Tíminn - 13.04.1940, Blaðsíða 1

RITSTJÓBAB:
■ GÍSLI GtJÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTOEFANDI:
PRAMSÓKNARPLOKXURINN.
RITS TJ ÓRNARSKRIFS TOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTÖFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 D.
Síml 2323.
PRENTSMTÐJAN EDDA hJ.
Slmar 3848 og 3720.
24. árg.
Reykjavík, laugardaginn 13. april 1940
41. blað
Lög um náttúrurannsóknír
Sérstöku rannsóknarráði verður falin yfir-
umsjón allra rannsókna á náttúru landsins og
útlendingum verður bannað að framkvæma
slíkar athuganir leyfislaust.
Alþingi hefir nýlega af-
greitt lög um náttúrurann-
sóknir. Eru lög þessi m. a.
merkileg fyrir þá sök, að þau
hindra útlendinga í því, að
stunda leyfislaust slíkar
rannsóknir, en þeir hafa á
undanförnum árum fram-
kvæmt hér ýmsar athuganir
án vitundar og samþykkis
íslenzkra stjórnarvalda.
Eins og kunnugt er, skipaði
forsætisráðherra sérstaka nefnd
á síðastliðnu ári, sem hlotið
hefir nafnið rannsóknarnefnd
ríkisins. Var það m. a. verkefni
hennar, að annast framkvæmd
ýmsra rannsókna fyrir ríkis-
stjórnina og að hafa eftixlit með
■öllum náttúrufræðilegum rann-
sóknum hér á landi. Hefir þótt
rétt að setja löggjöf um starf-
svið og tilgang nefndarinnar og
fella inn 1 hana eldri lög og
þingsályktanir um þessi mál.
Koma hin nýju lög um náttúru-
rannsóknir því í staðinn fyrir
eldri lög um þetta efni, en hafa
auk þess að geyma ýms nýmæli.
Lögunum er skipt í þrjá kafla
og verður hér gerð grein fyrir
aðalatriðum þeirra.
Fyrsti kafli fjallar um almenn
ákvæði. Samkvæmt honum hafa
íslenzkir ríkisborgarar forgangs-
rétt til rannsókna á náttúru
landsins, en ríkisstjórnin getur,
að fengnum tillögum rannsókn-
arráðs, veitt erlendum fræði-
mönnum heimild til að stunda
rannsóknir hér á landi um til-
tekinn tíma, enda hafi þelr sam-
starf við íslenzka fræðimenn og
láti þeim í té skýrslu um árang-
ur rannsóknanna eftir nánari
fyrirmælum þar að lútandi
reglugerðar. Þeir, sem rann-
sóknir stunda, skulu eftir megni
forðast átroðning á landi og
bæta skaða, ef einhver verður.
Komi einhver verðmæti í ljós,
skal tilkynna það eiganda eða
umsjónarmanni þess lands, þar
sem verðmætin eru.
Annar kafli fjallar um rann-
sóknarráð ríkisins, sem skal
skipað þremur mönnum til
þriggja ára. Hlutverk ráðsins er:
1. Að vinna að eflingu rann-
sókna á náttúru landsins, sam-
ræma slíkar rannsóknir og
safna saman niðurstöðum
þeirra. 2. Að vera ríkisstjórn-
inni til aðstoðar um yfirstjórn
þeirrar rannsóknarstarfsemi,
sem ríkið heldur uppi, og á ann-
an hátt, eftir því sem æskilegt
þykir. 3. Að annast eða sjá um
BRETAR TAKA
FÆREYJAR
í ræðu, sem Churchill flota-
málaráðherra flutti síðastliðinn
fimmtudag, skýrði hann frá því,
að ensk herskip hefðu verið send
til Færeyja og væri hertöku
eyjanna lokið. Myndu Bretar
hafa þar bækistöðvar fyrir her-
skip og flugvélar og koma upp
loftvarnarstöðvum.
Enskar útvarpsfréttir skýra
frá því, að íbúamir í Færeyjum
hafi tekið ensku hermönnun-
um mjög vel, og að amtmaður-
inn í Færeyjum hefði sent ensku
stjórninni þakkarskeyti fyrir
það, að taka Færeyjar undir
vernd Bretlands.
