Samvinnan - 01.07.1978, Blaðsíða 20

Valgeir Sigurðsson skrifar um
sjálfsævisögu Theódórs Friðrikssonar
HETJUSAGA
Theódór Friðriksson.
Theódór Friðriksson rithöf-
undur var eitt af undrabörnum
íslenzkrar menningarsögu. -—
Sjálfsævisaga hans, í verum,
kom út í tveim bindum árið
1941, og varð þegar í stað þekkt
um allt land, lesin af ungum
og gömlum, og dáð af öllum,
sem kunnu að meta vel sagða
sögu á auðugu og hressilegu
máli. Þessi fyrsta útgáfa í ver-
um er nú löngu uppseld, og það
gerist æ fátiðara, að hana reki
á fjörur fornbóksala. Það var
því vel til fundið hjá for-
ráðamönnum bókaútgáfunnar
Helgafells að láta ljósprenta
þetta öndvegisrit og senda það
á markað fyrir siðustu jól, svo
að þær kynslóðir, sem hafa
vaxið upp í landinu siðustu
þrjátíu árin eða svo, fái tæki-
færi til þess að kynnast þessu
frábæra verki, og einnig til
þess að hinir, sem lásu bókina
á unga aldri, en höfðu ein-
hverra hluta vegna aldrei eign-
azt hana, geti nú endurnýjað
góð og gömul kynni.
Theódór hefur frásögn sína
á þann einfalda og látlausa
hátt að segja frá því, hvar og
hvenær hann leit fyrst ljós
þessa heims: „Ég er fæddur 27.
apríl 1876 í Nýjabæ í Flatey á
Skjálfanda.“ Hann er fyrsta
barn foreldra sinna, og vorið
sem hann fæðist, flytjast þau
að Hofi á Flateyjardal, þar sem
þau bjuggu um nokkurra ára
skeið. Er svo ekki að orðlengja,
að Theódór ólst upp á Flateyj-
ardal og úti í Flatey til sextán
ára aldurs, en þá fluttist
hann með foreldrum sínum að
Þönglabakka, sem „stendur
vestan í hálsi nokkrum milli
Þorgeirsfjarðar og Hvalvatns-
fjarðar," og lengi síðan voru
örlög hans tengd hinni sér-
kennilegu og hrikalegu sveit,
„í Fjörðum."
Menn þurfa ekki annað en
að iíta á fæðingarár Theódórs
Friðrikssonar til þess að láta
sér skiljast, að honum muni
ekki hafa verið búin nein
himnaríkissæla á fyrstu hér-
vistardögum hans. Hann fæð-
ist fjórum árum fyrir 1880, en
þá (um 1880), er talið að hefj-
ist eitthvert mesta harðinda-
tímabil nítjándu aldarinnar.
Hér bættist svo það við, að nú
voru Amerikuferðir að hefjast,
og föður Theódórs leizt svo vel
á fréttirnar, sem bárust þaðan,
að hann ákvað að freista gæf-
unnar þar, seldi allt sitt og „lét
skrá sig á útflytjandalistann
tii Ameríku.“ Þetta var árið
1882. Ekkert varð þó úr þessari
Amerikuferð, og er það lengri
saga en svo, að hægt sé að
endursegja hana hér. Um hitt
þarf ekki að efast, að Theódór
gizkar rétt á það, að föður
hans muni hafa verið þungt í
hug, þegar hann var „búinn að
farga öllum skepnunum og
stóð nú uppi peningalítill og
vegalaus.“ En foreldrar Theó-
dórs, þau Friðrik Jónsson og
Sesselja Elíasdóttir, hafa áreið-
anlega verið meira en í meðal-
lagi hyggin og hagsýn, og svo
fór, að þeim tókst með sóma
að koma börnum sínum upp,
þótt lítil væru efnin, en þræl-
dómurinn þeim mun meiri.
Theódór lýsir föður sínum svo,
að hann hafi verið „fríður sýn-
um, stilltur, velvirkur þrifa-
maður.“ Og um móður sína
segir hann m.a.: „Ég heyrði til
þess tekið, hvað hún hafi verið
geðprúð og stillt í lund.“
En þótt uppvaxtarár Theó-
dórs Friðrikssonar væru ekki
neinn dans á rósum, þá urðu
þó manndómsárin honum
hálfu þyngri í skauti. Hann
gekk kornungur í hjónaband,
tæpra tuttugu og tveggja ára
gamall, og upp úr þvi hófst
hrakningasaga, sem varla mun
gleymast þeim, er lesa ævisögu
hans. Fjölskyldan átti heima í
mörgum stöðum, en flestum
mun þykja eftirminnilegust
frásögnin af verunni að Mos-
felli í Gönguskörðum, þar sem
þessu góða og gáfaða, en ör-
snauða fólki, voru í raun og
veru búin útlagakjör, enda
segir Theódór, að sér hafi helzt
fundizt það „minna á úti-
legu þeirra Fjalla-Eyvindar og
Höllu, að við Sigurlaug ættum
að hírast þarna bjargarlítil
yfir veturinn ... “ (Bls. 294).
Hér er þó, eins og oftar, að
„ekki eru allar sóttir guði að
kenna." Þótt fátæktin hafi
mörgu illu til leiðar komið, og
þótt vissulega væru Theódór
Friðriksson og fjölskylda hans
blásnauð, þá átti örbirgðin
M
4
20