Alþýðublaðið - 19.01.1996, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 19. JANÚAR 1996
s k o ð a n i r
ÁIMDWDID
21050. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökulsson
Umbrot Gagarín hf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Skál fyrir Jónasi
og Jeltsín!
Boris Jeltsín Rússlandsforseti er með böggum hildar þessa dagana.
Urvalssveitir garnla Rauða hersins em auðmýktar af nokkmm illa vopn-
uðum skæmliðum; kommúnistar og þjóðemissinnar hafa tögl og hagldir
á þinginu; framundan em forsetakosningar þarsem Jeltsín á enga sigur-
von; og sjálfur þarf hann að dúsa langtímum á spítala vegna hjartveiki.
En þrátt fyrir margvíslegt mótlæti og sannanlegu vonsku heimsins hefur
Boris til þessa borið sig mannalega og látið einsog hann sé stjómandi
örlaganna en ekki leiksoppur þeirra. Raunum Rússlandsforseta virðast
hinsvegar engin takmörk sett: í gær spurðust þau tíðindi að Kreml væri í
uppnámi vegna leiðaraskrifa Jónasar Kristjánssonar í DV. Starfsmenn
íslenska utanríkisráðuneytisins upplýstu að þeir hefðu vart undan að
biðja rússneska kollega afsökunar á skrifum Jónasar um drykkjusiði for-
setans.
Jónas Kristjánsson er með snarpari stílistum. í fyrradag skrifaði hann
forystugrein um nýjustu tilfæringar Jeltsíns á æðstu mönnum rússneska
stjórnkerfisins. Þar sagði: „Þetta er vonlaus barátta langt gengins
drykkjumanns með skerta dómgreind. Jeltsín nýtur hvorki trausts þings
né þjóðar .... Þetta er sorgarsaga fyrrverandi þjóðhetju, sem nú velkist
um ýmist timbraður eða kófdmkkinn á almannafæri heima fyrir og í út-
löndum, leikandi fárveikur hlutverk fíflsins úti um víðan völl, rekandi
og ráðandi sama manninn í beinni útsendingu frá blaðamannafundum."
Er nema von að Boris sámi? Þetta er í annað sinn á tæpum þremur
mánuðum sem Jónas Kristjánsson úthrópar Rússlandsforseta sem ófor-
betranlegan drykkjurút. Rússneska utanríkisráðuneytið mun hafa borið
fram formlega kvörtun vegna forystugreinar DV hinn 26. október síð-
astliðinn: sendiherra okkar í Moskvu var tekinn á teppið í KremJ og Júrí
Reshetov, hinn ágæti sendiherra Rússlands í Reykjavík, var sendur útaf
örkinni til að klaga í utanríkisráðuneytið við Rauðarárstíg.
íslenska utanríkisráðuneytið veit greinilega hvað til síns friðar heyrir.
Þegar Jónas lét aftur til skarar skríða nú í vikunni ákváðu Halldór Ás-
grímsson og hans menn að bregðast snarlega við, áður en Jeltsín fengi
fréttir af nýjusm svívirðingum íslenska ritstjórans. í gær barst fjölmiðl-
um svohljóðandi yfirlýsing íslenska utanríkisráðuneytisins - og er sann-
arlega einsdæmi í seinni tíma bókmenntum: „Utanríkisráðuneytið lýsir
vanþóknun sinni á þeim ósmekklegu og óviðeigandi ummælum um
Boris Jeltsín og aðra rússneska ráðamenn sem birst hafa í leiðaraskrif-
um DV dagana 26. október 1995 og 17. janúar 1996. Um leið og ráðu-
neytið harmar ofangreind skrif lýsir það þeirri von sinni að þau hafi
ekki skaðleg áhrif á hið góða samband sem ríkir milli íslands og Rúss-
lcinds.“
Árið 1933 klagaði ræðismaður Þýskalands í Reykjavík Alþýðublaðið
fyrir stjómvöldum vegna skrifa Þórbergs Þórðarsonar um Adolf Hitler.
Þórbergur var síðan dæmdur í hæstarétti íslands fyrir „móðgandi skrif
um erlendan þjóðhöfðingja", og gert að greiða 200 króna sekt. Tíminn
átti að vísu eftir að leiða í ljós að Þórbergur hafði í öllum atriðum rétt
fyrir sér, og er þessi dómur í ljósi sögunnar hæstarétti til lítils sóma.
Fróðlegt verður að sjá hvort Kremlveijar fara sömu leið, og kæra Jónas
Kristjánsson, nú þegar búið er að sprengja þorpið Pervomaískoje burt af
landakortum. Ekki er efa að réttarhöldin yrðu dágóð skemmtan: alltjent
hlýtur þá Jónas Kristjánsson að krefjast þess að Boris Jeltsín beri vitni
og geri hreint fyrir sínum dyrum.
