Tíminn - 05.11.1938, Blaðsíða 2

246
TÍMIM, laiigardaginn 5. nóv. 1938
62. bla$
^ímtnn
Laugardaginn 5. nóv.
Framsóknarflokkur-
inn og fátækramálin
II. Tillögtir flokksíns í
fátækramálum Reykjavíkur
Þeirri aðvörun og þeim tillög-
um, sem komu fram í grein Her-
manns Jónassonar, var ekki
neinn gaumur gefinn af for-
ráðamönnum bæjarins. Sama ó-
lagið á fátækramálum bæjarins
var<iátið haldast óbreytt og fá-
tækraframfærið hélt því áfram
að vaxa.
Bæjarfulltrúar Framsóknar-
flokksins lögðu þess vegna fram
svohljóðandi tillögu í bæjar-
stjórninni síðara hluta vetrar
1932:
„I. Að fátækralækni, land-
lækni, lærðri matreiðslukonu og
hagstofustjóra verði falið að
rannsaka hve háan fátækra-
styrk þurfi að veita þurfamönn-
um til matar, ljóss, hita og fata,
til þess að þurfalingarnir hafi
sæmilegt lífsframfæri, og
styrknum sé síðan úthlutað eftir
föstum reglum samkvæmt nið-
urstöðum þeirrar rannsóknar.
II. Að gjört sé útboð á öllum
matvælum og eldsneyti handa
þurfamönnum og samið við
þann, er býður bezt kjör fyrir
tiltekið tímabil.
III. Að gjört sé útboð í öll hús-
næði, sem bærinn þarf að leigja
fyrir þurfamenn.
IV. Að komið sé á fót sauma-
stofu, þar sem konur, er þess
eru mest þurfandi, fái vinnu.
Saumastofa þessi saumi fatnað
aðallega úr íslenzku efni, fyrst
og fremst handa þurfamönnum.
V. Að stefnt sé að því að koma
á fót mötuneyti, fyrst og fremst
fyrir þá þurfamenn, sem kjósa
frekar að borða í slíku mötu-
neyti, en að matreiða fyrir sig
sjálfstætt og ennfremur fyrir
aðra þá þurfamenn, sem fá-
tækrastjórn telur hentara að
þar borði. í sambandi við mötu-
neytið skal komið á fót mat-
reiðslunámskeiðum, þar sem
húsmæður geta ókeypis lært að
búa til ódýran, hollan og ó-
breyttan mat.
VI. Að byrjað sé að vinna að
því, að bærinn eignist jarðir og
lönd á hentugustu stöðum hér
austanfjalls, helzt nálægt jarð-
hita, þar sem þeir þurfamenn,
er þess óska og fátækrastjórn
þykir henta, geti fengið jarð-
næði, enda leggi bærinn þeim
til bústofn og hjálpi þeim til
að byrja búskap á jarðnæðinu".
Tillögum þessum fylgdi ítar-
leg greinargerð, þar sem sýnt
var fram á, að með þessu móti
væri hægt að lækka fátækra-
kostnaðinn verulega, án þess að
kjör þurfamanna þyrftu nokkuð
að versna, heldur myndu þau
þvert á móti batna í mörgum til-
fellum.
Um síðasta liðinn var það
framtekið, að margir af þurfa-
mönnunum gætu unnið fyrir sér
og vildu líka gera það, ef þeir
ættu þess kost. Væri þetta ein
hagkvæmasta leiðin til að skapa
möguleika fyrir þá til að bjarg-
ast á eigin spýtur. Og jafnvel
þótt þeir gætu ekki alið þar
fullkomlega önn fyrir sér sjálf-
ir, myndi kostnaður bæjarins
við framfærslu þeirra verða
miklu minni en hér.
Fulltrúar annara flokka risu
þegar öndverðir gegn þessum
tillögum og töldu þeim allt til
foráttu. Var því einkum haldið
fram, að þær takmörkuðu rétt
þurfamanna, þar sem þeir
mættu þá t. d. ekki verzla nema
á vissum stöðum og væru ein-
kenndir sem einskonar undir-
stétt, með því að vera látnir
ganga í íslenzkum fötum! Kom
það greinilega fram, að hinir
flokkarnir kunnu vel hinu ríkj-
andi skipulagi og töldu ekki
þörf neinna breytinga.
