Lögrétta - 11.12.1918, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
Afgreiðslil- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti II.
Talsími 359.
Nr. 55.
Reykjavík, 11. desember 1918.
XIII. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls
konar ritföng, kaupa allir i
Bókaversl. Sigf. Eymundssonar.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
ACalstræti x6.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
---■
Lárus FJeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaSur
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síöd.
Arabía eftir stríðið.
Þaö hafa gerst ýmsjr viöuröir i
Arabíu nú á ófriöarárunum, sem litlar
fregnir hafa fariö af vestur um Ev-
rópu. Þar er nýtt ríki i myndun, en
ekki fullsjeð enn, hve víðáttumikið
þaS muni verða.
Arabía hefur nú i 400 ár að nafn-
inu til lotiö Tyrkjaveldi. Hún er
föðurland trúarhöfundar Múhameds-
manna, en helstu helgidómar þeirra
voru fluttir þaðan til Konstantinópel,
þegar sú borg varð höfuðborg
Tyrkjaveldis og miðstöð tyrknesKi-
ar menningar. En Arabar áttu sjálf-
stæöa menningu á háu stigi og voru
jafnan óánægðir meS yfirráð Tyrkja.
Hefur þjóðleg hreyfing verið ríkj-
andi þar í landi alla tíð og oft hafa
oröið þar uppreisnjr gegn yfirráðum
Tyrkja, en samheldni milli höfðingja
landsins hefur aldrei verið næg til
þess, að landið yrði til fulls leyst
undan tyrkneskum yfirráðum og sam-
einað í sjálfstætt ríki. Nú fyrst ei
nokkurt útlit fyrir, að þetta ætli að
takast.
Á síðari árum hefur myndast ;í
Arabíu þjóðlegur stjórnmálaflokkur,
sem mjög hefur stuðst vjið kenningar
mentamanna, sem stundað hafa nám
til og frá um Vesturlönd. Þessi stjórn-
málaflokkur setti sjer það markmið,
að losa Arabíu undan veldi Tyrkja.
Leiðtogar flokksins gáfu út ávarp
árið 1904, sem skýrði frá fyriræti-
unum þeirra, og sendu þeir þá stjórn-
um stórveldanna þetta ávarp. Sögðu
þeir þar, að Arabar hefðu alt til þessa
verið innbyrðis ósáttir um ýmásleg
trúmálaatriði og helgisiði, en nú væru
augu þeirra að opnast fyrir heildar-
samtökum, og væri það ósk þeirra, að
skiljast frá Tyrkjaveldi og mynda
stjálfstætt ríki. Þetta ríki hugsuðu
menn sjer að ætti að ná yfir allan
Arabíuskagann, frá Sues-skurðinum
cg Miðjarðarhafinu til Evfrat-ogTig-
ris-dalsins. Fyrir ríkið skyldi setja
soldán með þingbundinni stjóm.Hjer-
aðið Hedjaz, sem liggur upp frá
norðurhluta Rauðahafsstrandarinnar,
skyldi verða sjálfstætt innan heildar-
innar, ásamt Medinaborg og svæðinu
þar umhverfis, og skyldi stjórnandi
þess jafnframt verða kalif, eða trú-
málastjóri, allra Múhamedsmanna. Á
þann hátt sögðu þeir að leyst yrði
úr einu hinu mesta vandamáli íslams-
manna á viðunandi hátt, en það væri,
að fá trúmálavaldið skilið frá stjórn-
málavaldinu. Helgistaðir kristinna
manna í Palestínu skyldu fá sjálfræði
undir þeirra eigin stjórn, og einnig
var lofað, að hreyfa ekki við sjálf-
slæði smáríkjanna í Yemen í Suður-
Arabíu og við Persaflóann. Ávarpinu
fylgdi það, að uppreisnir urðu á næstu
missirum til og frá í Arabíu gegn
Tyrkjum, bæði suður í Yemen og
norður í Sýrlandi og Palestínu 0g
víðar. Tyrkir gátu hvergi til fulls
bælt þetta niður. I Suður-Arabiu
gengu hersveitir þær, sem stjórn
Tyrkja sendi þangað, til þess að stilla
til friðar, i lið með uppreisnarmönn-
um. Samt sem áður varð þá ekkert
úr þvi, að Arabar sameinuðust i heild,
og hafði verið gert meira úr löngun
þeirra til þess i ávarpinu en rjett var,
Og líka var hitt, að vald trúmálastjór-
ans í Konstantínópel reyndist sterkara
í Arabíu en ávarpsmenn og þeirra
fylgifiskar höfðu ætlað. En er Tyrkir
lentu inn í heimsófriðinn 1914 í sam-
bandi við kristnar þjóðir, og trúmála-
höfðingi íslamsmanna i Konstantínó-
pel lýsti þetta „heilagt stríð“, tóku
Arabar því þunglega, og þótti þeim
sem trúmál þeirra ættu þar að notast
í þarfir stjónmálanna. Stríðið varð
því óvinsælt þar i landi, en hin þjóð-
lega hreyfing fjekk byr undir vængi.
