Tíminn - 24.11.1938, Page 1

22. árg.
Reykjavík, fimmtudagiim 24. nóv. 1938
70. blað
Jónas Jónsson komínn
heim úr Ameríknf erdinni
ðOO |iris. Berlínar- Rómarbandalagið
¥
líFOIlll 111 Ungverjar fyléja Itölum
Framsóknarmenn héldu honum fjöl
mennt samsæti í gærkvöldí
Jónas Jónsson, formaður
Framsóknarflokksins, kom
heim úr Ameríkuför sinni
síðastliðið þriðjudagskvöld.
Voru þá liðnir 4V2 mánuðir
síðan hann lagði af stað.
Tíðindamaður Tímans náði
stuttu viðtali við Jónas Jóns-
son í gær og fékk hjá honum
lauslegt yfirlit um ferðalag
hans. Var þá hjá honum margt
gesta og hafði hann ekki tíma
til fyllri frásagnar að sinni. Mun
hann líka sjálfur segja lesend-
um Tímans nánar frá Vestur-
íslendingum og áhugamálum
sínum í sambandi við þá, áður
en langt um líður.
Jónas lagði af stað héðan til
Ameríku 8. júlí og var kominn
til Winnipeg um næstu mán-
aðamót. í byrjun ágústmánað-
ar voru haldin hin venjulegu
hátíðahöld að Gimli og Hnaus-
um og voru þau fjölmennari en
nokkuru sinni fyr. Komu sam-
tals á báða staðina um 6000
manns, víðsvegar að úr Kanada
og Bandaríkjunum. Á þessum
stóru samkomum flutti Jónas ít-
arleg erindi. Síðan hófust ferða-
lög hans. Var ákveðið að fresta
ferð hans um Manitoba og Da-
kota, þar sem íslendingar eru
fjölmennastir, meðan uppsker-
an stæði sem hæst, og heim-
sótti hann því fyrst þrjár ís-
lendingabyggðir vestur í land-
inu. Er ein þeirra, þar sem Step-
han G. Stephansson bjó, vestur
í Klettafjöllum, og fylgdi sr.
Rögnvaldur Pétursson honum
þangað. Þaðan fór Jónas vestur
til borgarinnar Vancouver á
Kyrrahafsströnd og ferðaðist
suður eftir ströndinni alla leið
til landamæra Mexico. Heim-
sótti hann íslendinga í þessum
borgum:
Vancouver, þar sem 600—700
íslendingar eru búsettir, Blaine,
þar sem 700—800 íslendingar
eru búsettir, Seattle, þar sem
600—700 íslendingar eru búsett-
ir, Bellingham, þar sem 60—70
íslendingar eru búsettir, Port-
land, þar sem um 50 íslendingar
eru búsettir, San Francisco, þar
sem eru um 200 íslendingar,
Los Angeles, þar sem eru um 300
íslendingar, og San Diego, þar
sem um 150 fslendingar eru bú-
settir. Auk þessa heimsótti
hann íslenzka byggð, sem nefn-
ist Tanginn og er á landamærum
Kanada og Bandarikj anna..
Frá Los Angeles fór hann til
Salt Lake City, en þar er elzta
byggð íslendinga í Ameríku.
Eru landar þar um 150 og voru
þeir nýlega búnir að reisa minn-
ismerki um 80 ára landnám sitt.
Er það viti með víkingaskipi. -—
Þaðan fór Jónas til hins mikla
þjóðgarðar, Yellowstone Park,
og síðan beina leið aftur til
Winnipeg.
Eftir að hafa haft þar
skamma viðdvöl, hóf hann ferð
sína um byggðir íslendinga í
Manitoba og Dakota og hélt þar
marga fundi og var aðsókn alls-
staðar góð. Þegar þeirri ferð var
lokið, heimsótti hann landa í
ýmsum borgum Bandaríkjanna
eins og t. d. Grand Forks,
Minneapolis, Washington, New
York, Boston o. fl. Skammt frá
Minneapolis er íslenzk byggð, í
Minneota, sem eingöngu er
byggð af Austfirðingum. Kom
Jónas þangað og hélt þar fyr-
irlestur.
