Tíminn - 29.12.1938, Qupperneq 1
RITSTJÓRAR:
GÍSLI GtJÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsl, Llndargötu 1D.
SlMAR: 4373 og 2353.
ÚTOEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG AVGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsl, Lindargötu 1D.
Síml: 2323.
Prentsmlðjan Edda hl.
Símar: 3943 og 3720.
22. árg.
Reykjavik, í'imintiidagmn 29. des. 1938
83. folað
Raiorkuveita írá Sogi
til þorpanna austaníjalls
Áællan rafmagnseftirlstsíns
Tíminn hefir fengið eftirfar-
andi upplýsingar hjá Jakob
Gíslasyni forstöðumanni raf-
rnagnseftirlits ríkisins:
Rafmagnseftirlitið hefir nú
að tilhlutun atvinnumálaráð-
herra endurskoðað eldri áætl-
anir um raforkuveitu frá Sogi
um Selfoss til Eyrarbakka og
Stokkseyrar. Er háspennulínu
þessarar veitu ætlað að liggja
frá Ljósafossi til suðurs, yfir
Sogið hjá Öxarhólma og niður
um Grafning framhjá Alviðru
og yfir Hvítá hjá Laugardæl-
um. Þaðan fram hjá mjólkur-
búi Flóamanna til Selfoss,
sunnan þorpsins, þar sem
spennustöð þorpsins verður sett,
en frá henni liggi lágspennt-
ar taugar inn í þorpið og um
það. Frá Selfossi liggi línan
nokkurnveginn beina leið til
vegamótanna milli Eyrarbakka
Stokkseyrar og greinist þar til
beggja kauptúnanna. í aðalá-
ætlun er reiknað með spennu-
stöðvum í öllum kauptúnum, en
jafnframt er sérstaklega áætl-
aður kostnaður af spennistöðv-
um og línum fyrir mjólkurbú
Flóamanna, Laugardælabúið og
kringum 20 önnur býli.
Háspennulínan er lögð sem
eirvír á einföldum tréstólpum,
10y2—11 m. háum, og er bil
milli stólpa kringum 90 metra.
Áætlað er að aðalveitan kosti
310.000 kr., sem skiptist þannig,
að sjálf háspennulínan á að
kosta um 200,000 kr., spennu-
stöðvar í kauptúnunum um
40,000 kr. og lágspennuveitum-
ar um kauptúnin um 70,000 kr.
Kostnaður af spennustöðvum
og línum fyrir mjólkurbúið,
Laugardælabúið og hln önnur
býli til sveita er áætlaður
kringum 70,000 kr.
Gert er ráð fyrir því, að af
stofnkostnaði verði kringum 60
—65% að greiðast í erlendum
gjaldeyri, og aðflutningsgjald
greiðist í erlendri mynt.
Árleg rekstursútgjöld aðal-
veitunnar eru áætluð 42,000 kr.
Þar af fara um 25,000 kr. í
vexti og afborganir lána, en
hitt i gæzlu, viðhald og inn-
heimtu. Við þetta bætist svo
sú upphæð, sem greiða þarf til
Sogsvirkjunarinnar fyrir ork-
una. — Um verð á orku frá
Sógi er ekki vitað og þvi enn í
nokkurri óvissu hverju þessi
liður rekstursútgjaldanna muni
nema.
Það er talið nauðsynlegt skil-
yrði fyrir því, að veita þessi geti
orðið fjárhagslega sjálfstæð, að
rafmagnsnotkun verðl almenn
Framsóknaríélag
Keflavíkur
hélt útbreiðslufund, félagsfund
og skemmtun í gær. Hófst út-
breiðslufundurinn kl. 4 og var
allfjölmennur. Töluðu þar Jón-
as Jónsson formaður Fram-
sóknarflokksins og Eysteinn
Jónsson fjármálaráðherra. Stóð
þessi fundur í iy2 klst. Síðan
hófst félagsfundurinn og stóð
hann til kl. 7. Var þar aðallega
rætt um innansveitarmál og
tóku þeir Jónas og Eysteinn
þátt í umræðunum. Skemmt-
unin hófst um kl. 9 og sóttu
hana á annað hundrað manns.