Nú er Rússum vitanlega leyfilegt að kvarta við alla sem hlusta vilja
yfir skrifum Jónasar Kristjánssonar. Þeir geta líka, einsog bent hefur
verið á, kært Jónas fyrir ærumeiðingar, dylgjur og róg í garð hins
mædda forseta. Hitt vekur furðu, að utanríkisráðuneytið íslenska telji
sér sæma að skipta sér af lesefni í íslenskum blöðum með þessum hætti.
Það ber því miður vitni um fáheyrðan undiriægjuhátt: eða hafa menn
heyrt að stjómvöld í einhverju lýðræðisríki öðm hafi beðist afsökunar á
umfjöllun um það áhugamál Rússlandsforseta að minnka vodkalager
landsins? Ef Halldór Ásgrímsson læsi heimspressuna, sem hann gerir
vísast ekki enda áhugalítill um alþjóðamál, sæi hann fljótlega að hin
virtustu blöð hafa talsverðar áhyggjur af þeim áhrifum sem Boris Jeltsín
er undir og þeim áhrifum sem það hefur á gang heimsmála. ■
Hugleiðing á
don Juans-kvöldi
IDon Juan skjallar konur í stað þess að segja
þeim frá ógæfu sinni og hann er ekki til á ís-
landi. Við þekkjum ekki þessa týpu.
Þegar ég hafði veður af því að til
stæði að færa hér upp don Juan brást ég
við sem íslenskur karlmaður: Hvað er
nú verið að tromma upp með hann?
Hjá mér rétt eins og öllum öðrum ís-
lenskum karlmönnum gætir nefnilega
þess viðhorfs að flagari af tagi don Ju-
ans, kjassandi og kyssandi, bugtandi
sig og beygjandi, fagurgalandi og
mjúklega malandi, fagurlega skartandi
og sætlega ilmandi - að slíkur flagari
sé hálfgildings viðrini. Mér þótti það
mikið vafamál að slík týpa ætti nokkurt
erindi við íslenska áhorfendur, og að
íslenskar konur hefðu yfirleitt nokkuð
sérstaklega gott af því að horfa upp á
aðfarir þvílíks stertimennis. Mér þótti
einkennilegt að heyra að til stæði að
draga fram alveg nýja mynd af þessum
don því að hin hefðbundna mynd hans
væri alveg nógu framandleg íslenskum
hugmyndaheimi.
Það þarf ekki annað en að líta á orð
um það þegar karl reynir að komast yf-
ir konu. A ensku er notuð sögnin to
seduce, afbökun á subducere, en ducere
er samstoíha dux, foringi, og er dux sá
sem dregur aðra með sér. Subduco er
að draga burt á laun, stela, ná einhveij-
um án þess að viðkomandi gefi því
gaum. Þetta er svo mynduglegt, þetta
er svo óskammfeilið og fágað og fín-
legt; það er svo mikið frumkvæði í
þessu, sé miðað við hið máttleysislega
íslenska orðalag: Að reyna við.
Sé litið á íslenskar nútímabókmennt-
ir í þessu sambandi er það sláandi að
yfirleitt er kynlíf og ástafar karlhetjum
þeirra hvimleitt. Þeir eru á sífelldum
flótta undan vergjörnum konum, og
komi til ástaleiks eru það alltaf þeir
sem láta til leiðast; þeir óttast konur
vegna þess að þær draga þá burt frá há-
leitum hugðarefnum, niður á hið lága
plan líkamans; fundur við konu táknar
endalok ffelsisins, sem er vel að merkja
frelsi undan kynh'fi almennt og yfirleitt,
frelsi bernskunnar: Fyrsta kynlífs-
reynslan og hin óbærilegu fúllorðinsár
taka við. I íslenska ástakerfinu er allt
frumkvæði í höndum þeirrar konu sem
er svo vel lýst í nýlegum dægurlaga-
texta þar sem hún kemur askvaðandi:
„Ég er fráskilin að vestan og til í hvað
sem er - hvar er bjórinn sem ég ætla að
drekka hér?“ Að verða vel til kvenna er
í íslenskum hugmyndaheimi einatt
tengt við einhvers konar auðnuleysi,
ístöðuleysi, það er veikleikamerki en
ekki styrks; enda reynir íslenska
kvennagullið yfirleitt að höfða til með-
aumkunar og umönnunarskyldu kon-
unnar sem reynt er við, það er höfðað
til móðurinnar, hjúkrunarkonunnar, og
umfram allt: Áfengismeðferðarfúlltrú-
ans sem blundar í hverri íslenskri konu.