Tillögurnar voru því dauða-
dæmdar í það sinn.
Framsóknarflokkurinn hefir
þó ekki gefizt upp við þetta mál
en reynt eftir megni að vekja
skilning hinna flokkanna á
nauðsyn þess, að komið væri
betri stjórn og fyrirkomulagi á
þessi mál. Hefir hann því látið
fulltrúa sinn í bæjarstjórninni
leggja þessar tillögur fram
næstum árlega síðan og þá
venjulega í sambandi við fjár-
hagsáætlun bæjarins. Undir-
tektir andstöðuflokkanna hafa
jafnan verið á sömu leið, enda
þótt fátækraframfærið hafi ár-
lega aukizt, svo skipt hefir
hundruðum þúsunda kr. hin
síðari ár.
Seinustu árin (1936 og 1937)
hefir Framsóknarflokkurinn
ennfremur látið leggja fram í
bæjarstjórninni svohljóðandi
tillögu:
„Að fullvinnufærum styrkþeg-
um bæjarins sé eftir því, sem
við verður komið, falin ýmis-
konar vinna, er bænum megi að
gagni koma, t. d. við leikvalla-
gerð, í stað þess að veita þeim
beina styrki“.
í stefnuskrá flokksins í bæj-
armálum Reykj avíkur, sem
gengið var frá fyrir seinustu
bæjarstjórnarkosningar, eru fá-
„Kartöfluræktnn^
Morgnnblaðsins
Þriðjudaginn 25. okt. stóð svo-
hljóðandi smágrein í Morgun-
blaðinu:
„í seinustu sumarþáttum sín-
um gat Jón Eyþórsson um það,
að komin væri út skýrsla frá
Árna G. Eylands um kartöflu-
uppskeru. Samkvæmt henni
hefði uppskeran verið 45 þús.
tn. árið 1935, 80 þús. tn. árið
1936, 63 þús. tn. í fyrra og mikið
minna í sumar.
Þetta eru athugunarverðar
tölur um blessun einkasölunnar.
Fram til 1. maí 1936 var inn-
flutningur á kartöflum frjáls og
ÞÁ HÖFÐU KAUPMENN NÓG
ÚTSÆÐI Á BOÐSTÓLUM. Þá
varð kartöfluuppskera með
langmesta móti, og hafði farið
sívaxandi ár frá ári.
En þegar á fyrsta ári græn-
metiseinkasölunnar hrapar hún
niður aftur, og í haust kastar
fyrst tólfunum. ÞESSI UPP-
SKERURÝRNUN í ÁR ER AÐ
LITLU LEYTI AÐ KENNA Ó-
HAGSTÆÐRI VEÐRÁTTU, en
að mestu leyti að kenna einka-
sölunni vegna þess, að útsæði
fékkst ekki fyr en seint og síðar
meir.“
Greinina hefi ég tilfært ó-
stytta og orðrétta, en leyft mér
að strika undir það sem ég tel
mest athyglisvert.
Ég hefi dregið að svara þessu,
vildi fyrst sjá hvort greinin
kæmi líka í ísafold. Ætla mátti
að ef ritstjórar Morgunblaðsins
teldu ummælin hófleg og nærri
sanni, að þeir teldu þau ekki
eiga minna erindi til manna út
um sveitir og þorp landsins, en
til Reykvíkinga, sem mest lesa
Morgunblaðið. En hvað skeður?
Greinin kom ekki í ísafold er
kom út í gær, 31/10. Þótt Þing-
eyingur hafi skrifað greinina,
hefir ekki þótt vænlegt að bera
hana á borð fyrir bændurna,
víðsvegar um Norðurland, sem
ekki fengu kartöflur til heimil-
isnota hvað þá meira, upp úr
görðunum sínum í haust, af
því einstök kuldatíð og nætur-
frost eyðilögðu fyrir þeim upp-
skeruna, alveg án tillits til
þess, hvort þeir höfðu fengið
útsæði frá Grænmetisverzlun
ríkisins, eða öðrum, eða höfðu
það heima fyrir! Morgunblaðið
var sjálft margbúið að geta um
næturfrostin í ágúst og upp-
skerubrest af völdum þeirra. En
slík fádæma vitleysa, sem um-
rædd grein Morgunblaðsins er,
þykir nógu góð handa Reykvík-
ingum.
