Tíminn - 01.12.1938, Blaðsíða 3

FnllveldisdagsMag
TÍMM, fimmtndagmn í. des. 1938
3

1
jjr
Framfarír á fslandi 1918—1938
ú
jj,
JVl
Á árunurn 1914—18 varð heyfengur landsmanna 535200 hestburðir af töðu og
1198600 hestburðir af útheyi að meðaltali á ári. Á árunum 1933—37 varð meðal-
tal heyaflans 1136100 hestburðir af töðu og 1010200 hestburðir af útheyi. Árið
1918 var túnstœrðin samanlögð 21498 ha., en 34156 ha. árið 1937. Túnin hafa
því stœkkað um rösklega þriðjung á þessu tímabili, en eftirtekjan gert talsvert
betur en að tvöfaldast. Þó hefir heyöflun á útjörð ekki gengið saman að mun.
Rœktanlegt land er talið nema um 2 milljónum liektara og lœtur þá nœrri
að einn sextugasti og fimmti hluti af því hafi verið tekinn til rœktunar. —
Á árunum 1919—36 hafa 2550 sláttuvélar og 650 rakstrarvélar verið fluttar
inn í landið, Á þessum sama tíma hafa herfi og plógar verið flutt inn, er
að þunga nemur nœr 300 þúsund kg. af herfum og 60 þúsund kg. af plóg-
um. tJm tölu þessara jarðyrkjuvéla eru ekki til skýrslur. 89 dráttarvélar hafa
verið fluttar inn á þessum árum, hin fyrsta árið 1923. Flestar dráttarvélar
voru fluttar inn árin 1929—1931, yfir tuttugu lwert ár. Þau ár var einnig
flutt mest inn af plógum og herfum. — Á árunum 1919—38 var tilbúinn
áburður fluttur inn í landið fyrir tæpar sjö milljónir króna, að magni alls
nœr 32 milljónir kg. Árið 1919 var áburðarinnflutningurinn aðeins 79 kg.
og kostaði 350 krónur, en 3650150 kg. og kostaði 783330 krónur árið 1938.
Fyrsta gróðurhúsið við hverahita var reist að Reykjum í Mosfellssveit 1929.
Á nœstu árum risu upp nokkrir slíkir gróðurskálar hér og þar um landið, en
á síðustu árunum tveim hefir þeim fjölgað mikið. Eru þau nú í Mosfellssveit,
Ölfusi, Borgarfirði, við ísafjarðardjúp, í Eyjafirði, Reykjahverfi, Reykjadal og
Biskupstungum. Á þessu ári voru rœktaðar um 40 smálestir af tómötum í
þessum gróðurskálum. Árið 1934 var þessi framleiðsla aðeins 5000 kg., en 18000
kg. árið 1936. Þótt tómatarnir séu víða höfuðframleiðslan, einkum þar sem
samgöngur eru örðugar, þá veitir þó blómarcektin mörgum eigendum gróður-
húsanna drýgri tekjur. Á ýmsum jarðhitasvœðum hafa menn nú í huga að
reisa ný gróðurhús og hagnýta þann veg þá miklu rcektunarmöguleika, sem
jarðhitinn veitir. Um stœrð gróðurhúsanna eru ekki til nýjar skýrslur, sem
byggjandi sé á, en árið 1931, þegar slíkt yfirlit var gert í fyrsta skipti, voru
þau talin 2298 m- að stœrð. — Á myndinni er sýnd tómatarœkt.
Árin 1914—18 voru nautgripir í eigu landsmanna að meðaltali 25250, en 1933
—37 var sambœrileg tala 35344. Hefir þeim því fjölgað um rúmlega tíu þúsund
á þessu tímábili. Á siðari öldum haja nautgrípirnir aldrei verið fleiri en nú.
