Tíminn - 01.12.1938, Qupperneq 8

8
Fiillveldisdagshlag
TÍMBVN, fimmtadagiim 1. des. 1938
Halldór Krisijánsson:
Sveitamenning og sjálístæðí
Guðmundur V. Hjálmarsson:
,Sameinaðir stöndum vér
— sundraðir föllum vér‘
Jón Emil Guðjónsson:
Hvort vakir
I.
í dag eru 20 ár síðan íslenzka
þjóðin endurheimti frelsi sitt.
Þau ár hafa verið henni mikill
breytingatími. Líf hennar hafði
um langt skeið verið sem
draumanótt. Á síðustu áratug-
um hefir hún séð marga draum-
ana rætast. Frelsið hefir endur-
nært starfsþrótt hennar og gef-
ið henni möguleika til að sækja
fram í áttina til betri lífsskil-
yrða og batnandi menningar.
Enn má þó segja, að íslenzk
endurreisn sé ekki nema hálf-
unnið verk. Enn hvíla á íslenzku
þjóðinni margar þær viðjar, sem
áþján liðinna alda hefir á
hana lagt. — Viðhorf þjóðar-
innar inn á við einkennist
þannig annars vegar af vax-
andi möguleikum til nýtilegra
átaka, en hins vegar af marg-
þættum viðfangsefnum, sem
hvarvetna bíða úrlausnar.
Út á við hefir viðhorfið líka
tekið miklum breytingum. Með
fullveldisviðurkenningunni öðl-
uðumst við nýjan rétt, — en
tókum líka á okkur nýjar skyld-
ur. Fyllstu líkur benda til, að
hvorttveggja aukist mjög á
næstu árum. Að minnsta kosti
á þjóðin sjálf að telja það sóma
sinn að láta það verða svo, —
að nota sér þann rétt, sgm sam-
bandslögin frá 1918 veita henni.
II.
Æskan, sem nú er að verða
fulltíða í landinu, tekur við
margvíslegum verkefnum og
miklum arfi. Æska stríðshættu-
landanna verður að fórna miklu
af starfsorku sinni til að treysta
landvarnir sínar gegn sprengi-
kúlum óvinanna. íslenzk æska
getur fagnað því að vera borin
til frjórri lífsbaráttu. Hún á að
halda áfram framsóknínni í
landinu sjálfu og eiga sinn ríka
þátt í þvi, að hið unga fullvalda
ríki komi fram út á við með
hófsemi og myndarbrag. Þetta
er mikið hlutverk og glæsilegt.
En það mun líka krefjast þess,
að vel og sleitulaust sé unnið.
En hlýtur ekki æskan einmitt
að fagna slíku? Ekkert er gleði-
legra fyrir starfsfúsa æsku
heldur en að vera fædd til
stórra starfa og mikilla átaka.
Og nú er það ungu kynslóðar-
innar í landinu að sýna, hvað
hún getur. Gunnreif á hún að
hefja starf sitt. Það á ekki að
þurfa oft að spyrja: Hvort vak-
ir þú, æska? Vilji hún láta það
verða hlutverk sitt að auka við
vaxtarhæð íslenzks þjóðar-
stofns, þá þarf hún að hefja
starf sitt á morgni síns eigin
lífs.
II.
Eitt hinna stærstu verkefna
næstu ára verður þannig undir-
búningur þess, að íslendingar
taki alla meðferð málefna
sinna í eigin hendur og að afla
þjóðinni nauðsynlegrar færni
til slíks. Unga fólkið í landinu
á að láta þetta verkefni nú þeg-
ar til sín taka. Samhugur þess í
að bera það fram til sigurs, á að
vera sterkari heldur en mis-
ræmi stjórnmálaskoðananna.