Var fyrst spiluð Framsóknar-
vist og síðan dansað. Hefir fé-
lagið áður í haust haldið
skemmtun með þessu fyrir-
komulagi. Bæði fundirnir og
skemmtunin fóru hið bezta
fram. í félaginu eru nú um 60
manns.
og tiltölulega mikil, þannig að
allir noti rafmagn bæði til
ljósa og matareldunar og að
auki að nokkuru leyti til hit-
unar.
Á því svæði, sem aðalveitan
nær til, búa um 1200 manns í
kauptúnum. Til ljósa og alls
eldsneytis, kola og olíu, er nú
greitt árlega í þessum kauptún-
um um 100,000 kr. Gert er ráð
fyrir að af þeirri eyðslu mundi
sparast sem næmi um 65—70
þús. krónum þegar rafmagns-
notkun frá orkuveitunni yrði
komin upp í 400—500 kílówött.
Hinsvegar er gizkað á, að öll
útgjöld rafveitunnar með þeim
orkukaupum myndu nema um
70—78,000 krónum, þannig, að
henni yrðu að koma a. m. k.
5—10 þúsund króna tekjur
fram yfir hinn beina sparnað í
öðru eldsneyti og ljósmat. Talið
er að fimm manna heimili
muni þurfa að greiða fyrir raf-
orkuna 200—360 krónur á ári
eftir stærð íbúðar og öðrum að-
stæðum.
í áætlunarupphæðinni, sem
áður er nefnd, er ekki innifal-
inn sá kostnaður, sem raf-
magnsnotendur sjálfir þurfa að
bera af raflögninni í húsum
sínum og rafmagnsáhöldum, en
hann er talinn muni verða*um
350—700 kr. á meðalheimili, en
alls kringum 170.000 kr. Af
þeirri upphæð er talið að um
40% sé erlendur gjaldeyrir.
Skilyrði fyrir því að veita
þessi geti komið til fram-
kvæmda og orðið fjárhagslega
sjálfstætt fyrirtæki, eru talin,
að til fyrirtækisins fáist fé með
hagkvæmum skilmálum, að
verð orkunnar frá Sogsvirkjun-
inni verði eigi of hátt, og að
raforkunotkun við veituna
verði almenn og mikil.
Áhugi er mikill austan fjalls
fyrir því, að koma upp þessari
veitu, enda þykir auðsætt, að
hér sé um mikið framfaramál
að ræða fyrir héraðið, þar sem
með rafveitunni skapist skil-
yrði til ýmissa nýrra fram-
kvæmda og sveitir þær og þorp,
(Framh. á 4. síðu)
Erlendar fréttir
Á Spáni voru miklar orrustur
um jólin. Hófu uppreistarmenn
stórfeilda sókn á Kataloníuvíg-
stöðvunum á Þorláksmessudag
og hafa haldið henni áfram síð-
an. Jafnframt hafa þeir gert
margar loftárásir á varnarlaus-
ar borgir. Stjómarherinn hefir
á ýmsum stöðum orðið að hörfa
undan. ítölsk blöð lofa mjög
framgöngu ítalskra hermanna
í liði Franco. Tilraunir höfðu
verið gerðar til að fá stríðsaðila
á Spáni til að semja um vopna-
hlé yfir jólin, en því var hafnað
af Franco.
í Rúmeníu varð stórkostlegt
járnbrautarslys á aðfangadags-
kvöld. Rákust tvær Járnbrautar-
lestir á í blindhríð. 92 menn fór-
ust og um 350 særðust.
Tveir heimskunnir menn hafa
látizt um jólin. Annar þeirra
var Emile Vandervelde, sem var
um langt skeið aðalleiðtogi
belgiskra j afnaðarmanna og
ráðherra um skeið. Hinn var
Karel Capek, frægasti rithöf-
undur Tékka. Liggja eftir hann
um 30 skáldrit.