Slíkum skrifum, sem þessari
umræddu smágrein, þarf ekki
að svara, það nægir að vekja
athygli á þeim. Það geri ég með
því að fá Tímann til að prenta
upp greinina eins og gert er hér
að framan. Læt ég svo fylgja
tvær spurningar til athugunar:
1. Hvernig stóð á því, að vorið
1936, þegar Gr. R. tók til starfa
1. maí, eða um það leyti, sem
ætla mátti að allir væru búnir
að afla sér útsæðis, og þegar
kaupmenn höfðu nóg útsæði á
boðstólum, eftir því sem Morg-
unblaðið segir frá, þá seldi
Grænmetisverzlunin á rúmum
tækramálin tekin til sérstakrar
meðferðar. Auk framangreindra
tillagna, sem þar eru upptald-
ar, segir þar á þessa leið:
,,í fátækramálum ákveður
flokkurinn að beita sér fyrir því
.... að fullvinnufærum styrk-
þegum bæjarins verði falin ým-
iskonar vinna, er bænum megi
að gagni koma, t. d. við sauma-
stofu og almenningseldhús bæj-
arins, við iðnað á vetrum og við
jarðyrkjustörf, leikvallagerð,
gatnagerð og þessháttar á öðr-
um tímum, í stað þess að veita
þeim beina styrki.
Að bæjarstjórn geri ráðstaf-
anir til að hjálpa fátækum og
vinnusömum fjölskyldumönn-
um til að rétta við fjárhag sinn,
ef líkur eru til að þeir á þann
hátt geti framfleytt heimili
sínu, án sveitarstyrks".
f stuttu máli hefir stefna
Framsóknarflokksins í fátækra-
málum verið þessi í aðalatrið-
um:
1. Að koma sem mestum
sparnaði á fátækraútgjöldin
(með útboðum á matvælum og
húsnæði, saumastofu, almenn-
ingseldhúsi, úthlutun fátækra-
styrks eftir ákveðnum reglum
o. s. frv.), án þess þó að kjör
þeirra versni.
2. Að hjálpa vinnufúsum, fá-
tækum mönnum til að rétta við
fjárhag sinn og verða sjálf-
bjarga m. a. með því, að útvega
þeim jarðnæði og bústofn á
hentugum stað í sveit.
3. Að skylda vinnufæra þurfa-
menn til að vinna af sér styrk-
inn við ýms þau verk, sem að
gagni mega koma, eins og t. d.
jarðyrkju.
Framsóknarflokkurinn hefir á
þennan hátt viljað hindra það,
að fátækraframfærslan yxi
jafn stórkostlega og raun er á
orðin, og að hún leiddi af sér
iðjuleysi og siðferðilegan van-
þroska eins og átt hefir sér stað.
XJ. IF1.
Aðalfundur F. U. F.
Félag ungra Framsóknar-
manna í Reykjavík hélt aðal-
fund sinn í Sambandshúsinu á
þriðjudagskvöldið. — Fundinn
sóttu 55 manns. 14 sóttu um
inntöku í félagið.
Formaður félagsins, Þórar-
inn Þórarinsson, gaf yfirlit um
starfsemi félagsins síðasta ár.
Höfuðverkefni þess var for-
ganga um stofnun S. U. F. Frá
félaginu mættu 11 fulltrúar á
stofnþinginu að Laugarvatni.
— Félagsfundir voru haldnir
fimm á síðasta ári, auk fjög-
urra, sem stofnað var til í sam-
einingu við Framsóknarfélag
Reykjavíkur. Alls voru haldnar
sjö skemmtanir, flestar í félagi
við Framsóknarfélag Reykja-
víkur. í sumar efndi félagið til
allmargra vinsælla ferðalaga
um helgar. Helztu ferðirnar
voru þessar: Til Þingvaila,
gengið á Esju, í Hvalfjörð og
Botnsdal, í Þjórsárdal og um
Grafning.
Gj aldkeri f élagsins, Indriði
Indriðason, gerði grein fyrir
fjárhag félagsins og lagði fram
endurskoðaða reikninga þess.
