Ísafold - 25.01.1899, Blaðsíða 2

14
Magnús Jóhannspon, læknir á Sanðárkrók,
Magnús Torfason, sýsluma'ftur,
Magnús Þorsteinsson, prestur á Bergþórshv.,
Oddur Jónsson, læknir í Flatey,
Ófeigur Yigfússon prestur í Guttormshaga,
Óiafur Briem, urahoðsm. á Álfgeirsvöllum,
Ólafur Helgason, prestur á Stóra-Hrauni,
Páll J. Blöndal, héraðslæknir,
Eichard Torfason, prestur á Kafnseyri,
Sigurður Hjörleifsson, læknir i Grenivik,
Sigurður Jensson, prófastur í Flatey,
Sigurður Þórðarson, sýslumaður,
Skúli Árnason, læknir í Ólafsvík,
Skúli Skúiason, prestur í Odda,
Stefán Jónsson, prestur á Staðarhrauni,
Stefán P. Stephensen, próf í Yat.nsfirði,
Theodór Olafsson, faktor á Borðeyri,
Tómas Hallgrimsson, prestur á Völlum.
Varla heyrist nokkur maður, ye-inu
vandalaus, mæla því bót lengur, og má
á því marka, hve nauða-óvinsælt það
er og hefir verið jafnan; en é einmitt
ágæt undirstaða til samkomulags í staf-
setningarmálinu.
Hins vegar heyrist rödd og rödd á
stangli (í bréfum) andæfa lítið eitt ein-
földun samhljóðanda á undan 3. sam-
hlj. í sömu samstöfu, eða að minsta
kosti fella sig ekki við hana í sumum
orðum. Kunna t. d. ekki almennilega
við að rita hygni, hrygð, hepni, hepnir
m. fl.; finst það koma svo illa heim
við framburðínn. En þeir gæta ekki
þess eða hafa ekki athugað það, að
að vilji þeir endilega fyrir framburðar
sakir rita hyggni, hryggð, heppni, þá
hljóta þeir einnig af sömu ástæðu að
rita auggna, aggn, gaggn, eggna, geggn,
geggna, maggna, lyggna, saggna -, lyggð,
laggði, saggði; skeppna m. m. (fyrir
augna, agn, gegn o. s. frv.; lagði, sagði,
skepna); því enginn maður heyrir nokk-
urn mun framburðar á g-inu eða p-inu
einföldu í öllum þessum orðum. |>að
verður tvöfalt í framburðinum í þeim
öllum saman, öllum nýnefndum orðum,
þar sem skólarithátturinn hefir áminsta
stafi einfalda. Og alveg eins í hinum,
svo sem flestum hlýtur að vera kunnugt,
með því að fjöldi manna hefir langa
ævi ritað þa einfalda (hygni, hrygð,
hepni), og ekki nokkur ein einasta sál
vílst á því, heldur borið viðstöðulaust
fram: hyggni, hryggð, heppni. Og
eigi stoðar heldur að bera fyr-
ir sig, að í orðunum hygni og
hepni m. m. sýni uppruninn, að fyrri
samhljóðandinn eigi að vera tvöfaldur,
með þvi að andmælendur báru ekki
og bera ekkifyrir sig upprunann, held-
ur framburð, og með því að þeir ættu
þá einnig að heimta fastheldni við upp-
runa í öðrum orðum, sem alveg eins
er háttað, t. d. fara fram á að ritað
sé sendt, en ekki sent; löggildt, en ekki
liiggilt, o. s. frv.
Auk þess er og á það að líta, að
því er kemur til hinnar óþörfu og ó-
fögru samhljóðendatvöföldunar, að það
hefir þótt og mun jafnan þykja kostur
á hverju ritmáli, að ekki só hafður
meiri stafafjöldi í hverju orði eða
hverri samstöfu en nokkur þörf er á,
hvort heldur er vegna framburðar eða
uppruna. Menn hafa í öðrum málum
útrýrnt fjölda hljóðlausra stafa í ýms-
um orðum og halda þeirri viðleitni á-
fram. Hví skyldi þá eigi mega gera
það eins í íslenzku? Hvað á að gera
með að vera að rita hrennt, úr því
annað w-ið er alveg hljóðlaust?
Líkt má segja um je fyrir é. Er
það ekki kostur á íslenzkunni, að hún
hefir þar til einn staf fyrir tvo < öðr-
um málum (fyrir je)l Eða ber nokk-
ur maður á móti því, aS það sé kost-
ur á íslenzku ritmáli, að það hefir staf-
ina á, i, 6, ú, ý til að tákna hljóð, sem
önnur mál sum þurfa tvo og þrjá
stafi til? Hví skyldi þá eigi é mega
njóta sama sannmælis? |>@ir, sem vilja
útrýma é, eiga þá einnig að heimta á,
í, 6, ú og ý útrýmt, og láta fara að rita
á upp á dönsku: au; i upp á ensku:
ea; 6 upp á írönsku: eau, o. s. frv.;
annars eru þeir ekki sjálfum sér sam-
kvæmir. |>að væri framför í því, eða
hitt þó heldur!
