Tíminn - 01.12.1938, Síða 5
FEillvoldistlagsMað
TÍMIM, fiiiiin1ii(la!>:iiiii 1. des. 1938
5
353*2?
»§ SÍÉi '■!
flMSt
:<y. „>*>•*•< &#«■'*■£*■& ý-.
JH ■ :
$íi ÍJ-T |:
■
-ífcWíi. -/*"•»•.?,•' i’ .v
HilpMiP
á£gte£ggM@fÍ|g
...... . ., ■
MfðwBa
■
SSÉfe'föSiÉÉ
ss?S*!,SSBi?Srí:MÍMíí&i
IVIIIIIIIiX
Hiklar fravifarir hafa orðiö í skíðaíþrótt hér á landi á síðari árum. Má meðal
annars marka það af liinum mörgu skíðaskálum sem reistir hafa verið. Fyrsta
skálann reistu fsfirðingar 1930, „Skíðalieima" í Seljalandsdal. Nœstir urðu
Akureyringar með Skíðastaði 1931. Þá munu Siglfirðingar hafa reist „Skíða-
borg“ undir Hafnarhyrnu. Mestur er skáli Skíðafélags Reykjavíkur í Hvera-
dölum á Hellisheiði, reisiur 1936. Aðrir skálar eru þessir: Skíðaskáli Ármanns
í Jósefsdal, sláðaskáli Knattspyrnufélags Reykjavíkur í Skálafelli, skíðaskáli
Kaupfélags Reykjavíkur á Hellisheiði, skíðaskáli ungmennafélaganna í Ön-
undarfirði og Dýrafiröi á Gemlufallsheiði, skíðaskáli íþróttafélags kvenna viö
Skálafell og loks hefir íþróttafélag Reykjavíkur keypt hinn vinsœla og veglega
greiðasölustað, Kolviðarliól á Hellisheiði, og œtlar að starfrœkja sem skíða-
skála og íþróttaheimili. — Við ýmsa skálana hafa verið gjörðar stökkbrekkur.
Mesta staðið skíðastökk á Alfred Jónsson, framkvœmt í stökkbrekkunni á
Siglufirði. Stökkið var 43 metrar, en mesta framkvœmanlegt stökk í þeirri
brékku er 55 metrar. — Myndin er af skála Skíöafélags Reykjavíkur.
Á þinginu 1932 var sett löggjöf um byggingarsamvinnufélög, og ríkinu heimilað
að ábyrgjast lán fyrir slík jélög allt aö 80% af kostnáðarverði húsanna, en þó
aldrei meir en 15 þús. krónur á íbúö. Sakir fjárliagskreppunnar, sem yfir skall,
liefir þessi löggjöf komið aö minna gagni en til var œtlazt, þar eð ríkiö hefir
ekki séö sér fœrt að veita þessar ábyrgðir nú um sinn. Tvö félög í Reykjavík,
hafa reist hús í skjóli þessarar löggjafar. Byggingarsamvinnufélag Reykjavíkur
hefir reist 27 einbýlishús, 6 tvíbýlishús og 1 fjórbýlishús, eða alls 43 íbúðir.
Byggingarkostnaður á íbúð með lögun lóðar og girðingu, var þessi: Einbýlishús
úr steini kr. 26,500,00; sama gerð úr timbri kr. 24,500,00; einbýlishús úr timbri
kr. 25,500,00; tvíbýlishús úr timbri kr. 18,200,00; Fjórbýlishús úr steini kr.
16,800,00. Kostnaður við að búa í dýrasta einbýlishúsinu er 175 kr. á mánuði,
þegar afborganir eru ekki taldar með. í þessum húsum eru 6 herbergi, fordyri,
eldhús og 4 skápar, en í kjállara þvottahús, geymsla, miðstöð og stórt herbergi,
sem ýmist er notað til ibúðar, iðju eða annarra þarfa. Auk þess er i kjállaranum
rúmgóður gangur og staður undir tröppum fyrir kálda geymslu. — Hitt félagið,
Félagsgaröur, hefir reist 16 tvíbýlishús og 2 einbýlishús, öll úr steini, eða samtals
34 íbúðir. Byggingarkostnaður á ibúð í einbýlishúsunum var 28—30 þús. krónur,
en þau eru af mismunandi gerðum. Bœði þessi félög fengu lán hjá brezku
lífsábyrgðarfélagi til 25 ára, hið fyrra með 5% vöxtum, en hið síðara með
5%% vöxtum, en þó með- þeim tákmörkunum, sem lögin um byggingarsam-
vinnufélög setja, og frá var skýrt hér að framan. — Á Akureyri hafa verið
reistar tvennskonar samvinnubyggingar, samtals 25 íbúðir. í öðru hverfinu
eru húsin 8,90x8,90 m., tvœr hœðir án kjallara, og kostuðu 14—18 þúsund kr.
