Tíminn - 10.12.1938, Page 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRN ARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
Sími: 2323.
Prentsmlðjan Edda h.f.
Símar: 3943 og 3720.
22. árg.
Reykjavlk, laugardaginii 10. des. 1938
Um 100 gróðurhús á íslandi
Nálægt 2 ha. ai landi eru nú ,undir gleri*
Á síðastl. vori voru liðin
15 ár frá því að Bjarni Ás-
geirsson alþm. lét þyggja
fyrsta gróðurhúsið á íslandi
að Reykjum í Mosfellssveit.
Tíminn hefir nýlega átt
viðtal við Bjarna og fengið hjá
honum ýmsar upplýsingar um
útbreiðslu gróðurhúsaræktunar
hér á þessum 15 árum.
— Alls munu nú vera um 100
gróðurhús á landinu, sagði
Bjarni, og eru þau flest í Kjós-
arsýslu, Árnessýslu og Borgar-
fjarðarsýslu. Stærst er búið að
Reykjum í Mosfellssveit, en þar
eru 16 gróðurhús. Engar skýrsl-
ur eru til um, hve mikið land
gróðurhúsin klæða. En ekki mun
fjarri sanni að l%-2 ha. séu Bjarni isfi,eirss0n
nú „undir gleri“ á landinu. „ ,, , ,
Eftir því, sem næst verður um 6 smáL af gurkum- Lftfls;
komist, hafa verið framleiddar háttar hefir einnig verið ræktað
um 40 smál. af tómötum í hús- ^afvinberjum og me ónum
um þessum síðastl. sumar og ^á hefir að nokkru leyti venð
ræktað í þeim ýmislegt græn-
meti, sem gróðursett hefir verið
úti, þegar hlýna fór í veðri, og
fullræktað á bersvæði. Munu
hafa komið á markaðinn í
Reykjavík síðastl. sumar um 25
þús. kálhöfuð, þar af um 70%
blómkál. Þá hafa og komið til
sölu í Reykjavík um 12—15 þús.
bindi af íslenzkum gulrótum.
Mun láta nærri að framleiðsla
þessi hafi selzt fyrir um 100.000
kr. á síðastl. sumri.
Eigendur gróðurhúsanna
mynduðu með sér sölusamlag í
fyrravetur og annaðist Eggert
Kristjánsson stórkaupmaður
söluna fyrir þess hönd á síðastl.
sumri. Mun það hafa fengið til
sölumeðferðar um 80% af allri
framleiðslunni.
Sala á sumarnæpum og
snemmvöxnum gulrófum, svo og
rabarbara fer stöðugt í vöxt.
Auk þeirra afurða, sem áður
eru taldar, er framleitt mikið
af allskonar skrautblómum í
sumum gróðrarstöðvunum.
Aukning gróðurhúsanna hefir
verið langsamlega örust á sein-
ustu árum.
íslenzk skáldkona
íær verðlaun
Vestur-íslenzka skáldkonan
Laura Goodman-Salverson, hefir
hlotið bókmenntaverðlaun ríkis-
stjórans í Kanada, ásamt tveim-

Laura Goodman Salverson
ur kanadiskum rithöfundum,
fyrir beztu bækur ársins 1937.
Laura Goodman Salverson er
fædd í Winnipeg 1891 og er gift
norskum manni. Fyrsta skáld-
saga hennar kom út 1923 og sið-
an hafa margar bækur komið út
eftir hana. Sögur hennar fjalla
um sveitalífið í Kanada.
Verðlaunin hlaut skáldkonan
fyrlr sögu sína, The Dark Wea-
ver,
Frá löndum vestra
Vesturíslenzka blaðið Lögberg
skýrir frá því, að við fylkissýn-
ingar á dýrum í Brandon sé það
venja að efna tíl samkeppni
meðal unglingsdrengja í því að
dæma um húsdýr, og dæma tveir
og tveir drengir saman. Er þeim,
sem slyngastir þykja, veitt viður-
kenning fyrir.