Hrossaeign var árin 1914—18 49390, en árin 1933—1937 45700. Hefir þeim því
fœkkað nokkuð á fjórða þúsund, en þó hefir hrossum farið fjölgandi aftur
fjögur eða fimm síðustu árin. Sauðfé var, samkvœmt framtalsskýrslum, að
meðaltali 595470 árin 1914—18, en 678200 árin 1933—37. Hefir sauðfénu fjölgað
um rösklega 80 þúsund, en þó farið fœkkandi allra síðustu árin, þannig, að nú
er það álíka margt og það var 1918. — Geitfé var talið vera 1704 árið 1918, en
18007 árið 1937. — Svín voru 296 árið 1937. Hænsni voru sama ár talin 84886,
endur 1429 og gœsir 1406. Árið 1920 voru alifuglar taldir vera um 15500. —
Ábyggilegar skýrslur eru til um afurðir allmikils hluta af kúnum í landinu.
Árin 1914—18 mjólkuðu þcer kýr, sem skýrslur eru til um, 2206 kg. að meðaltali
á ári. Árin 1933—37 var mjólkurmagnið 2612 kg. eftir hverja kú að meðaltali
á ári. — Um kroppþunga sláturdilka eru til fullkomnar skýrslur liin síðustu
fimm ár, en eldri tölur eru ekki fyrir hendi til samanburðar. Útkoman er þessi:
1934: 12,47 kg., 1935: 12,94 kg., 1936: 13,46 kg„ 1937 13,44 kg., 1938: 14,2 kg.
Myndin er af kú, er heitir Huppa, frá Kluftum í Hrunamannahreppi.
Áf umfangsmiklum áveitufyrirtœkjum er Miklavatnsmýraráveitan í Árnes-
sýslu hin eina, er komið var á fyrir 1918. Til hennar var einkum efnt í tilrauna-
skyni. — 1917 var byrjað að vinna að undirbúningi Skeiðaáveitunnar, en full-
gert var það mannvirki talið 1923. Um svipað leyti var byrjað að vinna að
Flóaáveitunni, stórfelldasta jarðabótafyrirtœkinu hér á landi. Vatni var
hleypt á nokkurn hluta áveitulandsins árið 1927, en fullgerð var áveitan 1928.
Stœrð áveitulandsins er 11473 lia. og nœr það til 166 býla, er 200 bœndur búa
á. Stofnkostnaðurinn var um 1450000 krónur. Af öðrum áveitum, sem gerðar
hafa verið, eru áveitan á Staðar- og Víkurmýrar í Skagafirði og áveiturnar í
Þingi og Vatnsdal helztar. í undirbúningi er áveita á Safamýri í Rangár-
vallasýslu og Forir í Ölfusi. í Ölfusi hefir verið unnið að skurðgreftrinum með
flotgröfunni, sem áður var notuð í skurðagerðina í Skagafirði og Safamýri.
í framtalsskýrslunum árið 1937 var áveituhey talið nema 297729 hestburðum.
Myndin að ofan er af flóðhiiði í Skeiðaáveituskurðinum.
Á árunum 1900—18 var 0,5% af útgjöldum ríkissjóðs varið til styrktar skóg-
rœkt og skóggrœðslu. 1919—1936 hafa 0,18% af útgjöldum ríkisins gengið til
þessa. — Árið 1918 var búið að girða og friða nœr 1000 hektara skóglendis, en
nú munu girtir skógar vera um 2250 hektarar að stcerð, auk víðáttumikils
lands, sem er innan skógargiröinganna og ekki er skógi vaxið. — Af skógum
þeim, er girtir voru fyrir 1918, eru helztir: Hallormsstaðaskógur, Vaglaskógur í
Fnjóskadal, Vatnaskógur í Svínadal og skóglendið í Laugardal. — Af hinum
nýrri girðingum eru stœrstar girðingarnar á Þórsmörk, í Ásbyrgi, hjá Sigríðar-
stöðum, Reykjahlíð við Mývatn, Skinnastað, Norðtungu, Munaðarnesi, í Þjórs-
árdal og Haukadal. Tvœr hinar síðasttöldu voru gerðar í sumar og eru um
12000 ha. að stærð, en skóglendi innan þeirra er um 600 ha. Ennfremur hefir
Skógrœktarfélagið girt Bœjarstaðaskóg. — Á tveimur stöðum, á Vöglum á
Þelamörk og Eiðum á Héraði, liefir verið grœddur þroskavænlegur skógur, þar
sem áður sást tœpast hrísangi. Var landið girt og friðað og uxu þá plönturnar
upp af skógarrótum, sem legið höfðu svo áratugum skipti í jörðunni. Sáðreit-
um hefir verið komið upp á þrettán bœjum síðan 1918 og hafa fjórir þeirra
blessazt. — Til skaimns tíma hefir lítil eftirspurn verið eftir trjáplöntum og
innlend framleiðsla innan við 10 þúsund. í ár voru aldar upp 18 þúsund skógar-
plöntur í íslenzkum grœðireitum og hin síðustu ár hafa verið fluttar inn 40
— 50 þúsund útlendar trjá- og runndplöntur á ári hverju. Á nœstu árum
mun mjög fjölgandi þeim plöntum, sem hœgt er að ala upp í grœðireitunum
íslenzku og skapar það mjög bœtta aðstöðu til trjárœktar, þar eð hinar ís-
lenzku plöntur reynast eðlilega mun betur og eru harðgerðari en erlendar.
