Tíminn - 05.11.1938, Blaðsíða 1

22. árg.
Rcykjavík, langardagiim 5. nóv. 1938
63. blað
Kolavinnsla og móvinnsla
í stórum stíl
Rannsókn að tilhlutun ríkísstjórnarínnar
Húsbyggingu háskólans er nú að mestu lokið hið ytra. Hejir nýlega verið lokið við að húða steinsteypuna úr
innlendum bergtegundum. Eru meginfletirnir prýddir mjög Ijósu kvarzi, en súlur milli glugga yfir aðalinngangi
e. u úr spegilfœgðum silfurbergsmulningi, sem lagður er í drifhvítt sement. En dyraumbúnaður verður hinsvegar úr
dökkum litum pegar til kemur. Verður háskólabyggingin á allan hátt hið glœsilegasta hús. Hefir þeg.ir verið varið
700 þús. krónuin til byggingarinnar, en áœtlað er að hún fullbúin muni kosta 1100—1300 þús. Það verður haustið 1940.
Gerðardómurinn í Vín
Eitt af því, sem nauðsyn-
legast er að rannsaka hér
á landi, eru möguleikar til
framleiðslu eldsneytis inn-
anlands.
Hefir forsætisráðherra látið
gera tvennskonar rannsókn í
þessu augnamiði. í fyrsta lagi
rannsókn á því, hversu mikið af
mó muni vera til í landinu og
hver gæði hans séu til vinnslu.
í öðru lagi athugun á surtar-
brandsnámum þeim, er unnar
hafa verið hér á landi, aðallega
á heimsstyrjaldarárunum.
Allar líkur benda nú til þess,
að á ýmsum stöðum hér á landi
séu mjög miklar birgðir af mó í
jörðu og að mórinn sé hér betri
og auðunnari en sumstaðar er-
lendis, þar sem hann er unninn
með hagnaði í stórum stíl. Sýnis-
horn af íslenzkum mó exu nú í
rannsókn erlendis. Og um miðj-
an þennan mánuð kemur hingað
til lands norskur sérfræðingur,
sem sett hefir á stofn eina allra
beztu móverksmiðju á Norður-
löndum. Á hann að athuga til
fullnustu skilyrði til móvinnslu
hér, og meðal annars, hvort ekki
sé hægt að framleiða hér mó-
plötur, sem séu samkeppnisfær-
ar við kol með núverandi verði.
Athugun á surtarbrandsnám-
um á ýmsum stöðum á landinu
var framkvæmd af Sigurði Þór-
arinssyni j arðfræðingi sl. sumar.
Safnaði Sigurður sýnishornum,
er nú verða send til útlanda til
nákvæmrar rannsóknar á hita-
gildi þeirra.
Tjömes. Samanlögð þykkt
kolalaganna er þar um 130 cm.
Gert er ráð fyrir, að þar séu um
13 millj smál. í jörðu. Kola-
lögin eru fjögur með leirsteini,
sandsteini eða móhellu á milli.
Þennan stað telur Sigurður fljótt
á litið álitlegan til vinnslu. Mikið
af Tjörneskolum hefir verið not-
að í Húsavík undanfarin ár, seld
á 20 kr. smálestin.
Bolungarvík. Þar er Gilsnáma
svokölluð, er einnig var unnið í
á stríðsárunum. Kolalögin tvö,
samtals 70 cm. að þykkt.
Botn í Súgandafirði. Þar er eitt
lag 70 cm. þykkt. Þar var unnið
á stríðsárunum.
Dufansdalur og Þernudalur við
við Arnarfjörð. Á báðum þessum
stöðum var unnið á stríðsárun-
um. f Dufansdalsnámunni eru
mörg lög, samtals 75 cm. þykk,
en í Þernudalsnámu eru þau
færri og samtals 90 cm. þykk.
Telur S. Þ. Þernudalsnámuna á-
litlega.
Stálfjall á Barðaströnd. Þar
var reynt að vinna kol á stríðs-
Slátrunin
Kjötverðlagsnefnd hefir nú
fengið skýrslu um slátrun á eft-
irtöldum stöðum til viðbótar því,
sem áður hefir verið skýrt frá:
Dilkar 1938 DUkar 1937
Tala Meðalþ. Tala Meðalþ.
