Tíminn - 30.10.1943, Blaðsíða 3

406. blað
TÍMINN, laagardagiim 30. okt. 1943
423
Þar stóð hann Þorgeiráþíngi
(Framh. af 2. síðu)
vandamál? Og hver verður enda-
lyktin, ef þau eru ekki leyst?
Það verður nýtt hrun þjóðveld-
isins og í fótspor þess fylgir yf-
irdrottnun einnar eða annarar
erlendrar þjóðar.
Hver er orsök þessa upplausn-
ar og sundrungar á Alþingi og
í þjóðfélaginu? Ýmsir segja, að
hún sé hið „almenna ástand“,
er stríðið hefir skapað. En meg-
insök liggur miklu dýpra og það
mun sjást betur, þegar velgengn-
inni slotar og línurnar taka
að skýrast. Meginorsökin er sú,
að tvær öfgastefnur glíma um
að leysa málin eftir sínum
„kokkabókum“ og eru enn nógu
sterkar sameinaðar til þess að
hindra friðsamlegt samstarf og
heilbrigða lausn mála.
Önnur stefnan er hinn gamli
siður. Hún vill halda þjóðfélag-
inu í óbreyttum skorðum. Hún
vill vernda það þjóðskipulag, er
skapar volduga auðkonga, hvort
heldur þeir eru stórútgerðar-
menn, stóriðnrekendur og stór-
kaupmenn, enda þótt af slíku
leiði fjölmennan öreigalýð. Hún
vill halda dauðahaldi í það
skipulag, sem veitir einstökum
mönnum aðstöðu til að safna
offjár, án teljandi fyrirhafnar,
eins og átt hefir sér stað sein-
ustu árin, enda þótt þjóðfélagið
eða alþýðustéttirnar verði litlu
ríkari eða jafnvel fátækari.
Hin stefnan er hinn nýi siður,
þótt að mörgu leyti sé rangt að
líkja henni við kristnina. Hún
er hinn nýi siður að því leyti, að
hún vill umbreyta öllu og- skapa
þjóðfélag í nýrri mynd. Margt
hjá þessum nýja sið er næsta
andstyggilegt. Hann telur leyfi-
legt að beita öllum vopnum í
baráttunni, því að tilgangurinn
helgi meðalið. Hann vílar ekki
fyrir sér að beita hinum grimm-
úðugustu aðferðum til að koma
málum sínum fram og er að því
leyti í ætt við þann Noregskon-
ung, er lét óða hunda rífa and-
stæðinga sína í hol. Hann vill
líka viðhalda skipulagi sínu með
ofbeldi og kúgun., En sumt það,
sem þessi nýi siður boðar, er
líka merkilegt og einmitt það,
sem hlýtur að koma og er að
koma hjá nágrannaþjóðunum.
Jöfnuður milli manna hlýtur að
aukast. Það skipulag, er skiptir
mönnum í fáa auðdrottna og
marga öreiga, sem stöðugt eiga
i fjandsamlegum deilum,* hlýt-
ur að víkja. Þjóðskipulagið verð-
ur líka að taka upp skipulegri og
markvissari starfshætti til að
fullnægja óskum og þörfum
þegna sinna.
Þetta eru hinir tveir siðir, er
nú um stund hafa gert íslenzka
þjóðfélagið og þingið óstarfhæft.
Pennsylvaníu. Skyttan við
stafnbyssuna er frá Kaliforníu,
af ítölskum ættum. Þannig er á-
höfnin alls frá níu fylkjum í
Bandaríkjunum, ættuð úr fimm
þjóðlöndum Evrópu og af þrem
éða fjórum mismunandi trúar-
flokkum. En allir eru þeir Ame-
ríkumenn, hreyknir af Ameríku
og ágætir náungar. Hin aldur-
hnigna Norðurálfa hefir verið
örlát á ágætt fólk og Ameríka
hefir tekið við því og blandað
því saman. Úr Skotum, Tékk-
um, Frökkum og ítölum á borð
við þessa náunga hafa þroskazt
frjálshuga borgarar í voldugu
lýðræðisríki. Skyldi „Nýi heim-
urinn“ einn vera þess umkom-
inn að gera að veruleika þá
drauma, sem hina gömlu ver-
öld dreymir?
