Tíminn - 23.03.1945, Blaðsíða 3

23. blað
T\
mh
föstiidaginn 33. marz 1945
3
EYSTEINN JÓNSSON:
Hvers eiga þeir að gjalda, sem stunda
verða sjó á opnum vélbátum?
Árið 1943 voru veittar tvær
miljónir króna til þess að styðja
nýbyggingu vélbáta. Þeirri fjár-
hæð úthlutaði stjórn Fiskiveiða-
sjóðs íslands að fengnum tillög-
um Fiskifélagsins.
” Þetta fé var veitt til smíði
báta af ýmsum stærðum, og
komu opnir vélbátar þar til
greina ásamt öðrum.
Árið 1944 voru veittar fimm
miljónir króna til viðbótar í
sama skyni og sett lög um út-
hlutun þeirra, þar sem hún er
falin fimm manna nefnd.
í lögunum eru engin stærðar-
takmörk greind og tvímælalaust
ætlunin, að allar stærðir báta
kæmu^til greina, eftir því sem
henta þætti á hverjum stað.
Fiskifélag íslands skyldi segja
álit sitt um umsóknir.
Þegar nefndin fer að starfa,
beita þeir Gísli Jónsson alþing-
ismaður og Lúðvík Jósefsson
alþingismaður sér fyrir því, að
nefndin útiloki, að stutt verði
smíði opinna vélbáta, en fyrir
lágu nokkrar beiðnir um slíkan
stuðning. Fengu þeir þessu ráð-
ið þvert ofan í tillögur Fiski-
félags íslands. Reyndi stjórn
Fiskifélagsins að fá þessu kippt
í lag, en árangurslaust.
Ég tók þá höndum saman við
nokkra alþingismenn, Jóhann
Þ. Jósefsson, Sigurð Kristjáns-
sön, Pétur Ottesen og Sigurjón
Ólafsson, um að flytja á Alþingi
þingsályktunartillögu, sem lýsti
yfir skýlausum vilja þingsins
um það, að smíði opinna vél-
báta yrði stutt hlutfallslega
jafnt smíði annara vélbáta.
Gegn þessari tillögu beittu
sér kommúnistar og Gísli Jóns-
son með slikri frekju, að fá-
gætt er. Formaður Sósíalista-
flokksins, Einar Olgeirsson,
reyndi með málþófi að koma í
veg fyrir, að þingviljinn fengi
að koma í ljós við atkvæða-
greiðslu um málið.
Hann sagði, að þessi tillaga
bæri vott um „fjandskap Fram-
sóknarflokksins i garð sjávarút-
vegsins“. Var ekki gott að meta,
hvort meira mátti sín hjá þing-
manninum, illgirni í garð þeirra,
sem nota þessi framleiðslutæki,
eða vanþekkingln á aðstöðunni
til fiskveiða, þar sem opnir vél-
bátar eru notaðir.
Lúðvík Jósefsson reyndi að
skjóta því fyrir sig, að fjár væri
vant til stuðningsins, jafn-
framt því sem hann fordæmdi
þá stefnu að styðja þá, sem
kæmu sér upp opnum vélbátum.
Þingmaðurinn kvað svo að
orði um þetta, að ef smíði
nokkurra opinna vélbáta yrði
stutt, þá myndu stöðvast fjár-
veitingar til stærri og heppilegri
báta. Það ætti að meta meira .t.
d. að styðja smíði tveggja 30
smálesta báta í Búðakauptúni
en að styðja smíði tveggja op-
inna vélbáta á s&ma stað eða í
Fáskrúðsfirði. Hvort tveggja var
ekki hægt að dómi þingmanns-
ins sakir fjárskorts! Þótti mörg-
um hugmyndir þessa þingmanns
um „nýsköpunina" heldur lág-
kúrulegar. þegar hér var komið
málfærslunni.
