Tíminn - 24.12.1938, Blaðsíða 5

T f M I N N
5
Þóvunn MagnúsdóUiv:
Hann óð krapann i hálfgerðu sinnuleysi,
vissi hve þýðingarlaust þetta rjátl hans var,
en eirði þó ekki að halda kyrru fyrir. Það
var heldur ekki neitt aðgengilegt að koma
heim í krakkaþvargið í litlu kjallaraíbúð-
inni, sem hún Jóna systir hans bjó í. Fyrst
eftir að hann kom úr sveitinni hafði hann
þolað vel ærsl barnanna, og jafnvel haft
skemmtun af þeim stund og stund. En síð-
an byrðar atvinnuleysisins fóru að íþyngja
honum meira, urðu taugar hans óstilltari,
og svo gerði lasleiki barnanna þau ama-
samari og skælnari en venjulega. Það var
alltaf í þeim sífellt kvef og kirtlaveiki, þeg-
ar kólnaði í tíð. íbúðin var sjálfsagt ekki
nógu holl fyrir þau.
Þegar Jóna þvoði þvott, eða þurfti að
bregða sér út, gætti hann barnanna fyrir
hana. Það var auma prísundin. Hann hugs-
aði til Jónu, sem var bundin yfir þessu alla
daga. En hún var nú svo þolinmóð, svo
ótrúlega skaplaus fannst honum, hún gerði
sér allt að góðu. Þessir litlu angar voru
þegar vaxnir henni yfir höfuð, hvað mundi
seinna verða. Hann var hræddur um að
hún yrði ein í tölu þeirra mæðra, sem höfðu
meira amstur og óþægindi af börnum sín-
um en ánægju. Það var þó bezt að spá engu.
Illt var það og ómaklegt, að hann skyldi
ekki geta létt Jónu fátæktina. Hann hafði
þó hugsað sér að klæða hana upp, aum-
ingjann, sem æfinlega lét sjálfa sig sitja á
hakanum, og fann sína æðstu gleði í því,
sem hún gat fórnað börnum. En hvað ætli
hann hjálpaði öðrum, atvinnulaus maður-
inn, það hefði verið þakkarvert hefði hann
ekki þurft að vera henni til byrðar.
Hann hugsaði til skólabræðra sinna, sem
nú voru ýmist í háskóla eða sátu í vel
launuðum, tryggum stöðum. Hvað mundu
þeir hugsa, hvað mundu þeir segja, ef þeir
sæju hann í harmoníkubeddanum í eldhús-
inu hennar Jónu, með lélegt vattteppi ofan
á sér ,og verið á því aukið saman úr alla
vega litum sýnishornatuskum? Þeir mundu
víst kalla það skrítna sjón. Eða skygnd-
ust þeir dýpra? Skildu þeir hve karl-
mennska hanns var brotin, hann var orð-
inn að flóttamanni, sem fann til sektar-
meðvitundar yfir sínu eigin óláni. Hann
hafði fengið slíka vanmáttarkennd að hon_
um fannst hann vera einskis nýtur, og þjóð-
félagið sæi tilgangsleysi hans og hefði enga
þörf fyrir hann. Honum var oft þannig
skapi farið, þegar hann spurðist fyrir um
vinnu, að það lá honum næst að biðja af-
sökunar á því, að hann væri til og væri at-
vinnulaus, og honum fannst það nærri eðli-
legt að hann kæmi annaðhvort of seint eða
of snemma, en alltaf í ótíma. Stundum
reyndi hann að bera sig mannalega í þeirri
í hvítan pappakassa og vafði hann innan
í skrautpappír og batt utan um með rauð-
um borða. Svo rétti hann henni pakkann
með mikilli kurteisi og nýjan, glampandi
tíeyring. Hann leit út eins og jólasveinn.
Augnabrúnirnar voru venju fremur úfnar
og mynduðu tvo gríðar mikla boga yfir
augunum. Og hugur hans var þrungnn af
helgi jólanna.