Seint í júrtí 1916 var send út fregn
um það frá Lundúnum, að stórsjerif-
inn af Mekka, Hussein pasja, hefði
gert uppreisn gegn Tyrkjum. En ná-
kvæmar fregnir af því, sem var að
gerast þarna eystra, hafa ekki komið
meðan á stríðinu hefur staðið. Það
hefur þó sjest, að með Englending-
um í Sýrlandi hafi barist her, sem
kendur er við konunginn i Hedjaz, en
það er sami maðurinn, sem áður er
nefndur, Hussein pasja stórsjerif,-
Á fyrstu stríðsárunum var lokað
fyrir pílagrímastrauminn til hinna
helgu borga í Arabíu, en sá straumur
cr mesturá haustin.Svovaropnað fyrir
honum aftur í skjóli Englendinga og
Frakka. Þeir sendu þá pílagríma frá
Norður-Afríku austur þangað, sem
jafnframt fóru með stjórnmálaerindi.
Voru það Frakkar, sem byrjuðu á
þessu, og veitti stjórn þeirra 3 mil-
jónir franka til pilagrímsflutning-
anna. Frakkar og Englendingar ýttu
undir hina þjóðlegu hreyfingu hjá
Aröbum, og það virðist svo sem þeir
hafi viðurkent sjálfstæði Hedjaz og
gert sjerifinn þar að bandamanni sín-
um í stríðinu gegn Tyrkjum. Má þá
líka búast við því, að þeir styðji hann
til kalífatignarinnar. En Englenaiug-
ar og Frakkar ráða yfir miklu fleiri
Islamsmönnum en Tyrkjasoldán, og
þegnar þeirra geta því haft miklu
meiri áhrif á kalífavaldið en Tyrkir.
Það er sagt, að 15 miljónir íslams-
manna lúti nú Tyrkjasoldáni, en 72
milj. Englandi, 35 Frakklandi, 18
Rússlandi og 3 ítalíu.
Það er þó fjarri því, að enn sje
útgert um sameining Arabíu undir
einni stjórn. Inni í landinu eru vold-
ugir höfðingjar, sem ráða með kon-
unglegu valdi yfir stórum hjeruðum.
Það er enn ósjeð, hvort þessir menn
vilja lúta yfirstjórn þeirri, sem hugs-
að er til að mynda. En um það er
líka talað af leiðtogum þjóðlega
flokksins, að gera Arabíu að banda-
rikjum. Hugsa þeflr sjer þá, að Sýr->
land, Palestina og Mesopotamía verði
með í því sambandi. Um Palestínu
mun það þó vera ákveðið nú, að þar
eigi að myndast Gyðingaríki, svo að
það mun þar með vera útilokað, að
hún verði hluti af h'inu væntanlega
Arabíuríki. En hvernig sem stjórn-
málafyrirkomulag þessa Arabíuríkis
annars verður, þá er það talið víst,
að upp komi þarna nýtt kalífaveldi.
Iðunn IV. árg. 1.-2. hefti.
Ellitrygging alþýftu.
Nýtt skólalyrirkomulag.
Síðasta hefti Iðunnar er betra en
er venja er til um tímarit vor, bæði
skemtilegt og vekjandi. Jeg get því
ekki stilt mig um að minnast á það
fám orðum.
Holger Wiehe, dócent, ríður á vað-
ið með grein um B a n d a 1 a g
N o r ð u r 1 a n d a. Hann ritar á ís-
lensku og engu miður en þeir sem eru
fæddir íslendingar. Sjálft málið er
mjög tímabært, því mikið hefur verið
um það ritað og rætt undanfarin ár,
þó skal ekki frekar farið út í það
hjer. Að eins sakna jeg að hvergi
skuli vera minst á rit C. F. H æ r-
f o r d t s, danska læknisins (Om
Betimeligheden af et nordisk For-
svarsforbund, Kbh. 1915, og Formen
for et nordisk Forsvarsforbund, Kbh.