Nokkru áður en Jónas lauk
þessum ferðalögum, þurfti hann
að fara aftur vestur í Kletta-
fjöll í sérstökum erindagerðum.
í New York varði hann nokkr-
um tíma til að kynnast heims-
sýningunni, en hann á sæti í
íslenzku sýningarnefndinni.
í lok októbermánaðar lagði
hann af stað frá Ameríku eftir
næstum því stöðug ferðalög þar
í þrjá mánuði. Ferðaðist hann
aðallega með járnbrautunum að
næturlagi, til þess að geta not-
að tímann á daginn til að halda
fundi og heimsækja menn. Auk
þessara ferðalaga, sem hér hafa
verið talin, fór hann í ýms
smærri ferðalög um nágrenni
borganna, því landar vildu sýna
honum sem mest af hinum nýju
heimkynnum sínum. Er það ekki
ósennilegt, að enginn íslending-
ur hafi ferðast meira á jafn
skömmum tíma og Jónas Jóns-
son á þessum þremur mánuðum.
Jónas lét svo ummælt í lok
samtalsins, að erfið fjárhags-
kreppa hefði undanfarið þrengt
hag Vestur-íslendinga, einkum
þeirra, sem stunda landbúnað,
en miðað við almenna afkomu
þar vestra mættu kjör þeirra yf-
irleitt teljast frekar góð og ættu
þeir það dugnaði sínum að
þakka, enda væru þeir taldir
meðal hinna allra atorkusöm-
ustu innflytjenda í Vestur-
heimi.
Samsætið.
Framsóknarfélögin í Reykja-
vík héldu Jónasi samsæti í gær-
kvöldi og sóttu það um 460
manns. Bauð Hermann Jónas-
son forsætisráðherra heiðurs-
gestinn velkominn heim og
færði honum þakkir Framsókn-
armanna fyrir hina erfiðu för,
sem hann hefði farið til að
skapa aukið bróðurþel og sam-
vinnu milli íslendinga austan
hafs og vestan. Sagði hann m.
a., að Austur-íslendingar hefðu
ekki átt kost á öðrum fulltrúa
æskilegri til slíkrar ferðar. Jón-
as Jónsson hefði ekki látíð sér
nægja að halda marga fyrir-
(Framh. á 4. síðu)
Á ísafirði hefir sú eftirtektarverða
nýjung verið upp tekin, að kenna vefn-
að í barnaskólanum. Er áhuginn svo
mikill, að varpa verður hlutkesti um í
hvaða röð börnin hljóti tilsögn þessa.
Starfsmaður við skólann, Salómon
Hafliðason, hefir smíðað einkar hent-
ugan vefstól í þessu skyni, en skóla-
stjórinn, Björn H. Jónsson, og Anna
Björnsdóttir handavinnukennari, eiga
heiðurinn af að hafa aukið þessari
hagnýtu grein við barnaskólanámið.
Eitt hið fyrsta, sem börnin vefa, eru
gólfklútar og fullnægja þau nú eftiv-
spum verzlana á ísafirði eftir þessari
vöru, en áður hafa gólfklútar verið
keyptir frá útlöndum. Er ekki að efa,
að fleiri barnaskólar og unglingaskól-
ar taki upp vefnaðarkennslu, að dæmi
ísfirðinga. Vefstóll Salómons mun, á-
samt rakningstækjum, ekki kosta öllu
meir en 100 krónur.
r r t
Árið 1933 hófust bændur í Þykkva-
bæ, Vetleifsholts- og Bjóluhverfi í
Rangárvallasýslu handa um undirbún-
ing að áveitu á Safamýri. Var hin
fyrstu árin unnið þar með skurðgröfu
ríkisins, er áður hafði verið starfrækt
norður í Skagafirði, en nú er notuð við
framræslu Poranna í Ölfusi. Síðar var
unnið að því að handgrafa skurði.