Franski jafnaðarmannaflokk-
urinn hefir haldið landsfund
sinn um jólin. Aðallega var rætt
um utanríkismál. Ritari flokks-
ins, Paul Fauré, hélt fram svip-
aðri stefnu og ríkisstjórnin, en
formaður flokksins, Leon Blum,
lagði minna upp úr bættri sam-
búð við Þýzkaland, en vildi í
þess stað styrkja betur sambúð-
ina við England, Bandaríkin og
Rússland. Tillaga frá honum
þess efnis var samþykkt með
4000 : 2800 atkv.
Bílslys.
Það slys vildi til 27. þ. m. að
19 ára gamall piltur, Friðgeir
Valdemarsson frá Sólheima-
gerði í Blönduhlíð féll út af bíl
á veginum skammt frá Héraðs-
vötnum, og beið samstundis
bana. —
Bíllinn var að flytja fólk frá
skemmtun í Varmahlíð áleið
is yfir í Blönduhlíð. Sex menn
stóðu í djúpum kassa aftan á
bilnum — en afturgafl var eng-
inn — og var Friðgeir einn með-
al þeirra. Sáu þeir, sem' með
honum voru, að hatturinn fauk
af höfði hans, og í sömu svif-
um var hann horfinn af bíln-
um. Er álitið að hann muni
hafa ætlað að reyna að grípa
Stefna Chamberlaíus
Um fátt mun nú meira deilt
en Chamberlain forsætisráð-
herra Breta og utanríkismála-
stefnu hans.
í ræðu, sem Chamberlain hélt
nýlega í hópi erlendra blaða-
manna, gerði hann ítarlega
grein fyrir stefnu sinni. Hann
sagði m. a.:
— Þegar ég varð forsætis-
ráðherra hafði samkomulagið
milli Englands og Frakklands
annarsvegar og Ítalíu og Þýzka-
lands hinsvegar stöðugt farið
versnandi. Mér virtist að ekki
væri um nema tvennt að velja.
Annað var að slá því föstu, að
styrjöld væri óhjákvæmileg og
einbeita öllum kröftum þjóðar-
innar til að undirbúa hana.
Hltt var að gera sér von um að
hægt væri að varðveita friðinn
með því að hagnýta alla mögu-
leika til að útrýma orsökum
til nýrrar styrjaldar, en halda
þó hervæðingunni áfram á
meðan til þess að vera undir
allt búinn.
Margir halda því fram i fullri
einlægni, að hyggilegra hefði
verið að velja fyrri kostinn. Ég
hygg þó að þeir séu í miklum
minnahluta í Englandi. Og
fögnuðurinn, sem varð í öllum
löndum, þegar kunnugt varð
um Múnchensættina, sýnir að
svo muni einnig hafa verið
annarsstaðar. Það er lika eðli-
legt. Því styrjöld nú yrði ólík
öllum fyrri styrjöldum. Fórn-
ardýrin yrðu nú ekki aðeins
hermennirnir heldur einnig
hinir óbreyttu borgarar: verka-
maðurinn, skrifstofuþjónninn,
húsmóðirin og — það sem er
hryggiiegast af öllu — bömin.
Og þegar styrjöldinni er .lokið,
munu þau erfa, án tillits til
þess hver hefði sigrað, eyði-
leggingu og þjáningar, sem
heil kynslóð myndi ekki geta
bætt.
Það voru þessar staðreyndir,
sem ollu því, að ég valdi seinni
kostinn. Markmið mitt hefir
ekki aðeins verið friður í dag
heldur einnig um alla framtið.
Mér hefir aldrei komið til hug-
ar að þetta takmark gæti názt,
án mikillar fyrirhafnar og
hattinn. — Bíllinn, sem var á
hægri ferð, staðnæmdist þeg-
ar, en pilturinn var örendur
þegar að var komið.
A. KROSSGÖTUM
Bátaábyrgðafélag Vestmannaeyja. — Lifrarverðið. — Nýmæli í ráðningar-
samningum. — Utgerð frá Eyjum. — Árshátíð Framsóknarmanna í Eyj-
um. — Refarækt í Hvammssveit. — Rækjuveiðin í Arnarfirði.
Bátaábyrgðafélag Vestmannaeyja
hélt aðalfund sinn fyrir nokkru. Fé-
lagið tekur 5% í tryggingargjöld af
bátum félagsmanna, en endurgreiðir
svo að árinu liðnu sem iðgjaldaaf-
slátt meginhluta tekjuafgangsins. Að
þessu sinni voru 30% af iðgjöldunum
endurgreidd, þannig að trygging árs-
ins 1937 heflr endanlega orðið 3,5%.