Þetta er þá einnig því aum-
legra slúður, þegar þess er
gætt, að nú á þessu þingi var
bætt fimm miljónum í sjóðinn
til stuðnings bátasmíði, og er
þvi fé öllu óráðstafað. Ekki
tekur betra við, þegar það er
tekið með í reikninginn, hversu
lítið fjármagn þarf til stuðn-
ings þessum nýbyggingum op-
inna báta. Það er hægt að styðja
smíði 20—25 opinna vélbáta með
því fé, sem fer í einn stóran vél-
bát.
Þá reyndu mótgangsmenn
málsins að bera það fram, að
flutningsmenn og Fiskifélag ís-
lands, sem standa saman að
málinu, vildu með þessu stuðla
að því, að engin útgerð yrði 1
landinu, nema trilluútgerð!
Þykir mönnum þetta ekfci trú-
leg saga um Fiskifélagið og þá
þingmenn, sem tillöguna fluttu?
Sú skoðun kom þvert á móti
alveg greinilega fram af hálfu
flutningsmanna, að þeir teldu
hina mestu nauðsyn, að sem
’i'íó'ast yrðu smíðaðir þilfars-
bátar til fiskveiða og sú stefna
efld alls staðar, þar sém við yrði
komið sjósókn á þeim bátum.
Flutningsmönnum var það
hins vegar ljóst, að víða verður
að nota opna vélbáta til sjó-
sóknar vegna staðhátta, og það
er skoðun meirihluta Alþingis,
að það nái engri átt að neita
þeim fiskimönnum, sem þannig
eru settir, um jafnan hlutfalls-
legan stuðning við aðra. Þetta
sést á því, að þingsályktunar-
tillaga okkar var samþykkt.
Það er hins vegar sjónarmið
kommúnista, að þessum mönn-
um skuli neitað um stuðning á
sama tíma, sem þeir berjast af
kappi fyrir því, að mestu auð-
félög landsins, svo sem Eim-
skipafélag íslands og Kveldúlf-
ur, hafi sérstök hlunnindi, sem
jafngilda beinum framlögum úr
ríkissjóði til endurnýjunar
skipaflota sínum.
Þess er nú að vænta, að
stuðningur verði veittur til smíði
opinna vélbáta, þar sem stað-
hættir gera slík^n útveg eðli-
legan, og er það vel farið og
réttlátt.
í sambandi við meðferð þessa
máls hafa kommúnistarnir og
þeir, sem þeim fylgdu á Alþingi,
hins vegar komið þannig fram,
að mér finnst full ástæða til
þess að vekja athygli á því.
Kommúnistar hafa manna
mest geipað um áhuga sinn fyr-
ir því að styðja fátæka fiski-
menn og jafnframt verið há-
værir um „auðvaldið" og skað-
semi þess, að auðfélögum væri
veitt hlunnindi og sérstök að-
staða til atvinnurekstrar.
Meðferð þessa máls, sem hér
hefir verið á drepið, er glöggt
dæmi þess, hversu mikið er upp
úr því leggjandi, sem kommún-
istar halda fram, þegar þeir
snapa eftir kjörfylgi manna.
Þeir hafa borið því við, sér
til afsökunar í þessu máli, að
ekki ætti að stýðja smíði opinna
vélbáta, þar sem notkun þeirra
ætti að leggjast niður og aðrir
stærri að koma í þeirra stað.
Þetta er gott og blessað. En
hvað hafa þeir aðhafzt til þess
að auka líkur fyrir því, að fiski-
menn eigi, kost slíkra báta? Því
er fljótsvarað. Þeir hafa ekkert
til þess gert — þvert á móti
hafa kommúnistar með stefnu
sinni í dýrtíðarmálunum grafið
undan afkomu fiskimanna,
hækkað byggingarkostnað báta
stórkostlega og minnkað verð-
gildi þess fjár, sem fiskimenn og
aðrir hafa eignazt undanfarln
ár. Þannig hafa þeir unnið gegn
því, að fiskimenn gætu komið
sér upp stórum og góðum bát-
um nú í styrjaldarlokin.
