Morgunblaðið - 14.05.1993, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. MAÍ 1993
Krossgötur fræðigreina
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
From Sagas to Society. (338 bls.)
Gísli Pálsson ritstýrði. Hisalrik
Press 1992.
Sumar bækur eru þurrar en fróð-
legar, aðrar eru skemmtilegar en
harla grunnar. Þessi bók er af þeirri
sjaldgæfu tegund sem er bæði fróð-
leg og skemmtileg.
í formála getur Gísli Pálsson,
prófessor í mannfræði við Háskóla
Islands, þess að fræðimenn á sein-
ustu árum hafi tekið að gefa íslend-
ingasögunum gaum út frá þver-
fræðilegum áhuga þar sem saman
fara mannfræðilegar, sagnfræðileg-
ar og bókmenntafræðilegar rann-
sóknaraðferðir. Það var með þessa
þróun fræðanna í huga sem hópur
fræðimanna kom saman í Reykjavík
í júní 1991 til að ræða efnið „Frá
fomsögum til samfélags“. Markmið-
ið var að ná saman leiðandi fræði-
mönnum í mismunandi greinum til
að kanna hvemig hægt er að nota
íslenskar fomsögur til að varpa ljósi
á miðaldamenningu og -þjóðfélag.
Bókin er afrakstur þessa starfs.
Nítján fræðimenn, hvaðanæva úr
heiminum og með ólíka menntun,
eiga ritgerðir í bókinni. Af þeim eru
aðeins fimm íslenskir sem sýnir
kannski vel hve rannsóknir á ís-
lenskum fornbókmenntum hafa náð
ríkri alþjóðlegri útbreiðslu og einnig
hitt hve þær geta haft mikla þýð-
ingu fyrir ólíkar vísinda- og fræði-
greinar.
Engin leið er að gera grein fyrir
öllum þessum ritgerðum á viðhlít-
andi máta á þessum vettvangi. Fjöl-
breytilegt efni þeirra endurspeglar
víðáttuna sem blasir við þegar menn
gefa fomsögunum gaum. Hér verð-
ur gerð örlítil grein fyrir fáeinum
sem vöktu mesta athygli þessa blek-
bera.
William Ian Miller er prófessor
við lagadeild Michican- háskóla.
Hann ritar um tilfinningar í fomsög-
unum. í upphafí eyðir hann töluvert
löngu máli í að fjalla um tilfínning-
ar og greind og það að sumar tilfinn-
ingar þyki bókmenntalegar meðan
aðrar þyki vera vitsmunalegar. Þótt
það hljómi mótsagnakennt telur
Miller að fólk meti sumar tilfínning-
ar „tilfínningalegri" en aðrar. Fom-
sögumar hafa verið álitnar lýsa til-
fínningalífí hetjanna fálega, kulda-
lega. Þessu andæfir Miller og geng-
ur ritgerð hans út á að rökstyðja
að bak við yfírborðslegt fálæti sagn-
anna ólgi heitar tiifínningar. Þetta
eru tæpast nein tíðindi fyrir þann
sem hefur verið handgenginn forn-
sögunum, íslenskur lesandi er alinn
upp við það að lesa stórkostlegar
tilfínningasveiflur milli línanna. En
þótt hægur vandi sé að þykjast hafa
alltaf vitað kjarnann í því sem Mill-
er rökstyður mörgum dæmum er
ritgerð hans fjarri því tilgangslaus.
Hann útskýrir einmitt vel hvemig
látlausar lýsingar geta falið í sér
hamslausar tilfínningar: Menn
roðna og svitna og það blikar í augu
þeirra.
Jesse L. Byock er prófessor í fom-
íslensku við háskólann í Los Angel-
es, Kaliforníu (UCLA). Grein hans
nefnist Sagan og fomsögumar:
áhrif þjóðernisstefnu. Hér ræðir
hann efni sem má vera viðkvæmt í
augum sumra en er bráðnauðsyn-
legt að ræða í víðu samhengi, t.d.
