Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1931, Blaðsíða 5

klónum, en sagt er að hún geti
gefið þráðunum stefnu með hinum.
Á afturenda afturbolsins eru
vanalega sex, liðskiftar vörtur.
leifar af fótum, sem forfeður
köngulónna hafa haft í fvmdinni.
Þetta eru spunavorturnar, og höf-
um við sjeð árangurinn af starfi
þeirra, vefinn. Á hverri vörtu eru
mörg göt, er liggja inn í pípur,
gem enda í kirtlum innan við vört-
una. f þessum kirtlum myndast
silkikent efni, sem síast út um
götin á vörtunum þegar dýrið
spinnur, og storknar í fíngerða
þræði í loftinu. Þræðirnar renna
saman í einn, hlutfallslega styrk-
an þráð.
Það er eftirtektarvert, að til eru
marsrs konar kirtlar, osr mvndar
hver tesrund þræði af sjerstakri
gerð.
Könsmlærnar nota bræðina. sem
þær spinna á margvíslegan hátt.
Þær spinna veiðinet eða vef, eins
og við höfum sjeð, marsrar gera
sjer skvli eins osr t. d. húsaköngu-
lóin, flestar spinna hjúp um egg
sín, karldvrin spinna þræði, sem
þau nota við æxlunina, eins osr
síðar skal vikið að, osr loks geta
könsmiæmar hrevft sisr úr stað
með þráðum. sem þær spinna. Al-
kunnur er fiskikarlinn eða dor-
dinsrullinn, sem síqrur á þráðum
í húsum inni eins og veiðimaður
í bjarsri.
Köneulærnar skifta oft um bfi-
stað. Þær geta ekki lyft sjer á
vænsrium vfir torfærumar eius o"
skordýrin, en kunna bó ráð við
vandanum. Þær bvs-sria „hens'i-
brýr“ vfir srjótur osr læki, frá
hríslu til hríslu. En sá er galb'nn
á, að ekki er hæsrt að bvgsrja sbka
brú nema einhver goia sje. því
vindur þarf að bera þráðinn þansr-
að, sem ferðinni er heitið. Þesrar
á að bysrsrja brú, snýr könsriúóin
sjer undan vindinum, beinir aft-
urbolnum unp á við osr spinnur
af alefli. Brátt mvndast langur
silkiþráður, og er annar endinn
fastur í spunavörtum dýrsins en
hinn berst laus út í geiminn að
óþektu marki. Loks festist hann
og dresrur köngulóin , þá inn tb
sín af þræðinum, uns bún er þess
fullviss að endinn er vel fastnr
óhætt sje að nota brúna. Á
IÆSBÓK MORGUNBLAÐSINS
haustin þegar kjörin fara að
versna gera margir köngulóarung-
ar sjer þræði, sem verða svo lang-
ir og Ijettir að þeir taka ungann
á lo'ft og bera hann feikilangar
leiðir. Talið er að köngulær geti
borist á þennan hátt alla leið vfir
Atlantshafið frá Suður-Ameríku
til Afríku.
Þegar köngulóin finnur að fluga
er í netinu, hleypur hún þegar til
og heggur bráðina banasári með
bitkrókunum, og kemur eitrið
henni þá að góðu haldi. Ilún sýgur
nii alt það úr flugunni, sem æti-
legt er, svo ekkert er eftir nema
vængir og húð þegar máltíðinni
er lokið. Geti hún ekki torgað,
allri flusrunni í einu, vill hún þó
trvsrsria sjer hana sem birsrðir til
seinni tíma og spinnur því um
haua húío Marnrqr kön"ulær ráð-
ast ekki strax að bráðinni, heldur
sninna fvrst nm bær bvlki til þess
að þeim takist ekki að flýja og
drepa þær síðan og eta.