Þarf að gera mikið átak nú
til þess að koma upp bát, sem
auðvelt hefði verið að eignast,
ef kommúnistar hefðu ekkl
fengið að ráða stefnunni í dýr-
tíðarmálunum undanfarið. í
hverju einasta sjávarþorpi
landsins verða menn nú varir
afleiðinga þessarar óheill^istefnu
kommúnista, og dýrtíðin liggur
sem farg á þeim, sem vilja ráð-
ast í bátabyggingar.
Það situr illa á þeim, sem
þannig hafa á málum haldið, að
neita um * stuðning til smíða
opinna vélbá'ta og segja við
menn: Byggið þið bara stóra
báta! Ekki tekur betra við, þeg-
ar svara á mönnum þannig,
þegar svo er ástatt staðhátta
vegna, að ekki er hægt að koma
við öðru en opnum vélbátum.
Við þurfum sannarlega stærri
og betri báta víðast hvar í sjáv-
arþorpum landsins. En ráðið til
þess, að þeir bátar komi, er ekki
að setja fótinn fyrir sjálfs-
bjargarviðleitni þeirra, sem
verða að stunda útveg á smá-
skipum vegna staðhátta eða af
öðrum ástæðum.
í stað þess verður að breyta
um stefnu í h,tvinnu- og fjár-
málum og búa þannig að sjáv-
arútveginum, að menn sjái sér
kleift að ráðast i þá aukningu
bátastólslns, sem nú er nauð-
synleg svo að segja hv^-rju sjav-
arþorpi landsins.
Til þess að sú stefnubreyting
komist á, þarf að hnekkja ítök-
um kommúnista annars vegar
og stórgróðamanna hins vegar,
sem hvorirtveggja eiga það
sameiginlegt að vilja fækka
þeim, sem reka sjálfstæðan at-
vinnurekstur en fjölga hinum,
sem ganga í þjónustu annara
gegn launum og eiga flest undir
aðrá að sækja.
Sjómannasaga Vilhjálms Þ.
Gíslasonar
Stórt og veglegt rlt um sjó-
mennsku íslendinga fyrr og
síðar kom út nú um helgina.
Er það Sjómannasagan, er
Vilhjálmur Þ. Gíslason hefir
samið, en sérstök nefnd frá
Skipstjóra- og stýrimannafé-
laginu Aldan hefir verið hon-
um til aðstoðar. Ritið er yfir
700 blaðsiður og myndir í því
á sjötta hundrað. Útgefand-
inn, sem er ísafoldarprent-
smiðja, hefir mjög vandað til
frágangsins.
í viðtali, sem höfuhdur rits-
ins átti nýlega við blaðamenn,
lét hann meðal annars svo um
mælt:
— Bókin er hagsaga og menn-
ingarsaga íslenzkrar útgerðar
og sjómennsku frá upphafi
landsbyggðar og nær að sumu
leyti alveg fram til 1930. Er
byrjað á að segja frá útgerð og
'skipum á landnáms- og sögu-
i öld og frá þeim áhrifum, sem
verzlun og siglingar höfðu á
| sj álfstæðismál þj óðarinnar.
Leidd eru rök að því, að það
hafi verið höfuðorsökin til þess
að þjóðveldið leið undir lpk, að
hagkerfi landsmanna bilaði og
siglingar fóru í handaskolum.
Þá er skýrt frá því, að reynt
hafi verið á 14.—15. öld að koma
atvinnulífinu á réttan kjöl,
sérstaklega að því er snertir út-
gerðina, en það mistókst. Síðan
er þráðurinn tekinn upp aftur,
þegar landsmenn fá aftur verzl-
unarfrelsi og er aðalhluti bókar-
innar um tímabilið, sem með því
hefst. Saga þessa tlmabils er
rakin með sérstöku tilliti til
Reykjavíkur og Faxaflóa, eftir
að Reykjavík var orðin höfuð-
staður og miðstöð útgerðarinnar
í landinu. Er þarna saga ára-
skipsins, þilskipsins, vélbátsins,
línuveiðarans,togarans og kaup-
skipsins fram á síðustu áratugi.