Á þessu hausti var lokið við flóðgátt-
ina, þar sem vatn til áveitunnar verður
tekið úr Ytri-Rangá undan Bjólu.
Hefir vatni verið hleypt í skurðina til
verður varið úr
ríkissj .til styrktar
vélbátabyggingf-
um á næsta ári
Ríkisstjórnin hefir ákveðið, að
allt að 150 þúsund krónum af
þvi fé, sem ráðgert var að yrði
varið úr fiskimálasjóði á næsta
ári til að styrkja menn til kaupa
á nýtízku togara, verði varið til
styrkveitinga til vélbátakaupa,
enda verði bátarnir smíðaðir
innanlands, og er ráðgert að
styrkur geti numið allt að 20—
25% af kostnaðarverði bátanna.
Mun ríkisstjórnin bera fram á
næsta Alþingi frv. um breyt-
ingu á gildandi lagaákvæðum
um fiskimálasjóð, í samræmi við
það er að framan greinir, og er
þegar tryggt, að slík breyting
verður samþykkt af Alþingi.
Á síðasta Alþingi var ákveðið
að verja 50 þús. kr. í þessu skyni,
og má því gera ráð fyrir, að alls
verði varið 200 þús. kr. á næsta
ári til að styrkja sjómenn og
útgerðarmenn til vélbátakaupa.
Með bréfi til Fiskimálanefnd-
ar, dags. í gær, hefir atvinnu-
málaráðherra óskað þess, að
nefndin birti auglýsingu um
þessar fyrirhuguðu styrkveit-
ingar, svo að þeim, sem vilja,
gefist tækifæri til að senda
nefndinni umsóknir um styrk til
vélbátabygginga. — Jafnframt
hefir ráðherra óskað þess, að
fiskimálanefnd geri tillögur um
reglur, sem farið yrði eftir við
úthlutun styrkjanna, og þau
skilyrði sem sett verða í því sam-
bandi. Er til þess ætlazt, að af-
greiðslu þessa máls verði hrað-
að svo, að hægt verði að ljúka
smíði bátanna fyrir næstu síld-
arvertíð.
Birtist auglýsing frá nefnd-
inni á öðrum stað hér í blaðinu.
Samkvæmt henni eiga umsókn-
ir um styrkinn að hafa borizt
nefndinni fyrir 10. n. m.
þess að skola þá, en sjálf áveitan mun
ekki hefjast fyrr en að vori og þá að-
eins að nokkru leyti, þar eð ekki verð-
ur hægt að halda vatninu á enginu,
vegna þess, að meginhluti flóðgarð-
anna er enn óhlaðinn. Einnig er enn
eftir að grafa nokkuð af skurðum, en
því verður unnið næsta sumar. Áveita
þessi mun ná til um 1200—1500 hektara
lands, og möguleikar á að auka hana
stórkostlega. Land þetta liggur undir
rösklega 40 býli með nokkurru fleiri
ábúendur. Áætlað er að fyrirtæki kosti
um 120 þúsund krónur og er þá með
reiknaður kostnaður við hleðslu flóð-
garðanna. Verður þetta þriðja stærsta
áveitufyrirtækið, þegar því er lokið.
Safamýri liggur vestan Hólsár og
Rangár, ofan Þykkvabæjar, og er talin
einhver hinn bezti engjafláki, sem til
en hér á landi, slétt og vaxin stör. Hey-
fengur úr Safamýri hefir verið nokkuð
misjafn af ýmsum sökum, en ávallt
numið tugum þúsunda hestburða.
t t t
Að tilhlutun landbúnaðarráðuneyt-
isins hefir Pálmi Einarsson ráðunautur
mælt ræktanlegt land þriggja jarða,
Stóru-Hellu, Kjalvegs og Munaðarhóls,
í grennd við Sand á Snæfellsnesi. Jarð-
ir þessar eru allar ríkiseign og eru
tvær þeirra að nokkru vaxnar inn í
þorpið. Er gert ráð fyrir að landinu
verði úthlutað þorpsbúum til rækt-
unar og mun sveitarfélagið væntan-
lega hafa yfirumsjón þess. Hið ræktan-
Þegar horfur voru fyrir Ev-
rópustyrjöld í sumar, lýsti
Mussolini því oft yfir, að ítalir
myndu standa við hlið Þjóð-
Þjóðverja, ef til ófriðar kæmi.