Þó hefir að þessum afslætti greiddum
orðið nokkur aukning á sjóðseign fé-
lagsins. Skuldlaust á félagið irni 300
þúsund krónur.
t t t
Lifrarsamlag Vestmannaeyja hefir
nú fyrir nokkru selt alla lýsisfram-
leiðslu þessa árs og er útborgun á lifr-
arandvirðinu lokið. Endanlegt útborg-
unarverð Ufrarinnar í ár varð 35 aurar
fyrir hvert kílógr. lifrar. Er það ein-
um eyri lægra verð heldur en fékkst
í fyrra, en hinsvegar hæsta llfrarverð,
sem greitt er í landlnu i ár.
t t t
í Vestmannaeyjum er, eins og víðar
í sjóþorpum, sérstökum erfiðleikum
bundið fyrir unglinga á milli ferming-
ar og átján ára aldurs að komast að
atvinnu. í nýgerðum samningum á
milli útvegsbændafélaginu í Vest-
mannaeyjum og sjómannafélagsins
Jötuns er það merkilega nýmæli, að
félögin skuldbinda sig gagnkvæmt til
þess að stuðla að þvi að einn slíkra
unglinga búsettar i Eyjum, óvaningar
eins og það er nefnt i samningunum,
verði ráðinn við útgerð hvers báts. Er
hér með samstarfi tveggja stétta stíg-
ið myndarlegt spor í þá átt að bæta
úr um aðstöðu uppvaxandi manna í
Eyjum til þátttöku í framleiðslustörf-
unum.
t t t
Útgerð frá Vestmannaeyjum kemur
til með að verða melri á næstu vertíð
heldur en nokkru skipti áður. Til Eyja
hafa verið keyptir allmargir nýir bát-
ar og eldri bátar á þessu ári. Hinsveg-
ar stendur Eyjamönnum stuggur af
netaútgerð Færeyinga og íslenzkra
leppa á færeyskum fiskiskútum. Vitað
er, að Eggert Jónsson frá Nautabúi
ætlar að gera út níu eða ef til vill tíu
færeysk skip á þorskanetaveiðum við
Eyjar í vetur, Karl Kristmanns eitt
eða tvö skip og Færeyingar sjálfir
gera út eitthvað af skipum fyrir eigin
reikning.
t t t
Framsóknarmenn í Vestmannaeyjum
héldu árshátið sina á þriðjudagskvöld-
ið. Hófst hún með borðhaldi og sátu
undir borðum áttatíu manns, en hús-
rúm leyfðl ekki meira fjölmenni. Var
reitt fram hangikjöt og drukkið hvltöl
með. Að borðhaldinu loknu bættust enn
nokkrir gestir við og voru þá alls
hundrað manns á samkomunni: Hóf-
ust þá ræðuhöld, söngur og dans. Fjór-
ar stúlkur léku á gitar og sungu og
ungur maður lék á sög. Samkoman
fór ÖU frábærilega vel fram.
t t t
Refarækt færist mjög í aukana í
Dölum. í Hvammssveit eru refabú á
sex bæjum af nítján. Stærsta refabúið
er í Sælingsdalstungu, hjá Jóni J.
Einarssyni. Þar verða um tuttugu dýr
á eldi í vetur, aUt sUfurrefir. Margir
hugsa sér að styðjast við refaræktina
er fjárstofninum fækkar af völdum
mæðíveikinnar.
t t t
Tveir bátar hafa stundað rækju-
veiðar í Arnarfirði, en afli lítiU og
ekkert glæðst tU þessa. Hefir hin
nýja rækjuverksmiðja Gísla Jóns-
sonar ekki enn getað starfað svo telj-
andi sé, vegna aflatregðunnar. Sumir
ala í brjósti þá veiku von, að eitthvað
rætist úr um rækjuveiðarnar, þegar
þorskurinn gengur úr firðinum.
t f t
Bændur í Árneshreppi hafa megin
verzlun sína við kaupfélagið á Norður-
firði. En einnig sækja bændur langt
norðan af Ströndum, aUt norðan úr
Furufirði, þangað verzlun sína. Auk
kaupfélagsins eru þó þrjár kaupmanna-
verzlanir í hreppnum, í Reykjarfirði,
Djúpuvík og Gjögri.
t t r
Neville Chamherlain.
nokkurra vonbrigða. Það hefi
ég líka mátt reyna. Ég hefi
kannske orðið fyrir fleiri von-
brigðum en ég reiknaði upphaf-
lega með, en það hefir ekki
svift mig trúnni.