En við þessa sögu koma í bók-
komin út
inni hvorki meira né minna en
1200 nafngreindir menn.
Bók þessi hefir verið lengi í
smíðum. Frumkvæðið að samn-
ingu hennar átti Skipstjóra- og
Vilhjálmur Þ. Gíslason
stýrimannafélagið Aldan, sem
varð 50 ára árið 1943. Hafði fé-
lagið þá um nokkurra ára skeið
safnað efni í slíka sögu útgerð-
ar og sjósóknar á íslandi með
það fyrir augum, að hún gæti
komið út á hájlrar aldar afmæli
félagsins það ár, en ýmsir tafir
urðu því valdandi, að úr þvi
gat ekki orðið. Störfuðu af fé-
lagsins hálfu að undirbúningi
bókarinnar fjórir menn, þeir
Þorsteinn Þorsteinsson skip-
stjóri, Geir Sigurðsson skipstjóri,
Jóhannes Hjartarson skipstjóri
og Guðbjartur Ólafsson hafn-
sögumaður og formáður Öldunn-
ar. En ritstjóri verksins var ráð-
inn Vilhjálmur Þ. Gíslason,
skólastjóri, og heflr hann einn
samið bókina og skrifað.
í bókinni eru alls 518 myndir,
þar af 289 mannamyndir, en alls
sjást um 790 menn á myndum,
á hópmyndum og einstaklings-
myndum. Þá eru meira en 50
(Framhald á 7. síðuj
Peter Hallberg, fll. lic.:
Vilhelm Moberg
— skáld sænskra sveita —
Sendikennari Svía við Háskóla íslands, Peter Hallberg,
fil. lic., hefir sýnt Tímanum þá vinsemd að skrifa í
blaöið grein um sænska rithöfundinn Vilhelm Moberg,
eitt ágætasta og vinsælasta skáld Svía, en eftir hann er,
eins og kunnugt er, framhaldssagan, sem nú birtist í
Tímanum. Er hennar (Mans kvinna) sérstaklega getið í
grein sendikennarans.
í hópi þeirra sænsku rithöf-
unda, sem nú eru miðaldra,
mun Vilhelm Moberg einna
fremstur. Hann er fæddur í
Smálandi árið 1898, sonur mála-
liðsmanns, sem úthlutað. hafði
verið jarðskika að þeim hætti,
sem þá var hafður um launa-
greiðslu fastráðinna hermanna.
Hann ólst upp í þinu forna og
íhaldssama sveitarumhverfi í
fásinni og einangrun en við
heilnæm lífskjör. Systkini hans
voru mörg, og ekki tjáði að
hugsa til æðri skólamenntunar.
En Vilhelm var allur í bókum
og reyndi að svala þessari lestr-
arþrá sinni, hvar sem tækifæri
bauðst. Á barnsaldri las hann
einu sinni biblíuna spjaldanna
á milli, og foreldrar hans gáfu
honum hvorki meira né minna
en heila krónu fyrir þetta af-
reksverk. En þegar drengurinn
hneigðist til „veraldlegra og
skaðlegra" bókmennta, var hætt
að hvetja hann til lesturs. Þar
í sveitinni var allt talið synd-
samlegt, sem „mennirnir höfðu
sjálfir búið til og sett á prent“.
Að minnsta kosti var það ó-
riauðsynlégt, þótt það væri ekki
beinlínis syndsamlegt. Af því var
enga nytsemi að hafa, hvorki I
þessu lífi né hinu. En Vilhelm
lét ekkert aftra sér frá því að
drýgja þess háttar syndir. Hann
hefir sjálfur sagt frá því, að
h^nn hafi m. a. lesið Dular-
fúllu eyjuna eftir Jules Vernes í
gömlum dagblöðum, sem höfðu
verið límd á forstofuþilið í stað
veggföðurs.