Vextir og afborganir af þeim eru 60 krónur á mánuði. Innrétting þeirra er
þannig: Á neðri hœð eru 2 íbúðarherbergi, geymsla, þvottahús og forstofa,
en á efri hœð 2 herbergi, eldliús og bað. í liinu hverfinu eru liúsin ein hæð án
kjallara og verðiö 8—10 þúsund. Vextir og afborganir 35 krónur á mánuði.
í þessum húsum eru tvœr samliggjandi stofur, tvö lítil herbergi, eldhús, þvotta-
hús og geymsla. Steypibað er í þvottahúsinu. Hvorutveggja húsin eru stein-
hús. Hin fyrri úr steinsteypu með timburklœðningu að innan. Hin eru úr
hlöðnum steinum með tvöföldum veggjum. — Myndin að ofan er af sam-
vinnubyggingum í Reykjavík.
Þau fáu frystihús, sem til voru í landinu 1918, voru nœr eingöngu notuð
til að frysta beitu. Það er ekki fyr en S. í. S. og kaupfélögin hefjast handa
um að vinna frosnu kjöti markað erlendis, er verulegur skriður kemur hér
á byggingu frystihúsa. Voru slíkar tilraunir gerðar 1924 og 1925 og gáfust
svo vel, að ríkið ákvað að styrkja Eimskipafélagið til að byggja skip, sem
annast gœti flutning á frosnu kjöti. Þetta skip, Brúarfoss, kom hingað
1926 og á nœstu árum byggja kaupfélögin frystihús á ýmsum helztu kjöt-
útflutningshöfnum landsins. Hefir þetta orsakað þá breytingu, að nú er
ekki nema um ýí hluti kjötframleiðslunar saltaður og byggist því meginhluti
kjötsölunnar, bœði erlendis og innanlands, á frystihúsunum. Um 1930 var
byrjað að frysta fisk til útjlutnings og hefir það stöðugt fœrzt í vöxt síðan.
Verða á þessu ári fluttar út um 1700 smál. af frystum fiski og mun láta
nœrri að fyrir hann fáist 1.7 millj. kr. Á tímabilinu 1920—37 hafa verið
reist alls 45 frystiliús fyrír 5.650 þús. kr. Á þessu ári hafa verið byggð 5
frystihús og hefir innflutningur á efni til þeirra numið 87 þús. kr. Ríkið
hefir styrkt byggingu frystihúsanna að % hluta. — Myndin er af frystihúsi
S. f. S. í Reykjavik.
V; ,'ífvy v v-i, ••:■ ; ■ • " ■ : ;. - ‘
* Árið 1929 var byrjað á byggingu Þjóðleikhússins í Reykjavík. Er byggingunni
Á myndinni að ofan sést fólk við vinnu í skóverksmiðju Sambands íslenzkra nú lokið hið ytra og hefir hún kostað um 700 þúsund krónur. Hinsvegar er
samvinnufélaga á Akureyri. Skógerð þessi liófst 1936 og liefir framleiðslan innréttingu hússins ekki lokið. Þjóðleikhúsið er að allra dómi einhver fegursta
líkað svo vel, að ekki verður annað þeim pöntunum, sem berast. byggingin, sem reist hefir verið hér á landi.
Á siðari árum hefir allmikið verið unnið að smíöi vélbáta hér á landi, þótt
ekki sé fyrir hendi jullkomið yfirlit um það. í Reykjavík hafa verið smíðaðir
allmargir vélbátar, og munu hinir stœrstu þeirra hafa verið um 50 smálestir.
Þá hefir verið unnið að vélbátasmiði í Keflavík, Vestmannaeyjum, Fáskrúðs-
firði, Akureyri og ísafirði. Á síðast talda staðnum er nýlokið við smíði á tveim
14 smálesta vélbátum og einum 24 smál. bát, en í smiðum eru þar tveir aðrir
24 smál. bátar, sem lokið verður við fyrir vertíð, og þrír 14 smál. bátar, sem
unnið verður að í vetur. Minni bátarnir eru smíðaðnir í ákvœðisvinnu og kosta
14 þús. krónur fyrir utan vél, spil og raflögn. Landssmiðjan í Reykjavík hefir
undanfarið haft vélbát í smíöum, 22.5 smálestir að stœrð. Hefir hún
selt þennan bát fullbúinn, en án gangvélar, fyrir 24 þús. krónur. Sjálf smíði
skipsins var unnin í ákvœðisvinnu fyrir 7500 krónur, og telst smiðunum svo
til, að þeir hafi haft kaup sem svarar kr. 1,60 um klukkustund. Snemma á
19. öld voru smíðuð þilskip í Ólafsvlk og á Bíldudal, sem œtluð voru til há-
karlaveiða,'40—50 smál. að stœrð. Eyfirzku hákarlaskipin, sem einkum voru
kennd við Þorstein á Skipalóni, voru minni. Stœrsta skip, sem smíðað hefir
verið hér á landi, svo vitað sé, er vélskip það, sem Helgi Benediktsson
útgerðarmaður í Vestmannaeyjum er að láta smíða, er það á annað hundrað
smálestir og mun œtlað að geta siglt með ísfisk til Englands, ef henta þætti.
