Tíminn - 24.12.1952, Blaðsíða 7

Jólablað TÍMANS 1952
7
bakkann og auk þess er hann nú
hærri en hann á að vera. Það er
heldur enginn hólmi í miðri ánni
og að sunnanverðu er líka kominn
bakki. Milli bakkanna fellur áin í
alldjúpum ál. Hér er auðsjáanlega
ekkert vað.
Vonsvikin og miður sín snýr
gamii maðurinn við og gengur aft-
ur áleiðis að brúnni. Á miðri þeirri
leið er áin vel væð, en hann veitir
því enga eftirtekt.
Svo gengur hann yfir brúna —
það verður víst að hafa það ■— og
hann greikkar ósjálfrátt sporið, vill
sem fyrst hafa að baki þessa ó-
kunnu ófreksju hinnar svokölluðu
menningar.
Hugsanir hans, sem um stund
hafa komizt í uppnám, leita iafn-
vægis á ný, er hann aftur stendur
á gróinni jörð á bökkunum sunnan
árinnar.
Göturnar inn með ánni þekkir
hann næsta vel. Að vísu er hér ný-
legur bílvegur eftir bökkunum, en
hann lætur sem hann sjái ekki
þenna nýja veg og þræðir gömlu
göturnar. Hann veit gjörla hvar
þær er að finna, þótt þær séu nú
grasi grónar og virðist horfnar með
öllu inn í raðir annara gróinna
troðninga, sem liggja hér eftir
bökkunum, hlið við hlið, næstum
óteljandi.
Þúsund fætur hesta og manna
hafa, kynslóð eftir kynslóð, mynd-
að þessar gömlu götur. Saga þeirra
var aldrei skráð annars staðar en
hér, í gljúpan leir árbakkans.
Oft hefir Þórður Þórðarson sprett
úr spori hér. Hvergi var betra aö
hleypa hesti en eftir þessum bökk-
um. Hann man vel einn bjartan
vordag, er hann kom ríðandi frá
kifkju ásamt fleira fólki. Þá reyndu
þéir gæðinga sína hér, nokkrir ung-
ir menn úr dalnum og Faxi hans
þurrkaði auðveldiega af sér alla
keppinauta sina. Það var dásamleg
stund.
Hann verður ósjálfrátt léttari í
spori, gengur hvatlegar en áður,
meðan minningar gömlu götuslóð-
anna koma hver af annarri fram
úr fylgsnum hugans, ljóslifandi og
skýrar, rétt eins og þetta hefði allt
gerzt í gær.
Hann er kominn inn hjá Núpár-
völlum og’ gengur meðfram tún-
garðinum. .Hérna, rétt innan við
garðinn, er uppáhaldsleikvöllur
þeirra Núpárvallabræðranna og
hans. Hér er allt eins og það á að
vera. Þarna standa þær í röð, stóru
þúfurnar þrjár, konungsríkin, sem
þeir áttu hver um sig, með öllum
gögnum og gæðum. Og þarna er
Paradís, djúpi bollinn á fletinum
neðan við þúfurnar þrjár. Paradís
var sameiginleg eign konunganna,
þótt stundum vildi kastast í kekki
út af þessari nýlendu.
Hann rennir augum upp eftir
túninu og heim að bænum. Þrjár
bæjarburstir blasa við og þrjár
eiga þær líka að vera. En hvað er
nú þetta? Ein þeirra er með ókunn-
um svip. Hann þekkir haná ekki og
hefir aldrei séð hana fyrr. Hún er
stærri en burstin, sem þarna átti
að vera, hvítmáluð og yfirlætisleg,
með mörgum stórum gluggum. Nýr
gestur á Núpárvöllum, honum al-
veg óviðkomandi. Gömlu burstirnar
tvær virðast svo undur lítilmótleg-
ar, næstum fara hjá sér, í návist
þessarar stóru, fínu systur sinnar,
en hann sér ekki betur en þær
kinki góðlátlega til hans kolli um
leið og hann gengur fram hjá.
