Morgunblaðið - 19.08.1995, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 19. ÁGÚST 1995
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
FORYSTUMENN Alþýðuflokks-
ins eru manna kappsamastir um að-
ild íslands að Evrópusambandinu og
setja þar með mikinn svip á allt and-
rúmsloft umræðu um það mái. Jón
Baldvin Hannibalsson komst ein-
hvetju sinni svo að orði, að það væri
jafnslæmt að sjá allt illt í ESB og
að telja aðild að því allra meina bót.
Ekki sem verst byijun - en við hana
hefur ekki verið staðið. Fyrr á árinu
breyttu talsmenn Alþýðuflokksins
aðild íslands í „kosningaflesk", aðild-
in átti einmitt að verða allra meina
bót: ryðja burt spillingu í stjómmál-
um, laða að atvinnuskapandi fjár-
magn í stórum stíl, færa neytendum
ódýra skinku og kjúklinga, gefa ungu
fólki ótal tækifæri út um alla álfu.
Þessi málflutningur allur ýtti mjög
undir þá útbreiddu óskhyggju, að í
Bmssel sé allt fullt af sjóðum sem
bíða eftir því að íslendingar ausi úr
þeim margfalt á við það sem þeir
borga í þá. Öllum vandkvæðum við
aðild er um leið ýtt út í hom og gert
sem minnst úr þeim. (Við erum svo
snjallir samningamenn, við getum
samið um fískveiðistjómun við ESB
eins og okkur hentar!). Þá sem efast
um ágæti aðildar að ESB er svo reynt
að afgreiða sem skjótast með því að
kalla þá þjóðrembuí-
hald, vaðmálsfram-
sóknarmenn, torfkofa-
sósíalista og annað í
þeim dúr.
Þetta er allt skiljan-
legt: aumingja bless-
aðir mennirnir voru á
atkvæðaveiðum og
þær krefjast grófra
einfaldana. Hitt er svo
einkennilegra þegar
hagfræðiprófessor
sem sjálfur liggur
ekki á andúð sinni á
aðferðum pólitíkusa
gerist um margt
furðulíkur kratafor-
ingjunum í sínum
málflutningi fyrir aðild íslands að
ESB. Hér er átt við tvær nýlegar
greinar um Evrópumálin eftir Þor-
vald Gylfason í Morgunblaðinu (4.
og 9. ágúst sl.)
„Meinsemdum“ ýtt til hliðar
Eins og vænta mátti minnir Þor-
valdur á ýmislegt það, sem menn
geta talið ESB til tekna, t.d. það að
sambandið eykur friðarlíkur í álfunni
með því að bæta sambúð fyrrum
erkióvina eins og Þjóðveija og
Frakka. Einnig á það, að
til er alþjóðlegt samstarf
(t.d. um umverfismál)
sem er öllum nauðsynlegt
eins þótt það skerði hefð-
bundinn fullveldisrétt ein-
stakra ríkja. Engin
ástæða til að þrefa um
slíka hluti. Þorvaldur er
um leið ærlegri en at-
kvæðaleitarmenn í því,
að hann getur um og var-
ar við „ýmsum alvarleg-
um þjóðfélagsmeinsemd-
um, einkum atvinnuleysi
og ójöfnuði, sem hafa
grafíð um sig í Evrópu í
enn ríkari mæli en hér
heima."
En þessara meinsemda er rétt
aðeins getið og sagt að við megum
ekki „sljóvgast á verðinum" gagn-
vart þeim. Þetta er skelfing fyrir-
hafnarlítil afgreiðsla á vandkvæðum
sem hljóta að vera ofarlega á baugi
hjá þeim íslendingum sem ekki sætta
sig við inngöngu í ESB eða þeim sem
þar eru nú þegar og ekki eru sáttir
við þróun mála í „samrunaferlinu".