Á síðastliðnu sumri tóku átta-
tíu drengir þátt í þessari keppni,
þar af fjórir íslendingar. Aðrir
þessara íslenzku tvímenninga,
August S. Johnson frá Wapak
og Ernest Eiríksson frá OakView,
urðu hinir fjórðu í samkeppn-
inní, en August hlaut auk þess
viðurkenningu, heiðursmerki úr
silfri, fyrir að hafa leyst bezt af
hendi sitt hlutverk allra einstak-
linga. Sömuleiðis hlaut hann
verðlaun fyrír að skara fram úr
í því að dæma um sláturgripi.
August er sonur Ragnars
bónda við Wapak og Margrétar
konu hans, en Ernest sonur Óla
Eiríkssonar við Oak View og
konu hans, Guðrúnar,
Útlendar firéttir
Viðsjár Frakka og ítala fara
vaxandi. í ítölskum háskóla-
borgum hafa stúdentar farið í
kröfugöngur og heimtað Tunis,
Corsica og Nissa. Franskir
stúdentar hafa svarað með því
að efna til kröfugangna og
krefjast Sikileyjar og Sardiniu.
Fjölmennir mótmælafundir
gegn landakröfum ítala hafa
verið haldnir í Tunis og á Cor-
sica og er almenningur þar mjög
andvígur ítölum. í Tunis hafa
ítalir, sem þar eru búsettir, far-
ið í kröfugöngur og voru 10
helztu forsprakkarnir teknir
fastir, því minnstu munaði að
ekki kæmi til almennra óeirða.
Eru ítölsk blöð mjög gröm út af
þessum handtökum og hafa í
hótunum. í þýzkum blöðum
kemur nú fram meiri samúð
með kröfum Frakka en á meðan
Ribbentrop dvaldi í París. Brezk
blöð taka hinsvegar málstað
Frakka. Frakkar hafa ákveðið
að stórauka setulið sitt í Tunis
og á Corsica.
Malcolm MacDonald ný-
lenduráðherra hefir lýst því yf-
ir, að ensku stjórninni hafi
aldrei til hugar komið að af-
henda neina af nýlendum
Breta. Eru þýzk blöð mjög óá-
nægð yfir þessari yfirlýsingu.
Baldwin fyrv. forsætisráð-
herra Breta hefir haldið snjalla
útvarpsræðu og hvatt menn til
að hjálpa þýzkum flóttamönn-
um með samskotum.
Sandler utanríkisráðherra
Svía hefir mótmælt eindregið
þeirri tilraun Þjóðverja að
reyna að fá sænsk fyrirtæki,
sem selja vörur til Þýzkalands,
til að útiloka Gyðinga frá
vinnu.
Á dögurfum var haldinn í Lon-
don stór mótmælafundur gegn
Gyðingaofsóknum og töluðu þar
m. a. erkibiskupinn af York og
katólski erkibiskupinn í West-
minster. Sagði sá fyrnefndi, að
kristnir menn yrði að koma í
veg fyrir að nokkur þjóð eða
þjóðflokkur yrði lagður undir
ríkisstjórn, sem bæri ábyrgð á
þvílíku framferði og Gyðingaof-
sóknunum. Sá síðarnefndi
sagði að grimmd Nerós hefði
verið smávægileg í samanburði
við Gyðingaofsóknirnar.
IJKRAIIVA
Síðan Miinchensættin var
gerð hafa Þjóðverjar unnið tvo
sigra i utanríkismálum, sem
báðir stefna að sama marki.
Þeim hefir tekizt að hindra
sameiningu Rutheniu við Ung-
verjaland og ná vináttusamn-
ingi við Frakka. Hvorttveggja
bætir aðstöðu þeirra til að ná
því marki, sem Hitler setur
þeim í „Mein Kampf“, en það
er að ná Ukrainu undan yfir-
ráðum Rússa.