Með réttu hefir það verið
sagt, að hrunið byrji þá fyrst,
þegar maður gefst upp við að
reyna að afstýxa því. Svo lengi
sem ég gegni því embætti, er ég
hefi nú, mun ég aldrei gefast
upp við að reyna að ná mark-
inu, þó ein eða önnur tilraun
kunni að misheppnast. Þegar
ég lít yfir atburði seinasta árs
verð ég að lýsa mig undrandi
yfir svartsýni gagnrýnenda
minna. Þeir segja, og ég veit að
þeir segja það satt, að fólkið
óski allsstaðar eftir friði. En
þeir, sem óska eftir fríði, verða
einnig að leita hans. Maður
verður að reyna að gera sér
ljóst, hvað það er, sem ógnar
friðnum og reyna að ryðja því
úr vegi. Þetta hefir stjórn min
reynt að gera. Ég vil aðeins
benda á samninginn við írland,
sáttmálann við Ítalíu, verzlun-
arsamninginn við Bandaríkin,
Mtinchensættina og þýzk-
brezku yfirlýsinguna. Allt
þetta hefir stefnt að því að
treysta friðinn með því að
ryðja styrjaldarorsökum úr
vegi.
Ýmsir andstæðingar minir
halda því fram, að vegna þess
að ég vilji reyna að ná sam-
komulagi við einræðisrikin,
hljóti ég að vera fylgjandi
stjórnskipulagi þeirra. Þetta er
fullkomlega rangt. Fyrir mig og
meginþorrann af landsmönnum
minum myndi undirokun ein-
staklingsins undir það, sem
menn nefna ríkið, en í rauninni
er ekkert annað en þeir, sem
stjórna ríkinu á hverjum tíma,
vera fullkomlega óþolandi. Slíkt
er í mesta máta ósamrýman-
legt skoðunum vorum um
mannlegt samfélag. En hitt
játa ég, að mér finnst hvorki
gagnlegt né hyggilegt að ávíta
aðra, þó þeir fylgi öðru stjóm-
skipulagi en vér. Sagan kennir
oss, að ekkert stjórnskipulag
varir að eilífu. Breytingin get-
ur þróast stig af stigi eða kom-
ið eins og óvænt sprenging. Hún
er óhjákvæmileg og það væri
beinlínis hættulegt að rjúfa
sambandið við eitthvert land,
sökum þess skipulags, sem ríkir
þar á einhverjum tíma, en
fljótlega getur tekið gagngerð-
um breytingum.
Seinustu vikurnar hafa ýms-
ir gagnrýnt mig, sem „hinn
gamla mann“. Ég hefi sjálfur
ekki orðið ellinnar var, hvorki
andlega eða líkamlega, en þó
merki ég kannske ellinnar —
eða réttara sagt reynslunnar •
á einn hátt. Ég hefi séð, að sér-
hver tilraun, sem er fólgin í
því að reyna að drottna og und-
iroka, hlýtur að misheppnast.
Aftur kennir sagan okkur, að
viðleitnin til að drottna hefir
aldrei verið nein hamingjuleið
eða reynst holl þeirri þjóð, sem
valið hefir veldi sínu það fyrir-
komulag. Undirokunin og
frelsisskerðingin skapar aukinn
mótstöðukraft hjá þeim, sem
ofrikinu eru beittir eða eiga von
Á viðavanei
■i|iV
Eins og áður hefir verið
minnst á hér í blaðinu, hélt í-
haldsfélagið Vörður I Reykja-
vík nýlega fund um sjávarút-
vegsmál. Framsögumaður var
þar Sigurður Kristjánsson full-
trúi Sjálfstæðisflokksins í
milliþinganefnd þeirri, er rann-
sakar togaraútgerðina. Sigurð-
ur áleit það eitt helzta bjarg-
ráð útgerðarinnar að gefa inn-
flutninginn frjálsan. En það
myndi þýða, að meira yrði
flutt inn í landið af appelsín-
um, silki, lakkskóm o. s. frv., en
minna af kolum, saltí, olíu og
veiðarfærum. Lagleg umhyggja
fyrir útgerðinni.