Aðild að ESB er um margt bæði
ávísun á samevrópskt atvinnuleysi
og ójöfnuð. Sú meginstefna ESB að
Þeir sem af mestu kappi
mæla með aðild íslands
—
að ESB, segir Arni
Bergmann, hneigjast
að hóflítilli bjartsýni á
að í Evrópusambandinu
muni úr hveiju böli
bætt með nokkuð svo
sjálfvirkum hætti.
samræma sem flest í „starfsum-
hverfi fyrirtækja" hefur í för með
sér stöðlun á vinnumarkaði sem að
líkindum gerir það mjög erfítt fyrir
einstök aðildarríki, þótt sjálf vildu,
að bijótast með eigin frumkvæði út
úr því ráðleysi sem einkennir flest
viðbrögð við fjöldaatvinnuleysi í Evr-
ópu. Sama má segja um ójöfnuðinn.
Hann byggist á því að venjulegt fólk
lúti lögmálum harðar samkeppni og
sætti sig við skertan hlut ef það vill
vinnu halda (þetta heitir einatt „auk-
inn sveigjanleiki á vinnumarkaði").
Á meðan heldur áfram að blómgast
sú „forstjóragræðgi" sem hundsar
þau sömu markaðslögmál, enda felst
hún í því að forréttindahópur í vernd-
uðu umhverfí stjórnarherbergja fyr-
irtækjanna er sífellt að meta sjálfan
sig upp. á við - til meiri tekna og
fríðinda. Einatt óháð því hvernig
frammistaða forstjóranna hefur verið
í reynd. (Fróðlega grein birti Morg-
unblaðið á dögunum um þetta mál
undir fyrirsögninni „Háu forstjóra-
launin mikið hitamál í Evrópu“.)
Mann grunar reyndar að áhugi
ýmissa „forystumanna í atvinnulífi"
hér á Iandi á aðild að EBS tengist
ekki síst því, að þeir vonist til þess
að komast með þeim hætti í „starfs-
umhverfí" sem skiptir sér ekki af gíf-
urlegum tekjumun og þar með mun
meiri ójöfnuði en íslenskt samfélag
hefur hingað til viljað sætta sig við.
Trú á sjálfvirkni
Yfir þetta er hlaupið í greinum
Þorvaldar Gylfsonar, en hinsvegar
lögð áhersla á þá skoðun að aðild
að ESB muni með sjálfvirkum hætti
ráða bót á flestum efnahagsvanda:
„Margt af því sem veldur mestum
skaða í íslensku efnahagslífi myndi
sennilega.færast smám saman í betra
og heilbrigðara horf af sjálfu sér ef
við íslendingar gengjum í Evrópu-
sambandið". Þetta er óskhyggja sem
stendur mjög höllum fæti. Það sem
veidur íslendingum mestum skaða
er vísast sú fáránlega endurreisn
lénsveldis sem felst í þróun kvóta-
kerfisins að viðbættri rányrkju á
fiskimiðum. Við eigum enga von til
þess að ESB leysi slík mál fyrir okk-
ur, sjávarútvegsstefna bandalagsins
gæti vel gjört þau enn verri viður-
eignar. Ef til vill legðu siðir ESB
hömlur á ævintýri á borð við miklar
lánafyrirgreiðslur til fiskeldis og loð-
dýrabúskapar? En bæði er að menn
ættu vel að geta lært af þeirri dapur-
legu reynslu án ESB og að auki
þekkja þeir í ESB sjálfir mætavel
stórhneykslismál í fjárfestingum,
sem áttu að lyfta vanþróuðum héruð-
um í Suður-Evrópu. Þeir sem hamast
einkum gegn íslensku landbúnaðar-
kerfí ættu að vita að landbúnaðar-
stefna ESB er einnig mjög dýr og
rís um margt á svipuðum pólitískum
forsendum og hér. Atvinnuleysið
mikla, sem fyrr var nefnt, er það sem
veldur þjóðfélaginu mestum skaða -
við þeim vanda fást til þessa engin
svör frá Brussel. Það getur enginn
búist við því t.d. að aðild að ESB
leiði til stóraukinna íjárfestinga á
íslandi og þar með atvinnutækifæra.
Líklegra reyndar að þeir sem hér á
landi eiga peninga fari í vaxandi
mæli með þá úr landi - ekki endilega
til ESB heldur til Asíu þar sem vinnu-
afl er sem ódýrast, þar sem „þrællinn
kostar ekki neitt“ eins og einn efnileg-
ur íslendingur í Singapore sagði við
mig fyrir mörgum árum.