Borgarnes 23720 15,09 36214 13,40
Bíldudalur 822 14,04 1066 13,21
Bakki, Arn. 1375 13,25 1550 13,16
Flatey 4667 14,55 5004 14,41
Hornafj. 7428 11,97 8281 11,45
ísafjörður 5940 14,86 5436 14,46
Rvík, Hafn. 46127 12,75 63669 12,09
Á þeim stöðum, sem slátrun
hefir áður verið talin búin hér í
blaðinu.hefir bætzt við sumstað-
ar fáir dilkar, og meðaltal aðeins
breytzt og verður því að allri
slátrun lokinni, og skýtslum um
hana fengnum, gefið heildaryfir-
lit yfir alla slátrun haustsins,
samanborið við fyrri ár.
árunum, en varð að litlu gagni,
og aðstaða er óhentug.
Skarðströnd í Dalasýslu. í
Skarðsnámu virðist vera eitt
kolalag 80 cm. þykkt. Sú náma
virðist vera álitleg, og talið er að
hún hafi verið eina náman, sem
rekin var án taps á stríðsárun-
um. Annars mun námuvinnslan
á stríðsárunum yfirleitt hafa
verið rekin af fremur lítilli
kunnáttu, og á það sjálfsagt
sinn þátt í tapinu. Við Tjörnes-
námu mun hafa verið hent
miklu af kolum. Efti'r að námu-
rekstrinum var hætt, kviknaði í
haug einum miklum, sem átti að
vera úrgangur úr námunni, og
var hann í tvö ár að brenna!
Steingrímsf jörður. Þar er surt-
arbrandur á nokkrum stöðum,
aðallega í Húsavíkurhlíð og
Gunnustaðagróf.
Af þessum námum telur S. Þ.
álitlegastar námurnar á Tjör-
nesi, Dufansdal, Þernudal og
Skarði. Telur hann, að kolin
muni bezt á Skarði, en aðstaða
bezt á Tjörnesi. En úr því verður
nánar skorið við fullnaðarrann-
sókn erlendis á notagildi kol-
anna.
Þær námur erlendar, sem sam-
bærilegastar eru við staðhætti
hér, eru kolanámurnar á Suður-
ey í Færeyjum. Þar eru nú unn-
ar 5500 smálestir á ári.
vinnsla í stórum stíl getur borið
sig hér á landi á venjulegum
tímum. En þó svo væri ekki, væri
eðlilegt og sjálfsagt að byrja á
slíkri vinnslu í smáum stíl og
afla sér þannig reynslu, verk-
hæfni og áhalda. Þannig væri
skapaður aðgangur að forðabúri,
sem grípa mætti til, hvenær sem
ófriður skellur á og flutninga-
bann er yfirvofandi. Eldsneytið,
sem fólgið er í jörðu á íslandi,
gæti þannig orðið þjóðinni ómet-
anlegur varasjóður.
í lok sl. mánaðar var fiskaflinn á
öllu landinu orðinn 36.335 smál. Miðað
við fullverkaðan fisk. Er það um 9000
smál. meira en á sama tíma í fyrra.
í Sunnlendingafjórðungi var aflinn
orðinn 5.395 smál. meiri nú, í Vest-
firðingafjórðungi um 2.383 smál., í
Norðlendingafjórðungi um 629 smál. og
í Austfirðingafjórðungi um 572 smál.
í síðastl. mánuði hefir aflinn ekki orðið
nema 919 smál. Hafa ógæftir verið
miklar, en afli víða sæmilegur, þegar
á sjó hefir gefið.
/ t t
í Bolungarvík hefir þorskveiði aldr-
ei verið stunduð jafnmikið og í sumar.
Afli hefir yfirleitt verið góður. Framan
af siðastl. mánuði var afli tregur, en
glæddist þegar á leið. Fyrstu viku vetr-
ar fékk t. d. einn 8 smál. bátur um
100 kr. hlut. í Hnífsdal hafa þorsk-
veiðar ekki verið stundaðar í sumar,
en haustvertíð er nú byrjuð þar og
hefir aflazt sæmilega. Á ísafirði hafa
þorskveiðar verið lítið stundaðar 1 sl.
mánuði. (Eftir Ægi.)
t t t
Menn óttast um afdrif togarans
Ólafs, sem ekkert hefir heyrzt frá né
orðið vart við síðan á aðfaranótt mið-
vikudags. Var Ólafur þá að veiðum á
Halamiðum ásamt fjöldi annara skipa,
íslenzkra og útlendra. Óðinn og Sæ-
björg munu, ásamt mörgum togumm,
hefja leit að togaranum. Sennilega
Síðastl. fimmtudag var kveð-
inn upp í Vínarborg gerðar-
dómur í deilumálum Ungverja
og Tékka.