1915), sem prentuð eru á öllum 4
norðurlandamálunum, og einnig á ís-
lensku. — Mun fátt eða ekkert
hafa verið um þetta mál ritað af
jafn mikilli alúð og nákvæmni, þó
hæpið sje, að alt þar standi föstum
fótum eftir reynsluna í Norðurálfu-
ófriðnum. Stephan G. Stephanssson,
Ameríkuskáld, leggur til snildar-
kvæði: V o r ö n n. Hann kveður um
vinnugleðina, og eitt erindið er
þannig:
Áreynslunnar unaðsæld
I
elfdu mig í handtakinu.
Leys mig, áður út sje þvæld
ánægjan, frá dagsverkinu.
Iðjan verður ok um háls,
ef aÖ þrýtur fjör og sinna.
Þá er öll vor orka frjáls,
yndi og hönd ef saman vinna.
Það er enginn slóði eða letingi, sem
þannig yrkir.
Þá má nefna skemtilega og skipu-
lega ritað ágrip af myndun ís-
lands og æfi eftir Guðm. Bárð-
arson, bónda. Það hlýtur að vera góð-
ur fengur fyrir fjölda manna, því alt
er ljóst og auðskilið hverjum manni.
— Á socialisminn erindi
til vor? Lögboðin elli-
trygging — stærsta fram-
f a r a m á 1 i ð, er ágæt grein eftir
próf. Ág. H. Bjarnason. Hann rekur
þar horfur lands og sveitarfjelaga
til þess að reka atvinnu í stórum stíl
og telur þær að svo stöddu sárlitlar.
Socialismi í rjettri merkingu eigi því
lítið eða ekkert erindi til vor að svo
stöddu. Meðal annars skorti oss það
fjármagn, sem þyrfti til þess að reka
fyrirtæki í stórum stíl.
Síðari hluti ritgerðarinnar stendur
í raun og veru í litlu sambandi við
socialismann. Hann ræðir um stór-
mál, sem ætti að standa ofarlega á
dagskrá hjá oss: lögboðin ellitrygg-
ing allrar alþýðu.
Hvar sem vjer lítum í kring um
oss er alþýðan ellitrygð, hefur eftir-
laun þegar vissum aldri er náð, eða
menn orðnir öryrkjar. Þýskaland
reið á vaðið i þessu framfaramáli,
sem ótal öðrum, 1889, en síðan komu
hin nágrannalöndin hvert á fætur
öðru. Meðan eftirlaun hafa verið
rægð hjer og ófrægð ár eftir ár, hafa
aðrar þjóðir, með meiri stjórnmála-
þroska, kepst um að koma þeim á
fyrir allan landslýð. Er fróðlega yf-
irlit yfir alt þetta mál í Andvara 1917,
eftir Þorst. Þorsteinsson hagstofu-
stjóra, en líklega nenna fáir að lesa
það, og sennilega ekki einu sinni all-
ir þingmennirnir, því nú vill enginn
annað lesa en eitthvert sögurugl.
Ellitryggingin hefur gert tvent:
bætt frelsi manna og efnahag, bjarg-
að fjölda frá sveit og sárri fátækt,
en auk þess hefur safnast óhemju
fje í ellitryggingarsjóðunum og það
hefur aftur orðið lyftistöng til marg-
víslegra framkvæmda í löndunum.
En hvað höfum við gert? Ómerki-
legt kák og annað ekki.
Við stofnuðum styrktarsjóði
handa alþýðufólki 1890. Tillagið var
lítið og styrkurinn á sínum tíma svo
smár, að engan munaði um. Og svo
var hann náðargjöf frá sveitarstjórn-
um, sem enginn hafði fulla kröfu til.
1906 reyndi Páll heitinn Briem að
koma hjer á fót skynsamlegri elli-
trygging, líkt og gerist ytra. Þingið
svæfði það mál.
1909 var styrktarsjóðunum að
nokkru breytt (landssjóðsstyrkur,
hækkuð tillög) og svo aftur 1917 en
fyrirkomulaginu annars haldið ó-
breyttu.
1915 var þó hafist handa að fá
málið rannsakað og Dr. Ólafur Daní-
elsson fenginn til þess. Hann sendi
stjórnarráðinu all-langa ritgerð um
það og útreikninga, ?em hann hafði
gert. Stjórnin stakk öllu
s a m’a’n undir stól og ekki
befur þess heyrst getið, að neinn
þingmaður hafi um það spurt.
Próf. Ág. Bjamason birtir nú i rit-
gerð þessari aðalatriðin í tillögum
Dr. Ól. D. Þau eru þessi:
Allir á aldrinum 16—55 ára sjeu
tryggingarskyldir.