í Rutheniu búa nær eingöngu
Ukrainiumenn. Seinustu árin
hefir verið þaT miðstöð hinna
þjóðernislegu hreyfingar meðal
Ukrainumanna, sem þrátt fyrir
margra alda undirokun hafa
enn sérstakt tungumál. Tékk-
arnir voru eina þjóðin, sem
veitti þeim rétt til að vernda
þjóðerni sitt. í Rússlandi, Pól-
landi, Ungverjalandi og Rú-
meníu hefir verið reynt eftir
megni að afmá hin þjóðernis-
legu einkenni Ukrainíumanna,
sem þar búa. Eftir að Þjóð-
verjar ráða orðið mestu í Ték-
kóslavakíu mun sjálfstæðis-
hreyfing Ukrainíumanna njóta
hins fyllsta stuðnings þeirra.
Þess vegna lögðu Pólverjar mik-
ið kapp á, að ná Rutheniu und-
an áhrifum Þjóðverja með því
að sameina hana Ungverja-
landi.
Tilgangur Þjóðverja með
fransk-þýzka sáttmálanum er
að rjúfa hernaðarbandalagið
milli Frakka og Rússa og fá
Frakka til að vera hlutlausa,
ef til styrjaldar kæmi út af U-
krainu.
Það voru norrænir víkingar,
sem á 9. öld lögðu grundvöll
hins ukrainiska ríkis. Á næstu
öldum réyndu bæði Rússar,
Tyrkir og Pólverjar að leggja
Ukraninu undir sig. Á 17. og 18.
öld náðu Rússar yfirráðum yfir
meginhluta Ukrainu. Á 19. öld
kvað allmikið að sjálfstæðis-
hreyfingu meðal Ukrainu-
manna, en keisarastjórnin barði
hana niður með harðri hendi og
bannaði m. a. að gefa út bæk-
ur á ukrainisku. Árið 1918 hag-
nýttu Ukrainumenn sér hrun
keisarastjórnarinnar og lýstu
A. KROSSaOTUM
Frá Djúpavogi. — Góður afli í Keflavík. — Nýtt leikfimishús. — Úr Kjósar-
hreppi. — Vegurinn yfir Holtavörðuheiði.
íbúamir á Djúpavogi eru um hundr-
að. Þeir lifa jöfnum höndum af sjávar-
afla og landbúnaði. Hvert heimili hef-
ir túnblett og langflest hafa þau kú
og nokkrar kindur. Ræktunarland er
takmarkað og hafa þorpsbúar orðið að
sækja heyskap í önnur byggðarlög.
Hefir það reynzt tímafrekt og umhend-
is, einkum þar sem aflavon er ætíð
nokkur um heyskapartíma. Nú hafa
íbúarnir á Djúpavogi hafið hlutfalls-
lega stórfellda ræktun. Hafa þeir tekið
mjög votlendan mýrarfláka og ætla að
fullþurka hann bæði til tún- og garð-
ræktar. Er áætlað að á ræktarlandi
þessu fullunnu komi til með að hvíla
um 12 þús. króna lána, þegar verkinu
hefir verið að fullu lokið En til þess að
Standa Straum af lánsfénu, hafa þorps-
búar tekið upp það snjallræði, að
starfrækja á öðrpm stað við þorpið
allumfangsmikja ká.rtöflurækt, þar sem
allt er unnið í þegnskaparvinnu, en
arðinum hinsvegar varið til að standa
straum af ræktunarlánunum, sem á
mýrarflákanum hvíla, meðan verið er
að koma honum í rækt. Arðurinn af
þessari athyglisverðu þegnskaparvinnu,
garðyrkjunni, mun nema um 1200
krónum í meðalári, þegar frá hefir
verið dreginn kostnaður við útsæði og
aðkeyptan áburð.
