Dagblaðið Vísir - DV - 08.12.1992, Blaðsíða 24

32
ÞRIÐJUDAGUR 8. DESEMBER 1992.
Meiming
Loftkastalar, áföll og angist
í árdaga hins íslenska efnahagsundurs,
þegar innflutningur og framkvæmdir byggö-
ust á náðarleyfum möppudýranna, skömmu
eftir vígslu Þjóðleikhússins, á meðan Hall-
grímskirkja var ennþá tjarlægur draumur
og Kringlan ekki einu sinni möguleg þá lét
arkitekt nokkur sig dreyma um að reisa
Vöruhús Reykjavíkur á Vitatorgi, verslun
handa nútímanum með öllu undir einu þaki
og rúllustigum á miili hæða. Þessi arkitekt
var Sigurbjörn Helgason og hann reisti þetta
hús í nýjustu skáldsögu Ólafs Gunnarsson-
ar, Tröflakirkju.
Margradda saga
Tröllakirkja er fjölskyldusaga manns sem
fær besta vin sinn til að taka þátt í fjárglæfra-
spili svo hann geti fært samborgurum sínum
nútímaverslunarhætti og reist sjálfum sér
minnismerki. Eigið fé á hann ekki, frekar
en aðrir athafnamenn hér á landi, en er óspar
á hugmyndir til að eyða fé annarra og verður
bæði reiður og sár þegar menn sjá tormerki
á veðsetningu eigna sinna til að framkvæm-
dagleðin geti haft sinn gang. Inn í þessa
framfaradrauma fléttast örlög barna og
kvenna svo að úr verður margradda verk
sem lesendinn er ekki alltaf viss um að til-
heyri sömu sögu — en gerir það nú samt
eins og vöruhúsið sem er undir einu þaki
með sínar ósamstæðu verslanir. Lengst er
þó gengið í íjölbreytninni þegar sagan bregð-
ur sér í gervi dagbókar- og bréfaskáldsögu
nokkra hríð en heldur síðan áfram á hefð-
bundnari brautum eins og ekkert hafi í skor-
Olafur Gunnarsson.
ist. Stóratburðir hlaðast upp, sálarangist
manna magnast og þeir grípa til örþrifaráða
sem eru þess eðlis að ritdómari má ekki eyða
dálkum sínum í endursögn þeirra en verður
þess í stað að tala undir rós og velta fyrir sér
merkingu, styrk og veikleikum bókarinnar
án beinna tilvísana. Tröllakirkja er mikil
mannlífsstúdía og tekst rpjög vel upp í heil-
steyptri lýsingu Sigurbjamar, draumum
hans, veikleikum og sjúkleika sem við sjáum
þó varla nema á viðbrögðum annarra. Sjón-
arhorn okkar sveiflast frá honum til aðstand-
enda þannig að við erum ýmist „með eða á
móti“ og getum jafnvel stundum talið mann-
inn vera í lagi! Við sjáum hvemig margir
þættir koma til og hrekja Sigurbjörn út á
ystu nöf, ekki bara íjármál heldur tilfinn-
ingakreppa og áfóll sem spila saman í niður-
broti mannsins.
Raunveruleiki
eða skáldskapur?
Við fáum sterka tilfmningu fyrir persón-
um, aðstæðum og stemningu en fjölbreyti-
leikinn veldur því jafnframt að stundum er
eins og maður sé staddur úti í lífinu sjálfu
en ekki í skáldriti þar sem „á að vera“ búið
að fella alla þræði að heildarhugsun verks-
ins. Maður spyr hvaða hlutverki knatt-
Bókmenntir
Gísli Sigurðsson
spyrnusnilli eins sonarins gegni, eða sendla-
störf þess yngri. Að vísu má segja að hvort
tveggja eigi þátt í að byggja upp trúverðuga
mannlífsmynd en hlutverkið liggur ekki í
augum uppi fyrir „hænuhaus lesandans".
Meiri heilabrotum veldur af hveriu ríki
frændinn og vinurinn, sem á fasteignir í
Reykjavík sem Sigurbjöm seilist í til veð-
setningar fyrir sinn íslenska draum, býr með
ungri konu í ryðguðu og niðurníddu bám-
jámshúsi á Eyrarbakka og bíður eftir að fá
vinnu við trésmíðar. Af hveiju er ekki þessi
maður að njóta auðæfanna í borginni og drífa
upp hið Nýja ísland með handverki sínu?
Sumt af þessu er svo undarlegt að manni
dettur í hug að höfundur hafi raunveruleg
dæmi um aðstæður af þessu tagi. Stundum
hefur þetta þau áhrif að lesandinn hugsar
hvað breytingar hafi í raun verið litlar frá
tíma sögunnar, ólíkt mörgum sögum sem
gerast ekki í nútíðinni og tönnlast á furðum
fortíðarinnar til að undirstrika ytri tíma
sinn. Maður veröur t.d. að trúa því að það
gangi án stórskandala að leggja skyndikonu
í sæng hjá sér í foreldrahúsum upp úr 1950
og senda hana hálfbera niður í eldhús eftir
vatni þar sem hún rabbar viö húsbóndann
og dinglar framan í hann brjóstunum! Eins
má spyria sig hvort sagan sé ekki ofhlaðin
að blanda saman loftköstulum Sigurbjarnar
við kynferðislegt ofbeldi gagnvart börnum,
áhrif þess á einstaklinga og fjölskyldulíf, og
vanmátt refsinga í réttarríkinu til að bægja
slíkum ófögnuði frá þegnunum.
