Náttúrufræðingurinn - 1934, Blaðsíða 9

NÁTTÚRTJFRÆÐINGURINN 1934
1
Kötlugosið síðasta.
Kötlugosið 1918 er mesta eldgos, sem orðið hefir hér á
landi síðan 1875. Þykir því hlýða að minnast þess hér að nokkru,
þar sem nýlega eru liðin fimmtán ár frá því, er það varð, en
rúmsins vegna verður farið fljótt yfir sögu, enda eru til ýmsar
heimildir aðrar fyrir þá, sem vilja afla sér frekari fræðslu.
Laust eftir hádegi laugardaginn 12. okt. 1918 fundust
snarpir jarðskjálftakippir í Mýrdal, og litlu síðar sást mökkur
yfir Mýrdalsjökli. Var hann hvítleitur í fyrstu, en sortnaði síð-
an, og þótti mönnum þá augljóst, að Katla væri komin á stúf-
ana. Hægviðri var á, en átt vestlæg, svo að mökkinn lagði aust-
ur af jöklinum, og varð nokkurt öskufall í sveitunum fyrir aust-
an Mýrdalssand. Um nónbil hljóp jökullinn. Kom vatnið fram í
tveim stöðum: austast og vestast á sandinum. Vestara hlaupið
hrauzt fram milli Hafurseyjar og Höfðabrekkuafréttar, unz það
skall á Selfjalli. Féll þá nokkur hluti þess yfir í farveg Múla-
kvíslar og eftir honum til sjávar, en meginíióðið ruddist suður
sandinn, milli Selfjalls og Hafurseyjar, og á haf út beggja meg-
in við Hjörleifshöfða. Náði það, að sögn, frá hæð þeirri á sand-
inum, sem Lambajökull nefnist, og vestur undir Múlakvísl, svo
að þessi hluti hlaupsins hefir verið um 12 km. á breidd við fjör-
ur frammi. Austara hlaupið féll fram úr jöklinum nálægt Sand-
felli. Lagði það undir sig austanverðan sandinn og klofnaði 1
ýmsar kvíslar um öldur og fell. Nyrzta kvíslin féll í Hólmsá,
fyllti gljúfur hennar og svipti burt brúnni, en aðalvatnið tók
stefnu á Álftaverið, og féll sumt fram yfir það og út í Kúðafljót,
einkum eftir farvegu.m Skálmar og Landbrotsár, en sumt rann
beint út í sjó vesur af Álftaveri, og er talið, að það hafi náð
vestur að svonefndu Dýralækjarskeri.
Þennan dag skyldi réttað í Álftaveri, og voru margir menn
riðnir til réttar, en aðrir í fjárleitum á Mýrdalssandi, þegar
hlaupið kom. Mistur var í lofti, og vissu þeir ekki fyrri til en
vatnsfyllan fór að þeim. Skildu þeir þá eftir féð og tóku það ráð-
ið, sem vænlegast var, að hleypa undan flóðinu allt hvað af tók,
enda skorti lítið á, að sumir þeirra drægju ekki undan. í sama
mund ætlaði maður nokkur úr Skaftártungu út í Álftaver, en
þegar hann var kominn suður yfir Hólmsá, sá hann, hvar hlaup-
ið steðjaði fram sandinn og snéri við sem skjótlegast. En þegar
1