Tíminn - 01.10.1988, Blaðsíða 4

4
HELGIN
Laugardagur 1. október 1988
I
I
Tékkar seldir í
ræningjahendur
Fimmtíu ár eru nú liðin frá fundinum í Munchen, þar
sem menn hugðust kaupa sér frið undan ofbeldisöflum
Þann 29. september voru fimmtíu ár liðin frá hinum
örlagaríka fundi í Munchen, þar sem örlög smáríkis voru
ráðin af bandamönnum Bretum og Frökkum, sem
þannig hugðust með hrossakaupum tryggja frið í álfunni
sem orðinn var ótryggur. Þetta reyndist þó misráðið og
þykir mönnum þetta æ lifandi dæmi um að undanláts-
semi við öfl ofbeldis og yfirgangs leiði ekki til annars en
stórslysa. Þetta hefur sannast enn rækilegar, eftir að
mönnum eftir heimsstyrjöldina varð Ijós hinn raunveru-
legi gangur atvika, þar sem alls konar leynimakk af hálfu
stórveldanna hefur upplýst.
Sagt er að sagan hafi tilhneigingu til að endurtaka sig
og víst hafa atburðir sem minna á örlög Tékka gerst
síðan. Tékkar hafa þar að auki sjálfir orðið að lúta í lægra
haldi á ný fyrir stórveldi, sem hafa viidi ráð þeirra í hendi
sér og eiga enn á brattann að sækja til réttarins til
sjálfsákvörðunar. Sá lærdómur sem draga má af atburð-
um á Munchenarfundinum er því vissulega þess verður
að vera rifjaður upp á þessum tímamótum.
A u s t r i a
I H U n/
; 1
8ary
on 14 March 1939^'
/
Budapest /
GARY j RUMANIA
\
I
T,.._ , , .... . , icniviicaR idi iuo vduoi sem roi-
landsvæði alhent Þyska- Tékknesk landsvæði, sem Þjóöverjar verjar tóku í september 1938 og
ember 1M8 Sept' lliiij S9_,“ilL,f"^„Un9VerÍUm ‘ V‘n Þann E3 voru *orntlega innlimuð 1. nóv-
2. október 1938.
Tékknesk landsvæði sem Pól-
verjar tóku í
voru formleg
ember 1938.
Allt frá því Adolf Hitler komst til
valda í Þýskalandi í byrjun árs 1933
hét hann m.a. aðsameina alla þýsku-
mælandi menn í eitt ríki. Ætlaði
þetta að ganga dável hjá honum.
Saarhéraðið sameinaðist Þýskalandi
1935 að undangenginni atkvæða-
greiðslu meðal íbúanna. Ári síðar
fór þýskur her inn í Rínarlöndin.
Var það skýlaust brot á Versala og
Locarnosaniningunum. Með vorinu
1938 var orðið allheitt í kolunum
vegna kröfu Hitlers um innlimun
Austurríkis í Þýskaland. Sá beygur
sem stóð af ítölum í þessu máli varð
minni en efni stóðu til og Austurríki
hvarf af sviðinu sem sjálfstætt ríki.
Næst í röðinni var Tékkóslóvakía.
Innan landamæra hennar bjuggu
rúmlega 3 milljónir Súdeta-Þjóð-
verja. Stjórnarherrarnir í Berlín
studdu dyggilega baráttu þeirra fyrir
sameiningu við Þýskaland auk þess
sem Hitler fór sínar eigin leiðir í
þeirri baráttu.
Sumarið 1938
Ætla mátti að það yrði erfiðara
fyrir Hitler að sölsa undir sig Tékkó-
slóvakíu heldur en Austurríki m.a.
vegna þess að Tékkar voru í banda-
lagi við Frakka og Sovétmenn.
Tékkar voru líka vel í stakk búnir að
verjast þýskri innrás vegna hag-
stæðra landamæra frá náttúrunnar
hendi ásamt öflugum varnarvirkj-
um. En í bandalagi fyrrgreindra
ríkja voru glufur sem hagstæðast var
fyrir Hitler að víkka en að eiga á
hættu að þau sameinuðust ásamt
Bretum og mynduðu hernaðarblokk
gegn Þýskalandi sem þrátt fyrir mik-
inn vígbúnað var enn hernaðarlega
vanbúið til átaka af þessari stærðar-
gráðu. Stóra trompið á hendi Hitlers
var tortryggni Breta, Frakka og
Tékka í garð Sovétmanna. Auðveld-
aði þetta honum leikinn verulega
auk þess sem Frakkar fylgdu Bretum
í einu og öllu í sinni utanríkispólitík.
Þar var frumkvæðið og stefna Breta
gagnvart Þjóðverjum undir forsæti
Nevilles Chamberlains var kristaltær
friðkaupastefna.
Hitler hafði lýst yfir að krafan um
Súdetahéruðin væri síðasta landa-
krafa sín. Trúði Chamerlain senni-
lega manna best blekkingarboð-
skapnum. Annars var landakrafan í
sjálfu sér langt frá því að vera
óréttlát, sérstaklega ef byggja átti á
sjálfsákvörðunarrétti þjóðanna.
Bæði Pólverjar og Ungverjar áttu
t.d. eftir að gera tilkall til héraða í
Tékkóslóvakíu. Stefna Chamber-
lains var líka langt frá að vera hans
einkaskoðun, menn eins og Nevile
Henderson sendihcrra Breta í Berlín
og Viscount Halifax utanríkisráð-
herra voru svipaðrar skoðunar. Síð-
ast og ekki síst skipti almenningsálit-
ið í Bretlandi máli er enn tók undir
réttmæti krafna Hitlers.