Tröllakirkja er einlæg bók, skemmtileg og
spennandi. Hún lýsir jafnframt angist aðal-
persónu sinnar og sívaxandi geðbilun á afar
nærfærinn hátt þó að framan af sé hann
bara venjulegur óreiðupési sem drekkur frá
sér vitið: hugsar hátt í vímunni en kemur
Mtlu í verk þegar af honum rennur. Persónu-
sköpun Sigurbjarnar hlýtur að teljast helsta
afrek bókarinnar sem er látin gerast fyrir
um 40 árum en gæti eins átt við okkar daga
og þau siöblindu athafnaskáld sem gera okk-
ur lífið leitt með stórhug og gjaldþrotum allra
í kringum sig.
Ólafur Gunnarsson
Tröllakirkja (skáldsaga, 279 bls.)
Forlagiö 1992
flþAltematorar
Sfartarar
Ótal gerðir og tilheyrandi varahlutir.
WMHP Hagstætt verð. 12 mán.ábyrgð.
Minnisvarðar frjósemisdýrkunar
- Jean-Jacques Lebel á Kjarvalsstöðum
G
SKEIFUNNI 5A, SIMI: 91- 81 47 88
Á sjötta og sjöunda áratugnum
varð endurvakning súrrealískra
hugsjóna í Frakklandi til þess að
fram á sjónarsviðið komu margir
þúsundþjalasmiðir á sviði listanna,
t.d. undir merkjum fluxus, og gerðu
í því að ögra grónum gildum. íslend-
ingurinn Erró tók þátt í þessum
umbrotum en einn kunningi hans
gekk þó sýnu lengra í að reyna á
þanþol hinnar listrænu umgjarðar.
Sá var Jean-Jacques Lebel er sýnir
nú verk sín á Kjarvalsstöðum. Þar
er mestmegnis um að ræða verk frá
hinum gróskumikla tíma í kringum
Aukablað

BOKATIÐINDI
Á morgun, miðvikudag, fylgir DV 24 síðna aukablað
með upplýsingum um þær bækur sem gefnar eru
út fyrir þessi jól.
Bókatíðindi
- 24 síður -
- á morgun -
Jean-Jacques Lebel.
Myndlist
Olafur Engilbertsson
1960. Á þessum árum tók J.J. Lebel
þátt í og skipulagði fyrstu happen-
inguppákomurnar í París þar sem
öllu ægöi saman; hljóðljóðum, klippi-
myndum og málverki. Róttækar póli-
tískar skoðanir voru óhjákvæmileg-
ur þáttur í lífsviðhorfum Lebels, líkt
og svo margra sem sóttu innblástur
til súrrealismans. Svo fór að Lebel
lagði um tíma að mestu niður ein-
staklingsbundið framapot á vett-
vangi listanna og helgaði sig sjálfs-
uppbyggingu að hætti súrrealista
næstu tvo áratugina. En það má ekki
skilja sem svo að listamaöurinn hafi
snúið baki við umheiminum þennan
tíma; þvert á móti er afhjúpun tví-
skinnungs í nútímanum enn fyrir-
ferðarmeiri í nýrri verkum hans en
þeim eldri og háðið jafnframt beitt-
ara.
Gerningaleysi og
alþýðleg efnisfátækt
Sýningu þessari mun einkum ætl-
að að gefa innsýn í listferil Lebels
og jafnframt að bregða nokkru ljósi
á hræringamar í frönsku listalífi í
kringum 1960. í útfærslu þeirra út-
gangspunkta er nokkrar brotalamir
að fmna. Til að mynda er engin
myndbönd, bækur, hljóðverk eða
ljósmyndaraðir að finna á sýning-
unni er undirstrikað gætu þátt gern-
ingsins í fyrrnefndum hræringum og
jafnframt í list Lebels á sjötta og sjö-
unda áratugnum. Það eina sem gefur
til kynna virkni hans á þeim vett-
vangi eru nokkur veggspjöld sem
hanga í miðrýminu. Ennfremur eru
of fá verk Lebels á sýningunni frá
síðustu tveimur áratugum til að hér
geti verið um marktæka yfirlitssýn-
ingu að ræða. Þó er sýning þessi í
heild sinni heildstæð og þau tvö verk
sem þar er að finnafrá síðustu árum
eru í hugmyndalegu samræmi við
önnur verk á sýningunni. Það er
hinn erótíski undirtónn hversdags-
ins sem vakir fyrir Lebel að leiða
fram. Verk hans eru alþýðleg og
tengjast hugmyndinni um „arte po-
vera“ eða efnisfátæka list þar sem
notast er við þaö sem hendi er næst.
Helgisiðir, erótík
og minnisvarðar
Það er einnig að finna vissa tignun
eða helgisiðatilhneigingu í verkum
Lebels; mörg verka hans minna á
altari eða minnisvarða. Verkið Radio
Mono, sem tileinkað er Antonin Ar-
taud, inniheldur til að mynda haus-
kúpu langafa listamannsins og er það
fyllilega í samræmi við hugmyndir
Artauds. Mr. America: Bomb! er
einnig vel heppnaður minnisvarði
um hina dulbúnu frjósemisdýrkun
nútímans í hernaði og kirkjubygg-
ingum. Mesta athygh á sýningunni
hefur þó ugglaust vakið „trúarlyfta"
í líki skíðasleða sem kallast Upp?
Niður? Þar er um að ræða beinustu
tenginguna við gerningaþáttinn í list
Lebels. Nýrri verkin eru þó tvimæla-
laust þau best heppnuðu á sýning-
unni og þá sérstaklega Cosmic
Gremb sem blasir við þegar gengið
er inn eftir miðrými í átt að austur-
sal. Þar sameinast í einu verki hin
súrrealíska erótík óáþreifanlegs nú-
tíma og helgisiðir listamanns sem
reynir af fremsta megni að halda í
vitundarfrelsi sitt. Sýningunni á
verkum Lebels lýkur sunnudaginn
13. desember.