Ekki vildi Moberg verða bóndi.
Þess í stað varð hann fyrst
verkamaður og vann sér inn
nægilegt fé til vistar í lýðhá-
skóla og gerðist síðan blaða-
maður í smábæjum að loknu
námi. Er hann hafði í nokkur ár
skrifað alþýðlegar skemmti-
sögur undir dulnefni, og án
þess að ætla sér að skapa
nokkur bókmenntaverðmæti,
varð hann kunnur árið 1927
fyrir skáldsöguna Raskens. Þar
segir frá sveitapilti, sem gengur
í herþjónustu, frá kvonfangi
hans, ómegð, striti og fátæktar-
basli. Sagan fjallar fyrst og
fremst um erfiði, atorku og
seiglu. En líf þeirra Raskens og
Vilhelm Moberg
konu hans er engan veglnn
snautt ' eða tilbreytingalítið í
baráttunni fyrir sæmilegri af-
komu. Brauðstrit þeirra er í
allri sinni alvöru, vonbrigðum
og gleði eins og síungt ævintýri,
sem aldrei lætur hversdagsleg
lífskjör verða eyðigrá og von-
laus.
í Raskens kemur í ljós, hve
raunsær höfundur Moberg er og
fundvís á þann alþýðlega frá-
sagnarhátrt, sem bezt fer efn-
inu. Þyngra er yfir næstu skáld-
sögum hans, Lángt frán lands-
vágen (1929) ogDe knutna hánd-
erna (1930). Þar segir frá Adolf
íúlfaskógi,óþýðum og skaphörð-
um bónda af gamla taginu'.
Hann heldur dauðahaldi í jörð-
ina sína og börnin sín. Hann
vill ekki vita af neinum fram-
förum i tækni, vill ekki láta
börnum sriium í té slík lífs-
kjör, að þau flýi ekkl til borgar-
inar. Honum er um megn að
skilja syni sína og dætur, sem
vilja lifa sínu eigin lífi, sem ekki
eru bundin jörðinni sömu á-
stríðutengslum og hann sjálfur,
og þrá að komast að heiman
undan hörðum aga og heima-
ríki hans. Afleiðingin verður sú,
að börnin fara frá honum eitt
af öðru og æ fámennara verður
heima. í baráttu sinni fyrir
jörðinni stendur Adolf lok
um einn síns liðs með yngstu
dóttur sína, Maríu, sem hann
ann mest allra sinna baina og
skilur hann bezt. Hann er ekki
orðinn maður til þess að sinna
erfiðustu verkunum, jörðin
gengur úr sér, og hann fyllist
beizkju og þunglyndi. Þegar
María býr sig einnig til ferðar
að heiman og ætlar í vist í
Stokkhólmi, ræður hann henni
bana í örvæntingu sinni. Þetta
óyndisúrræði er eina ráðið, sem
honum hugkvæmist til þess að
komá í veg fyrir þá glötun, sem
hann veit, að henni er vís í
höfuðborginni.
Frásögnin af Adolf og börnum
hans verður harmleikur sauð-
þráans og afturhaldsins. Hann
svífst einkis, þegar jörðin á í
hlut, en maður kemst varla hjá
því, að virða hann fyrir óbug-
andi viljaþrek. Hann er mikil-
úðugur, gamli bóndinn, þar sem
hann berst einmana vonlausri
baráttu.
Moberg fjallar oft um jarð-
neskar ástir og heilbrigðan un-
að holdsins. Hann er einn þeirra
sæixsku rithöfunda, sem fegurst
hafa lýst sambandi karls og
konu. Ef til vill tekst honum
þetta af því, að hann er af
bændafólki kominn i báðar ætt-
ir. Hann ritar jafn frjálsmann-
lega og óhikað um feimnismál-
in og sáningu eða grasvöxt. í
heitum ástarlýsingum hans er
hvergi nokkur vottur af ógeðs-
legri eða særandi fjölþreifni.