Svo grandvart er um það, að nokk-
ur maður, sem á þetta mál minnist,
munnlega eða bréflega, treystí sér til
að koma með aðra líklegri tillögu til
samkomulags heldur en Blaðamannafé-
lags-samþyktina, að þeir bera ekki við
að brjóta Upp á neinu öðru; þeir geta
ekki nefnt eitt einasta atriði í sam-
þyktinni, er þeir treysti sér til að
segja um, að betur mundi hafa geng-
íð að fá alment fylgi eða fullkomið
samkomulag, ef það hefði verið haft
öðru vísi. þeir vita, að svo er ekki.
Frumkvöðlar og höfundar samþykt-
arinnar gœtu auðvitað virt þetta sér til
metnaðar; en orsökin er ekki speki
þeirra eða glöggsæi, heldur sú forsjálni,
að taka ekki upp neinar nýbreytnis-
firrur, heldur halda sér við áóur al-
tíðkaðan rithátt ýmissa hinna beztu
rithöfunda vorra, koma að eins meiri
samræmi í hann, og sníðaburt nokkrar
ósnotrar og illa þokkaðar firrur í skóla-
rithættinum.
Nei, þeir segjaeAtó: »Ef þið hefðuð haft
þetta eða þetta atriði öðru vísi, t. d.
haldið je, eða haldið samhljóðendatvö-
földuninni, eða rýmt alveg burtu y og
ý og z, og tekið upp i, í og s í stað-
inn, þá hefði verið hægra að fá al-
ment samkomulag«; (en samkomulag-
ið er aðalatriðið í þessu máli og aðal-
tilgangur samþyktarfrumkvöðlanna).
pað segja þeir ekki, af því þeir vita,
að það er ekki satt. f>eir vita, að
mikill fjöldi mentamanna og rithöfunda
vorra hefir aldrei fengist til að þýðast
je, þó að mentamannakynslóðin hafi
verið upp fædd við það í hálfa öld, og
þá hitt, að ekki hefir tilraunin að út-
rýma y og ý og z gengið betur að sínu
leyti, nema mjklu miður sé.
f>eir bera ekkert af þessu fyrir sig,
heldur hitt, »hvað þeim sjálfum finnist
fyrir sitt leyti«. f>eir eru þá sem sé
alveg búnir að gleyma tilganginum,
samkomulagmu, og athuga ekki það, að
það er bein leið frá samkomulagi, en
ekki að því, ef hver um sig rígbindur
sig við, hvað honum »finst« um þetta
eða hitt nauða-smávægilegt atriði, og
bera ef til vill fyrir sig, að hann hafi
alt eins vel vit á þessu máli eins og
samþyktarhöfundarnir (sem getur verið
meira en satt; en — horfir jafnt sem
áður til sundrungar).
f>að er samkomulag eða sundrung,
sem hér er um að ræða. Annað ekki.
f>að er eins og um leiðangurinn
gríska norður í fæssalíu í hitt eð fyrra,
þótt ólíku sé saman að jafna að öðru
leyti. Má vel vera, að sumir liðs-
mennirnir, sem hver hafði sinn lands-
uppdrátt í vasanum, og sögðu, að sér
»fyndist« nú miklu réttara að haga
förinni svona og svona, öðru vísi en
ráð var fyrir gert og nauðsyn krafði,
ef ekki átti alt að fara á tvíst og bast,
— má vel vera, að það hafi alls ekki
verið neitt vitlaust í sjálfu sér, sem
þeim »fanst«, sumum hverjum. En
allir sjá, að óðs manns æði hefði ver-
ið fyrir þá að fara eftir því, sem sam-
heldi og samvinnu áttu að gæta í leið-
angrinum.
f>að skal tekið fram, að gefnu tilefni,
að áskorun Blaðam.félagsins um, a,ð að-
hyllast stafsetningarreglur þess, þýddi
ekki og þýðir ekki það, að fá menn
til að heita því skilmálalaust, að ríta
enga línu upp frá þessu öðru vísí en
samkvæmt þeim reglum, heldur hitt
aðallega, að þeir birti ekki neitt á
prenti eftir sig með annari stafsetningu.
f>ví það er, eins og hver maður sér,
aðalatriðið, aðprentað mál íslenzkt sé alt
með sömu stafsetningu. Auðvitað er
jafnframt gert ráð fyrir, að hver sá,
sem aðhyllist þessar reglur að því leyti
til, þ. e. í því sem mest á ríður, í því
sem á prenti birtist, muni vera sama
máli fylgjandi ella. En hitt er alls
ekki hugsunin, að t. d. rosknir menn,
er notað hafa eldri ritháttinn ef til
vill daglega í hálfa öld, fari að leggja
hann niður og venja sig á annan rit-
hátt (þótt afbrigðin séu nú raunar
hvorki margbrotin né tornumin). Slíkt
væri bæði ónærgætni og auk þess tóm
þarfleysa.