dómnum voru utanríkis-
málaráðherrar Ítalíu og Þýzka-
lands. Höfðu Tékkar og Ung-
verjar óskað eftir að þeir skip-
uðu slíkan gerðardóm eftir að
allar samningatilraunir milli
þeirra höfðu reynst árangurs-
lausar. í Miinchensáttmálanum
var ákveðið að kalla saman
fjögraveldaráðstefnu, ef slíkt
samkomulag næðist ekki. Sýnir
það bezt, hversu lítið traust
Tékkar hafa orðið á Bretum og
Frökkum, að þeir óska ekki eft-
ir afskiptum þeirra af þessum
málum, enda þótt þeir ættu
þess kost.
Úrskurður gerðardómsins var
sá, að Ungverjar skyldu fá land-
mun Ægir einnig taka þátt í leit-
inni, þegar hann hefir komið enska
togaranum, er strandaði vestan lands,
til hafnar hér í Reykjavík. Togarinn
Ólafur er eign Alliance-útgerðarfé-
lagsins. Skipshöfnin mun vera rösklega
tuttugu manns.
t t t
Tómas Jónsson bóndi að Elivogum í
Skagafirði, hefir fyrir nokkru verið
hnepptur í varðhald, ásamt ráðskonu
sinni, ákærður fyrir sauða- og hrossa-
þjófnað. Hefir hann þegar játað á sig
all-stórfellda þjófnaði. Rannsókn fór
fram að Elivogum og fundust miklar
kjötbirgðir, en þó virtist sem sumt
hefði farið til ónýtis vegna hirðuleysis.
Að sögn fundu leitarmenn meðal ann-
ars kindarskrokk. sem lá í gærunni
með afskorna fætur. Við athugun á
heybirgðum og skepnueign, kom í ljós,
að heyafli var litlu meiri en handa
kúnum, þótt um 70 hross fyndust Tóm-
asi tilheyrandi. Sjö börn eiga þau Tó-
mas og ráðskona hans. Þau eru öll
innan við fermingu og hefir lítið
verið skeytt um að uppfræða þau.
Þeim hefir nú verið komið fyrir á
heimilum þar í sveitinni. Tómas hefir
margsinnis áður verið dæmdur fyrir
sauða- og hrossatöku og kom síðast
heim frá Litla-Hrauni á síðastliðnum
vetri, Tómas hefir að þessu sinni
meðgengið töku 16 kinda og 1 hests.
svæði, sem hefir samtals 1.060
þús. íbúa. í Tékkóslóvakíu voru
um 700 þús. Ungverjar og kom-
ast því nokkur hundruð þús.
Slóvaka undir ungverska stjórn,
því allmargir Ungverjar eru enn
eftir í Tékkóslóvakíu. Úrskurð-
ur þessi hefir vakið mikla
gremju í Prag. Hefir Tékkósló-
vakía nú ekki nema 10 millj.
íbúa í stað 15y2 millj. áður.
Ungverjar hafa þó ekki fengið
kröfum sínum að öllu leyti
framgengt. Gerðu þeir kröfu til
þess að fá mestalla Rutheniu til
þess að geta haft sameiginleg
landamæri við Pólland.Studdu
Pólverjar þessa kröfu öfluglega
og reyndu að fá Rúmena til liðs
við sig. Ennfremur kröfðust þeir
að fá Bratislava, sem er höfuð-
borg Slóvakiu og hefir um 140
þús. íbúa. Hvoruga af þessum
Framsóknarfélag Reykjavíkur hélt
aðalfund sinn í sambandshúsinu á
fimmtudagskvöldið var. Formaður fé-
lagsins, Magnús Stefánsson, .skýrði
frá störfum félagsins á síðastliðnu ári.
í stjórn félagsins voru kosnir Kristjón
Kristjónsson formaður, í stað Magnús-
ar Stefánssonar, er baðst undan end-
urkosningu, Runólfur Sigurðsson rit-
ari og Helgi Þorsteinsson gjaldkeri.