Yjirsmiðurinn við þessa skipasmið er Gunnar Marel Jónsson, sem kunnur er
að smíði vélbáta, sem vel hafa reynzt. — Myndin er af vélbátnum, sem
Landssmiðjan er að láta smíða.
O
VBpȒ7
Byggingar hafa aldrei verið jafnmiklar liér á landi og á tímabilinu 1918—38.
Gildir það jafnt upi íbúðarliús, sem aðrar byggingar. Árið 1918 nam mats-
verð skattskyldra húseigna 31,9 millj. kr., en 1937 nam það 155,8 millj. kr.
Hefir það því aukizt um 124 millj. kr. og er þó víst að matshœkkuniv nemur
hvergi nœrri því fé, sem lagt hefir verið í byggingarnar. Til skattskyldra eigna
teljast ekki skólar, spítalar eða aðrar opinberar byggingar. —. Myndin, sem
fylgir, er af skrifstofuhúsi ríkisins, Arnarhvoli.
Ein glœsilegasta menningarframkvœmd tímabilsins er Sundhöllin í Reykjavik.
Tók hún til starfa 24. marz 1937. Stœrð laugarinnar er 10x33% m. Einmenn-
ingsklefar karla 28, einmenningsklefar kvenna 15. 55 skápar í samklefum karia
og 57 skápar í samklefum kvenna. í sólbaðinu komast að samtímis 50—60
karlar og jafnmargar konur. — Aðsóknin frá 24. marz til 31. desember 1937, var
samtals 141,541 baðgestir. En jrá 1. janúar til 31. október 1938, samtals 142,587
baögestir. — Stofnkostnaður Sundhallarinnar er 655 þúsund krónur.
Á árunum 1920—37 hefir stofnkostnaður annara iðn/yrirtœkja en rafveita,
frystihúsa, síldarverksmiðja og mjólkurbúa numið 12.932 þús. kr. og skiptist
sú upphœð þannig milli hinna ýmsu iðngreina (fjöldi fyrirtœkja talinn í
svigumj: Ullar- og tóvinnsla (2) 482 þús.; vikurvinnsla (1) 70 þús.; sápugerðir
(4) 105,8 þús.; trésmiðjur (16) 500,8 þús.; blikksmiðjur (6) 56,5 þús.; fisk- og
beinamjölsverksmiðjur (10) 1449 þús.; málmhúðun (1) 18 þús.; dráttarbrautir
(4) 175 þús.; efnagerðir (5) 60 þús.; sœlgœtis- og súkkulaðigerðir (7) 481,5 þús.;
leikfangagerðir (2) 29,5 þús.; efnalaugar (8) 52 þús.; fatnaðargerðir (5) 236
þús.; fiðurlireinsun (1) 6 þús.; fóðurblöndun (2) 78,5 þús.; pappírspokagerð
(1) 50 þús.; prentmyndamótun (2) 36 þús.; blikksmiðjur (6) 56,5 þús.; skipa-
smíðastöðvar (9) 512 þús.; skógerðir (3) 147,5 þús.; smjörlíkisgerðir (7) 707
þús.; stálhúsgagnagerð (1) 24 þús.; stáltunnu- og dósagerðir (2) 85 þús.;
tunnuverksmiðjur (3) 129 þús.; vagna- og reiðhjólaverksmiðjur (2) 11 þús.;
gas- og tjörugerðir (2) 369,4 þús.; glervinnslur (2) 104 þús.; gosdrykkjagerðir
(5) 835,2 þús.; prentsmiðjur (18) 1133 þús.; bókbandsstofur (5) 42,5 þús.;
hamp- og veiðarfœragerðir (6) 266 þús.; hvalmjölsvinnsla (1) 295 þús.; járn-
smiðjur (13) 707 þús.; kaffibrennslur (8) 230,5 þús.; kexverksmiðjur (3) 305
þús.; leðuriðja (2) 276 þús.; málningarverksmiðjur (2) 98,5 þús.; niðursuðuverk-
smiðjur (4) 307,7 þús.; ofnasmiðjur (2) 54 þús.; rafmagnsiðnaður (9) 69 þús.;
húsgagnasmiðjur, tré (19) 226,2 þús.; lifrarbrœðslur (21) 775,2 þús.; fiskþurrk-
unarhús (3) 123,7 þús.; vélaverkstœði (23) 472,1 þús.; þvottahús (5) 49 þús.
