Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Blaðsíða 28
28
gangslausum vítahring illdeilna sem seint yrðu til lykta leiddar. Fyrsta
skrefið, stakk Adenauer upp á, gæti verið að byggja sameiginlega raf-
veitu fyrir landamærahéruðin Saar í Þýskalandi og Lorraine í Frakklandi.
Franskir ráðamenn hentu þessa hugmynd á lofti og 9. maí 1950 gaf ríkis-
stjórn Frakklands út yfirlýsingu, sem almennt hefur verið kölluð Schuman-
yfirlýsingin (fr. Déclaration Schuman) þótt hún væri að mestu samin af sam-
starfsmanni Schumans, Jean Monnet.8 Líta má á hana sem fyrsta formlega
skrefið í þróun sem síðar leiddi til stofnunar Evrópusambandsins. Þar var
lagt til að framleiðsla kola og stáls í Frakklandi og Þýskalandi yrði sett
undir sameiginlega yfirstjórn (fr. Haute Autorité commune), innan samtaka
sem „væru opin öðrum Evrópulöndum sem vildu taka þátt“, eins og segir í
yfirlýsingunni. Markmiðið var að koma á varanlegum friði í álfunni, en lyk-
illinn að því var annars vegar að binda enda á aldalangar deilur Frakklands
og Þýskalands og hins vegar að tengja framleiðslu þessara mikilvægu iðn-
aðarvara í löndunum tveimur saman með þeim hætti að hún yrði ekki slitin
í sundur aftur.9 Kola- og stálbandalag Evrópu tók til starfa tveimur árum
síðar, eftir forskrift Schuman-yfirlýsingarinnar. Var það gert á grundvelli
svokallaðs Parísarsáttmála sem undirritaður var af þjóðhöfðingjum Belgíu,
Frakklands, Hollands, Ítalíu, Lúxemborgar og Vestur-Þýskalands í apríl
1951.10 önnur ríki Vestur-Evópu treystu sér annaðhvort ekki til að taka
þátt í hinu nýja bandalagi eða sáu sér ekki hag í að ganga í það, og ríki
austan járntjalds virðast ekki hafa átt þess kost að vera með.11
Þetta skref bar vott um þá sannfæringu evrópskra stjórnmála manna að
nýir tímar krefðust nýrrar stefnu í alþjóðamálum. Allt frá tímum frönsku
byltingarinnar og Napóleonsstríða höfðu Frakkar og Þjóðverjar eldað
grátt silfur, og deilur þeirra virtust óleysanlegar. Uppkastið að Versala-
8 John Pinder, The European Union. A Very Short Introduction, Oxford: Oxford UP,
2001, bls. 9–11.
9 Robert Schuman, Pour l’Europe, París: Les Éditions Nagel, 1963, bls. 92–95 og
201–209.
10 Treaty Establishing the European Coal and Steel Community and Annexes i–iii,
Paris, 18 April 1951: http://www.proyectos.cchs.csic.es/euroconstitution/library/
historic%20documents/Paris/TRAiTES_1951_CECA.pdf, European Navigator
[sótt 14. júlí 2011]. The authoritative multimedia reference on the history of
Europe, af http://www.ena.lu [sótt 1. ágúst 2011].
11 John McCormick, Understanding the European Union. A Concise Introduction, 4.
útg., Houndsmills, Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2008, bls. 45–52; um afstöðu
Norðurlanda má lesa í: Thorsten B. Olesen, „Choosing or Refuting Europe? The
Nordic Countries and European integration, 1945–2000“, Scandinavian Journal
of History 25/2000, bls. 147–168.
GUÐMUNDUR HÁLFDANARSON