Á þessum þætti ber meira en að
jafnaði í skáldsögunni Mans
kvinna (1933). Þar er sagt frá
bóndakonu, sem yfirgefur heim-
ili sitt og öryggi þess og fylg-
ir elskhuga sínum á vergang.
Þarna endurspeglast sú ást-
þrungna trú á lífið, sem mótaði
nokkurn hluta sænskra bók-
mennta á árunum eftir 1930.
Merkasta verk Mobergs telja
margir bækurnar um Knut
Toring: Sánkt sedebetyg (1935),
Sömnlös (1937) og Giv oss jor-
den! (1939). Þar er fjallað um
eitt af mikllvægustu félags-
vandamálum þessarar aldar,
flóttanum úr sveitunum. Bónda-
sonurinn Knut Toring hefir
flúið til borgarinnar úr kæf-
andi þröngsýni sveitarinnar og
gerzt ritstjóri vikriblaðs, sem
er eitt hinna svonefndu heim-
ilisblaða. En hann verður fyrir
sárum vonbrigðum, ekki aðeins
við starfið, sem er andlega
dautt og sálarmyrðandi, heldur
einnig um borgarlífið í heild.
Hann hefir aldrei getað skotið
rótum í þessu nýja umhverfi
sínu. „Hann hafði flúið sveit-
ina en aldrei orðið heimamaður
í borginni. Hann var ekki bóndi
en ekki heldur borgarbúi". Óró
hans og angist snýst 1 harðar
sjálfsávítanir:
„Eitt sinn vann ég heiðarlega
fyrir brauði mínu með líkam-
legu erfiði. En ég var ungur
drengur og átti ekkert til sam-
anburðar, og ég bölvaði sveita-
þorpinu og fyrirleit íbúa þess,
sem grúfðu sig í moldina, og
kallaði þá vesala þræla og mold-
vörpur. Þegar árin líða, tekur
allt, svo miklum stakkasklptum,
Ég hefi engan rétt til þess að
þykjast þorpinu meiri. Nú á ég
nægilega reynslu til saman-
burðar, nú hefi ég kynnzt efnis-
hyggju borgarinnar. Efnis-
hyggja sveitaþorpsins á sér þó
þann tilgang að halda jörðinni
í rækt, og hún þjónar framtíð-
inni og ókomnum kynslóðum,
en efnishyggja borgarlnnar er
kaldranalegri og miskunnar-
lausari og þjónar aðelns sln-
girninni og nútímanum. Og hér
sit ég að gleðisnauðu, helvízku
og kveljandi starfi og þrái að
hverfa aftur tíT þess, sem var.
En ég get ekki snúið aftur.“
í draumi lifir Knut Toring
aftur æskuárin í smálenzka
sveitaþorpinu, en á þeim aldri
þráði hann að komast á brott
þaðan. Hann var — eins og
bóndasonurinn Vilhelm Moberg
— haldinn brennandi lestrarþrá,
sem aldrei varð fullnægt. En
þetta skildi fólkið ekki. Hann
varð taugaveiklað barn og örð-
ugt í skapi og í fullnaðarprófs-
einkunn hans úr barnaskólan-
um var vitnisburður um miður
góða hegðun. Þetta siðferðis-
vöttorð kastaði skugga á æsku-
ár hans — mest þó í huga hans
sjálfs. Hann var brennimerktur,
strákurinn, sem fékk lélega ein-
kunn í hegðun, þetta var eins
dæmi í þorpinu og óskaplegt.
Meira að segja þegar hann hefir
öðlazt sjálfstraust sitt aftur við
það að ná ástum konu, getur
hann ekki fengið af sér að verða
um kyrrt og bindast henni.
Henni nægði öryggi heimilisins
og jarðarinnar. Hún þráði ekki
neitt annað, þvi að hún var þol-
inmóð eins og gróðurmoldin. En
(Framhald á 6. siSu)