Siðan hefir ýmislegt komið í
ljós, sem bendir til, að Musso-
lini hafi verið öllu líklegri til að
bregðast þessu loforði sínu en
efna það, enda þótt hann hafi
síðan haldið áfram opinberlega
að lýsa vináttu sinni við Þýzka-
land.
Sérstaklega þykir það hafa
komið fram í landþrætumáli
Tékkóslóvakíu og Ungverja-
lands, að samvinna ítala og
Þjóðverja væri hvergi nærri
eins örugg og einlæg og yfirlýs-
ingar þeirra Hitlers og Musso-
lini benda til.
Það er vitanlegt, að Musso-
lini studdi kröfu Ungverja eftir
megni og að það var fyrir til-
verknað hans, hversu langt var
gengið til móts við þær. Hins-
vegar studdi Hitler Tékkósló-
vakíu, sem Þjóðverjar telja orð-
ið nokkurskonar skattland sitt,
og fékk því framgengt, að Rut-
henia var ekki afhent Ungverj-
um.
Tilgangur Hitlers með því, að
láta Rutheniu vera áfram í
sambandi við Tékkóslóvakíu,
er talin þrennskonar: í fyrsta
lagi búa þar nær eingöngu U-
krainiumenn og er vel hugsan-
legt að þeir geti unnið að auk-
inni sjálfstæðishreyfingu meðal
Ukrainíumanna í Rússlandi,
en þeim hluta Rússlands hefir
Hitler haft augastað á sem
þýzkri hjálendu, eins 'og greini-
lega kemur fram í „Mein
Kampf“. Nafni Rutheniu hefir
nú verið breytt til samræmis
við þessar fyrirætlanir og heitir
hún orðið Karpato-Ukraina. í
öðru lagi er það eðlilegasta leið-
in fyrir þýzka herinn, ef hann
ræðst inn í Rússland, að fara
yfir Tékkóslóvakíu, Rutheniu og
þaðan yfir Rúmeniu eða Pól-
land. í þriðja lagi hefðu sam-
eiginleg landamæri milli Ung-
verjalands og Póllands skapað
meiri mótstöðuþrótt hjá þess-
um ríkjum gegn yfirráðum
Þjóðverja í Mið-Evrópu.
lega land þessara þriggja jarða er talið
nema um 400 hektörum, en nokkuð af
því er þegar nytjað. Úthlutun landsins
og ræktun þess á að geta hafizt næsta
ár. —
t t t
Pálmi Einarsson hefir einnig gert
ýmsar jaröabótamælingar í grennd við
Ólafsvík. Mældi hann ræktanlegt land
jarðarinnar Possárdals, sem er eign
hreppsins, og athugaði skilyrði til
jarðabóta að Próðá, sem er eign Kaup-
fél. Ólafsvíkur. Er ráðgerð uppþurrk-
un á Fróðárengi, samhliða áveitu.
Jafnhliða því þarf að hamla ágangi
Fróðár, en enginu er nokkur hætta bú-
in af völdum árinnar. Engið er nær
100 ha að stærð. Ætlazt er til að fram-
kvæmdir þessar hefjist næsta vor og
ættu þær að geta bætt úr bráðri þörf
íbúa Ólafsvíkur fyrir heyskaparland.
Hafa þeir á undanförnum árum jafn-
vel orðið að sækja heyskap suður i
Staðarsveit og er það mjög miklum
erfiðleikum bundið.
t t t
Prestskosning fór fram í Dýrafjarð-
arþingum fyrir skömmu. Var einn um-
sækjandi, séra Eiríkur Eiríksson. Hlaut
hann 107 atkvæði af 111 greiddum.