Myndin hér að ofan er úr trjárœktarstöðinni á Akureyri.
Kálgarðar landsmanna voru 1918 um 425 hektarar að stœrð, en árið 1937 eru
þeir taldir vera 657 ha. Kartöfluuppskera var, samkvœmt hagskýrslum, 24800
tunnur að meðaltali á árunum 1914—18 og rófnauppskeran 14000 tunnur. —
Á árunum 1933—37 var kartöfluuppskeran tálin 56280 tunnur, en rófnaupp-
skeran 19430 tunnur. Garðlöndin hafa því stœkkað um tœpan þriðjung, en
kartöfluuþpskeran aukizt um meira en lielming og rófnauppskeran einnig
farið vaxandi. Einnig hefir á síðari árum verið lögð alúð við rœktun ýmissa
garðjurta, sem ekki eru tilgreindar á framtalsskýrslum og fátíðar voru fyrir
tuttugu árum. Sé miðað við uppskerumagn, er mest rœktað af kartöflum i
Árnessýslu og þar nœst í Gullbringu- og Kjósarsýslu, en sé miðaö við mann-
fjölda, er Austur-Skaftafellssýsla langfremst í flokki um garðyrkjuna, en
Borgarfjarðarsýsla nœst. Myndin er af hvítkálsakri að Sámsstöðum í Fljótshlíð.
Til sandgrœðslu og varna gegn útbreiðslu sandfoks liefir verið varið 591 þús.
krónum úr ríkissjóði á árunum 1919—1938. Á þessu timábili hafa verið girtir
og friðaðir 27262 hektarar lands, sem eytt var af völdum sandfoks eða í
yfirvofandi liœttu. Girðingar þessar eru alls 31 í sjö sýslum og um 235 km.
að lengd. í sandgrœðslugirðingunum liafa verið byggð þrjú nýbýli, Gunnars-
holt, Hróarslœkur og Stóri-Klofi, auk þeirra býla, sem bjargað hefir verið frá
yfirvofandi tortímingu. í Gunnarsholtsgirðingunni eru nú mikil slœgjulönd
og nytjuð af fjöldamörgum bændum og gefa af sér 1500—2500 hestburði árlega.
Melgrasið hefir reynzt mjög vel til þess að hefta sandfokið og í þessi tuttugu ár
hefir um 140 smálestitm verið sáð í sandgrœðslugirðingarnar. Að mestu leyti
hefir þessu melfrœi verið safnað innan girðinganna sjálfra. Sandgrœðslan var
hafin 1908. Árið 1918 höföu verið settar upp sandgrœðslugirðingar, er voru
rösklega 300 km. að lengd og innan þeirra voru landsvœði, er námu nokkuð
innan við 1000 lia. — Skuldlausar eignir sandgrœðslunnar nema nú tœplega
38 þús. kr., mest fasteignir. — Myndin hér að ofan er af sandi, sem er gð gróa.