* * *
Sprengjuárásin er hafin. Það
er mér miklu ánægjulegri sjón
en hinum amerísku xfélögum
mínum, að sjá hrun hafnar-
mannvirkjanna, sem árásinni er
aðallega beint gegn. Og við erum
einungis fyrsta árásarfylking-
in. Skothríðin úr loftvarnabyss-
um er hörð og markviss. Þýzkar
orrustuflugvélar spretta upp i
kringum okkur. En ég get varla
slitið sjónina frá eyðilegging-
unni á hinni þýzku stríðsvél.
Árið 1915 barðist ég af alefli
fyrir því að orrustuvélar væru
notaðar aðallega, því að mér
fundust sprengj uárásir viður-
styggilegar. En nú — eftir að
hafa lifað tvennar styrjaldir og
séð skotið á hópa flóttamanna
með vélbyssum, öll þau múg-
(Framh. á 4. síðu)
Hvorugur þeirra óskar eftir frið-
samlegu starfi eða málamiðlun.
Báðir eru að bíða eftir tæki-
færi til þess að geta unnið var-
anlegan framtíðarsigur. Á með-
an telja þeir bezt að halda öllu
óbreyttu, lofa þjöðskipulaginu
að leysast upp og byggja síðan
hið nýja ríki á rústum þess.
íslenzkir bændur hafa þá
taflstöðu, að þeir munu ráða
mestu um, hvernig þessari deilu
lyktar. Þeir geta farið að ráði
Runólfs í Dal og eflt hinn gamla
sið til að sigra með valdi hnef-
ans og vopnanna. Þeir geta farið
að ráðum Hjalta Skeggjason
ar og veitt hinum nýja sið til
að drottna hér með ofríki og
ofbeldi og erlendri aðstoð. Þeir
geta líka farið að ráðum Þor-
geirs Ljósvetningagoða, Snorra
goða og Síðu-Halls og leyst mál-
in á grundvelli meðalvegarins,
tekið það bezta frá báðum höf-
uðandstæðunum, stillt þannig
ofsann og deilurnar, bjargað
hinu endurreista þjóðveldi frá
eyðileggingu sundrungarinnar
og komið í veg fyrir afskipti
stórveldanna, er eigi munu telja
heppilegt, að hér sé stjórnlaust
eða stjórnlítið þjóðfélag.
íslenzkir bændur hafa um
hríð verið mjög til þess hvattir
að fylgja ráðum Runólfs í Dal.
Jafnvel af þeim, sem bezt hafa
túlkað lausn málamiðlunar og
samvinnu, hefir Þorgeir Ljós-
vetningagoði verið brenni-
merktur sem versti óbóta-
maður og Jónas Hallgrímsson
óbeint ásakaður fyrir að hafa
lofsungið flokksníðing og land-
ráðamann. íslenzkir -bændur
eru brýndir með því, að boðend-
ur hins nýja siðar láta nú næsta
ófriðlega í þeirra garð. Vissu-
lega er rétt fyrir bændur að
standa fast saman gegn hvers
konar ólögum og árásum á rétt
þeirra. En þeir mega samt ekki
gleyma því, að þjóðfélagiö hefir
fleiri mál að leysa og sem skipt-
ir bændur sízt minna máli. Yfir-
lit og framsýni þarf að móta
stjórnmálastefnu íslenzkra
bænda að hætti Ljósvetninga-
goðans.
Segjum, að farið væri að ráð-
um Runólfs í Dal. Segjum að
allt í hinum nýja sið, bæði það,
sem er illt og gott, sé brotið nið-
ur um stund. Segjum að skurð-
goð hins gamla siðar, Kveldúlf-
ur og «heildsalarnir, fái að
hreykja sér með meira valdi og
yfirlæti en nokkurru sinni
fyrr. En slíkt mun aldrei vara
lengi. Það, sem er lífvænlegt í
hinum nýja sið og mun sigra í
nágrannalöndunum, verður ekki
haldið niðri til langframa með
vopnavaldi. Það mun brjóta af
sér hlekkina og sigra með
grimmúðlegum aðferðum, ef
upplausnin og skálmöldin, er af
slíkum átökum mun leiða, verð-
ur ekki áður búin að koma þjóð-
inni undir yfirráð erlendra stór-
velda.