Árgjald yrði um 10 kr. á mann.
Ellistyrkur næmi 200 kr. á ári, frá
63 ára aldri til dánardags.
Ætlast er til, að tryggingin tæki
fyrsta árið til þeirra einna, sem fylla
16 ár, og svo bættust við árlega allir
sem ná þeim aldri. Smámsaman yrði
svo allur landslýður trygður, lands-
sjóði að þakkarlausu. Ef hann legði
fje af mörkum, lækkaði árgjald að
sama skapi.
Sýnishorn af því, hversu trygg-
ingarsjóðurinn yxi eru þessar tölur:
Eftir 5 ár væri sjóðurinn 340.000 kr.
— 10 — — — x.100.000 —
— 20 — — — 4.500.000 —
— 30 — — — 11.500.000 —
— 50 — — — 41.500.000 —
— 84 — — — 54.000.000 —
Það mætti' margt gera við slíkt
auðsafn, og bendir höf. á ýmislegt i
þá átt. Vjer þyrftum þá síður að
ganga fyrir hvers manns dyr i út-
löndum, til þess að biðja um lán,
yrðum frekar sjálfbjarga.
Árni Þorvaldsson cand. mag. ritar
um nýtt skólafyrir k'o m u-
1 a‘g. Það tekur þó að eins til menta-
skóla og lærðra skóla. Eru fyrst tald-
ir gallarnir á núverandj skólafyrir-
komulagi, og síðan gerðar tillögur til
umbóta. Eru þær í fám orðum þess-
ar:
1. í hverjum bekk (námsdeild) eru
örfáar (3) skyldar námsgreinar
kendar í senn og annað ekki. Kenslu-
stundum fækkar þá að mun. —
B e k k j a r p r ó f i’ð e r s í’ð a’n
f u 11 n a ð a r p r ó’f í þ e s s u m
g r e i n u m, og eru þær því ekki
kendar i efri bekkjunum.
Þessu fyrirkomulagi fylgir stór-
vægilegur kostur, nefnilega sá, að
nám gengi eflaust miklu greiðara í
hverrji grein, ef gengið er að henni í
einu, í stað þess að búta hana niður
í strjálar kenslustundir í 5—6 ár.
Helmingur af því sem lærist týnist
niður á þessum langa tíma. Um þetta
get jeg borið af eigin reynslu. — Þó
er ekki hlaupið að því, að fara eftir
tiilögu höf, og sjerstaklega tvent,
sem í bága kemur: Fyrst, að nemend-
ur eru svo óþroskaðir í neðstu bekkj-
unum, að þeir gætu tæpast tekið
fullnaðarpróf í neinni grein, í öðru
lagi, að þær námsgreinar, sem fyrst
væru lærðar, myndu lagðar á hylluna
og gleymist. Ef tllaga höf. ætti að
koma að notum þyrfti helst að sjá
við hvorutveggja. Ef til vill gæti það
komið til tals, að halda svipuðu fyrir-
komulagi í neðstu bekkjunum og nú
er, en ljúka síðan hverri grein eftir
aðra úr því. Við gleymskunni sje jeg
ekki annað ráð betra, en að halda
uppi kenslu (1 stund á viku) i þeim
greinum, sem próf hefur verið tek-
ið í, en frjálsleg ætti hún að vera og
engar einkunnir gefnar. I tungumála-
stundum yrðu þá málin töluð, og á
allan hátt reynt til að gera kensluna
skemtilega. Að krefjast nokkurskon-
ar yfirprófs í öllum greinum við
studentspróf væri ekki annað en að
taka alt gamla fyrirkomulagið upp
aftur.
Hvort tillögur mínar eru fram-
kvæmanlegar eða ekki skal jeg ekki
fullyrða, en ekki ætti það að vera
ókleift, að ná á einhvern hátt því
marki, sem höf. bendir á, að gera
kensluna í hverri grein svo samhang-
andi, sem auðið er, og taka fullnað-
arpróf i hverri fyrir sig. Því, sem
menn ekki hirða um að muna, gleyma
þeir hvort sem er fljótlega eftir stu-
dentsprófið.