í fulltrúaráð Framsóknarfélaganna í
Reykjavík voru kjörnir Guðbrandur
Magnússon, Jón Eyþórsson, Guð-
mundur Kr. Guðmundsson, Sigfús
Halldórs frá Höfnum, Vigfús Guð-
mundsson, Sigurður Jónasson og Sig-
urður Baldvinsson. Til vara voru kosn-
ir Þórir Baldvinsson, Magnús Stefáns-
son, Sigurvin Einarsson, og Sigm-ður
Bjarklind.
/ t r
Framsóknarblaðið í Vestmannaeyj-
um birtir eftirfarandi fregn: „Neta-
gerð Vestmannaeyja keypti á síðast-
liðnu sumri þriðju netahnýtingarvélina
og er nú búið að taka vélina í notkun.
Netagerðin framleiðir nú öll þau net,
sem notuð eru i Eyjum, og hefir auk
þess selt nokkuð af þorskanetum í ver-
stöðvarnar við Faxaflóa og austan
fjalls. Framleiðslan er fyllilega sam-
bærileg við erlenda framleiðslu um verð
og gæði og hefir tekizt vel til með
þennan atvinnurekstur.“
kröfum tók gerðardómurinn til
greina.
Það er talið, að Mussolini hafi
verið þess mjög fýsandi að Ung-
verjaland og Pólland fengju
sameiginleg landamæri. Stend-
ur honum stuggur af vaxandi á-
hrifum Þjóðverja í Mið-Evrópu,
enda hefir hann ætlað ítölum
að verða þar áhrifamestir. Hafði
hann því bundizt nánum vin-
áttutengslum við Austurríki og
Ungverjaland, en Hitler hefir
nú eyðilagt það starf hans að
mestu. Sameiginleg landamæri
Póllands og Ungverj alands
hefðu styrkt samvinnu þessara
landa gegn yfirgangi Þjóðverja
í Mið-Evrópu. Er líka talið, að
fyrir Pólverjum vaki, að mynda
einskonar hlutleysisbandalag,
sem nái frá Eystrasalti til
Svartahafsins og Adriahafsins
og séu í því þessi lönd: Pólland,
Ungverjaland, Rúmenía og Ju-
góslavía. Er Mussolini sagður
þessari hugmynd meðmæltur,
en Hitler hefir reynst honum of-
jarl nú sem fyr. Ruthenia held-
ur áfram að tilheyra Tékkósló-
vakíu, sem er raunverulega orð-
in einskonar hjálenda Þýzka-
lands. Til frekari tryggingar
því, að Pólverjar og Ungverjar
hlýti þessum úrskurði, hefir
Hitle,r fengið því til leiðar kom-
ið, að Þjóðverjar og ítalir
hafa tekið ábyrgð á hinum nýju
landamærum. Þykja þessi úrslit
bera þess vott, að Mussolini sé
orðinn mjög háður bandamanni
sínum.
Þjóðverjar hafa látið Pólverja
verða þess greinilega vara í
seinni tíð, að þeim mislíki af-
skiptasemi þeirra af málefnum
Mið-Evrópu. Hafa þeir t. d. ný-
lega vísað öllum pólskum ríkis-
borgurum, búsettum í Þýzka-
landi, nær fyrirvaralaust úr
landi. Voru um 8000 Pólverjar
fluttir yfir landamærin á tveim-
ur dögum. Auk þess ætluðu þýzk
yfirvöld að flytja 6000 pólska
Gyðinga til Póllands. Hótuðu
Pólverjar þá að grípa til sams-
konar ráðstafana og fengu
þannig til leiðar komið, að
samningar byrjuðu um þessi
mál. Er þeim ekki lokið.
Auk þess hafa nazistar haft
sig mjög í frammi í Danzig sein-
ustu vikurnar og látið ófrið-
lega í garð Pólverja.
Aðrar fréttir.
Franska stjórnin hefir boðið
Chamberlain og Halifax í heim-
sókn til Parísar 23.—25. þ. m.
Hafa þeir þegið boðið.
í brezka þinginu hefir einn af
foringjum jafnaðarmanna, Mor- |
Á víðavangi
Hér í blaðinu birtist í dag nið-
urlagið á grein Erlings Pálsson-
ar yfirlögregluþjóns og sund-
kappa í Reykjavík, um íþrótta-
löggjöf Englendinga. Minnir Er-
lingur þar á það, að íslenzka
ríkisstjórnin hafi á sl. vori skip-
að milliþinganefnd í íþrótta-
málum. Telur hann, að enska í-
bróttalöggjöfin mætti verða oss
íslendingum mjög til fyrir-
myndar um framtíðarskipulag.^í
íþróttamálum. Er hér á ferðinni
mál, sem ástæða er til að gefa
gaum að.