Þróunin myndi líka verða á
svipaða leið, ef hinum nýja sið
væri framfylgt út í yztu æsar.
Þjóðin myndi ekki þola ófrels-
ið og kúgunina. Það, sem er líf-
vænlegt í hinum gámla sið,
myndi brjóta af sér hlekkina.
Endalokin yrði gagnbylting eða
yfirdrottnan erlends stórveldis,
er eigi kærði sig um stöðuga
borgarastyrjöld hér á landi.
Vegur íslenzkra bænda ijiá því
hvorki verða vegur Runólfs í
Dal né vegur Hjalta Skeggja-
sonar. íslenzka bændastéttin,
sem hvorki tilheyrir auðkong-
unum né öreigunum, verður að
leiða þjóðina á braut hins rétta
meöalvegar. Hún verður að safna
til liðs við sig miðstéttarfólki og
hugsandi verkalýð kauptúna og
kaupstaða. Hún verður' að lyfta
hátt merki Þorgeirs Ljósvetn-
ingagoða og bera það fram til
sigurs, ef þjóðveldið nýja og
frelsið á ekki að glatast.
íslenzkir bændur hafa líka
sýnt það með áratuga-starfi,
hver hin rétta lausn er. Það er
samvinnan, hin frjálsa, félags-
lega skipulagning, sem stefnir
að því að tryggja hverjum sitt,
ver hann fyrir okri og arðráni
annarra, en lætur hann heldur
ekki hagnast á striti meðbræðr-
anna. Þessi stefna þarf að gegn-
sýra þjóðskipulagið, þótt að-
ferðirnar hljóti að vera mismun-
andi eftir aðstæðum. Bezt er
hin frjálsa samvinna og skipu-
Saga Kristófers Kólumbusar
íslendingar geta ekki stært sig af mörgum heimssögu-
legum dáðum. En eitt slíkt afrek er þó Vínlandsfundur
Leifs heppna, nær fimm hundruð árum áður en Kólumbus
fann Vesturheim. Að vísu höfðu íslendingar og niðjar
þeirra á Grænlandi, fámenn landnemaþjóð, ekki orku til
þess að byggja hin nýju lönd í vestri, og landafundurinn
mikli féll í fyrnsku, unz vefarasoninn frá Geníu bar þar að
ströndum Vestur-Indía aðfaranótt 11. októbermánaðar
1492.
Þessi þáttur segir frá Kólumbusi, ferðum hans og landa-
fundi, er varðaði kaflaskiptum í sögu veraldarinnar.
„Guð hefir gefið mér anda afreksmanns", sagði Kristófer
Kólumbus.
Hann trúði því snemma,, að hann væri borinn til mikilla örlaga.
Og sá hefir orðið úrskurður sögunnar, að hann ber höfuð og
herðar yfir alla mestu og frægustu ævintýramenn. Með óbug-
andi viljaþreki helgaöi hann sér þann sess.
Hann var snemma gæddur mikilli ævintýralöngun, en eink-
um hneigðist hugur hans þó til sjóferða. Atlantshafið var þá lítt
kannað. Vestan og sunnan Azóreyja tóku við óþekktar slóðir,
víddir hafs, er enginn skipskjölur hafði plægt og ekkert mann-
legt auga litið. Atlantshafið lá utan þess heims, sem Norður-
álfumenn á 15. öld kunnu skil á. Aðeins örfáir kunna að hafa
þekkt sögusagnir um lönd, sem víkingar frá íslandi eða Græn-
landi hefðu fundið endur fyrir löngu, einhvers staðar langt í
vestri, og hrökklast brott úr fyrir ágang villimanna, sem það
byggðu. Og þótt menn væru á þeim öldum fúsir til þess að leggja
trúnað á allar sögur um glæsileg lönd, dularfullar þjóðir og
mikla fjársjóðu, er væri að finna í fjarskanum, stóð farmönn-
um meiri ógn en svo af hinum volduga ægi, sem engan gat
rennt grun í hvar átti endamörk sín — ef þau voru þá nokkur —,
að þeir voguðu sér í landaleit yfir unnir hans.