Don Juan skjallar konur í stað þess að
segja þeim frá ógæfú sinni og hann er
ekki til á Islandi. Við þekkjum ekki
þessa týpu. Þótt hún hafi að vísu verið
á sveimi í sumum Islendingasögunum
- nánar tiltekið skáldsögunum svo-
nefhdu (Kormákur, Hallfreður og Þor-
móður kolbrúnarskáld) - þá em Islend-
ingasögumar eins og kunnugt er um
einhveija allt aðra þjóð en það fólk sem
lifði af móðuharðindin.
Eg fór á sýninguna í Þjóðleikhúsinu;
og sá að þetta eru einmitt mennimir
sem ættu að koma hingað einu sinni
enn og setja upp Galdra-Loft eða
Fjalla-Eyvind eða einhverja aðra ís-
lenska klassík því að uppfærslan ein-
kenndist öll af því frelsi andans sem
skortir alltaf hér í umgengni við okkar
eigin menningararf. I hléinu heyrði ég
einhveija konu segja eftir að hún hafði
talað um hversu gaman hefði verið: En
mér finnst hann nú enginn don Juan...
En henni skjátlaðist. Þetta var einmitt
don Juan og annar gat hann ekki verið.
I stað þess að við horfum á hann farast
með stórfenglegum tilþrifum þá er
hann glataður frá því að tjaldið er dreg-
ið frá - hann er í þessari uppfærslu ekki
einasta sviptur ljóma sínum, heldur er
hann beinlínis sviptur glötuninni, því
sem allt hans starf miðar þó að.
Á sviðinu er hann svolítið eins og
Muhammed Ali eftir að hann fékk
Parkinsons-veikina. Við skynjum mik-
illeik hans, en það er eitthvað stórt og
mikið að. Don Juan er hér mikill af
orðspori sínu og engu öðru. Stúlkumar
fleygja sér um hálsinn á honum af því
hann er don Juan en veita því enga at-
hygli að það er bugaður maður sem
þær flaðra upp um, svefhgengill, svipur
hjá sjón, draugur - já, dópisti því ekki
það; en mikill engu að síður í magnaðri
túlkun Jóhanns Sigurðarsonar, stór og
mikill segull. En bugaður og auðnu-
laus, fulltrúi hömluleysis, niðurstaða
hömluleysis, búinn. Og hvemig getur
Listamaðurinn mikli Kvennaljóminn
ógurlegi, Uppreisnarseggurinn og
Landamæravíkkarinn öðruvísi verið
eftir allt það sem á undan hefur gengið
alla þessa undursamlegu og fáránlegu
öld sem við emm að kveðja?
Don Juan er ekki bara einhver
kvennabósi heldur sá sem rís gegn lög-
um feðraveldisins, rís gegn siðferðis-
legum og þjóðfélagslegum náttúmlög-
málum - hann gerir það sem við ætl-
umst til af listamönnum okkar. Hug-
myndin er afurð rómantíkurinnar; þetta
er súpermaður Nietzsches. Þetta er
Prómeþeifur sem stal eldinum frá guð-
unum og skal pínast bundinn við sjáv-
arhamra og slíta emir burt lifur hans.
Þetta er Lúsifer sem leiddi uppreisnina
á himni og féll í stórbrotna glötun;
þetta er Kristur sem deildi við faríseana
um lögmálið og sagðist gjalda keisar-
anum það sem keisarans væri og var
krossfestur, dáinn og grafinn og reis
upp á þriðja degi; þetta er sá sem gerir
uppreisn gegn guðs og manna lögum,
sá sem stígur á víddina sem er handan
góðs og ills, sá sem mun glatast sjálfur
en færa okkur eftirlifendum sínum ný
viðmið, ný gildi, ný landamæri. Mun
glatast en glatast á glæstan hátt. Sem
sagt: í don Juan holdgerist hugmyndin
um listamanninn sem hefúr ríkt í hin-
um vestræna heimi ffá tímum róman-
tíkurinnar, listamanninn sem er Midas
og allt verður list sem hann snertir -
hinn glæsti fulltrúi hinnar ýtrustu ein-
staklingshyggju, sá sem önnur lögmál
gilda um en aðra menn, sá sem sér í
leiftri það sem aðra órar ekki einu sinni
fýrir; sá sem hrífst og tekur og sh'tur og
glatast; og mun glatast á glæstan hátt.
Nú viðmið núna? Nýtt landnám? Að
víkka út landamærin núna? Hver?