Ekkert fólk sést á ferli, en utan
af bökkunum hafði hann séð kýrn-
ar reknar heim. Þá er að líkindum
verið að rnjólka þær núna. Svo á-
liöið er þá orðið kvöldsins.
Það er byrjajj að bregða birtu, en
hann á, að öllu sjálfráðu, að hafa
bjart inn að Skjóli. Leiðin er meira
en hálfnuð. Hann er kominn inn
fyrir Núpárvelli og beygir nú þvert
úr leið, upp í Þröngvadalinn.
Einnig hér er rudd bilslóð, en
hann fer sem áður gömlu göturn-
ar, sem hér eru víðast ósléttar og
grýttar, auðsjáanlega ekki farnar
lengur.
Hér þekkir hann hvern stein,
hverja þúfu og hverja laut. Allt eru
þetta gamlir vinir, sem hann verð-
ur að sjá með eigin augum, sann-
færast um að þeir séu hér enn, hver
á sínum stað. Og hann finnur þá
flesta á ný, aðeins þar sem nýi veg-
urinn liggur yfir gömlu göturnar,
vantar á stöku stað hlekk í
keðjuna.
Hann hatar þennan nýja veg, sem
þannig hefir troðið niður í svaðið
æskuvini hans.
Iívaða erindi á svona vegur inn á
Þröngvadal? Fullvel hafa menn áð-
ur komizt hér ferða sinna án hans
og víst mun hann komast á leiðar-
enda í kvöld, án þess að stíga fæti
sínum á þennan veg, oftar en hann
er neyddur til.
Miðja vega milli bæjanna er
grasi gróið stekkjarbrot rétt við
veginn.
Grænistekkur.
Hann minnist þess, er hann, lítill
drengur, fór fyrstu sendiferðina út
að Núpárvöllum fyrir móður sína.
Hún sagði honum svo vel til veg-
ar, lýsti hverju kennileyti svo ná-
kvæmlega, að hann þekkti þau öll,
þegar hann sá þau. Leiðin varð
honum sem löngu kunn.
— Hlauptu nú ekki allt of mikið,
góði minn, hafði hún sagt — og
mundu mig um þaö að hvíla þig vel
á Grænastekk, en svo hafði hann
hlaupið alla leiöina, eins og hann
gat. Hvað móðir hans varð undr-
andi, þegar hann var kominn aft-
ur, löngu fyrr en hún hafði búizt
við honum.
Síðan átti hann mörg spor þessa
leið, en alltaf hvíldi hann sig á
Grænastekk. Stundum lengi og vel,
þegar ekkert lá á, stundum aðeins
augnablik, en hann staðnæmdist
alltaf hér.
Þess vegna gerir hann það einnig
nú.
Þótt hann hafi að þessu sinni
ekkert hlaupið neðan dalinn, finn-
ur hann nú til þreytuverkja í fót-
unum og yfir höfðinu er einhver
ónoti.
Hann fleygir sér flötum í grasið
og teygar angan haustgröðursins.
Grænistekkur er alltaf grænn.
Jafnvel nú, þegar umhverfi hans
hefir þegar tekið á sig fyrsta fölva
haustsins, er hann enn fagurgrænn,
eins og fyrst á vorin.
Hann gleymir sér um stund við
minningar gamla stekkjarbrotsins.
Hann á aleinn þennan græna blett.
Enginn getur tekið hann frá hon-
um.
Góð stund líður. Svo rís hann á
fætur og heldur áfram göngunni.
Þreytuverkirnir hafa liðið frá, en
hann er svoiítið stirður.
Og það er kannske ekkert undar-
legt, því þetta er lengsta gangan,
sem hann hefir þreytt um fjölda
mörg ár og hann er víst ekki leng-
ur ungur.
Nú styttist leiðin óðum. Hann er
kominn inn í hólana, sem bærinn í
Skjóli stendur sunnan undir.
Hvaða fólk skyldi búa í Skjóli nú?