En samt orkaði þetta ókunna úthaf með undarlegu seiðmagni
á næma hugi ævintýragjarnra manna. Einn þeirra „var Kristó-
fer Kolumbus. Hann strengdi þess heit á unga aldri að sigla
skipi sínu yfir óravíddir þessa dularfulla sævar, ræna hann leynd-
ardómi sínum og finna nýjar leiðir til ríkra og framandi landa.
Þetta auðnaðist honum. Honum auðnaðist jafnframt að finna
hina miklu heimsálfu, sem sagnir hermdu, að íslenzki víkingur-
inn hefði gist til forna.
Kristófer Kólumbus var borinn og barnfæddur á sjávarbakk-
anum, fæddur í Genúa um 1450. Hann var sonur ítalsks vefara
þar í borg. Dómeníkó að nafni, frumburður foreldra sinna. Bræð-
ur átti hann tvo, Bartólómeó og Jakob, og eina systur.
Á þessum tíma komu mörg skip, hlaðin dýrmætum varningi til
Genúu. Þau fluttu gull og silfur, silki og dýran vefnað, krydd-
vörur og sjaldgæfa muni, sem-' kaupmenn — og ránsmenn —
höfðu aflað í ævintýralöndum austursins. Oft átti Kólumbus
á barnsárunum leið eftir þröngum götum Genúu niður til hafn-
arinnar, þar sem skipin vögguðust mjúklega á bláum landöldum
Genúuflóans og hin ótrúlegustu auðæfi voru flutt á land. Hug-
fanginn starði hann á þessa dýrð, og seiöbundinn hlýddi hann
á tal og frásögur farmanna og ferðalanga. Kólumbus dreymdi
hina furðulegustu drauma.
Bartólómeó bróðir hans hreifst einnig af þessum ævintýra-
ljóma, er hann óx úr grasi, og sáust þá bræðurnir jafnan sam-
an á ferli við bryggjur og hafnarkrár borgarinnar. Þar dreymdu
þeir sig inn í hina fjarlægu heima gullsins, ævintýranna og svað-
ilfaranna, sem síðar urðu örlög þeirra að kynnast öðrum fremur.
En Kristófer Kólumbus var ekki aðeins draumlyndur dreng-
ur. Þegar á barnsaldri bjó með honum einhver sálrænn
kraftur, er aldrei unni honum hvíldar, og ósveigjanlegur vilji, er
aldrei leyfði honum að víkja frá ákvörðunum sínum og fyrirætl-
unum. Milli þess, sem hann snuðraði við höfnina og nærði
drauma sína og þrár á því, sem þar var að sjá og heyra, vann
hann í vefstofu föður síns og stundaði nám í allgóðum skóla á
mælikvarða þeirrar tíðar. Lærði hann þar lestur, skrift, reikn-
ing og undirstöðuatriði í teikningu. Var Dómeníkó faðir hans
allvel efnaður og gat því veitt syni sínum slíka uppfræðslu,
þótt ekki væri hann auðugur maður. Þótti Kólumbus ástundun-
arsamur og námfús piltur, og hlaut gott álit kennara sinna.
Föðurnum duldist eigi, hvert hugur drengsins stefndi, og fjórt-
án ára gámall fékk hann að fara fyrstu sjóferð sína. Næstu ár
var hann í siglingum á Miðjarðarhafi. Vandist hann mörgu og
kom víða og öðlaðist staðgóða þekkingu á farmennsku og far-
mannalífi. Gat hann sér góðan orðstír og þótti hvarvetna vask-
ur sjómaður.
En hann var með þeim ósköpum fæddur, að hann þráði sífelit
að vita fleira og meira. Hann vildi skyggnast um gættir og
bregða birtu yfir lif sitt, þrátt fyrir myrkur samtíðarinnar.
