Dagur - Tíminn Reykjavík - 01.08.1997, Blaðsíða 2

Föstudagur 1. ágúst 1997-11
Freyja Jónsdóttir
skrifar
Bjarnarhöfn er við Hrauns-
vík í Helgafellssveit á Snæ-
fellsnesi. Talið er að Björn
austræni Ketilsson, bróðir Auðar
djúpúðgu og Helga bjólu hafi
numið þar land.
í Landnámabók segir að Björn
hafl komið að landi í Kumbara-
vogi og numið land á milli
Hraunsfjarðar og Stafár. f Bjarn-
arhöfn hefur verið stórbýli um
aldir og kirkja frá því á tólftu öld.
Land jarðarinnar er mikið og
ýmis hlunnindi, tekjur af fugli og
selveiði. Jörðinni fylgja eyjarnar
Landey, Hrafnseyjar og Hrútey.
Fjallið fyrir ofan bæinn heitir
Bj arnarhafnaríj all, hæsti tindur
þess er Skipaþúfa 569 metrar.
Nokkru sunnar er Nónhvol 575
metrar á hæð. Nafnið Skipaþúfa
er þannig tilkomið að þegar
bændur í Bjarnarhöfn og ná-
grenni tók að lengja eftir vor-
skipunum var gengið þar upp
sem hæst bar og horft út á
Breiðafjörðinn. Á gömlum landa-
kortum er Skipaþúfa talin hærri
en Nónhvol og er Hildibrandur í
Bjarnarhöfn þeirra skoðunar að
svo sé, en hann þekkir fjallið vel.
í Kumbaravogi við Bjarnar-
höfn var einn af fyrstu verslunar-
stöðum á íslandi. Englendingar
komu þangað á fjórtándu öld og
Hollendingar nálægt næstu alda-
mótum. Þar á eftir Danir.
Til forna og allt fram á byrjun
þessarar aldar fylgdu nokkrar
hjáleigur jörðinni sem nú eru fyr-
ir löngu farnar í eyði. í Jarðabók
Árna Magnússonar og Páls
Vídalíns segir að Bjarnarhöfn
hafi fylgt eftirtaldar hjáleigur:
Hallskot, ábúandi Hallur Guð-
mundsson, Steindórskot, ábúnadi
Steinþór Greipsson, Skemma,
ábúandi Jón Jónsson, Ámýrar,
ábúandi Guðmundur Siginðsson.
Landskuld var hin sama af öllum
hjáleigunmn. Ennfremur segir í
Jarðabók að Bjarnarhöfn sé
kóngsjörð, ein af Stapaumboðs-
jörðum.
Upphaflegt bæjarstæði er talið
að hafl verið á hólnum fyrir ofan
þar sem kirkjan er. En einhvern
tíma í fyrndinni var bærinn
byggður sunnan við Rollulæk þar
sem nú er nefnt Brúarholt. Bær-
inn var síðan fluttur á svipaðar
slóðir og eldra íbúðarhúsið er
núna.
Um árið 1200 bjó í Bjarnar-
höfn Hjörleifur Gilsson, faðir Ar-
ons Hjörleifssonar. Væringar
voru með Aron og Sturlu Sig-
hvatssyni sem fékk Aron að end-
ingu dæmdan sekan skógar-
mann. Marteinn Heigason sem
gaf Helgafellsklaustri Höskulds-
ey, bjó þar um 1280. Margir
læknar hafa búið í Bjarnarhöfn:
Hallgrímur Bachmann frá 1773
til æviloka 1811. Þorleifur Þor-
leifsson smáskamtalæknir í
kringum 1850, hann var einn af
merkustu mönnum síðustu aldar.
Þorleifur hafði fjarsýnisgáfu og
sagt er að hann hafi séð atburði
gerast á Qarlægum stöðum.
Einnig að hann hafi verið í nán-
um tengslum við heimilishrafn-
inn sem bar honum fréttir af
dauðdaga nágranna hans. Upp
úr aldamótunu 1800 var þar
Oddur Hjaltahn læknir. Hann
skrifaði um heilbrigðismál og eft-
ir hann er til grasafræði. Oddur
gegndi embætti landlæknis í
nokkur ár.
------- ú-gsu.s:
Á meðan Thor átti Bjarnar-
höfn lét hann flytja stórt timbnr-
hús austan af Fjörðum og setja
niður á jörðinni. Hús þetta var til
margra nota nytsamlegt þó að
ekki væri búið í því. Sem dæmi
um starfsemina sem var í húsinu
má meðaJ annars nefna að á
meðan sláturtíðin stóð yfir var
þar sláturhús. Á smnrin voru
haldin þar böll. Þetta hús var rif-
ið fyrir nokkrum árum.
Sagt hefur verið að Thor hafi
verið með það á prjónunum að
rífa kirkjuna og byggja nýja, en
af því varð ekki, en hann mun
hafa dyttað talsvert að henni.
Þegar Thor selur Bjarnarhöfn
1929 kaupir Sveinn Jónsson
eignina. Næsti eigandi eftir Svein
var Bæring Elíasson. Árið 1951
verða eigendaskipti á jörðinni, þá
kaupa Bjarnarhöfn hjónin Laufey
Valgeirsdóttir og Bjarni Jónsson
frá Asparvík á Ströndum. Fyrstu
árin eftir að þau fluttu þangað
bjuggu þau með sonum sínum,
Hildibrandi og Jóni, sem síðar
tóku við búskapnum. í nóttlausri
júmnóttinni sigldi strandferða-
skipið Skjaldbreið inn Breiða-
ljörðin en alla leiðina að vestan
hafði verið svarta þoka. Skip-
stjórinn var að snúa við til
Reykjavíkur og treysti sér ekki að
sigla skipinu inn á milli eyja og
skerja í firðinum. En þegar skipið
nálgast Höskuldsey birti allt í
einu upp og við blasti hið óvið-
jafnanlega útsýni og Skjaldbreið
sigldi inn og kom að í Kumbara-
vogi. Á skipinu var búslóðin og
báturinn góði sem smíðaður var
fyrir aldamót.