Eflaust þekkti hann það ekki
neitt. En hvað gerir það annars til?
Hann er ekki hingað kominn til
þess að heimsækja fólkið í Skjóli.
Hann er kominn heim til þess að
sjá aftur bæinn sinn, túnið sitt, dal-
inn og fjöllin.
Óljósan ugg setur skyndilega að
honum.
Hann minnist nýju, ókunnu
burstarinnar á Núþárvöllum. Ef nú
eitthvað slíkt hefði gerzt í Skjóli,
ef gamli bærinn hefði að einhverju
leyti verið byggður að nýju.
Kannske mundi hann ekki
þekkja hann.
Nei. Það mátti ekki vera svo. Það
var líka mjög ósennilegt að svo
væri. Baðstofan var aðeins fárra
ára, þegar þau mæðginin fóru það-
an og önnur bæjarhús stæöileg. Það
hlaut allt að standa með sömu um-
merkjum.
En hann losnar ekki við þennan
kvíða.
Nýja burstin á Núpárvöllum vík-
ur ekki úr huga hans.
Hanxr stendur á innri brún hól-
anna.
Túnið í Skjóli liggur fyrir fótum
hans, en heim að bænum sést ekki
fyrir háum hól, sem ber á milli.
Á hann að trúa augum sínum?
Er þetta túnið hans? Hann þekkir
ekki yfirbragð þess. Það er ekki
grænt, eins og það á að vera, en
yfir því er grágulur fölvi, eins og
komið væri langt fram á haust.
Og þarna, neðst á túninu, stend-
ur lítið nýbyggt timburhús, ókunn-
rxgt og framandi, eins og túnið. Allt
er fjarlægt augum hans og hann
sér sem i þoku. Eitt er honum þó
ljóst. Nýja burstin á Núpárvöllum,
hinn óhugnanlegi svipur hennar, er
orðinn að köldum raunveruleika,
hérna, heima í Skjóli.
Hann gengur inn á túnið og bein-
ustu leið heim að gai^ila bænum.
Túnið er vaxið hálfföllnu, guln-
uðu grasi, eins og það hefði ekki
verið slegið í sumar og þarna eru
nokkrar kindur á beit inni i miðju
túni. Hvers konar búskapur er það,
sem hér er rekinn? Það er hrópleg
synd, gegn öllu, sem heilagt er, að
búa þannig að jörðinni. Og hann
fyllist sársaukakenndri reiði í garð
hins nýja ábúanda.
Hann er kominn upp á hólinn og
bærinn blasir við. En bærinn —
guð komi til — liann sér engan bæ.
Hálfhrundar moldarrústir mæta
augum hans, kolsvartur, ömurlegur
óskapnaður í kvöldhúminu.
Þórður Þórðarson kiknar i hnjá-
liðunum og það er sem hann muni
hníga niður.
Hugsanir hans komast í uppnám
og hann veit ekki sitt rj úkandi ráð.
Gamli bærinn i Skjóli, bærinn
hans, ekki lengur til. Hvers konar
hermdarverk hefir hér verið unnið
og hver hefir framið þaö?
Hann snýst á hæli og gengur
hratt ofan túnið, i átt til nýja
hússins.
Hann verður að hitta einhvern,
verður að fá að vita allan sann-
leikann, tafarlaust.
Hann ber að dyrum hússins, en
enginn svarar. Hann ber öðru og
þriðja sinni, án árangurs. Þá tekur
hann í handfangið, en hurðin er
læst. Um leið veitir hann því at-
hygli, að fyrir öllum gluggum eru
hlerar.
Mannlaust hús. Enginn eimur úr
reykháf. Ekkert lífsmark sjáanlegt.
Ekkert, sem bendi til þess, að hér
hafi nýlega verið um gengið. Sum-
arbústaður.
Hann styður sig upp að hús-
veggnum og honum dimmir fyrir
augum. Þannig er það þá. Það er
ekki lengur búið í Skjóli. Til þess
er hann kominn um þúsund mílna
veg, að sjá hér aðeins hrundar rúst-
ir æskuheimilis síns.
