Tíminn - 26.11.1938, Page 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRN ARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
Sími: 2323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Símar: 3918 og 3720.
22. árg.
Reykjavík, laugardagmn 26. nóv. 1038
71. blað
Eriendur gjaideyrír og byggingar
Það mætti byggja miklu meira í Reykja-
vík, eí erlenda gjaldeyrinum til efnis-
kaupa væri betur varið
Viðtal við Þóri Baldvinsson byggingameistara
Fátt er tíffræddara í landinu í einn fermetra af vikurein-
en gjaldeyrismálin. Blöff og ein- angrun fer þannig um 70 aura
virði af sementi. miðað við nú-
staklingar bera fram háværar
kröfur og heimta innflutning
og aftur innflutning, en sam-
hliða kröfunum sjást sjaldan
effa aldrei raunhæfar vísbend-
ingar um það, hvernig þetta
megi verffa og hvaðan gjald-
eyririnn eigi aff koma. í flest-
um atriffum Iifir og breytir
þjóffin eins og allt sé í stak-
asta lagi og af me?ta nægta-
brunni aff taka.
Tíminn hefir allt nýlega átt
tal við Þóri Baldvinsson bygg-
ingameistara um innflutning
byggingarefna. Ummæli hans
og upplýsingar um þessi mál
fara hér á eftir:
— Fyrir nokkru síðan komu
fram sterkar kröfur frá bygg-
ingamönnum og byggingaefna-
innflytj endum í Reykjavík, um
það, að flutt yrði inn efni til
bygginga í allstórum stíl. Ekki
varð því neitað, að veruleg þörf
var fyrir þessar vörur eins og
komið var. Þrátt fyrir það var
þó kröfum þessum ekki full-
nægt nema að nokkru leyti,
af þeirri einföldu og löglegu á-
stæðu, að gjaldeyrir var ekki
fyrir hendi. Þetta urðu menn
að láta sér nægja, og svo var
ekki meira um það talað.
En hver var nú ástæðan fyr-
ir því að skortur varð á gjald-
eyri fyrir þessar vörur? Var or-
sökin raunverulega eingöngu
sú, að upphæðin, sem ákveðið
hafði verið að verja til inn-
kaupa á árinu á þessum vöru-
tegundum, hefði upphaflega
verið ónóg? Ég vil svara þeirri
spurnángu neitandi. Ástæðan
var sú, að við kunnum ekki að
verja þeim gjaldeyri, sem við
höfðum yfir að ráða.
Ég vil nú gera lítillega grein
fyrir því hvað ég á við með
þessum orðum.
í Reykjavík eru aðallega nú
notaðar tvær aðferðir við ein-
angrun útveggja i íbúðarhús-
um. Önnur þessara aðferða er
í því fólgin, að steyptar eru vik-
urplötur ca. 7 cm. þykkar úr
blöndu 1:10 og þeim síðan
hlaðið innan á steypuveggina.
verandi útsöluverð, en annað
erlent efni fer ekki til þessar-
ar einangrunar.
Hin einangrunaraðferðin er í
því fólgin að innan á stein-
veggina er slegið tvöfaldri
timburgrind, vanalega úr list-
um, sem eru 2.5 cm. á hvorn
veg. Efnið í grind þessari kostar
um 50 aura á hvern fermetra.
Á þessa rimlagrind er settur
tvöfaldur asfaltpappi og kost-
ar hann ca. kr. 1.10 á fermetra.
Þá er borðviður settur innan á
grindina og er venjulega not-
aður til þess mótaviður eða
1X5” borð, en fetið af því kost-
ar með útsöluverði ca. 13 aura,
eða fermetrinn ca. kr. 3.30. Að
lokum er fest vírnet á borða-
klæðninguna, en það kostar 55
aura á fermetra. Saumur og
vír er auk þess notaður við
festingu og uppslátt, en svo lít-
ið, að í sambandi við kostnað
á fermetra er tæpast ástæða til
að reikna það sérstaklega, þó
það vitanlega nemi nokkurri
upphæð á stóru húsi. — Sam-
kvæmt framantöldu er því út-
söluverð á erlendu efni í ein-
angrun af þessu tagi kr. 5.45
pr. fermetra á móti kr. 0.70 ef
vikureinangrun er notuð, og er
þá verðmismunur kr. 4.75 á
hverjum fermetra.
Á algengri villubyggingu, sem
er 12X9 metrar að stærð, með
veggjaeinan'grun á tveimur
hæðum, nemur þessi mismunur
ca. kr. 800.00, eða 80 þúsund
krónum á 100 húsum af þeirri
stærð.