Óvirðing sýnd
andstæðingum
í annan stað gerir Þorvaldur næsta
lítið úr andstæðingum ESB. Hann
segir að þar fari saman „þjóðlyndir
ÍSLENSKT MÁL
Varð af þeim meiði,
er mær sýndist,
harmflaug hættlig.
Höður nam skjóta.
Þetta er úr Völuspá, og segir
þarna af einu illræmdasta skoti
fomra fræða. Harmflaugin var
Mistilteinn, en Baldur, hinn hvíti
og góði ás, var skotspónninn.
Þetta olli Frigg harmi, segir í
hinu fræga kvæði. Kom annar
harmur hennar fram, þegar Úlf-
urinn gleypti Óðin. Á okkar dög-
um hafa margar „harmflaugar“
farið um himin, en það er önnur
saga.
Orðið harmur er í máii okkar
jafnan haft í sömu merkingu og
sorg, angist. Einstaka sinnum í
fornum bókum virðist það notað
til að þýða latínu dolor sem
bæði var haft um andlegan og
líkamlegan sársauka. María mær
heitir á latínu - stundum Mater
dolorosa = móðirin harm-
þrungna.
í ensku hefur harm hins vegar
tekið þá stefnu að merkja skaða,
óskunda. Sá sem ekki veldur
slíku, er á ensku harmless. Það
er á íslensku skaðlaus, meinlaus
eða jafnvel saklaus. Það sem
engum gerir mein, sakar engan.
Þetta er því rifjað upp, að í
fréttum sjónvarpsins var þörung-
ur á Breiðafirði talinn „harm-
laus“ og í hinu varpinu var enska
orðið harmless þýtt með „harm-
laus“ í skjátexta.
★
Tíminn er svo merkilegt fyrir-
bæri, að hann er stundum tákn-
aður með þremur aukaföllum
orða.
1) Tímaþolfail: Hann kom dag-
inn eftir. Við höldum hátíð sautj-
ánda júní.
2) Tímaþágufall: Hann var hér
öllurn stundum. Þetta stóð dög-
um saman.
3) Tímaeignarfall: Kom annars
dags. (Völundarkviða). Hins
hindra dags (= daginn eftir).
(Hávamál).
Forsetningar geta stýrt tíma-
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
810. þáttur
þolfalli og tímaþágufalli og gera
það oft. Við erum hvoru tveggja
vön, held ég. Dæmi: Komdu í
dag. Komdu á ákveðnum degi.
Eg get því ekki áfellst menn,
þótt þeir segi ýmist: í gærkvöld
eða í gærkvöldi (gærkveldi).
Þetta er hvort tveggja gilt. Upp-
hafsorð Kristnihalds undir
Jökli eru þessi: „Biskup kallaði
undirritaðan á fund sinn í gær-
kvöldi.“
★
Unglingur utan kvað:
Kötturinn Katannus
var krúttlegur högnatrýnus,
en fressköttur Úlla
var þó enn meiri dúlla,
upp á ellefu og V.
í bréfi frá Steinari bónda Páls-
syni í Hlíð í Gnúpveijahreppi
koma fram upplýsingar sem mér
þykir rétt að taka upp:
„Nú ætla ég að minnast á við
þig gamalt orðtak sem ég tel
ekki alveg rétt skýrt í orðabók
Háskólans, það er: „Að ríða
baggamuninn." Þeir sem þekkja
baggaflutning, vita að bagginn
ríður stundum mikið og stundum
of lítið. Þá var gjarna bætt
ábagga á léttari baggann, það
reið baggamuninn. Hér um
slóðir þekktist það ekki að jafna
baggamun með því að láta ein-
hvern ríða ofan í milli. Ef böm
fengu að ríða ofan í milli spotta-
korn, kom það ekki til greina
nema stuttan spöl á hesti sem
vel fór á og ekki nema á aftasta
hesti í lestinni. I orðabókinni
stendur: „Baggamunur ... ríða
(af) baggamuninn, sitja reiðings-
hest og halla sér til annarrar
hvorrar hliðarinnar svo að bagg-
arnir haldi jafnvægi." 'Ég hef
heyrt að Rangæingar kannist við
þetta, en Árni Böðvarsson var
einmitt Rangæingur. Ef eitthvað
er lagt til mála sem veldur úrslit-
um, er það einmitt það sem ríður
baggamuninn, ábagginn hafður
í huga. Með kærri kveðju.“
Umsjónarmaður þakkar Stein-
ari þessa fræðslu og vísar að
öðru leyti í hinar ágætu orð-
takabækur prófessoranna Hall-
dórs Halldórssonar og Jóns G.