Enginn kaleikur hefir verið borinn með
meiri hrifningu og fögnuði um göturnar,
heldur en rauða skálin. Georg gekk alla
leiðina og tviburasysturnar trítluðu sín til
hvorrar handar við Sis. En Edit og Peanut
ráku lestina.
Auðvitað gátu þau ekki beðið með að
rafhenda gjöfina. Þeim var ómögulegt að
M.enn, sem
von, að honum yrði þá frekar ágengt, en
honum fannst þó að sá dularbúningur
mundi svo gagnsær vera að hver og einn
gæti séð hvað á bak við bjó, og einblína á
lítilmótleika hans.
Nei, það stoðaði ekki að ganga á milli
manna og biðja þá um atvinnu, ef einhvers-
staðar var starf að fá, var hundrað fyrir
einn að sækja um það, og þá voru jafnan
kunningsskapur og frændsemi æðsta úr-
skurðarvaldið. Og þar stóð hann ekki vel
að vígi, ættlaus, eins og það var kallað, og
án allra tengsla við menn, sem eitthvað
máttu sín. Á skólaárum sínum hafði hann
kynnst örfáum mönnum, sem með áhrifa-
valdi sínu hefðu getað lagt honum lið, en
það var eitt af einkennum flóttamennsku
hans að forðast þá, sem hann hafði mætt
á menntabraut sinni. Kveið hvorttveggju
jafn mikið, ef fundum bæri saman, með-
aumkvun þeirra og fyrirlitningu. Hann
þekkti mannlegt eðli nægilega vel til að vita
það er æfinlega litið niður á þá, sem fara
halloka. Auðnuleysingjar geta vei'ið gáfað-
ir, jafnvel afburðamenn á hverju sviði,
og þeir geta verið göfuglyndir, en hvað
stoðar það, ef þeir eru tötrum klæddir og
eiga ekki aura fyrir rakstri og hárskurði.
Ef til vill haf-ði hann tekið skakka stefnu,
hann var farinn að trúa því sjálfur. Það
hefði sjálfsagt verið betra fyrir hann að
gerast iðnaðarmaður. Langtum fryggara, og
óneitanlega var það skemmri leið að marki
en sú, sem hann hafði valið sér, og orðið
að snúa frá. Eða hefði hann verið svo
hygginn, þegar hann lauk gagnfræðaprófi,
að sjá þá þegar að langskólanám var hon-
um ofviða, blásnauðum pilti og sannarlega
engum grjótpál. En þá hafði hann haldið
dauðahaldi í "vonina, og í stað þess, sem
fjölmargir af skólafélögum hans gerðu, að
læra vélritun og hraðritun og reyna svo að
koma sér á skrifstofu eða til bráðabirgða
við verzlunarstörf, ætlaði hann að sigla há-
an byr og slá sér upp á síldarvinnu um
sumarið. Það var þá líka uppslátturinn.
Lenda hjá örgum svikaþrjót, sem rændi
hann drjúgum hluta launanna. Og svo at-
vinnuleysið um veturinn. Ekki einu sinni
atvinnubótavinna, því að hann hafði ekki
fyrir neinni fjölskyldu að sjá. Þannig byrj-
aði hann að skulda Jónu, næsta sumar-
kaup hans fór mestallt upp í þá skuld. Svo
kom atvinnuleysið lika þann vetur, og það
fór á sömu leið hin næstu ár.
Svona fór það, að ekki gat hann fengið
bíða jólanna. Gjöfin var reidd af höndum
jafnskjótt og þau komu inn úr dyrunum.
— Jólagjöf, jólagjöf, kölluðu þau öll í
einu.
Mamma þéirra tók við gjöfinni, utan við
sig af undrun. Og gleði hennar mótsvaraði
fyllilega vonum gefendanna. Hún beinlínis
tárfelldi, faðmaði börnin að sér og kyssti
þau. Hún gat varla trúað þessu, að þetta
væri jólagjöf til sín.
— En þetta hlýtur að hafa verið hræði-
lega dýrt, sagði hún. Hvernig gátuð þið
keypt þetta? Og handa mér! Mig hefir ein-
mitt alltaf vantað svona skál, alla æfina
vantað svona rauða skál.