§tyrjöldin í Moregi
tilteknar rannsóknir, eftir því,
sem ríkisstjórnin kann að óska
og fé er veitt til í fjárlögum eða
af náttúrufræðideild menning-
arsjóðs. 4. Að gæta hagsmuna
í s 1 e n z k r a náttúrufræðinga
gagnvart útlendingum, sem
hingað koma til rannsókna, og
koma fram af landsins hálfu
við fræðimenn annarra þjóða,
að því leyti, sem við á. — Rann-
sóknarráðið skal hafa í þjónustu
sinni framkvæmdastjóra, sem
annast dagleg störf og umsjón
með þeim málum, sem undir
ráðið falla. Öllum, sem stunda
náttúrurannsóknir með opin-
berum styrk, skal skylt að hafa
samvinnu við rannsóknarráðið
og láta það fá skýrslur um nið-
urstöður sínar.
Þriðji kafli fjallar um rann-
sóknarstofu í þágu atvinnuveg-
anna. Við Háskóla íslands skal
starfa slík rannsóknarstofa, er
skiptist í þrjár deildir, búnað-
ardeild, fiskideild og iðnaðar-
deild. Hver deild annast rann-
sóknir fyrir tilheyrandi at-
vinnuveg. Fjölga má deildunum,
ef þörf krefur. Atvinnumálaráð-
herra hefir yfirstjórn rannsókn-
arstofunnar með aðstoð rann-
sóknarráðsins, og ræður starfs-
mennina í samráði við það, set-
ur henni nánari starfsreglur o.
s. frv.
Með lögum þessum eru þannig
náttúrurannsóknirnar komnar í
fast og starfhæft kerfi og má
því vænta góðs árangurs af
þeim. Þau eru jafnframt glögg-
ur vitnisburður um sjálfstæðis-
vilja þjóðarinnar. Engin frjáls
þjóð lætur útlendingum hald-
ast það uppi að rannsaka gæði
landsins í fullu heimildarleysi
og án þess að hún hafi nokkra
vitneskju um tilgang rannsókn-
anna. Með framangreindri lög-
gjöf reisa íslendingar þær
skorður, sem þeir hafa í sínu
valdi, gegn slíkum ágangi út-
lendinga.
Frá Noregi hafa nú borizt það
ljósar fregnir, að nokkurn veg-
inn er hægt að gera sér grein
fyrir hernaðaraðstöðunni þar í
landi. Virðist hún hafa verið í
gærkveldi sem hér segir:
Þjóðverjar höfðu á valdi sínu
borgirnar Oslo, Kristiansand,
Stavanger, Bergen, Þrándheim
og Narvik og auk þess nokkrar
minni hafnir, sem eru einangr-
aðar og litla þýðingu hafa fyrir
styrjöldina, hvort heldur er á
sjó eða landi. Frá Oslo hafa
Þjóðverjar reynt að sækja á þrjá
vegu: Austur til sænsku landa-
mæranna, vestur til Drammen
og fleiri staða þar í nánd, og í
norður til Hamars og Elverum.
í sókninni austur til sænsku
landamæranna virðist Þjóð-
verjum hafa orðið htið ágengt,
því að bæði Frederiksstad og
Kongsvinger eru enn á valdi
norska hersins. í sókninni til
norðurs hefir Þjóðverjum orðið
nokkuð ágengt og hafa þeir m.
a. náð Eidsvold á vald sitt og
sækja þeir nú fram til Elverum.
Hamar virðist enn á valdi Norð-
manna. í sókninni til vesturs
hefir þeim orðið nokkuð ágengt
og hafa þeir meðal annars náð
Drammen. Þá hafa Þjóðverjar
reynt að sækja fram frá Bergen,
Þrándheimi og Narvik, en sama
og ekkert orðið ágengt.
Að öðru leyti er Noregur á
valdi Norðmanna og heldur
norski herinn hvarvetna uppi
harðri mótspyrnu, sem stöðugt
virðist fara vaxandi. Sérstak-
lega virðist norski herinn veita
þýzka hernum, sem sækir
austur og norður frá Oslo, öfluga
mótstöðu. Eyðileggja Norðmenn
brýr og járnbrautarlínur til að
torvelda sókn Þjóðverja. Fjöll
og skóglendi veita Norðmönnum
víða ágæta varnarstöðu.
Fregnum frá þeim hluta Nor-
egs, sem er á valdi Norðmanna,
ber öllum saman um, að þjóðin
sé einhuga í því að verjast inn-
rásarhernum. Hervæðingin
gangi hvarvetna að óskum og
hugrekki almennings sé óbilað.