Hægum, þungum skrefum gengur
hann aftur upp túnið, áleiðis til
bæjarrústanna.
Hann stígur hljóðlega inn á milli
hruninna veggjanna. Hér heyrist
ekkei't skóhljóð, þótt gengið sé yfir
gljúpa moldina.
Hér voru bæjargöngin, hér skál-
inn og hér litla stofan. Fyrir þess-
um húsum mótar nú ekkert. Hann
veit aðeins að þau voru hér.
Hann gengur innar, allt til gömlu
baðstofunnar. — Veggir hennar
standa að mestu óhaggaðir, en gólf-
ið er þakið rofhnausum og mold.
Hvergi sést svo mikið sem ein
spýta, ekki smásprek. Ekkert, sem
minni á það sem var. Aðeins mold
og grjót — grjót og mold.
Hann svimar við þessari viður-
styggð eyðileggingarinnar, þessari
dapurlegu eyðimörk dáinna vona
og hann staulast stii'ðum fótum út
úr rúsíunum.
Hann gengur austur fyrir bæinn
og á bak við hann. Hér stendur
baðstofuveggurinn, grasi gróinn og
baldursbrá sem áður. Og fjósvegg-
urinn, austur af honum, stendur
líka óhaggaður.
Nýr, heitur straumur fer um sál
gamla mannsins. Litla hornið hér
móti suðri og austri, helgidómur
litlu systkinanna í Skjóli, bíður
hans hér enn, ósnortið af eyðilegg-
ingunni.
Hann sezt niður í grasið í krókn-
um þar sem veggirnir mætast. Hann
ætlar að jafna sig ofurlitið. Nógu
erfið muxi honum samt verða gang-
an héðan í kvöld.
Það er byrjað að falla á. Jörðin
er þegar orðin rök og svöl. Ilm
hálffallinna haustgrasa leggur að
vitum hans.
Það er sem hann finni sjálfan sig
á ný. Hér er allt eins og það áður
var. Gömlu, grónu veggirnir hafa
staðið vörð um þenna litla blett.
Enginn hefir dirfzt að hagga hér
við neinu. Eftir allt saman er hann
þá loksins kominn heim.
Einmitt svona hefir hann oft-
sinnis setið hér undir veggnum og
lítil stúlka leikið sér i grasinu við
fætur hans.
Þau áttu ein þennan stað. Hann
var þeirra heimur og himnaríki.
Marga fagra festina knýtti hann
systur sinni hér, úr leggjum nýút-
sprunginna fííla, skreytta blómum
þeirra.
Hann svipast um. Engan fífil er
að sjá, en fáeinar biðukollur kinka
til hans berum skalla. Hann seilist
til þeirra, slítur nokkrar þeirra upp
og tekur að binda festi úr leggjum
þeirra. Það verður víst ekkert
skrautleg festi, en hún skal vera vel
gerð, góð festi, þrátt fyrir allt.
Hausthúmið greiðist í sundur,
leysist upp og verður gagnsætt. Það
er aftur orðið albjart. Sólin skín í
heiði. Loftið ómar af fuglasöng.
Túnið er alþakið sóleyjum og fífl-
um.
í horninu bak við baðstofuvegg-
inn situr hálfvaxinn drengur og
knýtir festi úr fííialeggjum fyrir
litla systur sína.
Snemma næsta morgun koma
tveir menn með jarðýtu inn að
Skjóli. Þeir eiga að ryðja niður bæj-
arrústunum og jafna yfir þær.
Áður en þeir hefja verk sitt
ganga þeir til athugunar umhverfis
vjnnustaðinn.
í króknum bak við gömlu bað-
stofuna finna þeir ókunnan, gaml-
an mann. Hann situr þar upp við
vegginn og starir stirðnuðum aug-
um móti sólaruppkomunni. Við hlið
hans liggur lítil handtaska. í skauti
hans hálfknýtt festi úr fíflaleggj-
um.