Milli sjóferða varði hann því hverri stundu til náms, því að án
menntunar vissi hann að atorkan og manndómurinn, sem hann
fann búa í sér, myndi ekki fá miklu áorkað. Hann las og tileink-
aði sér fróðleik allra þeirra ferðabóka, er hann átti kost á, og
nam stjörnufræði, sagnfræði og landafræði af kappi. Einnig
æfði hann sig í teikningu og kortagerð. Er það jafnvel talið, að
hann hafi um skeið stundað nám í háskólanum í Pavíu og meðal
annars numið þar latneska tungu. Hann sleppti aldrei neinu
tækifæri til þess að auka þekkingu sína og efla færni sína. Með
þessum hætti varð hann maður allvel menntaður, enda kom- það
honum að góðu liði síðar meir. Framhald.
lagning, en þar sem hún hrekk-
ur ekki til, verður ríkið að koma
til sögunnar og koma á rétt-
mætu samstarfi og skipulagi.
Það hvíla þungar skyldur á
herðum íslenzkra bænda í dag.
Það er styrjöld og hark í heim-
inum og því víða góður jarðveg-
ur fyrir boðskap hnefans og
vopnavaldsins. Bændurnir hafa
bezta aðstöðu til að varast slik-
an boðskap, því að einveran
gefur þeim ráðrúm til að hugsa,
líkt og Þorgeiri undir feldinum
forðum. í bæjunum, þar sem
hraðinn og margmennið er
meira, hætta menn meira og
meira að hugsa, heldur láta
segja sér fyrir verkum. Mjólkur-
áróðurinn í Reykjavík um þessar
mundir, er glöggt dæmi um
þetta. í bæjum, en tæpast í
sveitum, er því ekki ólíklegt, að
hægt sé að gera þann mann hjá-
kátlegan, er lagðist undir feld
til að hugsa, en fór ekki eftir
fyrirmælum og hleypidómum.
En ef islenzka þjóðveldinu
verður að þessu sinni bjargað
frá hruni og þjóðinni frá er-
lendri áþján, verður það eins
því að þakka, að nógu margir
fást til að hugsa, en láta ekki
æsingarorð og hleypidóma leiða
sig í gönur. Og ef menn hugsa
máliri, verður niðurstaðan vissu-
lega sú, að eins og úrskurður
Þorgeirs hafi verið betri en leið-
sögn Runólfs í Dal og Hjalta
Skeggjasonar árið 1000, þá muni
Samband ísl. samvinnufélagu.
Vér vátryggjum vörur og innbú fyrir Sam-
bandsfélögin og viðskiptamenn þeirra. Enginn
ætti að fresta að vátryggja cignir sínar, því elds-
voði getur orðið á hverri stundu.
r-

O P A L
R œstiduit —
Notm
O P A T ræsHduit
er fyrir nokkru komið á
markaðinn og hefir þegar
hlotið hið mesta lofsorð, því
vel er til þess vandað á allan
hátt. Opal ræstiduft hefir
alla þá kosti, er ræstiduft
þarf að hafa, — það hreinsar
án þess að rispa, er mjög
drjúgt, og er nothæft á allar
tegundir búsáhalda og eld-
húsáhalda.
L
Kvæðabækur
OLBEINS í
OLLAFIRÐI
vekja alþjóðarathygli og að verðleikum.
Kaupið bækurnar í dag.
Fásl hfá öllum bóksölum.
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
Síðara bíndíð af hínní stórfróðlegu
og bráðskemmtílegu bók
WjlEIR GERÐU
GARÐINN FRÆGAN
er komið í
bókabúdir.
◄
◄
◄
◄
◄
◄
◄
◄
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
þjóðinni verða bezt nú að láta
ekki öfgana ráða, heldur fara
meðalveginn, taka það bezta frá
báðum og lægja þannig deilurn-
ar og ofsann. Það er um þéssa
lausn, sem góðgjarnir menn
allra flokka þurfa að sameinast
nú, líkt og á Þingvöllum árið
1000, og vissulega væri því
æskilegp-a að í sölum Alþingis
væri nú frekar unnið í anda
Þorgeirs Ljósvetningagoða en
að varpað sé skarni að moldum
þess manns, er með vjturleg-
um ráðum leysti mestu deilu
landsmanna og bjargaði þannig
þjóðskipulaginu frá hruni og
þjöðinni undan erlendum yfir-
ráðum.
Þ. Þ.
Vinnið ötullega fyrir
Tímann.