Eins og áður hefur verið getið
var kirkjustaður í Bjarnarhöfn
allt frá því á tólftu öld. Kirkjan
var heiguð heilögum Nikulási að
kaþólskum sið. Hún var útkirkja
frá Helgafelli, en um 1860 var
sóknin lögð undir Stykkishólm.
Bjarnarhafnarkirkja er ekki
lengur sóknarkirkja, því að sókn-
in er öll í eyði nema þessi eini
bær.
Kirkjan er merkilegt hús,
byggð af timbri árið 1857.
Upphaflega var turn á kirkj-
unni en í miklum sviptivindi fauk
turninn af. Ekki er vitað með
vissu hvaða ár það gerðist en það
mun hafa verið nokkuð fyrir
aldamót.
Árið 1920 við vísítasíu biskups
í Bjarnarhöfn er lýsing hans á
kirkjunni frekar dapurleg. Þar
segir meðal annars: „Turn er þar
enginn, og hitunartæki engin inn-
an kirkju. Með öllu óhæfileg og
ónotandi guðshú$.“ Eftir þessa
'Éí
------------------*----------
Hildibrandur Bjarnason, bóndi í Bjarnarhöfn. Þar verkar hann landsfrægan
hákarl og er hákarlahjallurinn í baksýn. Mynd Brynjar
Páll Melsteð sýslumaður Snæ-
fellinga 1849 til 1854 bjó í Bjarn-
arhöfn. Hann var fulltrúi á Þjóð-
fundinum 1851.
Foreldrar Þorsteins Jónssonar
áttu heima í Bjarnarhöfn upp úr
aldamótunum síðustu en hann
bjó þar hjá foreldrum sínum.
Þorsteinn tók sér skáldanafnið
Þórir Bergsson. Hann skrifaði
hátt í eitthundrað smásögur.
Samkvæmt manntali frá 1860
eru skráðir til heimilis að Bjarn-
arhöfn (heimajörð): Þorleifur
Þorleifsson húsbóndi og smá-
skammtalæknir, 60 ára, fæddur í
Miklaholtssókn, Kristín Sigurðar-
dóttir kona hans, 59 ára, einnig
fædd í Miklaholtssókn, Þorleifur
Þorleifsson, sonur þeirra, 18 ára,
fæddur í Setbergssókn, Gísli Þor-
steinsson vinnumaður, 29 ára,
Þórður Einarsson vinnumaður,
27 ára, Sigurðiu- Guðmundsson
vinnumaður, 26 ára, allir fæddir í
Setbergssókn, Ólafur Halldórsson
vinnumaður, 30 ára, fæddur í
Eyrarsókn, Kristín Magnúsdóttir
vihnukpna, 50 ára, fædd í Narf-
eyr^rsókn, Valdís Jónsdótfi|
vinhÉkóna, 24 ára, fædd í Dag-
verðarnessókn, Helga Helgadótt-
Ir vinnukona, 28 ára, fædd í
Staðarsókn, Ingibjörg Guð-
mundsdóttir vinnukona, 32 ára,
fædd í Gilsbakkasókn, Ehn Tóm-
asdóttir vinnukona, 52 ára, fædd
í Búðarsókn, Málfríður Jónsdóttir
vinnukona, 66 ára, fædd í Set-
bergssókn, Oddur Jónsson vinnu-
Báturinn sem Hildlbra
maður, 20 ára, fæddur í Ingjalds-
sókn, Jófríður Gísladóttir fóstur-
barn, 7 ára, fædd í Bjarnarhafn-
arsókn og Guðmundur Athamus-
son, niðursetningur, 10 ára,
fæddur Helgafellssókn. Á öðru
heimili voru: Dagur Jens Jensson
60 ára, fæddur í Brjánslækjar-
sókn, Ingibjörg Teitsdóttir kona
hans, 50 ára, fædd í Múlasókn og
Benedikt Sigmundsson vinnu-
maður, 29 ára, fæddur í Set-
bergssókn. Eins sést á þessu
manntali að þarna var stórbýli.
Árið 1914 kaupir Thor Jensen
jörðina með hjáleigum og eyjum
og eyðibýlmn af Konráði Stefáns-
syni frá Flögu í Vatnsdal. Thor
rak sauðfjárbú í Bjarnarhöfn og
lét reisa fjárhús fyrir sex hund-
ruð íjár. Það merkilegasta við
fjárhús þessi, sem enn standa, er
að þau eru klædd með panel að
innan. Fjárhúsin hafa sögulegt
gildi og þegar fram líða stundir
verður forvitnilegt fyrir þá sem á
eftir koma að fá að berja augum
fjárhús sem byggð voru snemma
á tuttugustu öldinni, sem meira
var vandað til en fjölda íbúðar-
húsa frá sama tíma. Til þess að
hægt sé að varðveita húsin þarf
mikið fjármagn sem erfitt verður
fyrir ábúendur í Bjarnarhöfn að
leggja fram eina og sér.
lik
Bjarnarhafnarkirkja.
Bjamarhöfn á
Snæfellsnesi