Allir, sem nokkurs eru megn-
ugir, séu reiðubúnir að leggja
líf sitt í sölurnar fyrir föður-
landið.
Það er kunnugt orðið, að
Norska þjóðin eínhuga í baráttunni gegn
Þjóðverjum og norski herinn heldur víða
uppi hreystilegri v5tn

m

m ^ I \
PWSK. ' y ) { **
as,í»MituMo V : ''"f' ‘ ■ \
• « V ' ■ i‘ ■:■ / • -
, r ■ V. s i : *o

• l: •*.
\ \ ) A
i\ 'A
A 1

:
Uppdráttur af Suður-Noregi. Punktalínan sýnir landamœrin, en strikalínan
helztu járnbrautirnar.
Norðmenn hafa valdið Þjóðverj-
um miklu herskipatjóni. Strand-
virkin í Oslofirði sökktu aðfara-
nótt þriðjudagsins öðru stærsta
herskipi Þjóðverja, „Gneisenau",
sem var 25 þús. smál. Þá er
(Framh. á 4. síðu.)
A. KH,OSSGÖTTJM
íslendingar á Norðurlöndum. — Hjúkrunarnám. -
Starfsemi Framsóknarfélaganna í
- Bátar með bilaðar vélar.
Skagafirði.
Samkvœmt þeim skýrslum, sem upp-
lýsingaskrifstofa stúdenta hefir aflað
sér, eru nú alls 214 íslenzkir námsmenn
á Norðurlöndum. Langflestir eru í Dan-
mörku, alls 160, þar af 28 konur. 27 eru
í Noregi, þar af 9 konur, og 27 í Svíþjóð,
9 þeirra konur. Engar aðrar skýrslur
munu vera til hér á landi um það,
hversu margir íslendingar dvelja nú á
Norðurlöndum, en eins og öllum er vit-
anlegt, eru þeir mjög margir. Einkum
er mikill fjöldi íslendinga í Kaup-
mannahöfn, sem þar voru á ferð, er
ótíðindi þau gerðust, sem nú eru orðin,
eða höfðu þar aðsetur til lengri eða
skemmri dvalar. En ekki verður með
neinni nákvœmni sagt, hve margt það
fólk er. í nokkrum öðrum Norðurlanda-
borgum er einnig allmargt íslendinga.
Gullfoss var i höfn í Kaupmannahöfn,
er Þjóðverjar hertóku borgina. Að því
er Tímanum hefir verið tjáð hjá Eim-
skipafélaginu, mun skipið vera þar enn.
og óvíst hvenær fært þykir að sigla því
brott þaðan.
f t t
Þrettán nýir hjúkrunarnemar hefja
hjúkrunarnám nú um mánaðamótin
næstu. En 1. maímánaðar er árlega
bætt við nýjum stúlkum til hjúkrunar-
kvennanáms. En áður eru nemarnir
venjulega í sex vikna forskóla, sem rek-
inn er af Rauða krossinum og Sigriður
Bachmann hjúkrunarkona veitir for-
stöðu. Kristin Thoroddsen, yfirhjúkr-
unarkona í Landsspítalanum, er hefir
á hendi forstöðu hjúkrunarkvennaskól-
ans, hefir tjáð Tímanum, að nú sinni
38 konur hjúkrunarnámi, auk þeirra 13,
sem eru í forskólanum, Alls er náms-
tími hjúkrunarkvennanna hálft fjórða
ár. Þar af stunda þær í tvö ár nám í
Landsspítalanum, eitt ár í berklahæli
og öðrum sjúkrahúsum en Landsspít-
alanum. og hálft ár í geðveikrahæli. í
ár munu 13 hjúkrunarnemar ljúka
námi sínu, en áður hafa alls útskrifazt
úr hjúkrunarkvennaskólanum 75 konur.
