Tíminn - 15.02.1919, Blaðsíða 1

TÍMINN
að minsta kosli 80
blöð á ári, kostar 5
krónur árgangurinn.
APGREIÐSU
i Reykjavík Laugaveg
18, simi 286, út um
land i Laufási simi 91,
III. ár.
Reykjavík, 15. febrúar 1919.
11. blað.
68tmii og aý virki.
Hernaðarlistin breytist hraðfara
á skömnium tíma. Virki sem áður
voru talin óvinnandi falla fyrir
vigvélum nútímans eftir nokkurra
stunda skothríð. Og staðir sem fyr
voru álitnir þýðingarlitlir í hern-
aði hafa í reyndinni orðið óvinn-
audi kastalar.
Sama er raunin á i innanlands-
baráttu byltingaþjóða. Fyr á tím-
um var það fyrsta verk hvers upp-
reistarhers að ráðast á höll harð-
stjórans, hermannaskálana, ill-
ræmd fangelsi og bankana. Nú er
skift um það. í byltingum þeim,
sem hafa verið að gerast siðustu
mánuðina er barist um alt önnur
virki: Símstöðvar, fréttastofur, og
þó einkum um skrifstofur blaðanna.
Breyttar aðferðir spretta af breytt-
um kringumstæðum. Almennings-
álitið ralar rétta leið. Múgurinn
finnur ósjálfrátt hverl stefna ber
þegar leitað er eftir þýðingarmestu
stöðvunum.
Grirnmustu orusturnar í siðustu
byltingum Rússa, Ungverja og
Þjóðverja hafa verið háðar undir
veggjum helstu dagblaðanna og á
„skrifstofum þeirra. Opinberar frétt-
ir frá Berlín herma að byltingar-
flokkarnir hafi náð hinu eða öðru
hlaðinu i dag en mist það aftur á
rnorgun. Það hefir verið barist um
þessi nýrju virki með öllum hugs-
anlegum vígvélum, handsprengjum
o. s. frv. Einn dag i janúar skaut
spartacusherinn eitruðum kúlum á
skrifstofu Berliner Tageblatt.
Það er auðskilið hversvegna
valdið yfir blöðunum þykir svo
miklu skifta. Blöð og tímarit eru
^igvélar í hinum andlega hernaði
nútímans. Sá heimur sem er best
vopnum búinn á því sviði og
kann best að beila þeim vinnur
sigur að lokum. fess vegna er
valdið yfir blöðunum orðið að
höfuðþrætueplinu í slóru löndun-
um. Konungshallir, ramgerð virki
°g jafnvel geymslustaðir gullsins
sjálfs geta ekki haldið velli í sam-
keppninni við Gibraltarvirki 20.
uldarinnar — blöðin.
Jafuvel hér yst á norðurslóðum
vottar fyrir svipaðri baráttu. Pen-
ingavaldið í landiuu þykist ekki
liafa nóg virki, og ekki nógu
inargar fallbyssur. Það býr sig
undir herferð til að íeggja undir
sig skoðanir meðbræðra sinna.
Það er þeirra stjórnarbylting.

Félag þetta var stofnað 15. f. m.
Félagið er al-íslenskt eins og nafn
þess ber með sér. — Aðal-fram-
kvæmdastjóri þess sá íslendingur,
sem einna mest befir fengist við
vátrj'ggingar, A. V. Tulinius, fyrv.
sýslumaður. Standa að féiaginu
ýmsir helstu útgerðamenn skipa
og þeir er mesl þurfa að skifta
við skip. Forinaður félagsins er
Ludvig Iíaaber bankastjóri og með-
stjórnendur, Sveinn Björnsson lög-
maður, Halldór Þorsteinsson skip-
stjóri, Hallgrímur Kristinsson for-
stjóri og Jes Zimsen konsúll.
Tilganguriiin með félagsstofnun-
inni vitanlega hinn sami og með
stofnun Brunabólafélags íslands,
sem sé að vera ekki háður úflend-
um félögum uin vátryggingar og
láta ekki hið inikla fé sem til vá-
trygginga gengur fara út úr land-
inu.
Hafa síðustu árin einkum opnað
augu manna fyrir uauðsyn slíks
félags, því að landsmenn liafa
oft orðið að sæta afar-kostum um
vátryggingar og upphæðirnar sem
gengið hafa til sjó- og stríðsvá-
trygginga skifta mörgum hundr-
uðum þúsunda.
Hér er þvi tvímælalaust um að
ræða mjög nytsamlega og þjóðlega
stofnun.
En eftir því sem fullyrt er mun
mega vænta hinnar skæðustu sam-
kepni af hálfu útlendu félaganna,
einkanlega af hálfu eins þeirra,
eða öllu heldur margra, sem hafa
sameiginlega umboðsmenn. Tilætl-
unin mun vera sú, að kyrkja þeg-
ar í fæðingunni, þessa tilraun ís-
lendinga til þess, að verða sjálf-
stæðir á þessu sviði.
Pað er fullyrt, að útlendu fé-
lögin setji vátryggingargjöldin uú
niður að miklum mun. — Standa
þau á gömlum merg og horfa ekki
í það, að kasta nokkrum tuguin
þúsunda i sjóinn til þess, að drepa
keppinautinn, enda fljótlegt að
vinna upp hallann að unnum
sigri.
Alveg sami leikur og »Hið ís-
lenska« steinolíufélag lék um árið,
þegar Fiskifélagið fór að ílytja inn
steinolíu.
Spurningin er sú hvorl íslend-
ingar verða nú jafn-skammsýnir
og þá.