Þá vil ég einnig benda á ann-
að atriði í sambandi við gjald-
eyriseyðslu til byggingaefna.
Við veggjagerð steinhúsa er
aðallega um tvær aðferðir að
ræða hér í Reykjavík, en það
eru járnbentir og ójárnbentir
veggir.
Með fyrri aðferðinni eru
veggir á tveggja hæða húsi
18—20 cm. þykkir, steypubland-
an 1:5, og í hvern fermetra í
vegg notuð ca. 4.70 kg. af
steypustyrktarjárni. Með síðari
aðferðinni eru veggirnir hafð-
ir ca. 23—25 cm. að þykkt,
steypublandan 1:8, og í hvern
fermetra í vegg notað ca. 1.50
kg. af steypustyrktarjárni.
Verðmismunur þessara tveggja
aðferða, miðað við útsöluverð á
erlendu efni, sem til þeirra fer,
er ca. kr. 2.50 pr. fermetra, og
ef miðað er við sömu tegund
af húsi og áður var getið, kr.
500.00 á hús eða 50 þúsund
krónum á 100 húsum.
Að lokum vil ég geta þessa:
Vikureinangrun með 7 cm. vik-
urplötum hlöðnum þurrum inn-
an á steypuveggi og með ca.
1 cm. bili milli veggja og plata,
einangrar betur en timbur og
pappa einangrunin, og auk
þess fúnar hún hvorki né
brennur.
Járnbent steinsteypa er aft-
ur á móti sterkari en ójárn-
bent, eða lítið járnbent steypa.
Styrkur járnbentu steypunnar
er þó ekki nauðsynlegur í
smærri hús, eða 2ja til 3ja
hæða hús og dugar þar full-
komlega lítið járnbent steypa.
Ég hefi nefnt hér aðeins tvo
liði af mörgum. Það mætti
byggja mikið meira í Reykjavík
fyrir sama magn af erlendum
gjaldeyri, ef vel væri með hann
farið.
Fjárhagsvandræðí Frakka
Chamberlain og Halifax eru
nú komnir heim úr Parísarför-
inni. f opinberri yfirlýsingu
segir, að fullkomin eining hafi
ríkt á ráðherrafundinum. Full-
víst þykir, að samkomulag hafi
náðst um aukna hernaðarlega
samvinnu Breta og Frakka.
Samkomulag varð um að veita
Franco ekki' hernaðarréttindi
að svo stöddu.
Nokkru eftir Munchensætt-
ina skýrði Leon Blum, foringi
franskra jafnaðarmanna, frá
því í blaði sínu, að loftvarnir
Frakka væru í fullkomnu ólagi
og gætu Frakkar því ekki of-
metið það lán, að ekki kom til
ófriðar. Um líkt leyti skýrðu
mörg frönsk blöð frá því, að
Daladier hefði átt frumkvæði
fjórveldaráðstefnunnar i Miin-
chen og beðið Chamberlain að
fá Mussolini til að hvetja Hitler
til friðsamlegs samkomulags.
Þetta tvennt gefur bezt til
kynna, hversu illa Frakkar telja
sig búna undir ófrið.
Innanlandsmál Frakka hafa
líka verið með þeim hætti sein-
ustu árin, að bæði atvinnuveg-
irnir og fjármál ríkisins eru í
hörmulegasta ástandi. Frá því
Poincaré lét af völdum 1929
hefir engin stjórn getað haft
taumhald á fjármálunum. —
Skuldir ríkisins og tekjuhalli
hafa stórvaxið með ári hverju.
Hver sú stjórn, sem reynt hef-
ir að ráða bót á þessu ástandi,
hefir óðara komizt í minna-
hluta í þinginu. Nægir í þeim
efnum að minna á stjórnir
Doumerque, Lavals, Flandins
og Blums. Hinar margþættu
mótsetningar í þinginu hafa
valdið því, að aldrei hefir feng-
izt traustur meirihluti til að
gefa nokkurri stjórn frjálsar
hendur til viðréttingar fjár-
hagnum. Sá galli þingræðisins,
að þingið reynir að gera ríkis-
stjórnina að valdalausu verk-
færi sínu, hefir komið þar ó-
tvírætt fram. En margir telja
að gifta enska þingræðisins
byggist einkum á því, að þing-
ið hafi skilið, að stjórnin yrði
að ráða miklu og það ætti ekki
að grípa fram fyrir hendur
hennar, nema fyllsta nauðsyn
bæri til. Þingið ætti að vera á
varðbergi, en láta ríkisstjórnina
stjórna.