2. Nemendur sjeu ekki skyldir til
að koma í kenslustundir. Höf. telur
að þetta myndi skerpa ábyrgðartil-
firiningu nemenda; skólaaginn fjelli
þá að rnestu niður. Já, jeg er ekki
langt frá því, að vera hinurn háttv.
höf. sammála. Skólaaginn hefur eft-
ir minni reynslu spilt fleirum en hann
hefur bætt, og núverandi ástand, með
heilbrigð.isvottorðum o. fl., er engin
fyrirmynd. Helsta mótbáran móti til-
lögunni er aldur nemendanna og
þroskaleysi. Gæti ekki komið til
tals, að skýra foreldrum nemenda frá
því 1—2var á ári hversu þeir sæktu
kenslu. Þá mætti og vísa þeim úr
skóla, sem vanræktu kensluna fram
úr hófi.
3. Burtfararpróf haldi ekki kennar-
ar heldur prófnefnd, sem Háskóla-
kennarar skipi eða velji, og sje
hverjum heimilt að ganga undir stu-
dentspróf hvar og hvernig sem hann
hefur lært. Ekki geri jeg mjikið úr
því, að kennarar sjeu hlutdrægir
við próf, sist of strangir, en auðvit-
að ætti engin aðdróttun um hlut-
drægni að geta komist að, ef þetta
fyrirkomulag væri notað. Þá væri
það og aðhald fyrir kennara, því lje-
leg kensla segði fljótt til sín.
Þetta er lítið sýnishorn af tillög-
um Á. Þ. Þær eru að ýmsu leyti ný-
mæli, og er gleðilegt að einhver þor-
jr að segja annað en það, sem gam-
alt er og margtuggið. — Það þarf
nokkra djörfung til þess hjer á landi.
Annars virðist mjer eini vegurinn
til þess að dæma um þessa tillögu,
og margar aðrar í skólamálum, sje
t i I r a u n. Því ekki reyna í smáum
stíl hversu ýmsar kenningar reynast?
Það væri tæpast mikil áhætta að gefa
t. d. einn bekk mentaskólans lausan
við alla skyldu að sækja kenslu, og
sjá hvernig færi. Svo er um margt
fleira, þar á meðal hverjar kenslu-
aðferðir sjeu raunhæfastar. Sá veit
gjör, sem reynir. G, H.
Kirkja Finnlands
sendir íslensku kirkjunni kveðju sína.
Biskupinn hefur fyrir skemstu
meðtekið miningarrit hinnar finsku
kirkju i tilefni af feraldarminningu
siðbótarinnar þar í landi („Reforma-
tionen och Finlands Kyrka, 1517—
1917“), með svohljóðandi kveðju
áletraðri af erkibiskupi Finnlands:
„Til Herr Biskopen pá Island.
I svár brytningstid och inför en
oviss fremtid, men |i fast fortröstan
till Guds hjelp och fortfarande náde-
fulla ledning sánder den evangelisk-
lutherska kyrkans i Finland Biskops-
möte, samladt i landets huvudstad,
til Eder, Herr Biskop, och gennom
Eder till embetsbröderna i Edert stift
sin vördsamna, broderlige helsning
med tillönskan om forsætt andege-
menskap.
Helsingfors, den 19. Januari 1918.
Pá Biskopsmötets vágnar.
Gustaf Johansson,
Finlands Erkebiskop.“
A íslensku:
Til herra biskupsins á Islandi.
Á erfiðumbyltingatímumogíóvissu
um hvað framtíðin ber í skauti, en í
öruggu trausti til fulltingis guðs og
náðarsamlegrar handleiðslu hans
framvegis eins og hingað til, sendir
biskupafundur hinnar evangelisku-
lútersku kirkju Finnlands, saman-
kominn í höfuðstað landsins, Yður,
herra biskup, og um Yðar hendur em-
bættisbræðrunum í biskupsdæmi yð-
ar, virðingarfulla, bróðurlega kveðju
með óskum samf jelags 1 anda á kom-
andi tíð.
Helsingfors, 19. janúardag 1918.
Fyrir hönd biskupafundarins.
Gustaf Jóhansson,
erkibiskup Finnlands.
Kveðju þessari hefur biskup svar-
að 24. f. m. á þessa leið:
„Erkibiskup Finnlands, herra
Gustaf Johansson!
Fyrir fám dögum hef jeg frá Yð-
ur, herra erkibiskup, meðtekið minn-
ingarrit finsku kirkjunnar „Reforma-
tionen och Finlands Kyrka, 1517—
1917“, sent af Yður fyrir hönd finska
biskupafundarins. Fyrir þessa dýr-
mætu gjöf svo og fyrir áletraða
bróðurkveðju til.mín og hinnar is-
lensku prestastjettar, leyfi jeg mjer
hjer með að votta YSur virðingarfulla
þökk minna.
Móttaka þessarar bróðurkveðju
hefur glatt mig mjög. Er hún tpjer