❖ * *
Það er oft einkennilegt ósam-
ræmi í afstöðu manna til ein-
stakra þjóðmála. Sumir tala um
að tollar séu allt of háir, en
segjast jafnframt vera fylgjandi
gengislækkun. En hvorttveggja
hefir sömu áhrif: Að hækka
verð á erlendum neyzluvörum.
* * *
Nú hefir það vitanlega nokkuð
til síns máls, að hækka verð á
neyzluvörum, ef það getur orðið
til að örva framleiðsluna. En
bað verða menn að gera sér
ljóst, að slík hækkun á neyzlu-
vöruverðinu hlýtur að koma
niður á verkafólki, sem við
framleiðsluna vinnur. En Morg-
unblaðið, aðalblað Sjálfstæðis-
flokksins, hefir nýlega lýst yf-
ir því, að kaup verkafólks megi.
ekki lækka frá því, sem nú er.
Sjálfstæðisflokkurinn er því
búinn að setja sig í sjálfheldu í
þessu máli. Hann er búinn að
gera kröfur, sem stríða hver á
móti annari. Þannig fer þeim,
sem aldrei vilja bera ábyrgð á
neinu, en hugsa um það eitt, að
gera öðrum sem erfiðast að
stjórna landinu.
* * *
Héðinn Valdimarsson á í
harðri baráttu við fortíð sína.
Hann er nú að reyna að fá
Dagsbrún til að afnema við al-
menna atkvæðagreiðslu reglur
þær, er hann sjálfur lét setja
um kosningu í trúnaðarmanna-
stöður o. fl. Þessar reglur heimt-
aði Héðinn settar á sínum tíma
til að draga úr áhrifum kom-
múnista, sem hann þá taldi
skaðræðismenn fyrir verkalýð-
inn. Kommúnistum er þvi mik-
ið í mun, að fá breytingar í
þessu efni, og Mbl. lýsir nú yf-
ir því, að Sjálfstæðismenn í
Dagsbrún fylgi kommúnistum
að málum í þessu efni. Það mun
líka vera meining Héðins að
láta Dagsbrún ganga úr Alþýðu-
sambandinu.
* * *
Mbl. og Vísir eru eitthvað óá-
nægð með það, að ekki hafi ver-
ið settur pólitískur bankastjóri
úr Sjálfstæðisflokknum inn í Út-
vegsbankann. En með tilliti til
stjórnmála, ættu allir að geta
unað við bankastjórnina eins og
hún nú er. Tveir bankastjór-
arnir, Helgi Guðmundsson og
Valtýr Blöndal, hafa engin op-
inber afskipti af stjórnmálum.
Um þriðja manninn, Ásgeir Ás-
geirsson, er að vísu ekki hægt
að segja hið sama, en hitt er
vitað, að hann er samvinnu-
þýður maður í góðu lagi, hvaða
stj órnmálaflokkur, sem í hlut á.
Um þekkingu hinna nýju
bankastjóra á bankamálum og
fjármálum verður ekki deilt, og
það er vitanlega fyrsta atriðið,
sem til greina kemur í slíku
máli.
* * *
Því fer annars fjarri, að blöð
Sjálfstæðisflokksins hafi verið
með neinn ofstopa út af þessu
máli. Aðalárásin hefir komið úr
annari átt, þ. e. frá hinum nýja
flokki Héðins og kommúnista,
sem enginn kann að nefna. En
sjálfsagt hefði mátt gera ráð
fyrir einhverjum goluþyt úr
þeim skjá, hvernig svo sem þessu
máli hefði verið ráðstafað.
rison, ásakað stjórnina fyrir ó-
nógan undirbúning loftvarna.
Hafi það komið í ljós við hervæð-
(Framh. á 4. siðu.J
Úr því mun verða skorið innan
skamms, hvort kola- eða mó-
A. KROSSQÖTUM
Þorskaflinn. — Þorskveiðar við ísafjarðardjúp. — Óttast um togara. — Sauða-
þjófnaður í Skagafirði — Aðalfundur í Framsóknarfélagi Reykjavíkur. —
Netagerðin í Vestmannaeyjum. -