/ t t
Keflvíkingar hafa sótt sjóinn af
kappi í haust og sækja enn, og hefir
afli verið dágóður. Hafa 5—9 þúsund
pund fiskazt á hvern bát í róðri og um
helmingur aflans ýsa, alla jafna.
Aflinn er seldur undir eins og komið
er í land. Ýsan er seld til Reykjavíkur,
til sölu í bænum og sumt til útflutn-
ings, en þorskurinn er að mestu leyti
saltaður suður frá, en nokkuð þó
sent til Reykjavíkur. Um tíu vélbátar
hafa stundað þessar veiðar.Fimm bátar
hafa verið að reknetaveiðum fram að
þessu, og er síldin, er aflast, söltuð og
ætluð til sölu á Ameríkumarkaði.
t r r
í Búðum í Fáskrúðsfirði var vígt
nýtt leikfimishús 1. desember. Er það
byggt áfast gafli bamaskólahússins og
er vel til þess vandað. Bygging húss-
ing var hafið vorið 1937 og smíði þess
svo langt komið í fyrra haust, að
kennsla gat farið þar fram síðastliðinn
vetur, en fullgert var það nú í haust.
Verkið fór fram undir eftirliti sér-
fróðra manna.
r r r
Tiðindamaður Tímans hefir hitt Gísla
Guðmundsson bónda á írafelli í Kjós
að máli og spurt hann tíðinda úr
byggðarlaginu. Borgfirzka fjárpestin
geisar nú á nær öllum bæjum 1
hreppnum norðan Laxár. Eru Skor-
hagi, sem liggur norðan varnargirð-
ingarinnar milli Borgarfjarðarsýslu og
Kjósarsýslu, og Hvammsvík einu bæ-
irnir þar, sem hún hefir enn ekkl gert
usla á. Sumstaðar hefir hún verið mjög
skæð, t. a. m. hefir hún drepið nær
helming af fé Ólafs bónda á Vindási.
Veikinnar varð fyrst vart á þessum
slóðum i fyrra og var öllu fé á einum
bænum, Ingunnarstöðum í Brynjudal,
76. blað
fargað að ráðstöfun mæðiveikivarn-
anna. í vor gætti hennar á nokkrum
bæjum, en nú er hún hvað skæðust
eins og áður er sagt. Á einum bæ
sunnan Laxár, írafelli, hefir hennar
orðið vart í haust.
r r r
Árið 1932 var byrjað að leggja ak-
veginn yfir Holtavörðuheiði og hefir
verið unnið að honum i sjö sumur
samfleytt og var hann fullgerður niður
í Hrútafjörð á þessu ári. Alls er veg-
urinn 20,6 kílómetrar að lengd frá
Norðurá niður fyrir Grænumýrartungu.
Vegurinn er mun vandaðri en flestir
aðrir vegir landsins og 4—5 m. breiður.
Hefir hann kostað um 382 þúsundir
króna. Venjulega hafa 60—70 manns
unnið að vegagerðinni á hverju sumri,
hvaðanæva af landinu, en þó lang-
samlega flestir úr næstliggjandi hér-
uðum. Síðastliðið sumar voru vega-
gerðamennirnir í flesta lagi, rösklega
hundrað alls úr fjórtán lögsagnarum-
dæmum, en flestir úr Húnavatnssýslum
og Strandasýslu, rúmlega 50 alls. Sum-
arið 1935 var sú regla upp tekin að
láta fátæka námsmenn eiga athvarf
um sumarvinnu við þessa vegagerð,
fremur en verið hafði, bæði þar og
annars staðar í opinberri vinnu. Hef-
ir síðan nær helmingur vegagerðar-
manna á Holtavörðuheiði verið félitlir
skólapiltar, sem með þessum hætti
hefir verið gert kleift að afla sér
fræðslu, sem þeir hefðu að öðrum kosti
ekki haft tök á. Siðastliðið sumar voru
(Framh. á 4. siðu)
Stalin,
sem með blóðugri harðstjórn í Ukra-
inu, hefir ýtt undir sjálfstjórnarhreyf-
ingu Ukrainumanna.
