir Mbl. sig upp út
af því, að formaður Alþýðu-
flokksins, Stefán Jóh. Stefáns-
son, hafi i skýrslu sinni til Al-
þýðusambandsþingsins stutt
frásögn Mbl.! En það sem Stef-
án skýrði frá, var að Alþýðu-
flokkurinn væri búinn að kjósa
þriggja manna nefnd til að
ræða við Framsóknarflokkinn.
Síðan segir Stefán: „Nefnd
þessi hefir lítilsháttar rætt við
Framsóknarflokkinn um áfram-
haldandi stjórnarsamvinnu‘“.
* * *
Menn gæti að því, að Stefán
skýrir frá þessum „lítilsháttar"
viðræðum löngu eftir að Mbl.
hafði fullyrt, að allt væri klapp-
að og klárt. Þessar „lítilsháttar“
viðræður fóru m. ö. o. fram eftir
að Mbl. birti sína frásögn. —
Nokkrir menn frá Alþýðu-
flokknum áttu tal við rikis-
stjórnina um sjávarútvegsmál.
Framsóknarflokkurinn hefir
enn enga „saminganefnd" kosið.
Og Mbl. getur ekki hreinsað af
sér ómerkingsháttinn í þessu
máli.
* * *
Nýi flokkurinn, sem Héðinn
stofnaði með kommúnistum,
hefir nú hlotið nafn og forstöðu.
Nefnist hann „Sameiningar-
flokkur alþýðu — socialista-
flokkur", og verða þeir sennilega
fáir, sem muna, hvað flokkurinn
heitir, þegar til lengdar lætur.
Þá hefir flokkurinn kosið sér tvo
formenn, og ber það ekki vott
um, að einingin hafi verið á háu
stigu. Stefnuskráin er ekki kom-
in út ennþá. Blaðaútgáfa fyrir
hinn nýja flokk á að hefjast um
næstu mánaðamót. Kemur það
þá í ljós, hvort ætlunin er að
halda áfram samskonar máls-
vörn fyrir harðstjórnina í Rúss-
landi og rekin hefir verið í dálk-
um Verklýðsblaðsins og Þjóðvilj-
ans.
* * *
í íhaldsblaðinu Vísi er í gær
endurtekin krafan um, að tvö-
faldi skatturinn verði aftur
lagður á samvinnufélögin. —
„Glöggt er það enn, hvað þeir
vilja“.
sættinni. Á ráðstefnu, sem aðal-
menn verklýðsfélaganna hafa
haldið, var eftir miklar deilur
lýst ánægju yfir því, að ófriöi
skyldi hafa verið afstýrt. Rök-
studdi meirihlutinn afstöðu sína
með því, að verkalýðurinn tap-
aði alltaf á ófriði. Nokkrir af
foringjum jafnaðarmanna hafa
lýst andúð sinni á stefnu stjórn.
arinnar, en aðrir hafa sent
Daladier hamingjuóskir. Um af-
stöðu aðalstjórnarflokksins, ra-
dikala flokksins, er enn ekki
vitað til fullnustu, en flokks-
þing hans stendur nú yfir. Bon-
net utanríkisráðherra, sem er
einn af hægri mönnum flokks-
ins, berst fyrrir aukinni sam-
(Framh. á 4. siðu.)
A KROSSGÖTUM
Laxveiðin í Norðurá. — Perðalög. — Heyafli í Suður-Þingeyjarsýslu. —
Skozka féð. — Slátrun í Húsavík. — Útgerð frá Húsavík. — Klakstöðin við
----------Laxá. — Virkjun Brúafossa-:-