Gerir hver einstaklingur það upp
við sjálfan sig, er hann þarf að
leita til annars hvors aðila, hvort
hann metur meir slundarhag en
framtíðargagn, hvort uhann vill
styðja eða vinna ógagn í sjálf-
stæðisbaráttu landa sinna á^þessu
sviði — og alþjóð getur ekki við
það ráðið.
Hitt mun almenniugur láta sér
miklu skifta, að það sem nú þarf
að tryggja fyrir landssjóð, bæði
skip og tlutning, og sem enn er
mikið, og sömuleiðis skip Eim-
skipafélags fslands, verði ekki
látin borga fé tii þess, að drepa
íslenskt félag sem stofna.ð er og
rekið á heilbrigðum grundvelli, en
lialda við úllendum félögum, sem
slofna til óheilbrigðrar samkepni í
bili til þess eins, að geta verið ein-
ráð um að »maka krókinn «eflir á.
er um þau vatnsvirki, sem þegar
er búið að reisa? Og hverpig á að
ráða fram úr um þá fossa, sem
búið er að selja?
Spurningarnar eru margar, sem
vakna í þessu sambandi. Og verst
væri til þess að hugsa, ætti það
af þessu að leiða, að þetta kæmi
aðallega niður á þeim íslenskum
bændum, sem ekki hafa látið falt
vatnsaíl fyrir jörðum sínum, þvi
að það raun ekki fjarri til getið,
að ekki eigi með þessu að reisa
stóru félögunum hurðarás um öxl.
Eignarréttur á vatnsafli.
Fossanefndin hefir klofnað, og á
ef til vill eftir að klofna enn meir,
þvi að ekki eru öll kurl komin til
grafar.
Fyrsta ágreiningsefnið er um það,
hver eigi fossana.
Meiri hluti nefndarinnar, Guðm.
Björnsson, Jón Þorláksson og
Bjarni Jónsson, halda því fram að
landið eigi alt vatnsafl. Einar Arn-
órsson, lögfræðilegur ráðunautur
nefndarinnar, er og sagður á þeirri
skoðun.
Minni hluti nefndarinnar, Sveinn
Ólafsson og Guðm. Eggerz, heldur
hinu fram, að liið sama gildi um
vatnsaflið sem veiði í vatni, það sé
eign þess sem land á að vatninu.
Þetta mál verður ekki rökrætt
hér að sinni og væntanlega ékki
fyr en nefndin leggur álit sitt opin-
berlega fram, enda munu menn nú
alment vænta þess, að ekki þurfi
lengi að bíða eftir þvf.
En eftirtekt skal vakin á því, að
hér er um að ræða alveg nýjan
lagaskilning, sem hefði í för með
sér stórkostlega byltingu.
íslendingar flýðu óðöl sín i Nor-
egi, fyrir ofríki Haralds konungs
hárfagra, er hann vann ríki undir
sig, »eignaðist óðul öll og lél alla
bændur gjalda sér landskyldir.«
Er hér mjög hið saina á ferðinni,
taki ríkið nú af bændum þá eign,
sem þeir hafa talið sig eiga óskerta,
og er þess að vænla, að mörgum
bændum »munu þykkja þröngt fyrir
durum«, þyrftu þeir hér eftir að
kaupa það, að láta bæjarlækinn
snúa myllusteini eða lýsa og hita
bæinn.
Og livort mun Reykjavík geta
byrjað á hinni fyrirhuguðu raf-
magnsstöð sinni, ef hún á ekki
vatnsaflið í ánum, sem hún keypti
fyrir nokkrum árum — fyrst og
fremst vegna vatnsallsins? Og hvað
Fist TumuDefDd við tsingíð.
Full rök hafa verið færð fyrir
því, að skaðlegur glundroði sé að
verða í löggjöf iandsins. Sífelt bætl
við nýjum lögum án þess að hngsa
nægilega um að samræma þau eldri
löggjöf. Leiði af þessu margskonar
óþægindi fyrir lagaverði og allan
almenning.
þingið hefir samt margar afsak-
anir. Tíminn er sluttur. Málin
mörg sem koma til umræðu og
afgreiðslu. Og ef starfsafl þingsins
er ekki í samræmi við mátt þjóð-
arinnar, þá er aðal-áslæðan sú sem
íyr hefir verið á drepið, að þiugið
kemur saman á þeirn tíma, þegar
fleslum dugandi möunum er mest
mein að vera lang-dvölum að
heiman. Færsla þingtímans mjmdi
bæta vinnubrögðin. Önnur nauð-
synleg endurbót væri í því fólgin.
að til vœri föst vinnunefnd við þingið.
í henni ættu að eiga sæti duglegir
lagamenn og reyndir Iöggjafar. —'
Starf nefndarinnar væri að sam-
ræma löggjöíina, vera ráðunautar
þingrnanna og þingnefnda um
forinshlið frumvarpanna, en siður
um efni þeirra.
Pjóðin kýs sér fyrir fulltrúa þá
menn sem hún treystir best. Hún
skapar þingið i sinni mynd. Pess
vegna getur hún ekki ámælt því.
Pað er hold af hennar holdi og
bein af hennar beinum. Pingið er
bergmáls-raddir hinna ýmsu stétta
og héraða. Par er ekki neinn til-
finnanlegur skortur á hugsjónum
né hugmyndum. Par er áhugi um
framfarir lands og ljrðs, þó að
stunduin sé öðru vísi af látið. —
Hugsjónirnar komast á þing, ef
þær eru til í landinu. Eu þair i-
klæðast stundum miður lieppilegu
formi. Þess vegna gæti þinginu
verið mikil bót að fámennri nefnd
utanþings manna sér til aðstoðar
og ráðuneytis.
\