Friðjónssonar.
★
Skilríkir menn og ungir menn
hafá sagt mér að þeir hafi heyrt
eignarfallið „garðarins“, t.d. inn-
an garðarins. Ég held að þetta
eignarfall dugi ekki. Mér finnst
þetta eiga að vera innan garðs-
ins. Ekki hef ég heyrt talað um
*utangarðarmenn.
„Sýning á landsvísu“ sögðust
þeir hafa séð. Okkur er farið að
langa til að heyra ekki síður en
að sjá þessa makalausu lands-
vísu.
Sömu menn dógu í efa að
„mistök gætu orðið manni dýr-
keypt“. Þau gætu _hins vegar
hæglega orðið dýr. Ýmiss konar
ávinningur gæti aftur á móti ver-
ið keyptur dýru verði. Þá spurðu
þeir hvort ástæða væri til að
breyta orðtakinu leggja hönd á
plóg(inn) í að „legga hönd á
bagga(nn).“
Enn var spurt: Er ekki „fuðru-
legt“ að vanir fréttaritarar segi
„snuðrulaust", og hvernig er
„kjaftstopp" á dönsku? Ríkisút-
varpið hafði eftir Rasmussen for-
sætisráðherra að hann hefði orð-
ið kjaftstopp yfir náttúrufegurð
í Mývatnssveit.
★
Nokkrar villur komust á kreik
í síðasta þætti, sumar vegna galla
í handriti. Beðist er velvirðingar
á því. Verst að nýyrðið glæpræði
varð á éinum stað „glapræði“, og
hermir varð „hemir". Tiirensc-
hnufler (Gáttaþefur) komst ekki
alveg rétt til skila, og örsmá breyt-
ing varð á limrunni. Vilfríður vest-
an leyfir mér að segja að limran
hafi bara batnað.
Auk þess hefndi Fróðárselur
sín grimmilega í hádegisfréttum
útvarps 12. ágúst: „Fólki gefst
kostur á að kynna sér skógrækt-
arsvæði Skógræktarfélags ís-
lands á skógræktardegi þess í
dag.“
Mun allt leysast af
sjálfu sér í ESB?
Árni Bergmann
íhaldsmenn", bændur og annað dreif-
býlisfólk og fyrrverandi kommúnist-
ar og segir: „Þessi öfl og önnur skyld
þeim mynda lítinn og dreifðan minni-
hluta á stjórnmálavettvangi og hafa
því ekki haft mikil áhrif á þjóðfélags-
þróunina í álfunni á þessari öld“.
Að þessu sögðu er allt í einu stokkið
til Rússlands og talað um að banda-
lagi þjóðernissinna og kommúnista
hafi tekist að „þvælast fyrir efna-
hagsumbótum" þar eystra sl. ár,
enda beri slíkir fantar „ekki mikla
virðingu fyrir rétti almennings til að
njóta sómasamlegra lífskjara í skjóli
skynsamlegra efnahagsumbóta".
Síðan er stokkið aftur heim: Islend-
ingar verði að gera það upp við sig
hvort þeir vilji að „bandalag slíkra
hópa“, sem vilja af einhverri yfírnátt-
úrulegri fólsku ekki að kjör fólks
batni, ráði stefnu okkar í Evrópumál-
um. Hér leggst Þorvaldur lægst, hér
er hann kominn á næsta bæ við þá
fyrrverandi ráðherra Alþýðuflokks-
íns sem vilja kalla Davíð Oddsson
lærisvein „þjóðemissósíalista" vegna
ræðu hans um fullveldismál á þjóðhá-
tíðardaginn síðasta.