* * * /*
En hérmeð er ekki öll sagan
sögð. Á áðurnefndum Varðar-
fundi reis upp annar „vinur“ út-
gerðarinnar, Gísli Jónsson vél-
stjóri, og lét ljós sitt skína. Um
ræðu hans segir Mbl.: „Ræddi
hann einnig um vandræði út-
vegsins og nauðsyn þess, að hon-
um yrði bjargað frá glötun.
Benti hann á, hvað stjórn Sjálf-
stæðisflokksins hefði gert í þess_
um efnum 1934 og vildi að svip-
uð leið yrði farin.“
* * *
En hver var svo þessi ,farsæla‘
leið, sem íhaldsstjórnin fór 1924?
Hún var meðal annars sú, að
tollar voru hækkaðir um 3—4
milljónir króna, þar á meðal
kola- og salttollurinn um 25%. í
öðru lagi var hún í því fólgin að
hœkka gengi íslenzkrar krónu
um nál. 50%. Með öðrum orðum:
Gísli Jónsson virðist álita að út-
veginum verði helzt bjargað frá
glötun“ með því að hækka tolla
(t. d. kola. og salttollinn!) og
hækka gengi krónunnar. Maður
gæti eiginlega freistast til að
halda, að þessir virðulegu „vinir“
útgerðarinnar vissu ekki fylli-
lega um hvað þeir eru að tala!
* * *
Mbl. í dag er með ónot út af
því, að hinir nýju bankastjórar
Útvegsbankans skuli ekki hafa
verið ráðnir úr starfsmannaliði
bankans. En þetta hefir aldrei
verið gert í þeim banka. Hvorki
Helgi Briem, Jón Ólafsson, Jón
Baldvinsson né Helgi Guð-
mundsson voru úr starfsmanna-
liði bankans. Og hvernig var
það á sínum tima, þegar Jón
Magnússon réð Eggert Claessen
að íslandsbanka fyrir 40 þús. kr.
á ári í 10 ár? Ekki var hann úr
starfsmannaliði bankans. —
Bankastjórar Landsbankans
hafa heldur ekki verið valdir
meðal starfsmanna þess banka.
* * *
Annars hefir svokallað
„Bankablað" verið látið hafa
forystuna í því að reyna að
koma af stað óánægju út af
ráðningu hinna nýju banka-
stjóra. Hefir piltur nokkur í Út-
vegsbankanum, sem talin hafði
verið trú um að hann gæti orðið
bankastjóri, skrifað fremur lúa-
lega dulnefnisgrein um þetta
efni, þar sem nýju bankastjór-
arnir eru kallaðir „liðleskjur"
o. s. frv. í grein þessari er því
m. a. haldið fram, að stjórn
bankans hafi batnað, þegar Jón
Ólafsson og Jón Baldvinsson
féllu frá, og Helgi Guðmundsson
varð einn um bankastjórastörf-
in. Og fleira er í þessu blaði á-
líka smekklegt um þessi mál.
* * *
Hvaða rök vill Mbl. færa fyrir
þvi, að sá af bankastjórum
landsins, sem Sjálfstæðisflokk-
urinn studdi sem forsætis- og
fjármálaráðherra rikisins í tvö
ár, eigi að hafa lægri laun en
aðrir bankastjórar?
Frh. á 2. síðu.
á slíkum afarkostum. Bæði ein-
staklingar og þjóðir verða að
leita hamingjunnar á annan
hátt. —
Þessi ræða Chamberlains var
flutt af meiri þrótti en venja
hans er. Ýmsir blaðamennirn-
ir hafa sagt svo frá, að hann
(Framh. á 4, siöu)