Hvar? f siðferðislegum efnum? Erú
einhver tabú sem hefur gleymst að
ræða? I hugmyndum okkar um það
hvað sé hst? Eftir allar klósettskálamar
og allt þetta all-ready made, að ekki sé
talað um allar rendumar og hvítu ark-
imar og hinar gestaþrautimar og allt
þetta rými sem stöðugt er verið að
vinna með? Það er ekkert handan við
næsta leiti. Don Juan hefur engin
landamæri lengur að víkka út. Hann
stendur ráðvilltur á berangri, og enda-
laus víðáttan allt í kring og dauðinn er
hreinn og hvítur snjór og Sganarelle
spriklar, milligöngumaður don Juans
og kvennanna - Hstamannsins og okkar
- túlkandinn, listfræðingurinn sem
kortleggur hstamanninn með nákvæm-
um og bjálfalegum spumingum - nú
máhann.
Don Juan er ekki bara sviptur ljóm-
anum og glötuninni í þessari sýningu,
heldur líka sjálfri syndinni. Hvað er
gaman að táldraga konur ef engin er
syndin, enginn hneykslast - enginn
glatast?
í stuttu máli. Ef ég ætti að reyna að
draga saman í eina setningu hughrif
mín af þessari sýningu þá væm hún
þessi: Loki Laufeyjarson hggur bund-
inn og heimurinn á að farast - eftir
korter. ■
a g a t a I 18. j a n ú a r
Atburdir dagsins
1793 Lúðvík XVI Frakkakóng-
ur dæmdur undir fallöxina.
1853 Óperan II Trovatore
frumsýnd í Róm. 1915 Þýsk
loftskip gera árásir á breskar
borgir í fyrsta skipti. 1969 Jan
Palach, 22 ára námsmaður, læt-
ur lífið eftir að hafa borið eld
að sér til að mótmæla innrás
Sovétmanna í Tékkóslóvakíu.
1990 FBI-menn kvikmynda
Marion Barry, borgarstjóra
Washington, að reykja eiturlyf.
Afmælisbörn dagsins
Jamcs Watt 1738, skoskur
hönnuður gufuvélarinnar. Edg-
ar Allan Poc 1809, bandarískt
skáld. Paul Cc/.anne 1839,
franskur listmálari. Ólafur
Thors 1892, formaður Sjálf-
stæðisflokksins, forsætisráð-
herra í fimm ríkisstjórnum.
Javier Pérez dc Cuéllar 1920,
aðalritari Sameinuðu þjóðanna
1982-92. Janis Joplin 1943,
bandarísk rokkstjarna. Dolly
Parton 1946, bandarísk sveita-
söngkona og leikkona.
Annálsbrot dagsins
Andaðist Ásgrímur ábóti og
allir kennimenn fyrir norðan,
utan alls 20 prestar; varð hver
prestur að hafa 7 kirkjur. Sú
plága er mælt, að komið hafi úr
klæði í Hvalfirði. Kom þá fá-
tækt alþýðufólk af Vestfjörð-
um, giptir menn með konum
og börnum, og byggðu Norður-
land.
Vatnsfjaröarannáll elsti 1496.
Alþýða dagsins
Ég er ekki skjallari, sáttasemj-
ari, talsmaður eða verjandi al-
þýðunnar; ég er sjálf alþýðan.
Maximilien Robespierre, 1758-
1794, franskur byltingarmaöur.
Málsháttur dagsins
Ekki er hafurinn að hyggnari,
þótt hann skreyti skeggið.
Gjöf dagsins
Nú gafstu mér það er oss kon-
um þykir miklu skipta að vér
eigum vel að gert en það er
litaraft gott og af hefir þú ráðið
brekvísi við þig.
Guörún Ósvífursdóttir, eftir að
Þorvaldur Halldórsson maöur
hennar haföi lostiö hana kinn-
hesti.
Orð dagsins
Innsta þrá í ðskahöllum
á svo margt í skauti símt:
Eg vildi geta vafið ðllum
vorylnum að hjarta þínu.
Friðrik Hansen.
Skák dagsins
Svartur er skiptamun yfir þegar
við komum til leiks í skák
dagsins en hvítu peðin er uppi-
vöðslusöm og ógna herbúðum
kóngsins. Teuchert hefur svart
og á leik gegn Utsch, og hristir
framúr erminni laglega mát-
fléttu. Fyrsti leikurinn er rök-
réttur og felur ekki í séríórn -
hún kemur í næsla Ieik. -
Svartur leikur og vinnur.
1. ... Df4+ 2. Khl Hxh3+!
Utsch gafst upp. Samanber: 3.
Bxh3 Df3+ 4. Bg2 Dh5+ og
mát í næsta leik.