Morgunblaðið - 13.03.1999, Blaðsíða 56
56 LAUGARDAGUR 13. MARZ 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Þingvallanefnd
tapar áttum
ENN á ný hefur
Þingvallanefnd ákveðið
að vega að fólkinu við
Þingvallavatn með því
að leggja fyrir Alþingi
ekki bara eitt frum-
varp til laga heldur tvö
framvörp, sem ætluð
era til að auka völd
nefndarinnar og áhrif
umhverfis vatnið og
langt út fyrir það. Alla
forræðishyggj una sem
þar kemur fram er svo
reynt að klæða í bún-
ing náttúra- og vatns-
vemdar, sem studd er
rökum vafasamrar
fræðimennsku. Reynd-
Bjarni
Helgason
ljósi meintra frá-
rennslisvandamála á
aðalumráðasvæði
nefndarinnar, á sjálf-
um Þingvöllum. Síðara
ákvæðið sýnir kannski
yfírganginn betur í
hnotskurn, þegar haft
er í huga, að um árabil
hefur Þingvallanefnd
verið sá aðili við vatn-
ið, sem ekki hefur
talið sig þurfa að virða
reglur veiðifélags
vatnsins varðandi
veiði.
Af hálfu sveitar-
stjórna og annars
heimafólks var strax
Þingvallavatn
Af öllu saman verður
því ekki önnur ályktun
dregin, segir Bjarni
Helgason, en litið hafí
verið á fólkið við Þing-
vallavatn sem annars
flokks kjána, sem eng-
inn myndi taka eftir
þótt valtað væri yfír.
ar era hugmyndimar um vemdun-
araðgerðir víðs fjarri öllum raun-
veraleika því að Þingvallanefnd
ætlar sér sjálfdæmi í eigin málum.
Illu heilli er hér um gamla upp-
vakninga að ræða því að sams kon-
ar hugmyndum var reynt að troða í
gegn þegar unnið var að svæðis-
skipulagi fyrir Grafnings-, Gríms-
nes- og Þingvallahreppa fyrir
nokkram áram. Urðu harðar deilur
milli heimamanna annars vegar og
skipulagsmanna hins vegar um
þennan þátt. Og undir lokin var
það skilyrði sett af hálfu heima-
manna ef Ijúka ætti skipulagsgerð-
inni að fallið væri frá öllum hug-
myndum um setningu einhvers
konar sérlaga fyrir svæðið. Tveir
óbreyttir nefndarmenn Þingvalla-
nefndar virtust á þeim tíma standa
heilshugar að baki heimamönnum í
deilum þeirra við ráðríka fulltrúa
skipulagsyfirvalda. Formaður
nefndarinnar kaus hins vegar af
einhverjum ástæðum að túlka
þessar deilur sem innbyrðis átök
heimamanna.
Rétt er að hafa í huga að Þing-
vallanefnd er nefnd þriggja alþing-
ismanna, sem trúað hefur verið
fyrir forsjá þjóðgarðsins og helgi-
staðarins á Þingvöllum. En hjá
stjórnmálamönnum skipast stund-
um fljótt veður í lofti og svo fór
hér. Mennimir, sem áður stóðu
með fólkinu og töldu sig jafnvel
fulltráa þess, hafa nú snúist gegn
því og fara hamförum í forræðis-
hyggju sinni og þjónkun við annar-
leg sjónannið. Minna má á, að
þessar drottnunarhugmyndir sáu
íyrst dagsins ljós fyrir um 15 áram
síðan í blaðaviðtali við mann, sem
af einhverjum ástæðum hefur síð-
an orðið sérlegur ráðgjafi Þing-
vallanefndar. í því viðtali lagði ráð-
gjafinn til að allri byggð kringum
Þingvallavatn, jafnt sumarhúsa-
byggð sem hefðbundnum búskap
yrði útrýmt hið fyrsta.