»Landeyðan«,
öðru nafni »ísland«, uppvakningur-
inn, sem minst var á í síðasta blaði,
skreið loks á kreik sjálfan sunnudag-
inn er var, eftir langvinnar særingar
og harmkvæli.
Ekki leynir það sér, að svo stendur
á uppvakning þessum, sem ísafold
spáði: að þó að blaðið látist eiga að
verða hálfs mánaðar blað, þá er hug-
myndin að eins sú, að gefa út 2—3
blöð, »til þess að skamma Isafold*, og
slá svo í botn; og þá líklega um leið
að láta kaupendurna ímynda sér, að
blaðið haldi ‘áfram, til þess að þeir
verði liðugri að borga eldri skuldir.
Flónska er það að vísu af hlutað-
eigandi »hluthöfum«, — ef þeir eru þá
nokkurir til nema í tunglinu —; því bæði
hefði verið kostnaðarminna fyrir þá
að biðja eitthvert annað blað fyrir
»skammirnar um ísafold«; það er ekki
hætt við, að þær hefðu ekki komist
að ;^og ekki er hitt heldur nema
misskilningur, að betur muni ganga
að ná inn eldri skuldum, ef blaðið
heldur áfram að nafninu; gangi »hlut-
höfunuma það til, þá hafa þeir látið
vélast af annara fortölum, vegna ó-
kunnugleika.
En svo mikil flónska, sem það er,
að vera að kosta upp á nokkrar arkir
af sérstöku blaði til þess að »skamma
ísafold«, þá væri hitt þó hálfu heimsku-
legra, að ætla að fara að stofna nýtt
blað, reglulegt blað, með þeim manni
fyrir ritstjóra, sem hefir ný-drepið
undir sér annað blað fyrir svo megnan
ónytjungsskap og óhæfileik til blaða-
mensku, að fádæmum sætir. Og að
byrja svo þetta blað á því, að fylla helm-
ing þess hér um bil (ö dálka!) með
skammabulli um einn mann saklausan,
mann, sem hefir ekki gert þeim og
ritstjóranefnu þeirra annað en greiða,
hvern greiðann á fætur öðrum (sbr.
greinina í »Leynihlutafélag« í síð. bl.)!
Geta þeir búist við miklu trausti og
áliti almennings á blaði með öðrum
eins ritstjóra, manni, sem auk þess
byrjar sína nýju ritstjórn á því, að
láta kúga sig til að taka upp staf-
setningu, sem hann hefir marg-skuld-
bundið sig til að hafna, og verið að
myndast við aðberjast á móti undan-
farið missiri? Ætli mörgum manni
muni ekki fljúga í hug, að ekki mundi
mjög torvelt að láta slíkan ritscjóra
gera fleira móti sannfæringu sinni?
þá hefði verið mun hyggilegra fyrir
þá, að Iáta einhvern annan standa á
blaðinu sem ritstjóra, — jafnvel hinn
ónafngreinda yfirritstjóra, guðsmanns-
efnið áttræða, sem á að »passa upp á
réttritunina og — velsæmið«! (svo fagur-
lega sem þess er gætt í 1. blaðinu!).
Húnavatnssýslu 3. janúar 1899:
HéÖan er fátt fréttnæmt að skrifa. Tíð-
in kefir verið ákaflega umlileypingasöm
síðan fyrir miðjan nóvember, ýmist rignt
eða snjóað með aftaka livassviðrum af öll-
um áttum. I sumum sveitum hér voru
snjóþyngsiin orðin svo mikil, að óvenjulegt
er, jafnsnemma vetrar; en þar sem snjólétt-
ara var, var mjög vont á jörð af áfreðum.
Um sólstöðurnar gerði góða hláku, svo að
nú er alstaðar góð jörð, sumstaðar ágæt
og núna um hátiðirnar hefir veðrátta ver-
ið stilt og góð.
Heilsufar er gott. Engir nafnkendir
hafa dáið.
Good-Templara-stíikur eru hér 2 eða 3,
og eru 2 þeirra að minsta kosti í rniklum
blóma, eftir aldri. Halda þær fundi sina
furðanlega fjöruga og reglulega, og v-era í
sveit.
Annars hafa engar skemtisamkomur verið
haldnar hér í vetur og verða að líkindum
ekki. Sjónleikafélag það, er myndaðist á
Blönduósi í fyrra vetur, og lék þá sjón-
leiki, ætlar að sögn ekki að leika í vetur.
