Morgunblaðið - 26.07.1984, Blaðsíða 16
16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. JÚLÍ 1984
INGÓLFUR JÓNSSON
Á HELLU
Svo er sviplegt er slíkir falla
félagsstólpar sem falli turn,
svo er ömurlegt um auðar tóftir
sem velti veggur frá vegsölum.
Þannig kvað þjóðskáldið séra
Matthías Jochumsson við andlát
svipmikils persónuleika á síðustu
öld. Og þessi orð koma ósjálfrátt
upp í hugann við andlát Ingólfs
Jónssonar. Svo svipmikill hefur
hann verið í sinni samtíð, svo djúp
spor hefur hann markað að fráfall
hans snertir okkur öll. Aldurinn
var að visu orðinn nokkuð hár og
hann hafði látið af flestum opin-
berum störum. En hugurinn var
sívakandi og starfsþrek hans var
óbugað fram til hins síðasta.
Kaupfélagið Þór á Hellu á hon-
um mikla þökk að gjalda fyrir lið-
in ár. í tæp 50 ár hafa saga kaup-
félagsins Þórs og nafn Ingólfs
Jónssonar verið samofin. Við
stofnun þes 1935 gerðist hann
kaupfélagsstjóri og var það uns
hann tók við ráðherradómi. Hin
síðustu ár var hann stjórnarfor-
maður þess. Alla tíð hefur hann
borið hag þess fyrir brjósti og lagt
fram mikið og óeigingjarnt starf,
nú síðast við uppbyggingu nýs
verslunarhúss sem tekið var í
notkun 1983. í verslunarsögu
Rangæinga var tilkoma kaupfé-
lagsins Þórs á Hellu mikilvægur
atburður. Á þeim áratugum sem
síðan eru liðnir hefur félagið und-
ir forystu Ingólfs Jónssonar ekki
aðeins margsannað tilverurétt
sinn heldur unnið stórvirki.
Það fór ekki hjá því að slíkur
hæfileikamaður sem Ingólfur
Jónsson yrði víðar kvaddur til for-
ystu. Árið 1942 er hann kosinn á
þing fyrir Rangæinga og er þing-
maður þeirra við sívaxandi traust
til ársins 1959. Þá var Suðurland
allt gert að einu kjördæmi og var
Ingólfur fyrsti þingmaður þess til
ársins 1978 við ekki minna traust
Sunnlendinga allra en verið hafði
í hans heimahéraði, Rangárþingi.
Hann lét fljótt til sfn taka á Al-
þingi. Strax 1942 beitti hann sér
fyrir afdrifaríkri ákvörðun f verð-
lagsmálum bænda, en hagsmuni
sveitafólks lét hann jafnan til sín
taka, enda sannur sonur sveit-
anna. í rafvæðingu sveitanna,
samgöngumálum og landbúnað-
armálum, svo nokkuð sé nefnt, eru
spor hans stór þegar í upphafi
þingmannsferils hans en áttu eftir
að verða stærri. Ingólfur verður
fyrst ráðherra 1953—1956 en 1959
og samfleytt til 1971 er hann land-
búnaðar- og samgönguráðherra í
Viðreisnarstjórninni, fór fyrstu
árin einnig með raforkumál. Það
fer saman að Ingólfur verður ráð-
herra 1959 og fyrsti þingmaður
Suðurlands alls við stækkun kjör-
dæmanna. Og nú færist forysta
hans á víðari vettvang f- stærra
kjördæmi og í ríkisstjórn og það
er líka tekið til óspilltra málanna.
Forysta hans um stjórvirkjanir,
um lagningu varanlegra vega, um
ræktun og uppbyggingu sveitanna,
um öll framfaramál kjördæmis-
ins, alls þessa minnumst við nú og
þökkum.
Ingólfur Jónsson var tengdur
Rangárþingi traustum böndum
enda borinn þar og barnfæddur af
traustum stofni. Hann vann átt-
högum sínum eins og hann gat og
sá framtíð þeirra í björtu ljósi.