Fyrir ári lagði formaður nefnd-
arinnar fram frumvarp um stór-
fellda stækkun þjóðgarðsins á
Þingvöllum þar sem meðal annars
átti að leggja eignir og jarðir, sem
féllu undir fjóra hreppa, Þingvalla-
sveit, Laugardal, Grímsnes og
Grafning, bótalaust undir hramm
Þingvallanefndar. Að auki ætlaði
Þingvallanefnd sér þá að verða
einhvers konar yfirsveitarstjóm á
svæðinu og vildi fá neitunarvald í
einu og öllu ofar bæði kjömum
sveitarstjórnum og öðram stjóm-
sýslustofnunum þjóðfélagsins. Allt
átti þetta að vera í þeim góða til-
gangi gert að efla mannlíf á svæð;
inu og varðveita gróðurfar þess. I
framvarpinu þá var engu að síður
einkar athyglisverð heimild til að
stunda einhverja ótiltekna gróður-
eyðingu á svæðinu, ef Þingvalla-
nefnd skyldi svo þóknast. Þá voru
mikilvæg ákvæði varðandi mengun
Þingvallavatns af mannavöldum og
bann við röskun búsvæða silungs-
ins í vatninu, sem Þingvallanefnd
ætlaði sér líka að stjórna. Fyrra
ákvæðið er þó hálfhallærislegt í
brugðist gegn þessum furðulegu
miðstýringar- og landvinningaá-
formum nefndarinnar. En þrátt
fyrir það kynnti formaður nefnd-
arinnar málið rækilega í öllum fjöl-
miðlum eins og um það væri full
sátt og samstaða. Af öllu saman
verður því ekki önnur ályktun
dregin en litið hafí verið á fólkið
við Þing\'allavatn sem annars
flokks kjána, sem enginn myndi
taka eftir þótt valtað væri yfir. Fé-
lag jarðeigenda við Þingvallavatn
vísaði fyrrgreindu frumvarpi á bug
og hugmyndum um friðun lands og
vatnasviðs utan þjóðgarðsins sem
tilefnislausum. Þessi orð eiga líka
við hina nýju afurð Þingvalla-
nefndar. Mótþrói fólksins á svæð-
inu á síðastliðnu sumri gegn hinu
fyrirhugaða ofurvaldi Þingvalla-
nefndar virtist koma nefndar-
mönnum á óvart en varð þó til þess
að nefndin óskaði eftir nánari við-
brögðum nokkurra valinna manna
á svæðinu við framvarpinu. Þetta
leiddi síðan til þess, að fram-
varpsómyndin var endurskoðuð
þannig að úr urðu tvær. Þar er ögn
reynt að draga úr valdstjóm Þing-
vallanefndarinnar og færa ofur-
valdið til umhverfisráðherra í sér-
stöku vatnsverndarframvarpi. Allt
skal þó ráðherrann gera í samráði
við sveitarstjórnir og Þingvalla-
nefnd eins og hún teljist sjálfstæð
sveitarstjóm við hliðina á sveitar-
stjórnum fólksins. Athyglisverðast
er þó kannski það, að Þjóðgarður-
inn á Þingvöllum á ekki að vera
hluti af vatnsverndarsvæðinu. Þar
á Þingvallanefnd sjálf að semja
reglurnar og sjá um framkvæmd
þeirra í samræmi við eigin hug-
myndir og vilja. Reynslan hefur
hins vegar sýnt að Þingvallanefnd-
um hefur ekki beinlíns hentað slíkt
stjórnunarhlutverk. Um 90% af
öllu því vatni sem í Þingvallavatn
berst kemur undan Þingvalla-
hrauninu innan núverandi umráða-
svæðis Þingvallanefndar. Á því
sérstaka svæði er vafalítið brýnt
að setja strangari umgengnisregl-
ur með tilliti til hugsanlegra meng-
unarslysa, ekki hvað síst í ljósi
þess hve Þingvallanefnd hefur oft
virst ótráverðug og sinnulítil sem
alvöru vörsluaðili þess helgistaðar,
sem henni ber að annast lögum
samkvæmt. Með fylgiskjali eftir
sérlegan ráðgjafa nefndarinnar,
sem fylgir báðum framvörpunum
hefur núverandi Þingvallanefnd
stigið skrefum lengra en fyrir-
rennarar hennar og orðið ber að
óvönduðum vinnubrögðum. Er þó
af ýmsu að taka og vissulega skoð-
unarefni hvemig ýmiss konar op-
inberum fjármunum hefur verið
ráðstafað í nafni vísinda og vafa-
samrar fræðimennsku. Hvað
skyldu milljónirnar vera orðnar
margar sem í gegnum árin hefur
verið varið til hinnar sérkennilegu
áróðursvinnu hins sérstaka ráð-
gjafa og hugmyndafræðings Þing-
vallanefndar í langvinnri baráttu
hans gegn mannvist og búskap
kringum Þingvallavatn?
Höfundur er jarðvegsfræðingur og
formaður Félags jarðeigenda við
Þingvaiiavatn.