Ástand atvinnuveganna,
einkum iðnaðarins, hefir verið
sízt betra en afkoma ríkis
sjóðsins. Mesta reiðarslagið
fékk iðnaðurinn með 40 kl.st.
vinnuvikunni, sem Blum-
stjórnin kom í framkvæmd
sumarið 1936. Engin einstök
ráðstöfun hefir átt meiri þátt í
A.
Fjölgun refa. — Félagsmál í Austur-Barðastrandarsýslu.
stapa. — Úr Skagafirði. — Útflutningur síldarafurða. -
Ræktun á Arnar-
Kaupsamningar
Myndin er af kínverskri stúlku, Mlle
Lucy Tou, er kínverska stjórnin hefir
nýlega sent sem fulltrúa sinn til
Frakklands.
Samkvæmt skýrslum Loðdýraræktar-
félagsins, eru nú til hér á landi um
4140 silfurrefir, þar af 2325 yrðlingar.
Eru þessi dýr í eigu 367 manna, og eru
þá ekki meðtaldir þeir, er keypt hafa
silfurrefi í haust. Af þessum dýrum
voru 646 sýnd á sýningum í haust og
hlutu 168 fyrstu verðlaun, 187 önnur
verðlaun og 175 þriðju verðlaun. Blá-
refir í eldi eru taldir vera um 800 og
eigendur þeirra alls 51. Voru 87 blá-
refir sýndir í haust og náðu 16 fyrstu
verðlaunum, 18 fengu önnur verðlaun
og 25 þriðju verðlaun. Samkvæmt þess-
um upplýsingum hefir blárefum fjölg-
að frá í fyrra um 300 dýr, en silfurref-
um um 1940 dýr. Árið 1936 voru silfur-
refirnir taldir vera alls 1378, en blárefir
319.
r t t
Þorsteinn Brynjólfsson bóndi í Beru-
firði, hefir sagt Tímanum ýmsar frétt-
ir af félagsmálum í Austur-Barða-
strandarsýslu. Fyrir tveim árum stofn-
uðu ungmennafélögin í Austur-Barða-
strandarsýslu Samband ungmennafé-
laga Norður-Breiðfirðinga. Hefir það á
stefnuskrá sinni að beita sér fyrir
hverskonar menningarmálum í hérað-
inu, þar á meðal, að komið verði upp
heimavistarskóla fyrir böm og ung-
linga og sundlaug á Reykhólum. í því
skyni hefir verið stofnaður skólasjóður,
sem ávaxtast í sparisjóði Reykhóla-
sveitar. í sumar var þar í sveit haldið
fjölmennt héraðsmót til ágóða fyrir
sjóðinn. Héraðsmót þetta fór vel fram
og sást þar ekki vín á neinum manni.
í Reykhólasveit eru nú 30—40 börn á
skólaskyldualdri og hefir fræðslan und-
anfarið vart verið fullnægjandi, en nú
verið úr því bætt að nokkru, fyrir góð-
an stuðning fræðslumálastjómarinnar.
Áskorun til ríkisstjórnarinnar um að
kaupa Reykhóla, var samþykkt á sveit-
arfundi í fyrravetur. í Reykhólasveit er
starfandi ungmennafélag, og voru í
fyrra stofnaðar innan þess tvær mál-
fundadeildir. Héldu þær fundi í fyrra-
vetur einu sinni í mánuði, með góðum
árangri. Félagið á bókasafn, og er mik-
ill áhugi fyrir aukningu þess, og sér-
stök stund lögð á að afla góðra bóka.
t t t
í landi Arnarstapa á Snæfellsnesi,
sem er ríkiseign, var í sumar reist ný-
býli, en land til ræktunar var brotið í
fyrra. Pálmi Einarsson ráðunautur hef-
ir nú mælt land til nýbýlisins og jafn-
framt framkvæmt mælingar. sem
leggja á til grundvallar tillögum um
úthlutun ræktanlegs lands handa
þurrabúðarfólki, sem þarna býr. Jafn-
framt verður ef til vill gert ráð fyrir
öðra nýbýli til.
t t t
Stirð tíð hefir verið norðanlands að
undanförnu. í Skagafirði var sauðfé
yfirleitt tekið í hús um síðastliðna
helgi, en í lágsveitum var það þó kom-
ið á gjöf litlu áður. Jafnasnjór er í hér-
aðinu og meiri austan til. Bifreiðaferðir
hafa nokkuð torveldazt um byggðina,
en óvíða teppzt. í Blönduhlíð hefir þó
hindrun orðið á bifreiðaferðum síðustu
dagana, enda eru vegir þar slæmir. Ef
meira hríðar, má búast við að sam-
göngur teppist.
t t t
Dettifoss og Selfoss liggja báðir á
Siglufirði og lesta síidarafurðir til út-
flutnings. Dettifoss tekur 3000 tunnur
af matjessíld til Hamborgar, en Sel-
foss 325 smálestir af síldarmjöli til
Rotterdam. Lagarfoss var væntanlegur
til Siglufjarðar í dag og á að taka 250
smálestir af síldarmjöli til Danmerkur.