Það þarf að skapa sterka vakn-
ingu í þjóðlífinu til þess að
tryggt sé, að neytt verði upp-
sagnarákvæðis Sambandslag-
anna. Enginn er færari til þess
en æskan sjálf að tendra eld á-
hugans fyrir þvl, að þjóðinni
megi myndarlega takast að ná
síðasta áfanganum í sjálfstæð-
isbaráttu sinni.
Ég vil í þessu sambandi sér-
staklega minnast héraðsskóla-
æskunnar. Hennar hlutdeild í
þessu máli skiptir að minni
hyggju mjög miklu. Hún á að
leggja sérstaka áherzlu á að
kynna sér það á meðan hún
dvelur í skólunum. Síðan á hún
að fylkja til sóknar 1 hinum
dreifðu byggðum landsins. Úr
hennar hópi eiga að koma
margir f ramher j anna, sem
vinna að þessu máli í æskulýðs-
félagsskap sveitanna. Með hér-
aðsskólunum hefir dreifbýlið
eignazt síri sérstöku menning-
arvígi. Þaðan á því að koma nýr
kraftur, nýjar hugsjónir og ný
trú á farsæla lífsmöguleika.
Æskan, sem nemur þar, hlýtur
að eiga mikinn þátt í því, hver
verður skerfur sveitanna við að
byggj a upp hið unga og frjálsa
ísland.
pú æska ?
IV.
Sennilega hefir íslenzka þjóð-
in aldrei þarfnast starfsfúsrar
og hugsandi æsku eins mikið og
einmitt nú. Slík eru þau við-
fangsefni íslenzks þjóðlífs, sem
vel og skjótlega þarf að leysa.
Hér hefir verið vikið að megin-
verkefnunum. — Það á að vera
metnaðarmál unga fólksins að
láta ekki hina eldri kynslóð
eina um að berjast fyrir lausn
þeirra. Hún hefir líka nú þegar
skilað miklu af þakkarverðu
dagsverki. — Heilbrigð og
starfsglöð æska hlýtur líka að
eiga gnótt djarfra hugsjóna.
Hún fagnar tækifærunum til að
vinna að framgangi þeirra. Svo
gerir íslenzka æskan nú. Hátt
og djarft á hún að horfa fram
á veginn — örugg og ákveðin að
ganga til verks. Svo á hún að
vinna, að eigi fenni strax í spor-
in hennar. — Þannig eiga þeir
ungu menn og konur, sem senn
eiga að erfa landið, að halda á-
fram að skapa sérstæða og
merkilega sögu um dáðríka og
vel menntaða þjóð á sögueynni
hér nyrzt í Atlantshafi.
Jón Emil Guðjónsson
frá Kýrunnarstöðum.
Eins og maðurinn sáir mun
hann uppskera. Þetta er í fullu
gildi þar, sem maðurinn heyir
lífsbaráttuna með einhvers-
konar ræktunarstarfi á brjóst-
um náttúrunnar. Þar á maður-
inn allt undir því, að hann
starfi í samræmi við lög nátt-
úrunnar. „Ef endistu að
plægja, þú akurland fær, ef
uppgefst þú: nafnlausa gröf“,
segir Stephan G. Maðurinn
gerir vel og hittir sjálfan sig
fyrir. Þess vegna er endur-
gj aldslögmálið samvizka nátt-
úrubarnanna. Og þó að það sé
stundum miskunnarlaust og
grimmt, þá hefir það þó alltaf
þann kost, að það glæðir á-
byrgðartilfinninguna og temur
mönnum að taka afleiðingum
verka sinna. Hið beina, milli-
liðalausa samband við náttúr-
una elur manninn upp til að
treysta á mátt sinn og megin,
bera ábyrgð gjörða sinna og
heimta rétt sinn. Það er fyrst
þegar óhollir atvinnuhættir og
ranglátt þjóðskipulag hefir
brjálað og deyft þessar frum-
stæðu kenndir náttúrubarns-
ins, sem þjóðirnar eignast æp-
andi múg, sem heimtar leiki og
brauð af höfðingjum sínum.
