Tíminn - 01.10.1988, Blaðsíða 1

Græddi bóg
af hvítum
sauð
á svartan
Jón Stcinsson, biskupssonurinn frá
Um vandræðaunglinginn, skáldið
og undralækninn Jón Bergmann,
son Steins biskups Jónssonar
Unglingavandamálin eru ekki ný af nálinni, því athafna
fjör og óútreiknanleg uppátæki ungdómsins hafa iöng-
um komið eldri kynslóðinni úr jafnvægi, sem alltaf finnst
það sitt hlutverk að leiðbeina og vanda um í Ijósi reynslu
sinnar - þótt sumir segi að reynsla sé aðeins nafn sem
menn gefa mistökum sínum! Þá er og venjulega talað um
barnalán fólks, þegar unglingarnir feta hinn mjóa og
gætilega stig þess venjulega, en þeim foreldrum
vorkennt, sem eiga börn er láta ekki stýra sér, heldur
stinga sér þar á kaf sem enginn veit hvað ofan í býr.
Stundum hefur unglingurinn lika aldrei komið upp aftur,
en lent í gini óargaskepna í kafinu, en stöku komið upp
með fjársjóðu, er hann hefur fundið á botninum og
kannske varpað Ijóma á nafn hans upp frá því, meðan
margir þeir spöku og hægferðugu miðlungar gleymast.
Hér verður sagt frá íslenskum höfðingjasyni - ekki eru
þeir alltaf barnanna bestir! - sem bakaði foreldrum
sínum víst næga raun um sína fáu ævidaga. Honum
vannst þó tími til að kynnast kvennaástum og öðrum
lífsnautnum nánar en flestir honum eldri og andinn var
óhaminn: hann ól með sér skáldadrauma og kveðskapur-
inn var óbeislaður og hamslaus, þannig að þeir taka
honum ekki fram sem nú um stundir tekst að hneyksla
margan með ærilegum og óskiljanlegum samsetningi...
Þetta var biskupssonurinn Jón Steinsson Bergmann,
sonur síðasta Hólabiskupsins, Steins Jónssonar á
Hólum. Aðeins tuttugu og þriggja ára tók júngherranri
Bergmann sitt eigið líf - saddur sinna daga.
Jón Steinsson var fæddur í Hítar-
nesi árið 1696, fluttist fjögurra ára
með foreldrunum að Kverná í Eyrar-
sveit um fardagana 1700, og ári
seinna að Setbergi. Þar ólst hann
upp. Það er best að geta þess strax
að margt er óljóst og brotakennt um
Jón og það er meðal annars að ekki
er vitað hvernig skólagöngu hans var
háttað. Talið er að faðir hans hafi
búið hann undir stúdentspróf að
mestu, en líklega hefur hann verið í
skólanum á Hólum veturinn 1712-
1713.
Það var vorið 1713 að skólameist-
arinn á Hólum, Þorleifur Halldórs-
son, fékk honum stúdentsvottorðið
í hendur og sama árið ^r hann
gerður að svonefndum „heyrara"
við skólann, sem var embætti fólgið
í 'því að hafa umsjón með skilum
pilta 'á lærdóminum. Þetta er til
marks um að Jón hafi þótt vel gefinn
maður, sem raunar var staðfest síðar
af sjálfum Árna Magnússyni, sem
taldi hann meðal þriggja gáfuðustu
manna á íslandi. En vissulega er
líklegt að hann hafi líka notið hins
volduga föður síns er hann hreppti
þennan frama, en hann var nú
orðinn biskup á Hólum og tók m.a.
soninn með sér er hann hélt í
vísitasíuferð haustið 1713 um um-
dæmi sitt.
Barneign og utanför
Biskupssonurinn ungi, þessi ágæti
hæfileikamaður, hefur án vafa verið
litinn hýru auga af kvenþjóðinni og
'það staðfestist brátt. Þótt fullyrða
verði að siðlæti hafi verið með
strangara móti á biskupsstólnum,
Steinn biskup. Völd hans og auðsæld
dugðu ekki til að hrífa soninn úr
þungum örlagastraumi.
kom það ekki í veg fyrir að ein hinna
ungu griðka á staðnum léti sigrast er
hann sté í vænginn við hana haustið
1713, og fæddi hún honum dóttur á
einmánuði árið eftir. Stúlkan hét
Þórunn Ólafsdóttir og var frá
Skarðsá, komin af Birni á Skarðsá.
Jón var þá ekki nema 18 ára og
Hólum, sem bakaði foreldrura sín-
um margar raunir. Myndina gerði
Sigurður málari eftir málverki ■
Þjóðminjasafni og sýnir hún að lík-
indum skartbúinn læknastúdentinn
á Hafnarárunum, með parruk og
silkiklút um hálsinn.
stúlkan verulega eldri, líklega 32 ára
og þóttu þessi atvik hin hrapalleg-
ustu. Sér í lagi reiddist biskupsfrúin,
móðir Jóns, maddama Valgerður,
ákaflega. Rak hún Þórunni þegar
burt af Hólastað og fengu þau herra
Steinn nú margt að ræða. Með
barneigninni hafði Jón Steinsson
fyrirgert rétti sínum til prestskapar
og þótt hann mundi svo sem hafa
fengið uppreisn síðar, var þetta
mikill ljóður á ráði ungs efnismanns.
Þótti þeim foreldrunum sem tíman-
um mundi best varið með að láta
hann sigla og taka virðulegar lær-
dómsgráður ytra og mundi þá lítið
úr þessari hrösun hans gert. Og Jón
sté á skipsfjöl og sigldi sumarið 1714
með Eyrarbakkaskipi.
En hann var vissulegaóvenjulegur
maður, eftir því sem gerðist á hans
öld. Ætla hefði mátt að hann, bisk-
upssonurinn, hefði gefið sig að guð-
fræðinni, sem um hans daga var
mest öndvegisgrein við háskóla. En
þess í stað siglir hann staðráðinn í að
l læra læknisfræði!
Skipið tók höfn í Kristianssand í
I Noregi, en Jón lét sér ekki liggja á
suður til Hafnar, heldur ílentist í
Noregi hinn fyrsta vetur sinn á
erlendri grund. Hver ástæðan var
vita menn ekki, en hann hefur verið
vel að heiman búinn og ýmislegt
bendir til að hann hafi tekið lífinu
fremur létt þennan vetur. Þarna
hafa losnað úr læðingi ýmsir kraftar
og straumar sem með honum bjuggu
og hann tekur sig til og sest við
skáldskapariðkanir. Ekki er gott að
segja hve iðinn hann hefur verið við
þennan starfa, því það eina sem
menn vita eftir hann liggja frá Nor-
egsvetrinum er ævisaga ein kostuleg
- Ævisaga Polucarpusar. Er þetta
hin mesta endemisloklpysa í anda
?