„Krítartöflu
kenningar“
AÐ GEFNU tilefni
langar mig að bjóða
landsfundargesti í
Sjálfstæðisflokknum
sérstaklega velkomna
á heimasíðu mína
(Krítartaflan,
www.hi.is/~gylfason-
/index2.htm), þar sem
er að fmna mslgan my-
drnan frðleik um sjvr-
tvesmál og margt
fleira. Þar kmur mðal
anars þetta fram:
Eitt af fyrstu vekum
vðreinrstjónrinar rið
1959 var að taka sjvr-
tvginn af beinu rksfr-
mfæri. Rkstgjöld til
tvesins voru skrin n-
ður úr 43% af rkstgjödum í heild í
3% á ðeins tveim rum (þetta er
ekki pretvilla). Féð, sem þannig
var lsað, var ntað til þess að auka
frmlög til mennamála úr 7% í 11%
af rkstgjödum, eins og hendi væri
vefað, frmlög til helbriðsmála úr
6% í 8%, til tryginamála úr 10% í
26% - og ladbnðrmála úr 8% í 16%
(!). Þetta stedur allt sman svart á
hvítu í Hgskinnu (bls. 759). Á móti
var gengi krnunar fellt í tvígang
1960 og 1961, svo að tvgrinn hélt að
vonum velli. Allt þetta var gert svo
Þorvaldur
Gylfason
að segja í einum i-ykk.
Ríkisstjórnin boðaði
þennan róttæka upp-
skurð ekki fyrir kosn-
ingarnar 1959, enda
hefði hún þá e.t.v. ekki
verið mynduð, heldur
gekk hún rösklega til
verks strax að lokinni
stjórnarmyndun - og
sat síðan að völdum í
12 ár. Sem sagt: þetta
er hægt. Einmitt þetta
þarf að gera við land-
búnaðinn án frekari
tafar, eins og gert var
á Nýja-Sjálandi 1984,
og þótt fyrr hefði verið
- og síðan aftur við
sjávarútveginn, því að
hann er nú á óbeinu ríkisframfæri í
gegnum gjafakvótakerfið.
Skuldir íslenzkra útvegsfyrir-
tækja námu næstum 150 milljörð-
um króna í árslok 1998 skv. áætluð-
um tölum frá Seðlabanka íslands
og hafa aldrei verið meiri. Þetta
gerir rösklega 10 milljónir króna á
hvern vinnandi mann í sjávarút-
vegi. Skuldirnar hafa aukizt um
56% síðan í árslok 1995. Kvótakerf-
inu í núverandi mynd var ætlað að
stuðla að hagræðingu og þá vænt-
anlega einnig að endurgreiðslu
Lækkum orku-
verð til íslenskr-
ar garðyrkju
Arni
Johnsen
til garðyrkju má gera
ráð fyrir, segja Árni
Johnsen og Sturla
Böðvarsson, að notkun
aukist og þá opnast
fjölmargir möfflileikar.
minnsta í Evrópu. Uppbygging ís-
lenskrar garðyrkju er merkilegt
framfaramál og það er mikill mis-
skilningur og vankunnátta ef ein-
hverjum dettur í hug að græna
stóriðjan sé ekki af hinu góða fyrir
Island.
Garðyrkjubændur era nú stór-
Höfundar er þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins í Suðuriandskjördæmi og
Vesturlandskjördæmi.
LYKILLINN að
framþróun og mark-
vissri uppbyggingu
íslenskrar garðyrkju
er lækkun orkuverðs
því of hátt orkuverð
stendur í vegi fyrir
frekari vexti greinar-
innar. Við undirritað-
ir þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins lögð-
um fram í vetur á Al-
þingi þingsályktunar-
tillögu um þetta efni,
en mikilvægt er að
þetta mál vinnist sem
fyrst í þágu lands og
þjóðar.
Garðyrkja, sér-
staklega ræktun í gróðurhúsum, er
vaxandi atvinnugrein á Islandi og
mikill vaxtarbroddur er í faginu
sem kalla má græna stóriðju. Með
lækkun orkuverðs til garðyrkju má
gera ráð fyrir að notkun aukist og
þá opnast fjölmargir möguleikar.