Með þessi almennu þjóðlífs-
sannindi í huga þarf enginn að
undrast, þó að tvær merkileg-
ar félagsmálahreyfingar, sam-
vinnuhreyfingin og ungmenna-
félagsskapurinn hafi vaxið og
þróast í sveitunum íslenzku.
Enginn neitar því, að þessar
tvær hreyfingar hafi haft sögu-
lega þýðingu og unnið þjóðfé-
lagslegt gagn. Hitt er ef til vill
ekki eins ljóst öllum, að í þess-
um hreyfingum sjáum við beztu
einkenni íslenzkrar sveita-
menningar, eins og hún er.
Þær eru blátt áfram hluti af
sveitamenningu okkar, þó að
starfssvið þeirra sé engan veg-
in takmarkað við sveitirnar og
þær séu sprottnar upp af er-
lendum fræum. Það voru sveit-
irnar, sem fyrstar lögðu þeim
til lífsskilyrðin hér á landi.
Sömu skilyrði eru til meðal
sveitafólksins víðaT en félög
með þessum nöfnum. Þeirra
gætir í öðrum félögum, í heim-
ilislífi víðsvegar og í hugsunar-
hætti og dagfari fjölda manns.
Þau eru hluti af persónuleika
fólksins.
Það, að skoða þessar tvær fé-
lagsmálahreyfingar, getur verið
okkur hjálp til að skilja þann
kjarna, sem sveitamenningin
geymir og að meta þýðingu
hennar fyrir sjálfstæði íslands.
Samvinnuhreyfingin í verzl-
unarmálum fslendinga hefir
verið einn þáttur í lífsbaráttu
hinna smáu, fátæku alþýðu-
heimila. Með samstöðu og ein-
ingu sótti fólkið rétt sinn og
braut af sér aldagamalt ok. Fyr-
ir áhrif samvinnunnar eru þeir
tímar að hverfa, þegar tekjur
verzlunarmanna voru milli þess
að vera hófleg verkalaun og þýfi,
eins og Björnson lætur eina
söguhetju sína segja. Og þau
rök, sem til þess lágu forðum,
að Merkúríus var guð þjófa og
kaupsýslumanna, fjarlægjast
stöðugt eftir því, sem sá draum-
ur Jóns forseta nálgast uppfyll-
ingu, að öll alþýða íslands taki
virkan þátt í verzlunarfélagi til
hagsbóta sér.
Þessi nýja verzlunarmenning
er mótuð af tilfinningunni fyrir
rétti hins smáa, en jafnframt
byggist hún á kröfum til allra
þátttakenda. Hennar lögmál er
að gera vel og hitta sjálfan sig
fyrir. Það er endurgjaldslög-
málið. Ef hreyfingin er pólitísk,
þá er það aðeins í sjálfsvörn til
að hrinda skipulögðum, pólitísk-
um árásum. Réttur manna er á
engan hátt takmarkaður við
skoðanir. Þar er jafnrétti lýð-
ræðisins.
Ungmennafélögin eru sam-
hjálp æskunnar um að nota
tómstundir sínar til þroska sér.
Persónuleg verðmæti og mann-
kostir einstaklingsins er metið
mest. Því er áherzlan lögð á upp-
eldislegar mannbætur. Og að-
ferðin er samstarf fyrir velferð-
armál heildarinnar, heilbrigt
skemmtanalíf, frjálslegar, ein.
lægar umræður, bindindi o. s.
frv. Þau eru ópólitísk, því að
uppeldisstarfið verður að ná til
allra, hvað sem öllum flokkum
líður. Þannig kenna ungmenna-
félög fólkinu að skilja og um-
gangast og starfa með og fyrir
þá, sem hafa aðrar skoðanir. Þau
láta fólkið finna að manngildið
er ekki bundið við skoðanir og
trú nema að nokkru leyti. Þann-
ig eru þau máttug vörn gegn
einræði og kúgun. Bindindið el-
ur menn upp til einlægrar rækt-
ar á sviði sjálfsvarðveizlu og
trúrrar og óbilugrar andstöðu
við ógæfu samfélagsins. Og fé-
lagsstarfsemin verður möguleg
með því, að nota hinar sundruðu
tómstundir og dreifðu tækifæri
í þágu hugsjónanna.