Þetta kunnum við Rangæingar að
meta og virða. Hann var líka
traustur vinur sem gott var að
leita til, sá alltaf ráð þar sem öðr-
um virtust lokaðar leiðir. Ég er
búinn að starfa með Ingólfi Jóns-
syni I mörg ár og var það lær-
dómsríkt. Fór jafnan vonbetri af
hans fundi. Hans ráð dugðu vel.
Hann fór ekki í manngreinarálit
og vildi allra götu greiða. Þess
vegna var hann vinsæll og virtur
langt út fyrir flokksmörk. Hann
var sannur héraðshöfðingi sem
menn litu upp til og brást aldrei
því trausti sem menn báru til
hans. Hans er þvi mjög saknað og
hans skarð er vandfyllt.
Sá deyr ei sem heimi gaf lífvænt ljóð
sá lést er gekk þögull frá dísanna borði
segir skáldið Einar Benediktsson.
Það er hægt að skilja eftir sig líf-
vænt ljóð þótt það sé ekki fellt
stuðlum og höfuðstöfum á skálda-
máli. Sá bautasteinn sem Ingólfur
Jónsson hefur reist sér með verk-
um sínum er óbrotgjarn og mun
lýsa langt fram á veginn.
Ingólfur Jónsson stóð ekki einn í
lífsbaráttunni. Kona hans, Eva
Jónsdóttir frá Árbæ í Holtum, var
honum traust stoð og dyggur llfs-
förunautur. Sendi ég henni og
bðrnum hennar og fjölskyldu allri
innilegustu samúðarkveðjur.
Rangæingar og Sunnlendingar
þakka líf og starf Ingólfs Jónsson-
ar. íslenskir bændur þakka nú
bóndasyninum úr Holtunum fyrir
það mikla starf sem hann vann í
þeirra þágu. Þjóðin öll þakkar
giftudrjúgt starf. Blessuð sé minn-
ing hans.
Eggert Haukdal
Yngri kynslóðin má stundum
staldra við og þakka þeim, sem
undan eru gengnir. Ingólfur
Jónsson á Hellu ruddi mörgum
braut, þeir þakka nú að leiðarlok-
um.
Oft er um það rætt, að ísland og
íslenskt þjóðfélag hafi tekið
stakkaskiptum á þessri öld, jafn-
vel meira en nokkru sinni áður á
sama tíma. Minna er þess getið, að
allar þessar breytingar og fram-
farir kostuðu gífurlegt starf fólks-
ins í landinu, þjóðin þrælaði
myrkranna á milli í sveita síns
andlits til þess að fá málunum
þokað áleiðis.
Ingólfur Jónsson var af þessari
kynslóð. Stundum kennum við
hana við aldamótin. Fólkið
dreymdi um þjóðfrelsi og bætta
atvinnuhætti og það lét ekki stað-
ar numið fyrr en draumurinn
hafði ræst.
Staðið var við orfið frá sólar-
upprás, vakað sólarhringinn út við
aðdrætti af hafinu og íslenskur
iðnaður tók að vaxa. Vegir voru
lagðir, brýr byggðar, hafskip
keypt og blómaskeið flugsins
hófst. Sjálfstæði þjóðarinnar kom
í kjölfarið. íslenska lýðveldið var
fjáls og fullvalda aðili í samfélagi
þjóðanna.
Sjónum var einnig beint inn á
við. Menntun efld, lýðræði treyst
og mannúðarlund þjóðarinnar við
ysta haf birtist í stórkostlegu heil-
brigðiskerfi, bættum almanna-
tryggingum og aukinni félagslegri
þjónustu.
Auðvitað greindi menn eitthvað
á um leiðir og stundum markmið í
einstökum málum. En heildar-
stefnan var alltaf ljós. Hún blasir
nú við í blómstrandi þjóðlífi, auk-
inni hagsæld, menningu og listum.
Fyrir þetta allt eigum við yngri
þegnar landsins að þakka. Okkur
er það ekki einungis skylt, af því
að allt þetta var rétt upp í hend-
urnar á okkur án þess að við hefð-
um nokkuð til þess unnið, heldur
einnig vegna þess, að einungis
þannig fáum við metið þessar
gjafir rétt.