í Frakklandi urðu stjórnarskipti
um vorið 1938. Forsætisráðherra
nýju stjórnarinnar var Edouard Dal-
adier og Georges Bonnet utanríkis-
ráðherra. Ekki átti hagur Tékka
eftir að vænkast við þetta, utanríkis-
stefnan varð enn sveigjanlegri en
áður.
En hver var staða Sovétríkjanna?
Frá upphafi voru möguleikar þeirra
einstaklega takmarkaðir. Bretar og
Frakkar sniðgengu þau sem banda-
menn og ættu Sovétmenn að berjast
með Tékkum varð her þeirra að fara
yfir pólskt eða rúmenskt land en á
því voru mjög litlir möguleikar.
Staða þeirra sást svo best þegar kom
að Múnchenarfundinum þar sem
þeim var meinuð þátttaka.
Þann 24. apríl flutti Konrad
Henlein foringi Súdeta-Þjóðverja
ræðu í Karlsbad þar sem hann setti
fram kröfurþeirra. Hann sagðim.a.:
„breytum Tékkóslóvakíu í „ríki
þjóðabrotanna" með fullu frelsi
gagnvart áróðri þjóðernissósíalista,
og - það sem meira er, breytingu á
utanríkisstefnu Tékkóslóvakíu sem
myndi gera hana að þýsku leppríki."
Hugmyndin var að ganga lengra en
Tékkar gætu nokkurn tíma
samþykkt.
Fjórum dögum eftir Karls-
badkröfurnar báru breskir og fransk-
ir ráðherrar saman bækur sínar í
Lundúnum. Kom þar skýrt fram að
Neville Chamberlain boðinn vel
kominn til viðræðnanna.
Bretar vildu komast hjá styrjöld
vegna Tékkóslóvakíudeilunnar;
m.a. vegna þess að landið yrði aldrei
varið vegna legu sinnar. Tæplega
mánuði síðar lét Hitler herforingja-
ráðið leggja drög að innrás í Tékkó-
slóvakíu. Dulnefni hennar var
„Græna aðgerðin". í inngangsorð-
um áætlunarinnar sagði:
Það er ekki ásetningur minn að
sigra Tékkóslóvakíu íhemaðarátök-
um í framtíðinni án nokkurs tiléfnis,
nema óæskileg pólitísk þróun eigi
sér stað innan Tékkóslóvakíu, eða
pólitísk þróun í Evrópu skapi sérlega
hagstætt tækifærí sem e.t.v. kæmi
aldrei aftur.
Aðeins tveimur dögum síðar var
inngangsorðum áætlunarinnar
breytt allverulega. Þar sagði nú:
Það er staðföst ákvörðun mín að
sigra Tékkóslóvakíu í styrjöld innan
skamms. Það erhlutverk stjórnvalda
að hinkra eða notfæra sér hagstætt
augnablik með pólitískar eða hern-
aðarlega aðgerðir í huga... Þessi
áætlun skal ísíðasta lagi framkvæmd
1. október.
Bretar vissu að Hitler hlyti að hafa
einhver tímatakmörk. Giskað var á
12. september sem var lokadagur
flokksráðstefnu nasista í Núrnberg.
Þessi ranga ályktun var enn einn
ávinningurinn fyrir Hitler því Bret-
um þótti skammur tími til stefnu.
1 júlílok sendu Bretar Lord Runc-
iman til viðræðna við Tékka. Frá
upphafi var ferð hans eins og hvert
annað vindhögg og sjálfur hafði
hann ekki mikið álit á árangri. Hann
hafði m.a. sagt við Halifax: „þú
setur mig um borð í stjórnlausa
kænu út á mitt Atlantshaf". Hitler
hafði hins vegar hagstæðan byr og
vissi hvert hann vildi fara, en innan
raða hersins voru yfirmenn sem
töldu hann ofreisa bátinn. Um þetta
atriði segir breski sagnfræðingurinn
A.J.P. Taylor m.a. annars:
Þýsku hershöfðingjarnir héldu
stöðugt fram fullyrðingum um að
þeir væru ekki í stakk búnir að
standa frammi fyrir stórstyrjöld:
Hitler svaraði alltaf því sama, að á
því væri engin hætta. Allmargir
hershöfðingjar töluðu um að steypa
Hitler afstóli og meintu það jafnvel.
Síðar, vegna lítillar hvatningar vest-
urveldanna og sérstaklega þó vegna
flugferðar Chamberíains til Berc-
htesgaden varðekkert úraðgerðum.
Eiginlega hindraði Hitler hershöfð-
ingjana í að aðhafast nokkuð. Þeir
ætluðu aðeins að hefjast handa ef
hann léti þjóðina „vega salt fram af
hengifluginuen það gerði hann
ekki. Hann vildi aðeins standa
frammi fyrir styrjöld þegar önnur
hvor valdablokkin hafði gefið eftir.
Áður en það gerðist aðhafðist hann
ekkert.
Tímaskekkja Breta varð besti
bandamaður Hitlers. Fljótlega hlytu
þeir að grípa til einhverra ráða til að
afstýra styrjöld. Það var 13. sept-
ember, daginn eftir lokaræðu Hitlers
í Núrnberg, sendi Chamberlain hon-
um eftirfarandi skeyti:
Með tilliti til æ ískyggilegra
ástands er ég tilbúinn að koma með
skömmum fyrirvara og eiga fund
með þér til að finna friðsamlega
lausn á vandamálinu. Ég er reiðu-
búinn að koma flugleiðis og leggja af
stað strax á morgun. Nefndu fyrsta
hugsanlega tíma fyrír fund okkar og