Og er skaðinn . hættur fyrir því. Miklu
þjóðlegri skemtun væri, að hinir góðu
söngmenn, sem eru á Blönduósi og í grend
við hann, héldu einhvern tíma »samsöng
fyrir fólkið*. Það gæti tekist. Sjónleikir
varla.
í vor eigum vér austur-sýslungar að sjá
af einum okkar hezta manni, Sigurði lækni
Pálssyni, sem nú er orðinn héraðslæknir
Skagfirðinga. Er hans af öllum, er honum
hafa að nokkru kynst, sárt saknað, ekki
einungis sem góðs og heppins læknis, held-
ur sem ljúfasta og viðkynningarbezta manns.
En fögnuður má kunningjum hans vera það,
að Skagfirðingar taka honum tveim hönd-
um, því þar hefir hann áður verið sem
settur læknir.
Sem nýnæmi fyrir fólkið að tala um má
nefna það, að einn hreppsnefndaroddviti
hér i sýslu fór svo hörðum orðum um
sýslumann okkar, i hréfi til amtsins, út úr
úrskurði, er sýslumaður hafði felt um
sveitfesti þurfalings, að amtmaður lét höfða
mál á móti oddvitanum. Rannsakaði það
og dæmdi Þorleifur Jónsson alþm. Dæmdi
hann oddvitann í 200 króna sekt eða OO
daga einfalt fangelsi. Dómi þessum verð-
ur að sögn áfrýjað t>l landsyfirréttar.
Enginn heyrist tala hér um »pólitik«,
ekki einu sinni þingmennirnir. Það er
hvorttveggja, að þeir húa á afskektum dala-
jörðum, enda verður ekki með sanni sagt,
að þeir vinni mikið fyrir þann málstað,
er þeir fylgdu í stjórnarskrármálinu á sið-
asta þingi; og er þeim það þó ekki alveg
vanvirðulanst, að láta jafnvel sum lítt
merk blöð vera ein um }>að að fræða fá-
fróða kjósendur sína um það mál; þvífáir
lesa hér þingtiðindin, og |umir ekki nema
þau hlöðfn, sem sá eða sá útsölumaðurinn
hefir tróðið npp á þá Það er því ekki
við miklu sjálfstæði að húast hjá æði-
mörgum manninuin í því máli. Því gam-
an væri að heyra menn gera sig vel skilj-
anlega um stjórnarbótarmálið og hafa ekki
annað fyrir sér -im það mál en ritstjórnar-
greinarnar í »Islandi« og »Dagskrá«.
Þó vant sé að segja, hvað fram kann að
koma, þá trúi ég naumast öðru en því, að
»valtýskan« verði ofan á í þessu kjördæmi;
þvi hún er að mörgu leyti i samræmi við
það, sem fram hefir komið á nokkurum sið-
ustn þingmálafundum okkar.
Siðan 1887 hefir oft verið hik á flestum
hinum gætnari mönnum í þessari sýslu með
að fyigja landstjórnar-frumvarpinu gamla.
Hafa þeir þózt sjá fram á, að það mundi
seint ná staðfestingu konungs, og þar að
auki haft ýmislegt. við ]>að að athuga, og
þegar það frumvarp hefir haft fylgi hér,
hefir það verið af þvi, að þetta kjördæmi
hefir ekki viljað einangra sig frá öðrum sýslum
landsins, en séð, hvert aldan stefndi þar.
Þó gátum vér ekki lengur danzað með í
því að fylgja Benidiktsfrumvarpinu en
þangað til 1895. Þá voru menn orðnir
svo leiðir á því þófi, að þingmönnum var
falið á þingmálafundi á Þingeyrum, að
fara þingsályktunartillóguleiðina i málinu.
Yar hún þó orðið lítið rædd í blöðunum,
og ekki vissu menn þá, að hún hefði fylgi ann-
arsstaðar á landinu, eins og t. d. í Yest-
ur-Skaptaf.sýslu. Á þingmálafnndi 1897
var allur meiri hlnti fundarmanna með því,
að þiggja stjórnarbótartilboð, ef það kæmi
frá stjórninni og nokkur réttarbót væri
i. Benidiktsfrumv. vildu menn með engu
móti taka upp aftur, og var þingmönnnn-
um þakkað af mörgum fyrir að hafa reynt
þingsáiyktunartillöguna.
Það væri því meira en undarlegt, ef
Húnvetningar færu nú að taka að sér lands-
stjórafrumvarpsúrþvættið gamla, sem þeir
hafa (engi verið súróánægðir með, en
þiggja ekki þá stjórnarbót, sem nú eru lík-
ur til að fáist.
Hagur almennings í þessu héraði yfir
höfuð ekki góður. Gjöld til landssjóðs,
sveita og verkafólks fara alt af hækkandi,