Ingólfur Jónsson var stjórn-
málajöfur, héraðshöfðingi og stór-
kostlegur maður að kynnast.
Hann var auðvitað harður á mein-
ingunni, en drengskaparmaður
svo af bar og sáttfús. Gylfi Þ.
Gíslason hefur sagt mér það sjálf-
ur, að oft eftir sögufræg átök
þeirra á ríkisstjórnarfundum Við-
reisnarstjórnarinnar, hafi ekki
liðið svo kvöldið, að þeir sættust
ekki heilum sáttum.
Þvílík forusta, þvílík stjórnun.
Málefnin skerpt í deiglunni, þar
sem mennirnir, sem báru þau
uppi, spöruðu minnst sjálfa sig.
Lausn fundin, sáttum náð og síðan
unnið einum huga við framkvæmd
málsins, þjóðinni allri til heilla.
Því hefur verið fleygt að hitinn í
íslenskri pólitík á fyrri hluta þess-
arar aldar hafi verið sltkur, að
hraustustu karlmenni hefðu grát-
ið söltum tárum ofaní grautar-
diskinn sinn yfir málefninu. Á
slíkum tímum hefur það ekki verið
heiglum hent að veljast til stjórn-
málaforustu.
Stórkostlegast við stjórnmála-
afskipti Ingólfs í héraði, sem ein-
mitt hófust á þessum heitu tim-
um, var þó það, hversu auðveld-
lega menn gátu lýst því yfir við
utanaðkomandi, að þeir hefðu
stutt Ingólf og kosið, þótt að öðru
leyti væru þeir algjörlega ópóli-
tískir. Hermdi reyndar enginn
neinn sérstakan stjórnmálaflokk
uppá þetta fólk. Ingólfur var ein-
faldlega maóur að þeirra skapi,
maður sem það treysti í hvívetna
og bar virðingu fyrir, eða hafði
rétt því hjálparhönd. Hið gífur-
lega persónufylgi Ingólfs segir
mikið um manninn.
Bændur elskuðu hann, hann var
þeirra besti maður og það vissu
allir. Færri vissu þann fjölda, sem
þótti einfaldlega vænt um mann-
inn, töldu hann sinn persónulega
vin og velgjörðarmann. Sögðu það
þjóðargæfu, hversu mörgum og
mikilvægum málefnum hann hefði
veitt forustu í fjölda' ríkisstjórna.
Ég votta eftirlifandi eiginkonu,
Evu Jónsdóttur, börnum, ættingj-
um og öllum vinum og vanda-
mönnum mína dýpstu samúð. Hul-
inn verndarkraftur styrki þau í
sorg. Algóður Guð geymi Ingólf
Jónsson.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson
„Vel er að þér sálma syngið/ og
saman öllum klukkum hringið,/
meðan ég skaflinn moldar klýf“/
leggur Grímur skáld Thomsen í
munn Sverri konungi á bana-
stundinni. Þeir kljúfa nú þennan
skafl hvur af öðrum fornvinir
mínir. Ekki hefur Ragnar Jónsson
í Smára fyrr horfið sjónum en
Ingólfur Jónsson á Hellu fer hina
sömu leið. Það fer að verða ein-
manalegt hérnamegin við mörkin,
við því er ekkert að gera.
Þegar Ingólfur varð sjötugur ár-
ið 1979 lét hann af þingmennsku.
Það þótti bæði mér og mörgum
öðrum dapurleg staðreynd eftir
hartnær 40 ára þingmennsku hans
fyrir Suðurland. Mér virtist þá
sem enginn eftirmanna hans yrði
hálfdrættingur á við hann, hvurn-
ig sem úr kann að rætast.