Til dæmis verður markaðssetning
erlendis á íslensku grænmeti þá
raunhæf, en eiturefnanotkun í
garðyrkju á íslandi er sú allra
Með lækkun orkuverðs
kaupendur raforku og þegar orku-
notkun þeirra er borin saman við
orkunotkun stóriðju verður að hafa
hliðsjón af því að íslensk garðyrkja
er mjög umhverfisvæn og hefur já-
kvæð áhrif á loftslagsbreytingar og
dregur úr neikvæðum áhrifum auk
þess að um 500 ársverk, eða 9%, af
ársverkum í landbúnaði eru í garð-
yrkjunni, en alls má áætla að um
1.500 manns vinni beint og óbeint
við garðyrkju á öllum póstum. Þá
er garðyrkjan vaxtarbroddur í
dreifðari byggðum landsins og
stuðlar þannig að byggðajafnvægi.
Gæði og ferskleiki aðgreina ís-
lenskt grænmeti frá öðru græn-
meti sem neytendum stendur til
boða.
Þessi atriði, það vistvæna og
holla í okkar eigin ranni, atvinnu-
sköpun sem skiptir miklu máli á
landsmælikvarða, útflutnings-
möguleikar og efling grænnar stór-
iðju á íslandi og síðast en ekki síst
vinnur garðyrkjan fyrir ísland svo
um munar til þess að fullnægja al-
þjóðlegum samningum íslendinga
varðandi mengun vegna þess hve
umhverfisvæn hún er. Lækkun
orkuverðs til íslenskrar garðyrkju
er stórkostlegt framfaramál.
Sturla
Böðvarsson
Grænmeti
skulda, en það hefur leitt til þveröf-
ugrar niðurstöðu, skuldasöfnunar -
og að vísu einnig til eignamyndun-
ar á móti, en fiskveiðistjórnarkerf-
inu var ekki ætlað að greiða fyrir
áframhaldandi fjárfestingu í út-
vegi. Álagning veiðigjalds í tæka
tíð - með því að fara gjaldheimtu-
leiðina, uppboðsleiðina eða afhend-
ingarleiðina eða einhverja blöndu
af öllum þrem, sem er hyggilegast
og einnig langvænlegast til að
sætta ólík sjónarmið - hefði leitt til
miklu meiri og skjótari hagræðing-
ar en átt hefur sér stað og hefði
dregið úr skuldum útvegsins í stað
þess að auka þær.
Kvótakerfi
Flotinn er ennþá allt of
stór, og hann hefur
minnkað óverulega,
segir Þorvaldur Gylfa-
son, síðustu ár
við núverandi fiskveiði-
stjórnunarkerfí.
Aflaverðmæti úr sjó hefur tæp-
lega fjórfaldazt á föstu verðlagi síð-
an 1945, á meðan fiskstofnar hafa
rýrnað verulega vegna ofveiði,
þorskstofninn til dæmis um þriðj-
ung eða jafnvel helming að mati
fiskifræðinga. Á sama tíma hefur
fiskiskipaflotinn (mældur í krónum
á föstu verðlagi, ekki í tonnum)
næstum átjánfaldazt. Þetta þýðir
það, að afköst á hverja fjár-
magnseiningu í útvegi hafa dregizt
saman um næstum 80% síðan 1945.
Flotinn er ennþá allt of stór, og
hann hefur minnkað óverulega síð-
ustu ár við núverandi fiskveiði-
stjórnunarkerfi. Hefði veiðigjald
verið tekið upp í tæka tíð, í síðasta
lagi árið 1984 við lögfestingu
kvótakerfisins, eins og margir hag-
fræðingar og aðrir lögðu til á þeim
tíma, þá væri flotinn nú kominn
miklu nær eðlilegri stærð, senni-
lega alla leið að settu marki.
Þannig hefði mátt komast hjá hinni
gríðarlegu offjárfestingu í fiski-
skipum og meðfylgjandi sóun af
sjónarhóli þjóðarbúsins í heild og
firra bankakerfið verulegum hluta
þess útlánataps, sem það hefur
orðið fyrir síðan 1987 og nemur 1
milljón króna á hverja fjögurra
manna fjölskyldu í landinu. Þrátt
fyrir þessar staðreyndir sendu for-
sætisráðuneytið og utanríkisráðu-
neytið í hvert hús fyrir nokkrum
misserum skrautprentaðan bæk-
ling, þar sem því var haldið fram,
að núverandi kvótakerfi hefði leitt
til 60% framleiðniaukningar í sjáv-
arútvegi.
Mig langar að lokum að vekja at-
hygli landsfundargesta á nýrri
vefslóð um auðlindir í almannaþágu
(www.kvotinn.is), því að einnig þar
er boðið upp á fjölbreyttan fróðleik
um stjórn fiskveiða, með beztu ósk-
um um ánægjulegan og árangurs-
ríkan landsfund.
Höfundur er prófessor
{ Háskóla Islands.