Hún lét gripinn á mitt eldhúsborðið og
virti hann fyrir sér. Aðdáun hennar átti
viÓ mæíum
sér vetrarfrakkann, sem hann hafði verið
að hugsa um allt sumarið, hann taldi sér
trú um, að ef hann gæti gengið vel til fara
mundi honum veitast auðveldara að fá
vinnu. Það var ef til vill hégómaskapur í
því hvað hann tók það nærri sér að vera
lélega til fara. Þó að skósólai'nir lækju, svo
að hann var sívotur í fæturna, það gat
hann þolað, en að hálslínið væri velkt,
bindið eins og snúið roð í hund, og kraginn
á rykfrakkanum hans með svitarák og
snjáðum brúnum, það var þrautin þyngri,
því var svo erfitt að leyna.
Hann horfði þreytulegum vonleysisaug-
um fram undan sér. Honum var hrollkalt,
það var auðvitað af því að' vera votur í
fæturna dag eftir dag, og nærfötin hans
voru sundurgreidd eftir marga þvotta og
engar skjólflíkur lengur. Ef hann hefði
nú getað skýlt sér með ullartreflinum sín-
um, en hann átti hann ekki lengur, það var
aðeins í endurminningunni, sem hann var
trefillinn hans. Hann hafði gefið hann
krankalega, kuldabláa vikapiltinum á bæn-
um þar, sem hann hafði verið kaupamaður.
Það var góður trefill, en hann sá ekkert
eftir að hafa gefið hann, síður en svo, það
var aldrei ofmikið, sem hann gat gefið.
Hann mætti manni i „bússum“ og Færey-
ingapeysu með sjóhatt á höfði og olíustakk-
inn sinn í handarkrikanum. Það var eyrar-
vinnumaður. Hann þrammaði áfram skeyt-
ingarlaus um göngulag sitt, þar var allri
yfirborðsmennsku varpað fyrir borð.
Atvinnulausi pilturinn í rykfrakkanum
horfði á eftir honum. Einnig þessi leið var
honum lokuð. Hann fá vinnu á eyrinni! Það
mætti þá vera mikið að gera þar. Einnig
þar kom kunningsskapur til greina, og hann
þekkti ekki neina verkstjóra. Og þegar hann
heyrði karlana vera að barma sér yfir örð-
ugum heimilisástæðum, klæðlausum og
soltnum börnum og heilsulausum konum,
þá féll honum allur ketill í eld. Hann bein-
línis dró sig í hlé, svo að aðrir gætu komizt
að, þeir, sem áttu svo margfalt erfiðara en
hann vegna þess að þeir báru ábyrgð á ann-
ara lífi og velferð.
Af einskærri tilviljun hafði hann reikað
að húsi, sem hann kannaðist við, hann
hafði komið þangað á námsárum sínum,
og hann fór að hugsa um manninn, sem bjó
þar. Ef til vill gæti hann hjálpað honum,
væri ekki reynandi að hitta hann? Hann
var að vísu gamall maður, og hafði dregið
sig út úr athafnalífinu, en hann átti fé í
sér engin takmörk. Börnin sögðu henni upp
alla söguna, öll í einu. Þau stóðu þarna öll
sex i kring um borðið, Georg litli tyllti sér
á tá til þess að sjá yfir borðröndina.
— Sjáðu laufin og skrautið, mamma!
— Þetta er vandaðasta gerð.
— Sérðu hvernig ljósið skin í gegnum
hana?
— Phibbs lækkaði verðið á henni í gær-
kvöldi, sagði Sis. Við vorum ekki búin að
fá nóga peninga, en hann lækkaði verðið
og borgaði okkur tíeyring til baka.
— Guð blessi hann fyrir það, sagði
mamma barnanna. Þetta er fallegasta
gjöfin, sem ég hefi nokkurn tima fengið,
fallega, rauða skálin mín!
Jón Helgason þýddi.