Loðdýraeldi má lieita nýr atvinnuvegur hér á landi. Árið 1929 voru hinir
fyrstu silfurrefir fluttir inn, en áður liöfðu einstöku menn þó reynt blárefa-
rœkt með nokkrum árangri. Voru helztu blárefábúin að Ljárskógum og Svigna-
skarði. Um áramótin 1931—32 voru nokkrar minkar (marðartegund œttuð frá
Norður-Kanada) fluttir til landsins og hinn sama vetur nokkrir þvottábirnir
og nútríur. Þvottabirnir eru nú fáir til, en nútríurnar útdauðar. Haustið 1936
voru til hér á landi 1378 silfurrefir alls, og voru eigendur þeirra 127, 319 blárefir,
eigendur 27, og 660 minkar í þrem búum. Nú í haust voru silfurrefir alls 4140,
en eigendur þeirra voru 367, auk þeirra, er stofnað hafa silfurrefábú á þessu
hausti. Blárefir eru alls um 800 í eigu 51 manns. Minkar eru alls um 1450,
þar af um 1000 kvendýr. — Loðdýraeigendur stofnuðu með sér félagsskap
veturinn 1936 og hefir sá félagsskapur reynzt nytsamlegur og haft forgöngu
um hagsmunamál loðdýraeigenda. Myndin er af loðdýragarði á Hvammstanga.
rt
Árið 1923 var Klemenz Kristjánsson ráðinn starfsmaður við gróðrarstöðina
í Reykjavík. Fékk hann þá til umráða í svonefndum Aldamótagarði lítinn
blett í því skyni að reyna þar kornyrkju. Þegar tilraunastöðin á Sámsstöðum
tók til starfa árið 1937, fluttist hann þangað austur og hélt þar áfram tilraun-
um sínum. Varð uppskeran þar fyrsta árið 50 kg. af byggi. Árið eftir fœrði
hann út kviarnar og fékk þá 5100 kg. kornuppskeru. Um rösklega tíu ára skeið
hefir meðaluppskera byggs úr hverjum ha. reynzt 2100 kg., hafra 2300 kg. og
rúgs 2200 kg. í ár var sáð í 7% ha. lands að Sámsstöðum. Kornyrkjan er nú
rekin víðsvegar, þótt í smáum stíl sé, t. d. í Eyjafirði, Suður-Þingeyjarsýslu,
Borgarfirði, Skagafirði og víðar. Samkvœmt framtálsskýrslum ársins 1937, eru
sáðlöndin þá tálin vera um 36 '/> ha. Alls hafa á fjórða hundrað manns fengið
útsœði frá Sámsstöðum síðan Klemenz hóf þar kornrœkt sína. — Myndin að
ofan er af slegnum kornakri í Eyjafirði.
Fiskirœkt og klakstarfsemi hefir mjög færzt í aukana á síðustu árum. Árið
1918 var engin klakstöð starfrœkt hér á landi, sem getandi sé. Nú eru hér til
18 klakhús við ár og er hœgt að klekja út 8% milljón laxaseiða árlega, ef þau
eru notuð að fullu. Nú í haust liafa 4—4Vz milljón laxalirogna verið látin í
þessi klakhús. Af þessum klakstöðvum er klakhúsið í Alviðru í Ölfusi elzt,
en klakstöðin við Laxá í Suður-Þingeyjarsýslu langstœrst. Henni var komið
upp 1937 og má þar klekja út 2% miiljón laxaseiðum á ári. Mun það stœrsta
stöðin í Evrópu, sem ætluð er til laxaklaks. Af öðrum stöðvum eru stœrstar
Elliðaárstöðin og Norðurárstöðin. Við vötn eru til 7 klakhús, þar sem klekja
má út rúmlega 2% milljón seiða á ári. t haust voru 2 milljónir hrogna látin í
þessi klakhús. Af þessum klakhúsum er hið elzta í Garði við Mývatn, en stœrsta
að Skálabrekku við Þingvallavatn. Að Geiteyjarströnd við Mývatn var í sumar
gerð nýtízku flotstöð, þar sem klekja má út 500 þús. hrogna á ári,