Auk þess er lýsingin á andstæð-
ingum ESB í Evrópu mjög gróf póli-
tísk einföldun. Þeir eru fleiri og aðr-
ir en Þorvaldur Gylfason taldi upp.
Sósíaldemókratar í Noregi og Svíþjóð
voru klofnir í tvo nokkuð jafnstóra
hluta í afstöðu til ESB þótt flestir í
forystusveitinni væru fylgjandi aðild
(Það er bara á íslandi að jafnaðar-
mannaflokkurinn hefur aldrei pláss
fyrir aðra „arma“ en þann sem er í
meirihluta hveiju sinni, þeir sem
lenda upp á kant við flokkseigendur
hrökklast burt, eins og dæmi Hannib-
als, Vilmundar og Jóhönnu sýna).
Afstaða til ESB fer vitanlega eftir
aðstæðum í hveiju landi. Katalónskir
þjóðernissinnar vilja ESB til að vera
ekki alfarið háðir stjórnvöldum í
Madrid - vegna þess að enginn mun
úr þessu leyfa þeim að stofna sitt
eigið þjóðríki. ítalskir kommúnistar
eru allir Evrópusinnar vegna þess
að svo spillt voru ítölsk stjórnmál að
allt var betra en mafíustjórnsýslan i
Róm. Breskir íhaldsmenn beittu sér
fyrir aðild að ESB en síðan renna á
marga þeirra tvær jgrímpr þegar þró-
unin er þeim ekki lengur að skapi.
Verkamannaflokkurinn breski var í
fyrstu að mestu andstæður aðild, en
hefur snúið við blaðinu í von um að
félagsmálapakkinn frá Brussel geti
komið í staðinn fyrir niðurbrot verka-
lýðsfélaganna i Iandinu. Og svo
mætti áfram telja.
Fullveldisáhyggj urnar
í grein sinni segir Þorvaldur Gylfa-
son að áhyggjur andstæðinga ESB
af skertu fullveldi þjóðríkja skipti
máli og beri að taka þær alvarlega.
En hann hleypur fljótt frá þeirri al-
vöru til þeirrar nauðhyggju að full-
veldisskerðing „virðist bæði eðlileg
og æskileg hvort sem er“. Ekki síst
vegna þess að „innlendum stjórnvöld-
um eru iðulega mislagðar hendur“.
Það er að sjálfsögðu ekki nema rétt.
En sú staðreynd er út af fyrir sig
afleit forsenda fyrir því að skerða
fullveldið stórlega. Þeir sem hafa
mesta vantrú á „innlendum stjórn-
völdum" eru svo önnum kafnir við
vantrú sína á pólitík að þeir loka
einatt augum fyrir því að öllum sem
með völd og fé fara eru „mislagðar
hendur" - hvort þeir heita páfinn í
Róm, íslenskir ráðherrar, bankastjór-
ar í Bretlandi, forstjórar hjá General
Motors. Allir geta framið stórkostleg
afglöp sem margir hljóta að súpa
seyðið af. En við eigum þess þó kost
á hveijum tíma að rétta af okkar
„innlend stjórnvöld" með því að
senda þau í frí. Það er skammgóður
vermir að taka af þeim mikið af
möguleikum þeirra - líka til þess að
gera eitthvað skynsamlegt - með
því að framselja obbann af valdi
þeirra til skriffinna í Brussel sem
enginn hefur kosið beint og þeirra
fjármagnsbaróna sem hafa jafnan
lag á því að láta hina „ósýnilegu
hönd“ markaðarins vinna sér í hag.
Á kostnað þess fjórðungs eða þriðj-
ungs þegnanna sem eru nú, einnig
í ríkustu samfélögum heims, að
hrekjast út á jarðar samfélagsins eða
út úr því með öllu - með herfileg-
ustu afleiðingum fyrir manneskulega
sambýlisháttu.
Höfundur er rithöfundur.