•innan skólakerfísins. Byock Qallar
hér um hvernig íslensk þjóðernis-
stefna hefur haft áhrif á túlkun
fomsagnanna, ákveðin grein mið-
aldafrásagna var túlkuð á nýtt til
þess að þjóna vonum manna á allt
öðrum tíma. Hér á Byock m.a. við
að áratugina fyrir og eftir lýðveldis-
tökuna 1944 hafi þjóðin baðað sig
í fomri sagnafrægð til að stappa í
sig stálinu. Þetta verður Byock til-
efni til þess að bera ísland saman
við önnur lönd sem hafi verið ný-
iendur. í viðleitni til þess að
„hreinsa" sögu sína á vissan hátt
fylgi þær ákveðnu mynstri sem sé
keimlíkt um allan heim. Að því kom
að íslendingar afþökkuðu að láta
Dani vera fulltrúa sína á meginland-
inu og voru þvi nauðbeygðir til þess
að finna sjálfir stöðu sína í menning-
arlegu landslagi álfunnar. Þarna
telur Byock að fornsögurnar hafí
fengið raunverulegt hlutverk (sér-
staklega gegnum kenningar bók-
festumanna) sem þær enn halda.
Þær urðu íslendingum aðgöngumiði
r
STEINAR WAAGE
SKÓVERSLUN
íþróttaskór
Ath
Getum boðið
þetta frábæra
verð vegna
hagstæðra samninga
Póstsendum samdægurs

Domus Medica,
Egilsgötu 3,
sími 18519
Kringlunni,
Kringlunni 8-12,
sími 689212
Toppskórinn,
Veltusundi,
sími 21212.
Síöustu
sýningar á
í kvöld kL 20:(X) —fáein sœti laus
laugará 15. maí kl 20:00 —fáein sœti laus
fimntíucL 20. maí kL 20:00
föstnd. 28. maí kl 20:00
laugará 5. júní kL 20:00
föstud. ll.júní kl 20:00
Alh! Allra síöustu sýningar!
Gísli Pálsson
sem fullgildra meðlima í samfélag
þjóðanna.
Torfí H. Tulinius, kennari við
Háskó(a íslands, ritar um fornald-
arsöguna Hervarar sögu og Heið-
reks. ísland er fátækt af eiginlegum
fornleifum sem gætu gefíð upplýs-
ingar um foma lifnaðarhætti en er
þeim mun ríkara af fomum bók-
menntum. Markmið Torfa er að
sýna fram á að listrænn skáldskap-
ur eins og fomaldarsögur geti falið
í sér verðmætar upplýsingar um
mannlíf þrettándu aldar á íslandi.
Þannig telur Torfi fornaldarsögurn-
ar geta verið allt eins góðar söguleg-
ar heimildir og íslendingasögur,
samtíðarsögur eða jafnvel annálar.
Til þess að ná markmiðum sínum
hefur Torfi til hliðsjónar formgerð-
araðferðir Claude Lévi-Strauss og
táknfræði Greimasar. Meðal atriða
sem Torfí kemst að er að Hervarar
saga og Heiðreks greini með kristi-
legum hætti frá bölvun sem fylgir
bróðurmorði. Til þess að skilja sög-
una dýpri skilningi telur Torfí nauð-
synlegt að skyggnast undir íslenskt
samfélag á þeim tíma þegar sagan
var gerð og jafnframt nauðsynlegt
að setja íslenskar fombókmenntir í
samhengi við evrópskar bókmenntir.
Það seinastnefnda er efláust rétt;
íslenskar fornbókmenntir verður að
skoða í samhengi við bókmenntir
annarra þjóða frá svipuðum tíma.
Þótt viðurkenna megi að hér sé um
að ræða spennandi úttekt virðist
mér Torfi seilast helst til langt til
að láta hlutina ganga upp, og að-
ferðin í heild ósannfærandi.