Gullfoss er væntanlegur til Siglufjarð-
ar um miðja næstu viku og eiga 4800
tunnur af matjessíld að fara til Stettin
með honum. Er það siðasta síldarsend-
ingin til Stettin, en síðasta Þýzka-
landssíldin, 3000 tunnur af matjessíld,
fer til Hamborgar með Goðafossi um
miðjan desember.
t t t
Samningaumleitanir um kaupgreiðslu
hafa að undanfömu staðið yfir milli
útgerðarmanna og sjómanna í Vest-
mannaeyjum. Svo sem verið hefir, fer
kaupgreiðslan fram með hlut af afl-
anum, en hlutaðeigandi útgerðarmaður
kaupir aflann af hásetum sínum. —
Kaupverð fiskjarins á nú, samkvæmt
hinum nýju samningum, að hækka
dálítið og verður línufiskur keyptur á
8 aura kg„ en netafiskur á 7 aura kg.
í fyrra var netafiskurinn keyptur á
5% eyris, en línufiskur á 6% eyris
hvert kílógramm.
LEON BLUM,
sem kom 40 klst. vinnuvikunni
í framkvœmd.
undanhaldi Frakka í Munchen
en 40 klst. vinnuvikan. Við
þetta hafa svo bætzt þrálát
verkföll á seinni árum og vax-
andi áhugaleysi verkalýðsfor-
ingjanna fyrir afkomu fram-
leiðslunnar. Hafa kommúnist-
ar, sem eru tiltölulega sterkir
í Frakklandi, mjög ýtt undir
verkfallshreyfinguna og haft
þar mikil áhrif, þótt þeir hafi
eigi náð stjórn verkalýðssam-
takanna i sínar hendur.
Hversu ömurlegt ástand at-
vinnuveganna er orðið, má
nokkuð marka af yfirlitsræðu,
sem Paul Reynaud fjármála-
ráðherra hélt, þegar hann lagði
fram viðreisnartillögur sínar
fyrir skémmstu.
Hann lét m. a. orð falla á
þessa leið:
— Ástæðan til vandræðanna
er ekki fólgin í fjárhagsafkomu
ríkisins sjálfs. Hún fellst í af-
komu atvinnuveganna, sem
búið hafa við stöðuga kreppu
síðustu 8 árin. Sé miðað við
framleiðslumagn iðnaðarins nú
og 1930, er samanburðurinn
ekki eins óhagstæður hjá nokk
urri þjóð og okkur. 1933 fram
leiddum við meira steypujárn
en Þjóðverjar, nú fjórum sinn
um minna. Útflutningur iðn-
vara hefir minnkað um helm
ing. Seinustu átta árin hefir
þriðjungurinn af járnbrautar-
leiðum landsins farið úr not
kun. Seinustu 9 árin hafa spari
fjáreigendur tapað 60% af
fjármagni sínu og þau 40% af
peninguin, sem eftir eru, hafa
helmingi minna verðgildi nú en
þá. Þjóðin er að eyða varasjóð
um sínum og hefir lifað á því
undanfarin ár. En hvað getur
það haldizt lengi? Framleiðsla
landsins hefir á sama tíma
minnkað um helming, en í
Þýzkalandi hefir hún aukizt um
60%. Við erum að reyna að
berjast gegn atvinnuleysinu, en
nú er 40 þús. fleiri atvinnuleys-
ingjar en á sama tíma í fyrra.
Árið 1900 áttu Frakkar þriðja
stærsta verzlunarflota heims
ins, 1914 var hann sá fimmti
í röðinni, en nú er hann sá átt
undi. Við erum allsstaðar í aft-
urför.
Vígbúnaðarkapphlaupið legg-
ur okkur þunga bagga á herð
ar. Á næsta ári þurfum við að
verja 25 milljörðum franka til
vígbúnaðarins. Vextirnir af
þeim lánum, sem ríkið tekur,
fara síhækkandi, og þó vígbún
aðurinn veiti aukna atvinnu
leiðir hann til þess, að aðrir
verkamenn verða að vinna enn
meira til að geta staðið undir
launagreiðslum þeirra, sem
vinna þessi óarðbæru störf.