Alls munu íslenzkar hjúkrunarkonur
nú vera um 165.
t t t
Togarinn Tryggvi gamli, er var á
leið til landsins, hefir tekið vélbátinn
Dóru, er annaðist fiskflutninga til Eng-
lands, í eftirdrag. Bilaði vél bátsins, er
hann var um 150 mílur norður af
Suðureyjum. — Tveir íslenzkir fiski-
bátar hafa einnjg orðið fyrir vélabil-
unum þessa dagana á fiskislóðunum I
Faxaflóa. Dró björgunarskútan Sæ-
björg þá til hafnar í fyrradag. Bátarn-
ir voru Svava úr Siglufirði og Vestri
frá ísafirði.
t t r
Framsóknarfélag Sauðárkróks hélt
skemmtisamkomu 10. marz s. 1. Hófst
með samdrykkju undir borðum voru
fluttur og sungið á milli. Friðrik
Hansen kennari stjórnaði samkom-
unni Auk hans fluttu ræður Sigurður
Þórðarson kaupfélagsstjóri, Árni Haf-
stað bóndi i Vík og erindreki Fram-
sóknarflokksins er þar var staddur. Á
eftir var spiluð Framsóknarvist, sem
hlaut strax almennar vinsældir, og að
lokum var dansað. Skemmti fólk sér
hið bezta. Stjórn félagsins skipa:
Kristján Hansen verkstjóri, formaður,
Friðrik Hansen kennari og Guð-
mundur Sveinsson verzlunarmaður.
Framsóknarfélag Lýtingsstaða hélt og
skemmtun litlu síðar, við Steinsstaða-
laug, þar sem fram fóru ræðuhöld,
Framsóknarvist og dans. Stjórn þess
skipa: Bjarni Björnsson, Skíðastöðum,
formaður, og meðstjómendur Guðm.
Eiríksson, Breið og Hannes Hann-
esson, Daufá. Framsóknarfélag Hofs-
hrepps og Félag ungra Framsóknar-
manna í Hofshreppi héldu fjölmenna
skemmtisamkomu í Hofsósi á annan
páskadag. Hófst hún kl. 9 með sam-
eiginlegri kaffidrykkju. Samkomunni
stjómaði Páll Árnason, Ártúni. Marg-
ar ræður voru fluttar undir borðum og
mikið sungið. Þessir fluttu m. a. ræður:
Erindreki Framsóknarflokksins, Krist-
ján Hallsson kaupfélagsstjóri, Anton
Tómasson bifreiðarstjóri, Trausti Þórð-
arson Háleggsstöðum, Hermann Jóns-
son, Yzta-Mói, Jón Jónsson, Hofi, Jón
Sigurðsson Stóragerði, Jón Arngríms-
son, Brúnastöðum og Sölvi Sigurðsson
Undhól. Pála Pálsdóttir kennari las
upp kvæði. Þá var spiluð hin vinsæla
Framsóknarvist, og að lokum var
danzað til kl. 6t4 um morguninn. Alls
sóttu samkomuna um 130 manns. —
Sama dag var haldinn aðalfundur í
Framsóknarfélagi Hofshrepps og voru
þar kosnir í stjóm: Jón Jónsson, Hofi,
formaður, og meðstjómendur Krist-
ján Hallsson kaupfélagsstjóri og Krist-
(Framh. á 4. siðu.)
AÐGERÐIR
BANDAMANNA:
1200 mílna tundurdufla
beltí, sem girðír fyrir
allar siglingar frá
Þýzkalandi
Brezka flotamálaráðuneytið
tilkynnti í gær, að Bretar væru
búnir að leggja tundurduflabelti
alla leið frá hollenzku landhelg
inni og norður undir Bergen,
síðan suður og austur með
ströndum Noregs og Danmerkur
og loks þvert yfir Kattegat.
Um þetta tundurduflabelti er
20 mílna breitt sund í gegn um
Skagerak inn til sænsku land
helginnar. Er það gert til að
stöðva ekki siglingar sænskra
skipa. Brezk herskip eru á verði
meðfram tundurduflabeltinu og
telja Bretar, að erfitt sé fyrir
Þjóðverja að komast yfir það og
út á rúmsjó.
Jafnframt telja þeir ógerning
fyrir Þjóðverja að komast hér
eftir sjóleiðina til Noregs.
Þetta eru langstærstu tund-
urduflalagnir, sem sögur fara af
Segja Bretar sjálfir, að tundur-
duflabeltið sé 1200 mílna langt.
Brezki flugherinn hélt uppi í
gær þrálátum árásum á stöðvar
Þjóðverja í Noregi. Einnig gerðu
enskar flugvélar árásir á þýzk
skip í dönsku sundunum og
Eystrasalti.
Um sjóorustur hafa ekki bor-
izt verulegar fregnir í gær og í
dag. Um stórorustuna í Skage-
rak á miðvikudaginn eru held-
ur ekki komnar neinar endan-
legar fréttir. Það virðist þó full-
víst, að skipatjón Þjóðverja þar
og víðar við Noreg hefir verið
(Framh. á 4. siðu.)