Voru þrír seðlar ógildir, en einn auð-
ur. Á kjörskrá voru 167 menn.
r r t
Guðmundur S. Jónsson kaupfélags-
stjóri á Sveinseyri við Tálknafjörð
(Framh. á 4. síðu)
Ciano greifi,
tengdasonur Mussolini og utanríkis-
málaráðherra ítala.
Aðstaðna í Mið-Evrópu er orð-
in sú, að Ungverjar hafa ekki
nema um tvennt að velja: Að
leita stuðnings hjá ítölum eða
Þjóðverjum. Sú stjórn, sem nú
fer með völd í Ungverjalandi,
hefir valið fyrri kostinn, enda
bera Ungverjar tortryggni til
Þjóðverja frá fornu fari og hafa
orðið að þola margt misjafnt af
þeim. Þetta sést m. a. á því, að
stjórnin reynir mjög að sníða
stj órnarfarið eftir fyrirmyndum
frá ítölum en ekki Þjóðverjum.
í ungverskum blööum birtast
að jafnaði itarlegar frásagnir
um framfarir í Ítalíu, en sára-
litlar fréttir frá Þýzkalandi.
Nazistaflokkurinn, sem fengið
hefir styrk frá Þýzkalandi, hef-
ir verið bannaður. Síðan í marz-
mánuði í ár hafa kaup Ung-
verja á hergögnum meira en
fimmfaldazt í Ítalíu, en sama
og ekkert aukizt í Þýzkalandi.
Ungverski herinn, sem nú er
aukinn stórkostlega, fær meg-
inhlutann af hergögnum sínum
frá Ítalíu.
f þýzkum blöðum sézt greini-
lega, að Þjóðverjum er ekkert
um vígbúnað Ungverja og að
þeir tortryggja yfirlýsingar
stj órnarinnar um vinarhug í
garð Þýzkalands.
Mörg atvik sýna, að Mussolini
leggur mikla áherzlu á, að
vinna vináttu Ungverj alands,
einkum síðan Austurríki leið
undir lok. Þá bendir og margt
til þess, að Mussolini leiti eftir
meira vinfengi Pólverja og vilji
fá þá og Ungverja til að ganga
i Berlínar-Rómarbandalagið. —
Með stuðningi þessara tveggja
ríkja telur Mussolini sig geta
orðið máttarmeiri í bandalag-
inu en Hitler.
Með brezk-ítalska sáttmál-
anum hefir sambúð Breta og ít-
ala mikið batnað og hefir síðan
komið til orða, að ítalia og Eng-
land hefðu með sér samvinnu til
stuðnings Rúmeníu og Jugo-
slavíu á þann hátt, að þessi
lönd verði óháðari Þjóðverjum
í viðskiptalegum efnum. Ferðir
Carol konungs og Pauls ríkis-
stjóra til London eru einmitt
taldar standa í sambandi við
þau mál.
Hið aukna vald Þýzkalnads
hefir auðsjáanlega gert Musso-
lini ljóst, að heppilegast sé að
vera við öllu búinn, og hann
hefir jafnan fylgt þeirri stefnu
að meta meira hagsmuni Ítalíu
en gefin loforð, hverjir sem hafa
átt í hlut.
Aðrar fréttir.
Ensku ráðherramir Cham-
berlain og Halifax komu til
(Framh. á 4. síðu)
Á KROSSGÖTUM
Vefnaðarkennsla í barnaskóla. — Safamýraráveitan. — Ræktun á Hellissandi.
— Fróðárengjar. — Prestskosning. — Úr Tálknafirði
Á víðavangi
Mbl. í gær er með ónot út af
grein Eysteins Jónssonar fjár-
málaráðherra um gjaldeyris-
málin. M. a. segir blaðið á þessa
pessa leið: „Hvað þýðir að tala
um nauðsynina á aukinni fram-
leiðslu, meðan ekki er séð fyrir
hinu, að framleiðslan geti borið
sig. Á þetta----minnist fjár-
málaráðherrann ekki einu orði
í grein sinni*).