Þegar ég varð fjármálaráð
herra virtist það helzt fram
undan, að ríkið þyrfti enn að
auka skuldir sínar um 60 mill-
jarða franka. Slíkt myndi
leiða til fullkominnar glötun-
(Framh. á 4. síöu)
A víðavangi
Gefin hefir verið út fjölrituð
skýrsla Búreikningaskrifstof-
unnar um niðurstöður búreikn-
inga árið 1936. Hafa skrifstof-
unni borizt 40 búreikningar fyr-
ir það ár, þar af 24 frá einstök-
um bændum og 17 frá búreikn-
ingafélögum. Guðmundur Jóns-
son kennari á Hvanneyri hefir
gert upp niðurstöðurnar. Þar
er m. a. gerður samanburður á
,búrentunni“, þ. e. þeim vöxt-
um, sem búin hafa skilað af
höfuðstól árin 1934—36. Árið
1934 er búrentan að meðaltali
1,67%. Árið 1935 er hún 2,56%
og árið 1936 er hún 5,86%. Af-
koma landbúnaðarins virðist
eftir þessu mjög hafa batnað
á þessum tíma.
* * *
Samvinna Sjálfstæðismanna
og kommúnista í bæjarstjórn-
inni í Neskaupstað vekur að
vonum mikla athygli. Hafa
bæjarfulltrúar þessara flokka,
fimm að tölu, staðið saman við
allar atkvæðagreiðslur nú upp
á síðkastið. Nýlega barst sú
frétt, að þeir hefðu komið sér
saman um bæjarstjóra, en ekki
hefir það þó fengizt staðfest.
Hinsvegar er Sjálfstæðismönn-
um það hið mesta áhugamál,
að kommúnistar fái að velja
bæjarstjórann með 3 atkvæð-
um (af 9 í bæjarstjórn) og vilja
beita til þess ýmsum brögðum.
Þessir atburðir í Neskaupstað
og samvinna Sjálfstæðismanna
og kommúnista í Reykjavík til
að skemma vinnulöggjöfina,
sýnir að forráðamenn Sjálf-
stæðisflokksins hafa ekki allt-
af eins mikla óbeit á kommún-
istum og þeir vilja vera láta.
* * *
Fáist ekki ákveðinn meiri-
hluti Sjálfstæðismanna og
kommúnista í bæjarstjórninni í
Neskaupstað, verður ekki hjá
því komist að láta nýjar kosn-
ingar fara þar fram á næsta
ári. Eina ráðið til að forða
bæj arfélaginu frá fullkomnu
öngþveiti, er þá að efla svo
Framsóknarflokkinn, að hann
komi tveim mönnum í bæjar-
stjórnina í stað eins nú. Gæti
hann þá, ásamt Alþýðuflokkn-
um, myndað starfhæfan meira-
hluta í bæjarstjórninni.
* * *
Mbl. segir í dag: „Sjálfstæðis-
flokkurinn hefir i öllum sínum
tillögum lagt höfuðáherzluna á
það, að -rétta við atvinnulífið
í landinu og fá atvinnuvegina
til að bera sig“. En leyfist
manni að spyrja: Stofnuðu
Sjálfstæðismenn til mjólkur-
verkfallsins — í félagi við kom-
múnista — í því skyni, að
hjálpa landbúnaðinum til að
bera sig“? Eða var það til að
rétta við atvinnulífið" í sveit-
unum, að reynt var af hálfu
flokksins að stofna samtök um
að kaupa ekki kjöt af Sam-
bandinu né Sláturfélagi Suð-
urlands?
* * *
En Mbl. segir líka í dag:
„Það þarf algerða „lífsvenju-
breytingu“ í öllum opinberum
rekstri og hjá einstaklingum*).
Þetta um lífsvenjubreytinguna
hjá „einstaklingum“ er alger-
lega nýtt úr þeirri átt. Hingað
til hafa blöð Sjálfstæðisflokks-
ins t. d. barizt á móti því eins
oð ljón, að skattur væri hækk-
aður á hálauna- og hátekju-
mönnum til hagsbóta fyrir at-
vinnuyegina og almennar
framfarir. Þau hafa talið það
með öllu vítalaust að „eigend-
ur“ stórskuldugra og hálf-
gjaldþrota fyrirtækja leyfðu
sér að nota stórfé sér til per-
sónulegra þæginda. En sé að
verða breyting á hugarfari
Sjálfstæðisflokksins í þessum
efnum, ber að taka því vel.
* * *
Sjálfsagt verða þeir þó fáir
meðal skynbærra manna, sem
*) Leturbr. Tímans.
(Framh. á 4. síöu)