Þannig er sveitamenningin.
Ekki svo að skilja, að þessi ein-
kenni séu það, sem mest ber á
1 fari hvers sveitamanns.eða fé-
lagslíf sérhverrar sveitar sé ein-
göngu mótuð af þessu. Hitt er
það, að sveitalífið býr yfir mikl-
um möguleikum í þessa átt.
Fólkið er víðast hvar mótað til
svona starfsemi, enda þótt það
sé ekki ennþá orðið mótað af
henni nema sumstaðar.
Trúin á samvinnuna, samfé-
í dag er þess minnst, að liðin
eru 20 ár síðan íslenzka þjóðin
endurheimti sitt forna frelsi.
Þá er líka vert að minnast
þess, hverjar höfuðorsakir lágu
til þess að íslendingar urðu að
þola sex alda undirokun, og
hvaða öfl réðu úrslitum í sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarinnar. —
Þannig fæst dómur reynslunn-
ar.
Það er öllum ljóst, að heipt-
úðugar innanlandsdeilur valda
falli hins forna lýðveldis. Þjóð-
in fórnaði sjálfstæði sínu á
altari sérhyggjunnar og sund-
urlyndisins. En dýrkeypt
reynsla landsmanna af margra
alda áþján kennir þeim að
standa betur saman um sam-
eiginlega réttlætiskröfu. Þjóð-
ernisbaráttan er hafin undir
forystu hinna beztu manna,
sem lögðu fram alla krafta sína
til að starfa fyrir hugsjón sína:
ísland frjálst og fullvalda ríki.
Félagshyggja fer vaxandi með-
al landsmanna. Þjóðin samein-
ast og heimtir frelsi sitt undir
hrópinu: „Sameinaðir stöndum
vér, sundraðir föllum vér.“ —
Þannig er dómur reynslunnar.
Nú hefir íslenzka þjóðin lifað
frjáls og formlega sameinuð í
20 ár, búið við stórstígar fram-
farir á sviði atvinnuhátta á al-
þjóðlegan mælikvarða. Á sama
tíma hefir flokkaskiptingin I
landinu orðið ákveðnari og
baráttan milli hinna ýmsu lífs-
skoðana svo hörð, að hinum
stærstu málum virðist hætta
búin, málum, er þjóðinni ber
skylda til að leysa sameigin-
lega. Við svo búið má ekki
standa. Öll þjóðleg og lýðræðis-
sinnuð öfl verða að sameinast
um þau höfuðmál er bíða úr-
lausnar. Það verður að byggja
úr landi áhrifum erlendra ein-
ræðisstefna og miða öll stjórn-
málaátök við íslenzka stað-
hætti. Það verður að kenna
þjóðinni að nota innlenda
framleiðslu, meta vinnuna, fyr-
irlíta athafnaleysi þeirra, er
hafa aðstöðu til að starfa, og
stuðla að því að hendur at-
vinnuleysingjanna megi hjálpa
til við framleiðsluna. Á þessu
byggist fjárhagslegt sjálfstæði
og lífshamingja þjóðarinnar að
verulegu leyti. Þá mun öllum
ljóst, hve stórkostlega þýðingu
það hefir, að viðhalda og efla
menningarleg sérkenni íslend-
inga, því að með þeim einum
hætti getur ísland orðið stór-
veldi í heimi andlegrar fram-
leiðslu.