* * *
En í greininni segir fjármála-
ráðherrann m. a. á þessa leið:
„Það verður að gera nýtt átak
til þess að auka framleiðslu-
starfsemina í öllum greinum og
gera aðgengilegra en verið hefir
að stunda þær framleiðslugrein-
ar, sem mest hafa dregizt sam-
an undanfarið.------Það þarf
að gera ráðstafanir til þess, að
það borgi sig ekki ver en flest
eða allt annað að stunda þá
bjargræðisvegi, sem eru undir-
staða utanríkisviðskiptanna“. —
Maður skyldi ætla, að þeir Mbl,-
menn hefðu alls ekki lesið grein
fjármálaráðherrans áður en þeir
skrifuðu um hana. En svona eru
„röksemdirnar frá Múla“!
* * *
í Reykjavík eru nú um 70 ung-
lingar hafðir í eins konar skóla-
vinnu 3 stundir á dag, til að
forða þeim frá algerðu iðjuleys-
islífi, og fá þeir auk þess nokkra
aðra kennslu. Ríkisstjórnin
styrkir starfsemina, en hefir
sett það skilyrði, að ekki séu
greiddar nema kr. 1,50—2,00 fyr-
ir þriggja stunda vinnuna. Áður
borgaði bærinn unglingunum
Dagsbrúnartaxta, og eru sum
bæjarblöðin með hnútur til at-
vinnumálaráðherra fyrir þessa
sjálfsögðu breytingu.
❖ *
Það þýðir sjálfsagt lítið að
sakast um það, hverjir borið
hafi ábyrgð á flutningi kara-
kúlfjárins hingað, enda hefir
það eflaust verið gert í góðri
trú og ekki í þeim tilgangi að
gera bændum landsins tjón. En
Morgunblaðinu og ísafold til
uppfræðingar skal það þó tekið
fram, að karakúlféð var flutt
inn í landið, meðan Þorsteinn
Briem var landbúnaðarráðherra
og Sjálfstæðisflokkurinn bar á-
byrgð á ríkisstjórninni. En
manni þeim, sem sótti kindurn-
ar til Þýzkalands, var vottað al-
veg sérstakt traust af landbún-
aðarráðherranum skömmu síð-
ar og hann gerður að frambjóð-
anda fyrir flokk ráðherrans í
næstu kosningum. Þetta er hér
fram tekið vegna þess, að sum
blöð virðast halda, að óhöpp
þau, er orðið hafa í sambandi
við þetta mál, geti orðið þeim
til pólitísks ávinnings.
* * *
Ástæða er til að vekja athygli
á hinni nýju ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar, að verja 200 þús.
kr. í styrki til að koma upp vél-
bátum, 20—25% af kostnaðar-
verði. Er hér um mikilsvert at-
riði að ræða í baráttunni fyrir
eflingu framleiðslunnar við
sjávarsíðuna.
* * *
Vísir segir, að innflutnings-
höftin hafi verið talin algerlega
einhlít til að ráða bót á öllum
viðskiptaörðugleikum landsins.
Þessu hefir nú raunar aldrei
verið fram haldið. Annars má
vel benda Vísi og sálufélögum
hans á það, að ef saltfisksút-
flutningurinn hefði haldizt sá
sami eða svipaður og hann var,
þegar hert var á innflutnings-
höftunum, þá væru hér nú á-
reiðanlega engir gjaldeyrisörð-
ugleikar, heldur þvert á móti,
svo framarlega sem höftunum
hefði verið áfram haldið.
* * *
Blöð Sjálfstæðisflokksins hafa
enn ekki gert grein fyrir því,
hvers vegna þau hvöttu Sjálf-
stæðisflokksverkamenn í Dags-
brún til að greiða atkvæði með
(Framh. á 4. síðu)
*) Leturbr. Tímans.