A víðavangi
Atburðirnir á Norðurlöndum
hafa orðið til þess að koma af
stað allskonar kviksögum hér á
landi um afstöðu íslands. Sum-
ar sögurnar hafa hljóðað á þá
leið, að þýzk herskip væru á
leið til íslands og væri þeim
veitt eftirför af brezkum skip-
um, aðrar hafa sagt, að brezk
herskip væru búin að taka
Vestmannaeyjar o. s. frv. Allar
hafa þessar kviksögur átt sam-
merkt um það, að þær hafa
ekki haft við minnstu rök að
styðjast.
* * *
Það eina, sem opinbert er um
afstöðu styrjaldarþjóðanna til
::slands, er þetta: Um líkt leyti
og Þjóðverjar réðust inn í Dan-
mörku, tilkynnti talsmaður
pýzku stjórnarinnar (sumar
fregnir segja, að það hafi verið
Göbbels), að Þjóðverjar myndu
ekki taka ísland og Grænland
undir vernd sína meðan á styrj-
öldinni stæði, enda væri lega
lessara landa þannig, að þau
íefðu. ekki neina hernaðarlega
lýðingu fyrir Þýzkaland. Brezk-
ar útvarpsfréttir skýrðu síðari
hluta þessarar yfirlýsingar á þá
leið, að lega þessara landa væri
lannig, að Þjóðverjum væri ó-
kleift að ná til þeirra. — í ræðu,
sem Churchill hélt á fimmtu-
daginn, vék hann að þessum
málum. Hann sagði, að Bretar
hefðu tekið Færeyjar, en af-
staðan til íslands væri meiri
erfiðleikum bundin og gaf hann
í skyn, að brezka stjórnin hefði
hana til athugunar. Það eitt tók
hann greinilega fram, að Bretar
myndu aldrei leyfa Þjóðverjum
að fá þar fótfestu. í gær var
sagt frá því í ýmsum amerísk-
um og brezkum útvarpsfréttum,
að stjórnir Kanada og Bretlands
hefðu rætt um afstöðuna til ís-
lands og Grænlands. Ekkert
nánar var skýrt frá þeim við-
ræðum, en af þessu virðist mega
draga þá ályktun, að það sé ætl-
un Bandamanna að láta Kan-
ada gæta þessara landa, ef þeir
taka þau undir vernd sína.
* * *
Af þessum fréttum er það
augljóst, að enn mun viðhorf
Bandamanna til íslands ekki
fullkomlega afráðið. En við
megum vera undir það búnir,
að verða ekki spurðir neinna
ráða um það, sem gert verður,
og ennfremur, að okkur muni
lítið þýða að mótmæla. En hvað,
sem kann að gerast, ber okkur
fyrst og fremst að sýna ró og
stillingu, og sérstök ástæða þyk-
ir til að vara menn við hvers-
konar óstaðfestum kviksögum.
Afstaða íslendinga sjálfra þarf
að vera. skýr og einhuga í þess-
um málum og ætti líka að geta
verið það. ísland hefir lýst yfir
ævarandi hlutleysi og við göng-
umst ekki sjálfviljugir undir
neitt, sem brýtur i bág við það.
Það gildir jafnt, þótt hlut eigi
að máli þjóðir, sem við berum
fullt traust til og óskum einskis
ófarnaðar. Með vopnum getum
við ekki varið frelsi okkar og
hlutleysi, en við getum styrkt
það með athöfnum og orðum.
Um það munu allir sammála,
að glæsilegasta augnablikið í
sögu íslands gerðist, þegar Jón
forseti svaraði hótun um erlent
vopnavald með hinum ógleym-
anlegu orðum: Vér mótmælum
allir. Þau orð eiga jafnan að
marka afstöðu íslendinga, ef
frelsi þjóðarinnar verður skert
af erlendu valdi. Séu þau borin
fram af nægri sannfæringu,
nógum vilja og trú á sjálfstæði
þjóðarinnar, munu þau megna
meira til að endurheimta það,
sem tapazt kann í bili, en nokk-
ur vopn eða herbúnaður gæti
gert.
* * *
Á slíkum tímum sem þessum
ber íslendingum að hafa það
hugfast, að ekkert skiptir jafn-
miklu máli og að þjóðin sé ein-
huga og samhent. Persónulegur
(Framh. á 4. síðu.)