Það er líka höfuðnauðsyn að
vekja þjóðina nú þegar til um-
hugsunar um það hvaða form
muni heppilegust í framtíðar-
lagið, skipulagið, er sterk,en hún
skyggir þó ekki á manninn. Ein-
mitt þar er lífsvon þjóðarinnar,
þvl að hin fyrsta skylda borgar-
ans við þjóðfélag sitt er að vera
maður sjálfur. Það er sterkasta
hlið sveitamenningarinnar, að
hún temur fólkinu að gera kröf-
ur til sjálfs sín jafnframt því,
að sameina það í starfi til að
auka þroska sinn og vernda rétt
sinn. Þetta hvorttveggja er
nauðsynlegt sjálfstæði þjóðar-
innar.
Sé réttur hinna smáu fyrir-
litinn, geta ekki sanngjarnir
menn borið virðingu fyrir þjóð-
félaginu. En smáþjóðir hafa ekki
annað til að vernda sjálfstæði
sitt en þjóðartilfinningu sína og
virðingu og ást á ríkinu, sam-
félaginu. Hvernig má slíkt þrosk-
ast, ef fólkinu finnst ríkið vera
ófreskja, sem heldur rétti þess?
Til þess að almenn velmegun og
hagsæld geti átt sér stað, þarf
sambúð okkar við Dani og á
hvern hátt bezt megi viðhalda
og treysta menningar- og þjóð-
ernissambönd íslendinga vest-
an hafs og austan.
Hér að framan eru nefnd
nokkur mál, sem ég veit, að
ungir Framsóknarmenn um allt
land telja að eigi að vera hafin
yfir pólitískar erjur lýðræðis-
flokkanna, og skipti svo miklu
þjóðarheill og sjálfstæði, að
það sé skylda allra þjóðlegra
afla í landinu að sameinast um
þau. Þeir hafa byggt upp sam-
tök sín undanfarin tvö ár með
hliðsjón af því að eiga góðan
hlut að lausn þessara mála, og
annarra, er þeir telja til heilla
horfa. Um 100 fulltrúar nær-
fellt 1700 ungra Framsóknar-
manna, innan félaga og utan,
sátu stofnþing S. U. F. að Laug-
arvatni í vor. Það er engin til-
viljun, að fyrsta ályktun þings-
ins, um sambandslögin, endar
á þá leið, að þingið telji þessi
mál hafin yfir flokkadeilur og
leiti eftir „samvinnu um þau
við samtök ungra manna í öðr-
um lýðræðisflokkum, að því
leyti, sem ungir menn geti haft
áhrif á lausn þeirra.“
Þessi þingsályktun endur-
speglar einn sterkasta þáttinn
í lífsskoðun ungra Framsókn-
armanna: Þau málefni, sem
varða þjóðarheill og sjálfstæði
landsmanna, og líkur eru til að
unnt sé að halda utan við póli-
tískar erjur, ber lýðræðisöflum
þjóðfélagsins að leysa í sam-
einingu.
Ungir Framsóknarmenn um
allt land kappkosta að afla
þessari skoðun fylgi. Það fór
þess vegna vel á því, að þeir
stofnuðu landssamtök sín á
tuttugasta aldursári hins end-
urheimta frelsis.
Ungir Framsóknarmenn eru
þess minnugir, að æskumenn
annarra landa verða að eyða
beztu árum æfi sinnar í þjón-
ustu föðurlandsins, í þágu
landvarnanna í löndum þar,
sem menningin er á hraðri leið
að tortíma sjálfri sér. Okkur er
það fagnaðarefni að byggja
land friðarins og framtíðar-
möguleikanna og geta vottað
föðurlandsást okkar í störfum
fyrir hugsjónir okkar. Við er-
um þess fullvissir, að íslenzka
þjóðin hefir möguleika til meiri
farsældar en nokkur annar
þjóðflokkur hins hvíta kyn-
þáttar. En til þess þurfa íslend-
ingar að tileinka sér hið far-
sæla lífsviðhorf, læra af reynsl-
unni og standa sameinaðir, um
sjálfstæðismál þjóðarinnar.
fólkið líka að hafa vakandi
ábyrgðartilfinningu og krefjast
þess af sjálfu sér, að uppfylla
skyldur sínar við samfélagð.