Hvað innri bvsrsrinsru köngu-
lónna snertir skal þess getið, að
út frá masranum s’an"a mjög lan<?-
ir r»okar. einn út í hvern fót. f
þessa poka getur safnast mikil
forðanærins'. en könnulóin hefir
einni" aunað búr, því að mikið af
þeirri fæðu. sem meltist, verður
að fitu, sem safnast utan um líf-
færin unbir húðina. ot svnast þar
hvítir blettir utan á dýrinu, ef
hfiðin er gasrnsæ.
Miösr einkennile"t er ástalíf
könmdónna. Karldýrið er vana-
le"a mikbi m<nna en kvendvrið, O"
oft svo litið, að það lifir sem
sníkjudýr á líkama konunnar aba
æfi. Þevar karldýrið girnist ástir
kvendýrsins, spinnur það vef og
lætur dropa af frióefni drjiipa á
hann. Nú er vefurinn með drop-
anum borinn að dálítilli blöðru,
sem er á öðrum kjálkanum. og
dropinn soginn inn í hana. Þegar
að æxluninni kemur, notað dýrið
kjálkann sem æxlunarlim. og þess
vegna er þessi nndirbúnin"ur
nauðsynlegur. En nú er eftir það
versta, og það er að ná ástum
meyjarinnar. Hún er nefnilega
mesti gallagripur hvað geðsmuni
snertir, og verður biðillinn að fara
að öllu varlega, ef hann vill var-
ast að verða etinn með húð •»
ia
hári áður en bónorðinu er íokið,
því hann er veikur og þróttlítill
í samanburði við kvenskessuna.
ITann nálgast nú takmark ásta
sinna með ótrúlegri varúð og nær-
gætni, og oft stígur liann ein-
kennilega dansa eða gefur frá
sjer hljóð, ef takast mætti að
heilla konuna með söng eða iim-
leikalist. Lítist nú stúlkunni þrátt
fvrir alt ekki á biðilinn etur hdn
liann strax, ef hann kemst ekki
undan, og takist með þeim ástir
er bonum oft dauðinn vís þegar
meyjunni fer að leiðast návist
hans.
Köngulærnar eiga sjer mfárga
óvini. Tljer á landi munn ýmsir
fuglar, og jafnvel mýs og rottur
eta þær milcið, og sagt er að sanð-
fienaði byki gott að gæða sjer á
þeim þegar þess er kostur. Mesti
óvinur íslenskra kiingulóa mun þó
vera vetnrinn með fannkynginu og
frostunum. Ilúsakivngulóin spinnur
vef sinn á öllum tímum árs, én
hvaða kjörum sæta ,,úti“-köngU-
lærnár undir vetrarsnjónum ? Það
hefir enginn rannsakað, en telja
má líklegt að sumar þeirra, að
minsta kosti, liggi í dvala, því að
erfitt er að ná í næringu. Köngu-
lærnar lifa eins og getið er um,
mest á skordýrum, og gefur að
skilja, að fátt er um þau í vefjum
könsrulónna á vetuma, og kemur
henni þá fitan undir kúðinni og
forðanæringin í pokunum ut frá
maganum að miklu gagni. Á liinn
bóp-inn creta köngulærnar sjálfsagt
oft náð sjer í lirfur og púpur, en
til þess dugir vefurinn ekki, enda
er ekki gott að koma honum við
í klakanum.
I byrjun greinarinnar gat jeg
‘þess, að allir myndu þekkja köngu
lærnar frá öðrum dýrum. en þettn
mnn þó tæplega rjett. Hjer á
landi er nefnilega til annar dýfa-
flokkur, sem líkist köngUlónum
mjög, og er þeim náskyldur, nefni-
lega langfætlurnar. Af þeim er
mjög mikið bæði í útihúsum og
eins úti um haga. Þær eru anð-
þektar frá köngulónum á því, að
frambolurinn er ógreiailega
greindur frá afturbolnum, fram-
bolurinn er greindur í þrjá hringa,
en afturboluriun í átta (Hkams-
hlutar íiúenalPM k«»»uléa skiftast