Stjórnarkosningu lauk þann-
ig, að Jón Helgason blaðamaður
var kosinn formaður félagsins í
stað Þórarins Þórarinssonar, er
(Framhald af 1. siðu.J
mánuði 5.618 sekki af útsæðis-
kartöflum? Getur sá er skrifaði
greinina í Morgunblaðið 25. okt.
svarað því?
2. Hjá einum snjallasta kar-
töfluræktarmanni landsins, bú-
settum sunnanlands, þar sem
næturfrostin í ágúst í sumar
gerðu nokkurn skaða, en þó
hvergi nærri eins mikinn eins
og norðanlands, var kartöflu-
uppskera sem hér segir árin
1936—38:
* 1936 117 tunnur
1937 90 — og
1938 65 —
Sett var í sömu landstærð og
sama magn útsæðis öll árin —
og útsæðið var heimaræktað,
svo Gr. R. hafði þar enga hönd
í bagga. Uppskeran hjá þessum
bónda mun, að þvi er ég bezt fæ
séð, vera nokkuð sönn mynd a!
áhrifum veðurfarsins á kartöflu.'
ræktina þessi „ár, ef litið er A
landið í heild.
Hvernig samrýmist þetta fulí-
yrðingu Morgunblaðsins u:1
það, að uppskerurýrnunin í ás
sé að litlu leyti að kenna óhag-
stæðri veðráttu, en að mestu
leyti að kenna einkasölunni?
1. nóvember 1938.
0
Árni G. Eylands.
Jórunn Bjarnadóttir
yíirhjúkrunarkona
Fátækramálín
Hér í blaðinu hefir verið skýrt
frá því, hvernig Framsóknar-
flokkurinn fyrir átta árum tók
upp baráttu fyrir umbótum á
framkvæmd fátækramálanna í
höfuðstaðnum. Hermann Jónas-
son, sem þá var efsti maður á
lista flokksins við bæjarstjórn-
arkosningarnar, ræddi þessi
mál mjög mikið í kosningunum.
Hann vakti athygli á því, að út-
gjöldin vegna fátækrafram-
færslu færu hraðvaxandi ár frá
ári í Reykjavík, og að ef svo
yrði áfram haldið, væri voði fyr-
ir dyrum. Hann benti á, að
þetta kæmi að verulegu leyti af
því, að fátækramálunum væri
slælega og óskynsamlega stjórn-
að. Síðan hafa fulltrúar Fram-
sóknarmanna í bæjarstjórn
Reykjavíkur borið fram tillögur
til umbóta í þessum efnum svo
að segja á hverju ári, en þær
hafa jafnan verið hundsaðar af
meirahlutanum, þegar þær voru
fram bornar.
En á Alþingi, þar sem Fram-
sóknarflokkurinn héfir verið
ráðandi, hefir hann beitt sér
fyrir og komið fram mjög mik-
ilsverðri umbót á fátækralög-
gjöf landsins. Áður var það svo,
að fámennir og fátækir sveita-
hreppar urðu að standa straum
af fólki, sem fyrir mörgum ár-
um var sezt að í kaupstað, en
gat ekki lengur séð sér farborða
þar. Niðurstaðan var þá sú, að
þetta fólk dvaldi í kaupstöðun-
um og fátækrastjórnin þar réð
framfærslukostnaðinum, en
hinir fámennu og fátæku
hreppar áttu að borga. Þess
munu vera dæmi frá þeim tíma,
að mestöll eða öll útsvörin í
slíkum hreppi hafi farið í fram-
færslu einnar slíkrar kaup-
staðarf j ölskyldu.
Þessu fékk Framsóknarflokk-
urinn breytt þannig,að dvalar-
sveit er nú framfærslusveit. f
sumum Reykjavíkurblöðunum
hefir þessi breyting verið talin
ranglát í garð kaupstaðanna.
En það er hún ekki. Hún var
sjálfsagt réttlætismál. Það var
ekkert réttlæti, að sveitirnar
ættu að sjá fyrir fólki, sem
löngu var farið þaðan og hætt
að starfa þar. Og það var heldur
ekki eðlilegt, að sveitahrepp-
arnir væru látnir gjalda óspil-
unarsemi vissra fátækrastjórna,
t. d. í Reykjavík, sem skellir
skolleyrum við öllum skynsam-
legum tillögum og keyrðu fram-
færslukostnaðinn upp úr öllu
valdi.