Ukrainu sjálfstætt rlki. Kom-
munistum tókst þó að leggja
landið undir sig og síðan 1921
hefir Ukraina verið eitt sam-
bandsríkið í rússneska ríkja-
sambandinu. Öll sjálfstæðisvið-
leitni meðal Ukrainumanna
hefir verið kveðin niður með
enn meiri harðýðgi en á keis-
aratímanum. — Kommúnistar
sæta þar þó enn harðri mót-
stöðu og þeim hefir ekki tek-
izt að þjóðnýta landbúnaðinn
þar, nema að litlu leyti. Síðan
Stalin hóf hinar illræmdu af-
tökur hafa þær verið hlutfalls-
lega langflestar í Ukrainu. Það
gefur hugmynd um, að enn sé
sjálfstæðisandinn lifandi með-
al Ukrainumanna og að þeir
kunni illa oki kommúnismans.
Geta Þjóðverjar þvi vænzt
stuðnings Ukrainumanna, ef
þeir hjálpa þeim til að brjótast
undan yfirráðum Rússa.
Rússneska Ukraina er á stærð
við Þýzkaland fyrir samein-
inguna við Austurríki. Tala U-
krainumanna þar er um 30
millj. Þetta land er langauðug-
asti hluti Rússlands. Þar er
framleitt 75% af allri kola-
framleiðslu Rússlands og 80%
af allri sykur-, bómullar-, tó-
baks-, salt- og ávaxtafram-
leiðslunni. Þar er meginhlutinn
af kvikfjárrækt Rússa og 35%
allrar kornframleiðslunnar. Það
er því fullkomlega eðlilegt að
Þjóðverjar renni öfundaraugum
til þessa frjósama lands.
Auk þessa eru um 4 millj.
Ukrainumanna i Póllandi og
ein millj. Ukrainíumanna í Rú-
meníu. Er fyrirætlun Þjóð-
verja talin sú, að vekja meðal
allra þessara Ukrainíumanna
sjálfstæðishreyfingu, sem hefði
stofnun nýs rikis, Stór-Ukrainu,
að markmiði. Þetta riki yrði
síðan í bandalagi við Þjóðverja.
Rutheniu er ætlað að vera mið-
stöð þessarar hreyfingar. Þeg-
ar hentugt tækifæri gefst, þyk-
ir líklegt að Þjóðverjar hafi í
hyggju að koma þeim til hjálp-
ar með vopnum.
Hjá Rússum og Pólverjum
kemur fram greinilegur ótti við
þessar fyrirætlanir. Fyrir
skömmu síðan var talið líklegt
að Pólverjar myndu styrkja
Þjóðverja, ef til ófriðar kæmi
milli þeirra og Rússa. Nú er
þetta viðhorf þeirra talið breytt
og að þeir muni a. m. k. reyna
að vera hlutlausir. Nýlega hafa
þeir gert vináttusamning við
Rússa og er það talið stafa af
ótta þeirra við vaxandi sjálf-
stæðishreyfingu Ukrainíu-
manna og þeim afleiðingum,
sem hún, getur haft.
A víðavangi
Vísir var í fyrradag að ónot-
ast yfir því, að verkamenn
skuli ekki gera meiri kröfur á
hendur ríkisstjórnarinnar um
fjárframlag til atvinnubóta í
Reykjavík. „Má það furðulegt
heita“, segir blaðið, „að for-
ráðamenn verkalýðsfélaganna
skuli nú, þegar atvinnuleysið
kreppir svo mjög að, sem lýst
er í blöðum þeirra, slaka þann-
ig á kröfunum á hendur rikis-
ins“. Er auðfundið að blaðinu
finnast ekki fjárkröfur kom-
múnista, sem nú ráða mestu i
þessum málum, nógu ábyrgðar-
lausar og reynir það því að espa
þá til enn meiri heimtufrekju.