Fleiri greinar ættu sannarlega
skilið að vera getið en ekki eru tök
á því hér. í lokin skal minnst á inn-
gang bókarinnar eftir Gísla Pálsson
sem nefnist Texti, líf og saga. Gísli
lýsir þar samfélagi íslendingasagn-
anna og heldur því m.a. fram að
fræðimenn, sem hingað til hafa fjall-
að um íslendingasögurnar, hafí ver-
ið bundnir alltof þjóðlegu sjónar-
homi. Hið sambærilega eigi einnig
við um aðra fræðimenn, t.d. mann-
fræðinga, þeir hafí vanmetið gildi
fornsagnanna fyrir samanburðar-
rannsóknir. Gísli bendir réttilega á
að sumt af því sem fjallað er um í
þessum ritgerðum sé tæpast nýtt í
augum fornsagnafræðinga. í raun-
inni þarf ekki fornsagnafræðinga
til þess að koma auga á að umfjöll-
unin í mörgum greinunum er býsna
hefðbundin. Hins vegar er hægt að
taka undir orð Gísla þess efnis að
nýnæmið felist fremur í aðferðunum
sem hér er beitt en umfjölluninni,
reynt er að koma á nýju stefnumóti
ólíkra fræða og fræðimanna í þeirri
von að útkoman verði fersk. Með
þetta markmið í huga hafí þessi bók
verið sett saman. Og fyrir sitt leyti
getur þessi lesandi tekið undir að
slíku marki hefur verið náð; alltof
sjaldgæft er einmitt að fræðilegar
ritgerðir kveiki jafnóvænt hugrenn-
ingatengsl og hér.
Geiri lygari í leikför um
Svíþjóð og Danmörku
MOGULEIKHUSIÐ, sem er fjögurra manna hópur atvinnuleikara,
hefur nú í byrjun maí verið í leikför um suðurhluta Svíþjóðar og
í Kaupmannahöfn með leiksýningu einkum ætlaða börnum. Fyrsta
sýningin var í Uppsölum í Svíþjóð og hófst hún með því að leikar-
arnir lásu upp og sungu nokkur sígild ljóð og lög sem íslendingum
eru kær, s.s. Lóan er komin og Guttavísur.
Hápunkturinn var þó leikritið ir og gamlir góðan róm að. Með-
Geiri lygari, spennandi gaman-
þáttur með alvarlegu ívafi og boð-
skap um bætta hegðun og fegurra
mannlíf. Leikhópurinn skipa þau
Alda Arnardóttir, Bjarni Ingvars-
son, Pétur Eggerz og Stefán
Sturla Siguijónsson.
íslendingar í Uppsölum eru
3-400 talsins og a.m.k. þriðjungur
þeirra sá sýninguna og gerðu ung-
fylgjandi mynd sýnir vel áhuga
og innlifun barnanna. Veðrið virt-
ist ekki aftra fólki frá því að koma
en úti var sumarblíða, heiðríkja
og 20 stiga hiti á degi verkalýðs-
ins.
Ferðinni var síðan heitið til
Stokkhólms, Gautaborgar, Lundar
og Kaupmannahafnar.
Píanótónleikar Jo-
hannesar Andreasen
FÆREYSKI píanóleikarinn Jo-
hannes Andreasen heldur pianó-
tónleika á vegum Evrópusam-
bands pianóleikara í íslensku
óperunni næsta þriðjudag. Hann
ætlar að leika Apassiónötu Beet-
hovens, færeyska nútímaverkið
„Sem sólargull" eftir Sunleif
Rassmussen og fyrra bindi preló-
día Debussys. Tónleikarnir hefj-
ast klukkan 20.30 þann 18. mai
og verða endurteknir í Kirkju-
hvoli í Garðabæ 22. klukkan 17.
Andreasen stendur á þrítugU.
Barnungur lærði hann á píanó í
Þórshöfn í Færeyjum og fór síðar
til Vínarborgar í nám við tónlistar-
háskóla þar. Hann stundaði að auki
kammermúsíknám við Menuhin-
akademíuna í Gstaad í Sviss, naut
síðar tilsagnar Peters Feuchtwang-
ers í Lundúnum og hefur tekið þátt
í námskeiðum hjá ýmsum frægum
píanóleikurum.
Oftsinnis hefur Andreasen leikið
einleik með Sinfóníuhljómsveit
Færeyja. Hann hefur haldið tón-
leika í mörgum helstu borgum álf-
Johannes Andreasen.
unnar, spilað kammermúsík með
þekktum tónlistarmönnum og leikið
inn á hljómplötur og diska.