— Hér eru ekki taldar með lifrarbrœðslur, sem komið hefir verið fyrir í tog-
urum og línuveiðurum, sem ekki hafa kostað undir 60 þús. kr. né heldur vélar
sem settar hafa verið í 17 togara til þess að vinna úr grút og samtals munu
hafa kostað 100 þús., en á síðustu vertíð fengust 97 smál. af lýsi úr grútnum
á þessum skipum, en þangað til hafði orðið að fleygja þessu verðmœti. —
Á þessu ári liefir m. a. verið reist þangmjölsverksmiðja, stofnkostnaður 42
þús. kr., niðursuðuverksmiðjur Sölusambands ísl. fiskframleiðenda, stofnkostn-
aður 270 þús. kr. — Myndin er af verksmiðjuhverfi SÍS á Akureyri.
Byggingar- og landnámssjóður tók til starfa árið 1929. Frá þeim tíma og
til ársloka 1937 hafa verið veitt lán úr sjóðnum til byggingar á 440 sveita-
býlum og nemur samanlögð upphœð þeirra 2.734 þús. kr. Á þessu ári hafa
verið veitt lán til 78 húsa, en ekki hefir enn verið gengið endanlega frá því,
hvað lánsuppliœðin verður mikil. Nýbýlasjóður tók til starfa 1936 og var
búið 1. apríl síðastl. að greiða 330 þús. icr. í óafturkrœfum styrk og veita
260 þús. kr. í lán til 200 nýbýla. Um 31 af þessum býlum voru að meira
eða minna leyti reist fyrir 1934, og hafa þau fengið styrk, en engin lán.
Býlið, sem reist hafa verið síðan lögin gengu í gildi, skiptust þannig: Reist
á eyðijörðum 39, reist á landi, sem fengist hefir við tvískiptingu jarða, 60, og
reist á útmœldu og órœktuöu landi 70. Síðan 1. apríl liefir verið greidd
allmikil fjárhœð í aukinn styrk og lán til þessara býla, en önnur nýbýli
hafa ekki fengið styrk eða lán á þeim tíma. — Myndin er af sveitabýli,
sem reist hefir verið vestur á Arnarstapa, fyrir lán úr Byggingar- og land-
námssjóði, og svipar til margra þeirra býla, sem byggð liafa verið á siðari árum.
Til símalagninga og annarra skyldra framkvœmda hefir 8,700,000 krónum verið
varið úr ríkissjóði á árunum 1919—38. Fram til ársloka 1918 hafði rikissjóður
lagt fram 1900000 krónur í þessu skyni Af framkvœmdum síðustu tuttugu ára
er sjálfvirka stöðin i Reykjavík og Hafnarfirði dýrust; kostaði 920 þús. krónur.
Landsímaliúsið nýja kostaði um 900 þús. kr. og stuttbylgjustöðin i Gufunesi
um 710 þúsundir króna. Til talstöðva og loftskeytastöðva í skip og báta hefir
verið varið 120 þús. krónum og um 150 þús. króna til loftskeytastöðva í landi.
Til einkasíma í sveitum hefir verið varið um hálfri millján króna. Árið 1918
voru landsimastöðvarnar alls 140, en nú eru þœr 503. Talsímaáhöld voru 1674,
nú 8270. Einkasímar á sveitabœjum voru 10, nú 656. Víralengd landsímalínanna
var 6700 km., en nú 14200 km. Víralengd einkasímalínanna var 90, nú 1640 km.
Viralengd bœjarsímakerfanna var 2400 km., en er nú 29800 km. Árið 1918 voru
send 103000 símskeyti innanlands, en 145000 árið 1938. Símskeyti til og frá
útlöndum voru um 1375000 orð árið 1918, en árið 1938 1850000 orð. Símtöl innan-
lands voru 1918 alls 294000, en á þessu ári 590000. Símtöl til og frá útlöndum
námu í ár alls 11600 mínútum. Tekjur landssímans námu 640000 krónum árið
1918, en eru í ár 2450000 krónur. Rekstursgjöldin voru 430000 krónur árið 1918,
en eru nú 1950000 krónur. — Myndin er af Landsímahúsinu.