Nú er svo komið, að fram-
færslukostnaðurinn í Reykja-
vík og raunar mörgum öðrum
kaupstöðum og þorpum, er
orðinn svo hár, að til fullra
vandræða horfir. Þetta þarf
engum að koma á óvart, sem
kynnzt hefir andvaraleysi ýmsra
fátækrastjórna í þessum efnum
á undanförnum tíma. Og það er
líka mála sannast, að ábyrgð-
artilfinning hefir farið nokkuð
þverrandi í þessum efnum með-
al almennings í kaupstöðum. Má
kenna það bæði sinnuleysi for-
ráðamanna og áróðri kommún-
ista.
En á þessari braut verður
ekki áfram haldið.
Orðsending.
Vegna þeirrar föstu niðurröð-
unar, sem nú er á efni Tímans,
verður óhjákvæmilegt að fara
eftir föstum reglum um birtingu
aðsendra greina. Hér eftir verð-
ur sjaldan hægt að birta slíkar
greinar í heilu lagi, heldur ein-
göngu stuttan efnisútdrátt, er
starfsmenn blaðsins gera. Þetta
á þó ekki við um greinar, sem
ritaðar eru eftir sérstakri beiðni
blaðsins. Venjulegar eftirmæla-
greinar eða greinar um afmæli,
verða yfirleitt ekki birtar í heilu
lagi, heldur gerðir örstuttir út-
drættir úr slíkum greinum, ef
þær berast, og birtir undir fyr-
irsögninni „Annáll“ á 3. síðu
blaðsins. Þetta eru menn vin-
samlega beðnir að taka til at-
hugunar.
Hún andaðist í Landspítalan-
um 31. f. m., eftir stranga og
þjáningarfulla legu. En vanheil
hafði hún verið meira og minna
síðustu misserin og raunar oft
sárlega þjáð, þó að lítt léti hún
það á sér festa fyrst í stað og
gengi að störfum ^neðan stætt
var.
Jórunn Bjarnadóttir fæddist
21. maí 1882, að Búðarhóli í
Landeyjum og voru foreldrar
hennar Bjarni bóndi Guð-
mundsson og kona hans, Vig-
dís Bergsteinsdóttir. Bjarni varð
skammlífur, en Vigdís andaðist
á Kleppi hjá dóttur sinni og
varð háöldruð. Var hún greind
kona og mikil að mannkostum,
unni mjög öllum fr'ó'ðleik. Með-
al barna þeirra hjóna, og bróðir
Jórunnar, er Bjarni alþm.
Bjarnason, skólastjóri á Laug-
arvatni, Kristín og Bergsteinn í
Ameríku.
Jórunn sáluga dvaldist heima
í átthögunum fram undir tví-
tugt, en árið 1901 fluttist hún
suður hingað. Stefndi hugur
hennar allur að því, að hjúkra
öðrum og líkna.
Hún varð hjúkrunarkona hér
á Kleppi þegar í stað, er geð-
veikrahælið tók til starfa, árið
1907, en yfirhjúkrunarkona
tveim árum síðar (1909), og
gegndi því starfi síðan óslitið,
unz hún lagðist banaleguna,
eða tæp 30 ár. — Hún virtist
Jórunn Bjarnadóttir.
fædd til þess að hjúkra öðrum
og mátti um hana segja — í
beztu merkingu þeirra orða —
að þar væri „náttúran náminu
ríkari“. Hún gegndi störfum sín-
um hér af mikilli alúð og
skyldurækni, miklum dugnaði
og mikilli umhyggjusemi. Lét
sér jafnan einkar-ant um sjúkl-
ingana, þótti vænt um þá, vildi
breiða sig yfir þá alla, ef hún
hefði getað. Höfðu þeir og mikl-
ar mætur á henni — allir þeir,
sem þannig voru haldnir, að
fulla grein gæti gert sér fyrir
manngildi hennar og fram-
komu, nærgætni, góðvild og um-
önnun. — Kom það oft í ljós og
stundum mjög fagurlega.
Hún var óvenjulega lagvirk
kona að eðlisfari og handtök
hennar öll mjúk og móðurleg. Og
svo mikið orð fór af þessum
hæfileika hennar, að fyrir kom
oftar en einu sinni, að menn, sem
urðu fyrir slysum (t. d. bein-
broti) óskuðu þess sérstaklega,
að mega njóta aðstoðar hennar
og lipurðar, meðan gert væri að
meiðslunum.