Þakklætisvert er, að rituð var
og gefin út vönduð ævisaga Ingólfs
eftir að hann dró sig í hlé frá
stjórnmálum. Páll Líndal lögfræð-
ingur ritaði bókina undir leiðsögn
Ingólfs sjálfs. Hún er hið
merkasta rit og inniheldur ekki
aðeins sögu Ingólfs, heldur og
stjórnmálasögu lands og þjóðar í
allt að því mannsaldur, en þar er
Ingólfur um 40 ára skeið í fremstu
víglfnu og einn þeirra sem mest
kveður að og flestu áorkar. Á
tímabili Ingólfs verða breytingar
svo örar og afdrifaríkar í verk-
menningu og kjörum almennings
að jafna má við gerbyltingu.
Kunningsskapur og vinátta
okkar Ingólfs varð löng, allt frá
því við vorum innan við tvítugt til
æviloka hans. Sem drengur í
Bjóluhverfi á öðrum og þriðja ára-
tug aldarinnar var hann hinn
dæmigerði drengur íslands: efna-
lftill, atorkusamur, hjálparhella
foreldra sinna, ræktarsamur son-
ur, trúr þeim dyggðum, sem hon-
um voru í blóð bornar og innrætt-
ar á barnsaldri, það er að segja
þeim dyggðum, sem best hafa dug-
að þjóðinni frá öndverðu, þó að
sumir séu kannski farnir að fyrir-
lfta þær núna f verðbólgunni og
„velferðinni". Hér á ég ekki síst
við dyggðir þær, sem þeir Hlfðar-
end&bræður Njálssögu eru hvað
frægastir fyrir, annars vegar
ættjarðarástina, á hinn bóginn að
hvika aldrei frá þvf sem honum
var tiltrúað. Sfðan komu sigur-
vinningarnir á leikvangi þjóðmál-
anna.
í formála fyrir tveggja binda
ævisögu Ingólfs, útgefinni 1982 og
1983, segir höfundurinn Páll Lín-
dal svo:
„Viðskipti mfn við Ingólf hafa
ekki orðið mér vonbrigði. Hann
hefur komið mér fyrir sjónir sem
óvenjulega heilsteyptur maður og
eftir þau kynni hef ég sannfærst
um, að það er engin tilviljun, að
hann hefur hafist til þeirra valda
og metorða sem raun ber vitni,
ákveðinn f skoðunum, en þó maður
sátta og málamiðlunar, þegar á
reynir." Á öðrum stað í formálan-
um segir Páll: „Mér þótti áhuga-
vert að fá tækifæri til að kynnast
þessum þjóðfræga stjórnmála-
manni, sem varð um langa hrfð
einn áhrifamesti stjórnmálamað-
ur þessa lands, maður sem hófst
af sjálfum sér til æðstu metorða
fyrir skarpa greind, óvefengjan-
legt raunsæi, ótvíræðan dugnað og
mikla ósérplægni."
Þegar saga Ingólfs kom út, gaf
ég henni þessa aðaleinkunn:
„Bókin er mikilsháttar verk um
atgerfismann."
Um fjörutíu ára skeið var Ing-
ólfur á Hellu oddviti sjálfstæð-
ismanna á Suðurlandi. Hann var
kosinn á alþing árið 1942, rúmlega
þrftugur að aldri, fyrst fyrir
Rangæinga, en síðan fyrsti þing-
maður Sunnlendinga 1959, og hélt
þvf sæti við vaxandi fylgi meðan
hann gaf kost á sér til þing-
mennsku.
Ég sleppi þvf hér að rekja störf
Ingólfs f ráðherrastóli, en þau
voru svo frækileg, að fáir munu
eftir leika, svo sem á sviði land-
búnaðarmála og samgangna. Vél-
væðing sveitanna og bundið slitlag
á akvegi voru forgangsverkefni f
valdatfð hans, ennfremur virkjun
fallvatna og raforkuframleiðsla,
sem fullnægt gæti hvurs konar
iðnaði jafnt sem nútímalegum
heimilisþörfum almennings. Um
þetta má le3a i ævisögu hans, ég
fer ekki að endursegja þá sögu i
þessum fáu minningarorðum.
Ég hafði áratugum saman nokk-