Annað veifið talar blaðið svo um
nauðsyn þess að stórlækka út-
gjöld ríkisins. Hin nazistisku
vinnubrögð húsbænda blaðsins,
sem eru heildsalarnir í Reykja-
vík, koma hér glöggt í Ijós. Það
er öðrum þræði reynt að afla
sér fylgis með ósamrýmanleg-
um kröfum um meiri útgjöld
ríkisins og aukinn sparnað, og
hinum þræðinum er reynt að
skapa auknár erjur og æsingar
í þjóðfélaginu í þeirri von að
heildsalaklíkan fái allan hagn-
aðinn af glundroðanum.
* * *
Morgunblaðið óttast auðsjá-
anlega samkeppni Vísis um hylli
heildsalanna. Það tekur í dag
undir framangreind skrif Vísis.
Blaðið krefst þess, að ríkið
stórauki framlag sitt til atvinnu-
bótavinnunnar og fer með þau
vísvitandi ósannindi að ríkið
muni leggja fram minna fé á
þessu ári til atvinnubóta en
síðastl. ár. Sannleikurinn er sá,
að ríkið mun leggja fram 10—
12 þús. kr. meira til atvinnu-
bóta hér á þessu ári en árið 1937,
vegna þess að atvinnuleysið er
nú meira en í fyrra, því þá höfðu
allmargir menn vinnu við Sogs-
virkjunina, og vonir um vinnu
við hitaveitu hafa brugðist. Sam-
kvæmt lögum ber ríkinu að
leggja fram y3 á móti framlagi
bæjanna og hefir ríkið, þegar
lagt fram hlutfallslega meira fé
til atvinnubóta hér á þessu ári
en því ber samkvæmt þessum
fyrirmælum. Stendur nú því á
Reykjavíkurbæ að leggja fram
svo mikið fé, að framlag hans
verði % atvinnubótafjárins eins
og lög mæla fyrir. Stendur það
því næst íhaldsblöðunum að
krefja bæinn um sinn hluta
framlagsins áður en þau krefjast
þess af ríkisstjórninni að hún
fremji skýlaus lagabrot til að
auka útgjöld ríkissjóðs, sem þau
eru þó stöðugt að klifa á, að séu
orðin allt of há.
* * *
Annars er fullkomin ástæða
til þess að benda forráðamönn-
um bæjarins á það, að þeir gætu
lært af ísfirðingum, hvernig
ráðstafa eigi atvinnubótatfénu.
ísafjarðarkaupstaður hefir varið
því til styrktar útgerðinni í bæn_
um og skapað með því útflutn-
ingsverðmæti, auk þess, sem
vinna hefir raunverulega orðið
miklu meiri en ef unnið hefði
verið við snjómokstur og klaka-
högg. Reykjavíkurbær hefir var-
ið öllu atvinubótafé sínu til full-
komlega óarðbærrar vinnu,
gatnagerðar og þessháttar.Myndi
það áreiðanlega verða bæjarbú-
um og bæjarfélaginu að meira
gagni, ef fylgt yrði fordæmi ís-
firðinga.
Verkföll fara nú stórum
minnkandi í Frakklandi. Þing
ið kom saman á fimmtudaginn.
Hefir það lýst trausti sínu á
stjórninni með 315 :241 atkv. 53
þingmenn sátu hjá við at
kvæðagreiðsluna.
* *
*
Mikil átök hafa verið í verka-
mannafélaginu í Hafnarfirði
undanfarna daga. Varð Alþýðu-
flokkurinn ofan á með nokk-
urra atkvæða mun. Kommún-
istar og Sjálfstæðismenn stóðu
fast saman í þessari viðureign,.
alveg eins og í allsherjarat-
kvæðagreiðslunni, sem fram fór
í Dagsbrún fyrir nokkru síðan.
Og blöð Sj álf stæðisflokksins
leggja blessun sína yfir „flat-
sængina“.