Einn af mörgum góðum kost-
um Jórunnar heitinnar var sá,
hversu barnelsk hún var. Henni
var það óblandin nautn, að um-
gangast börn og láta þeim í té
yl síns heita hjarta. Það reyndist
líka svo, að öll börn, sem komust
í náin kynni við hana, fengu ást
á henni og treystu henni í hví-
vetna sem beztu móður. Og hún
lét ekki sitja við orðin ein og at-
lætið. Hygg ég engum vafa bund-
ið, að hún hafi varið allmiklum
hluta launa sinnar til líknar og
menningar fátækum börnum og
unglingum.
Hjúkrun geðsjúkra manna er
vandasamt starf, örðugt og
þreytandi. Þess varð ekki vart í
starfi Jórunnar, að hún væri
orðin þreytt. Og þó hlýtur hún
að hafa verið farin að lýjast —
eftir meira en þrjátíu ára örðugt
og áhyggjusamt starf. En hún
lét ekki á því bera, hlífði sér ekki
og var jafnt sem áður hress í
huga og æðrulaus — unz bana-
meinið tók að þjá hana.
Hennar verður saknað af öll-
um þeim, sem þekktu hana bezt.
Hún var góð kona og vinsæl. Og
ERLINGUR PÁLSSON:
NIÐURLAG
Að síðustu leggur stjórnin til
í athugasemdum sinum, og skýr-
ingum við lögin, að stofnaður
verði ríkisíþróttaskóli, til að
þjálfa kennara og forystumenn í
líkamsuppeldi í landinu og taka
til rannsóknar ýms mikilvæg
vandamál, varðandi lífeðlisfræði
í sambandi við líkamsþjálfun o.
s. frv.
í utanför minni síðastliðið
sumar, fékk ég tækifæri til að
kynna mér að nokkru fram-
kvæmd hinnar ensku íþróttalög-
gjafar. Var mér aðallega sýnt
það, sém er að gerast í þessu
efni tilheyrandi Lundúnaborg.
Framkvæmdirnar eru aðallega
í úthverfum borgarinnar.
Þar eru barna- og unglinga-
skólar reistir, sem fullnægja öll-
um kröfum, sem nútíminn gerir
til slíkra bygginga.
Ennfremur eru byggðir leik-
vellir, íþróttavellir, yfirbyggðar
sundlaugar, og geysistórir al-
menningsbaðstaðir með öllum
hinum fullkomnasta útbúnaði.
henni auðnaðist að vinna mikið
líknarstarf.
Hún vildi öllum líkna, allra böl
bæta — og
„hefir því umbun þess,
sem á lítur viljann“.
Þ. Sv.
T. d. skoðaði ég tvo mjög full-
komna baðstaði (sumarlaugar)
að stærð 25 X 50 yards, með sér-
stökum dýfingapalli út af fy.vir
sig, með vippur frá 1 upp í 10 m.
háar.
Allsstaðar er stillt svo til þar
sem því veröur við komið, að
þessar framkvæmdir geti jafnt
komið að notum fyrir skólana
sem almenning.
Á nokkrum stöðum sá ég stór-
ar landspildur, sem keyptar
höfðu verið fyrir sumarskóla
barna. Þarna sat hver deild
hinna ungu nemenda á stólum
út af fyrir sig á guðs grænni
jörðinni undir berum himni og
lærði ýms bókleg fræði, en þess
á milli var ætlaður viss tími til
leikja og íþróttaæfinga, tvær
klukkustundir alls á dag.
Fjölskyldu íþróttahverfi.
Þarna voru einnig reist eins-
konar íþróttahverfi fyrir fjöl-
skyldur, með íþróttaskála og
fimleikahúsi, íþróttavelli, tenn-
isvelli, sundlaug og sólbaðsskýl-
um, billiardstofu og spilastofu,
hvíldarskálum fyrir karla, kon-
ur og börn, almennum matstoí-
um (skálum) með tilheyrandi
eldhúsum.
Þangað gátu fjölskyldurnar
forðað sér úr skarkala borgar-
lífsins og notið hvíldar og hollr-
ar útivistar í öllum frístundum