Hamingja þjóðarinnar byggist
ekki fyrst og fremst á háværum
og glæsilegum flokkssamþykkt-
um eða stórorðum stefnuskrám,
þótt góðar séu, heldur á jöfnu
og fjölbreyttu hversdagslífi og
dagfari alþýðunnar.
Þeim manni, sem ekki er
treystandi, er ekki hægt að
bjarga. Það er sú lífsskoðun, sem
sveitamenningin byggist á. Því
er reynt að ala manninn þannig
upp, að honum sé treystandi. Ef
það tekst verður hinn pólitíski
sigur íslendinga 1. desember
1918 til varanlegrar blessunar
íslenzkri þjóð.
Ilalldór Kristjánsson
frá Kirkjubóli.
IIIIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIHL1
Þó hin óíarna leið - - |
í /. |
Öll ströndin l skammdegisskuggum og mjöll,
\ öll skrímsl hinna íslenzku fjalla
í jökulsins helgreíp, — og hyldýpis þögn
um heiðanna borgir og stalla.
1 Þvi spyr sá, er kemur frá suðri og sól \
É — frá sumarsins blómheimi snýr:
Er hún ekki þunglynd og þröngsýn um leið,
sú þjóð, er á hjaranum býr.
Kom aftur að vori, — úr hertröðum heims,
Í úr hatrenni sókna og varna,
frá útlagans flótta, frá eldsprengjuhríð \
Í og örvinglun húsvilltra barna:
Á hjaranum býr ekki herbúin þjóð, i
— hún heimti sitt frelsi á ný
með langsýn þess hugarfars, leikni þess afls,
er lágmetur orustugný.
II. i
En aldanna hrönn ber sinn hrynjandi fald, i
\ og hvað eru tuttugu árin? |
Víst börðumst vér áður við bölvun og sorg,
enn berum vér ör eftir sárin.
— Því spurði ég sögunnar hœversku hírð:
Í Er Hliðskjálf á þessum stað? \
— Því hleraði ég undrandi afmœlisfregn: \
\ Er áfanga náð, eða hvað? i
Ef til vill, — en aðeins um örskamman spöl.
— Þœr óförnu leiðir, sem bíða,
svo endalaust langar með óveðursél \
og upprofum biturra hríða. \
Samt minnumst vér klökkvalaust hvers þess,er hvarf
og hyllum þá komandi stund, \
Þó hin ófarna leið sé um óveguð lönd
\ og óbrúuð torfœrusund. \
Því brautín mun greiðast og brúast hvert djúp
i — þá brestur ei þor eða dugur,
ef merki sitt ber yfir fylkingu fólks
\ hinn framsýni réttlætishugur, \
\ er bersögli þolír, og ber ekki fram i
á bróður sinn upplogna sök,
sem gagnrýnir hljóðlátur hrósyrðagjöf \
\ og hlustar á andstœðings röh
I Heyr hamingjudls vora hógvœru bœn
í hundruðum einfaldra Ijóða:
Lát sól þína skína og signdu vorn hlut
í samstarfi friðsamra þjóða. \
i Þá stœkkar vort frelsi i fegurð og dirfð,
— vér flekkum ei sögunnar blað. I
Lát firn þau ei koma að frœndvíg sé háð
1 á friðarins heilaga stað.
III.
Hin vaknandi þjóð heyrir vorhjartans slátt
í vatnanna leysingarniði, i
sér blómstra hvern grátpíl i glítrandi dögg,
— og gróandinn dynur í viði. \
Þú slœvir hvert beizkyrði, sléttar hvern stig
og slítur hvert álagaband,
sú augnablikshelgi, er ófreskum hug
fœr innsýn í framtímans land.
GUÐMUNDUR BÖÐVARSSON.
Guðm. V. Hjálmarsson.